Górnictwo węgla kamiennego w Polsce w 2003 roku oraz strategia funkcjonowania sektora w latach 2004-2010
Artykuł zaprezentowany został przez Pana Henryka Paszczę Wicedyrektora Katowickiego Oddziału Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. w trakcie trwania Ukraińsko-Polskiego Forum Górniczego w Jałcie na Krymie
1. Wprowadzenie
W dniu 28 stycznia 2003 r. został przyjęty przez Radę Ministrów, „Program restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 2003 - 2006 z wykorzystaniem ustaw antykryzysowych i zainicjowaniem prywatyzacji niektórych kopalń”. Jednym z ważniejszych zadań tego programu wyznaczonych do realizacji w 2003 r. było utworzenie Kompanii Węglowej SA poprzez zbycie z dniem 1 lutego 2003 r. na jej rzecz przez spółki węglowe: Gliwicką, Rudzką, Nadwiślańską i Rybnicką oraz cztery zakłady górnicze - spółki z o.o. Bytomskiej Spółki Węglowej SA przedsiębiorstw obejmujących łącznie 23 kopalnie i 9 zakładów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania kopalń.
Rządowy program reformy górnictwa węgla kamiennego został wsparty ustawą z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 2003 - 2006.
Zmiana struktury organizacyjnej górnictwa, jak również uchwalenie przez Sejm RP wspomnianej ustawy znalazły swoje odzwierciedlenie w wynikach tego sektora za 2003 r.
W dniu 27 kwietnia 2004r. Rada Ministrów, uznając konieczność aktualizacji dotychczasowego sposobu restrukturyzacji sektora z uwagi na zaistniałe zmiany uwarunkowań na światowym oraz krajowym rynku węgla, przyjęła dokument pn. „Restrukturyzacja górnictwa węgla kamiennego w latach 2004 - 2006 oraz strategia na lata 2007 - 2010”. Za podstawowe cele restrukturyzacji w latach 2004 - 2006 uznano:
utrzymanie bezpieczeństwa energetycznego kraju oraz współudział w zwiększeniu poziomu bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej,
uzyskanie przez przedsiębiorstwa górnicze stabilnej rentowności, ekonomicznej efektywności oraz konkurencyjności na jednolitym rynku europejskim,
uzyskanie zadawalającego poziomu płynności finansowej oraz zdolności kredytowej w celu zapewnienia stabilnego funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw górniczych,
zbilansowanie środków pieniężnych w sposób umożliwiający bieżące regulowanie zobowiązań, w tym w szczególności zobowiązań publicznoprawnych,
dostosowanie zdolności produkcyjnych do potrzeb rynku krajowego oraz ekonomicznie opłacalnej sprzedaży na jednolitym rynku europejskim i w eksporcie,
dostosowanie zatrudnienia do potrzeb produkcyjnych z jednoczesnym zapewnieniem wzrostu wydajności i efektywności pracy,
działania zmierzające do racjonalizacji kosztów,
prywatyzację przedsiębiorstw górniczych.
2. Zasoby węgla kamiennego w Polsce
Złoża węgla kamiennego w Polsce występują w trzech zagłębiach:
w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym (GZW) występuje 79,8% udokumentowanych zasobów bilansowych węgla kamiennego, o pełnej gamie typów technologicznych, od węgla energetycznego typu 31 do antracytu. Średnie zawartości popiołu wahają się od 11 do 17%, a siarki całkowitej od 0,59 do 2,3%. Wg stanu na dzień 1 stycznia 2003r. zasoby węgla kamiennego w GZW przedstawiały się następująco:
1) zasoby geologiczne bilansowe: 34 826 mln t, w tym zasoby:
a) złóż zagospodarowanych: 15 284 mln t,
b) złóż nie zagospodarowanych: 19 476 mln t,
c) złóż, których eksploatacji zaniechano: 66 mln t,
2) zasoby przemysłowe: 7 045 mln t, w tym zasoby:
a) złóż zagospodarowanych: 7 041 mln t,
b) złóż nie zagospodarowanych: 4 mln t,
3) zasoby geologiczne pozabilansowe grupy „a”: 10 780 mln t,
4) zasoby geologiczne pozabilansowe grupy „b”: 11 415 mln t.
Lubelskim Zagłębiu Węglowym (LZW) występuje węgiel kamienny typu od 31 do 34. Zawartość popiołu wynosi średnio 14,63%, a zawartość siarki całkowitej waha się od 1,21% do 1,46%. Wg stanu na koniec 2002r. zasoby węgla kamiennego w LZW przedstawiały się następująco:
1) zasoby geologiczne bilansowe: 9 259 mln t, w tym zasoby:
a) złóż zagospodarowanych: 604 mln t,
b) złóż nie zagospodarowanych: 8 655 mln t,
2) zasoby przemysłowe: 334 mln t, w tym zasoby:
a) złóż zagospodarowanych: 330 mln t,
b) złóż nie zagospodarowanych: 4 mln t,
3) zasoby geologiczne pozabilansowe grupy „a”: 6 856 mln t,
4) zasoby geologiczne pozabilansowe grupy „b”: 62 mln t.
na obszarze Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego (DZW) w 2000 roku zakończono wydobycie węgla. Zasoby odpowiadające parametrom bilansowym, w obszarach zaniechanych, oszacowane zostały na 369 mln t. Zasoby te w bilansie zasobów kopalin traktowane są jako zasoby pozabilansowe.
Tab. 1. Struktura zasobów węgla kamiennego
Na początek 2003r. ilość zasobów operatywnych w Polsce została oszacowana na 5,0 mld ton. Ponad połowę tych zasobów stanowią zasoby uznane za łatwodostępne. Większość zasobów operatywnych stanowią zasoby węgla energetycznego. Dotyczy to w szczególności kopalń Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. oraz kopalń Kompanii Węglowej S.A. Zasoby węgla koksowego stanowią zdecydowaną większość zasobów kopalń Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A.
Tab. 2. Struktura zasobów operatywnych węgla kamiennego
3. Źródła energii pierwotnej
Jak przedstawiono w rozdziale 2, Polska dysponuje znaczącymi zasobami paliw stałych - węgla kamiennego oraz brunatnego. Mniejsze są zasoby gazu ziemnego - ich eksploatacja pozwala na pokrycie około jednej trzeciej zapotrzebowania krajowego.
Struktura zużycia energii pierwotnej w Polsce w minionych latach przedstawia się następująco:
Struktura zużycia energii pierwotnej w Polsce odbiega od struktury zapotrzebowania na energię pierwotną w wysoko rozwiniętych krajach europejskich, gdzie zapotrzebowanie na energię w 41% jest pokrywane przez ropę naftową, w 22% przez gaz, w 16% przez węgiel kamienny i brunatny, w 15% przez energię jądrową i w 6% przez odnawialne źródła energii.
O dominującej roli węgla kamiennego świadczy udział tego paliwa w produkcji energii elektrycznej w Polsce, który przedstawia się następująco:
− elektrownie zawodowe cieplne na węgiel kamienny 57%,
− elektrownie zawodowe cieplne na węgiel brunatny 34%,
− elektrownie przemysłowe na węgiel kamienny 6%,
− elektrownie zawodowe wodne 3%.
W krajach wysokorozwiniętych energia elektryczna pochodziła natomiast w 35% z energii jądrowej, w 27% z paliw stałych, w 16% z gazu, w 15% z energii odnawialnej, a w 8% z ropy naftowej. W Polsce udział węgla (kamiennego i brunatnego) w pozyskaniu energii elektrycznej - jak wcześniej wspomniano - wynosi 97%
Znacząca rola węgla kamiennego w zaspokajaniu potrzeb energetycznych Polski zdeterminowana jest zasobami tego nośnika energii. Pozycja węgla kamiennego wśród pierwotnych nośników energii zużywanych dla produkcji energii elektrycznej wydaje się w Polsce zapewniona na co najmniej kilkadziesiąt lat, podobnie jak w gospodarce światowej. Węgiel kamienny będzie miał w dalszym ciągu szczególne znaczenie w kształtowaniu potencjału wytwórczego elektroenergetyki.
4. Wydobycie i sprzedaż węgla kamiennego w 2003r.
Po utrzymywaniu się w latach 2000 - 2002 wydobycia węgla kamiennego na poziomie przekraczającym 102 mln t/rok, w 2003 r. nastąpiło jego obniżenie do poziomu 100,4 mln t [4, 5]. Było ono niższe niż w 2002 r. o 1,7 mln t, tj. o 1,7%. Obniżenie wydobycia dotyczyło głównie węgla energetycznego, które wyniosło 1,9 mln t. W rezultacie, wydobycie węgla energetycznego obniżyło się do poziomu 84,3 mln ton. Wydobycie węgla koksowego wyniosło 16,1 mln ton i było wyższe niż w 2002 r. o 0,2 mln ton, przy czym wydobycie węgla koksowego typu 34 zmniejszyło się w porównaniu do 2002 r. o 0,3 mln t i wyniosło 5,5 mln t, natomiast wydobycie węgla typu 35 zwiększyło się o 0,5 mln t - do poziomu 10,6 mln t.
Tab.3. Wydobycie węgla kamiennego w Polsce w latach 2002-2003
Rys.1. Wydobycie węgla kamiennego w kolejnych miesiącach 2002 i 2003r.
Sprzedaż węgla kamiennego w 2003 r. wyniosła 98,5 mln t, co oznacza jej obniżenie w porównaniu do 2002 r. o 1,4 mln t.
W kraju sprzedaż węgla wyniosła 78,5 mln t i w porównaniu do 2002 r. wzrosła o 1,5 mln t. W porównaniu do 2002 r. nastąpił wzrost sprzedaży do energetyki zawodowej i przemysłowej łącznie o 3,5 mln ton oraz do koksowni o 1,9 mln ton. Nastąpiło natomiast wyraźne obniżenie sprzedaży węgla do pozostałych odbiorców krajowych
Eksport węgla w 2003 r. wyniósł 20,0 mln t i w porównaniu do 2002 r. był mniejszy o 2,9 mln t, a jego kształtowanie w kolejnych miesiącach przedstawiono na rys. 2. Eksport węgla energetycznego zmniejszył się o 1,7 mln ton do poziomu 17,3 mln ton natomiast eksport węgla koksowego zmniejszył się o 1,2 mln ton - do poziomu 2,7 mln t.
Zmniejszonej sprzedaży węgla w 2003 r. w porównaniu do 2002 r., pomimo spadku wydobycia towarzyszyło zwiększenie stanu zapasów węgla w kopalniach na koniec 2003 r. w porównaniu do 2002 r. o 21,8% do poziomu 2,9 mln t.
Tab.4. Sprzedaż węgla kamiennego w latach 2002-2003
Rys.2. Eksport węgla w kolejnych miesiącach w latach 2002-2003
5. Wskaźniki techniczne charakteryzujące proces produkcji w kopalniach
Wydobycie węgla kamiennego w 2003 r. osiągnięto w warunkach poprawy wskaźników technicznych charakteryzujących proces produkcyjny w kopalniach. W 2003 r. nastąpiło dalsze uproszczenie struktury udostępniania eksploatowanych złóż, co znalazło odzwierciedlenie we wskaźnikach charakteryzujące front eksploatacyjny. I tak np. średnia liczba eksploatowanych w kopalniach pokładów zmniejszała się ze 121 w 2002 r. do 115 w 2003 r., a średnia dzienna długość frontu ścianowego czynnego w 2003 r. wyniosła 31,7 km, co oznacza jego skrócenie w porównaniu do 2002 r., o 2,1 km. Średnia liczba ścian czynnych zmniejszyła ze 151 w 2002 r. do 144 w 2003 r.
W 2003 r. nastąpiła przy tym dalsza koncentracja produkcji. Średnie dzienne wydobycie
z jednej ściany wyniosło 2201,9 tony, czyli o 34,0 ton więcej niż w 2002 r. Zwiększył się również wskaźnik zmianowości ścian z produkcją z 3,22 w 2002 r. do 3,27 w 2003 r.
Zmniejszenie wydobycia węgla i wzrost wskaźników koncentracji 2003 r. przyczyniły się również do zmniejszenia łącznej długości sieci wyrobisk korytarzowych w kopalniach. Łączna długość chodników na koniec 2003 r. wynosiła 4,5 tys. km i była mniejsza niż na koniec
2002 r. o 300 km.
6. Zatrudnienie i wydajność pracy
Na koniec grudnia 2003 r. stan zatrudnienia w górnictwie węgla kamiennego wyniósł 136,5 tys. osób. Oznacza to, że w porównaniu do stanu na koniec 2002 r. nastąpił spadek zatrudnienia o 4,3 tys. osób, tj. o 3,0%. Tak więc spadek zatrudnienia jaki nastąpił w 2003 r. był mniejszy niż w 2002 r. o 1,0 tys. osób, w którym zmniejszenie zatrudnienia wyniosło 5,3 tys. osób [4]. Na zmniejszenie stanu zatrudnienia o 4,3 tys. osób złożyło się zwolnienia 5,5 tys. osób oraz przyjęcie 1,2 tys. osób. Główną przyczyną odejść pracowników z górnictwa stanowiły odejścia na emerytury, które wynosiły 3,3 tys. osób i stanowiły 60,5% wszystkich odejść z górnictwa. Na przyjęcie 1,2 tys. pracowników złożyły się między innymi przyjęcia związane z uzupełnieniem kadr (402 osoby) powroty do pracy (łącznie 348 osób) i przyjęcia absolwentów szkół (166 osób) [6].
Ze względu na brak legislacyjnych podstaw, w 2003 r. pracownicy kopalń nie odchodzili
z górnictwa z tytułu korzystania z instrumentów osłonowych. Dopiero ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 2003 - 2006 wprowadziła warunki do korzystania przez pracowników z instrumentów osłonowych i aktywizująco - adaptacyjnych od 2004 r.
Stosunkowo niewielkie obniżenie zatrudnienia w kopalniach przy obniżeniu wydobycia
i sprzedaży węgla spowodowało, że w 2002 r. nie nastąpiła istotna poprawa wydajności pracy w górnictwie. Wydajność dołowa w urobku węglowym przypadająca na jedną robotnikodniówkę wyniosła 7341 kg/rdn, a wydajność ogólna wyniosła 3683 kg/pdn, co w praktyce oznacza utrzymanie się tych wielkości na poziomie 2002 r. Wydajność wyrażająca wielkość rocznego wydobycia przypadająca na 1 zatrudnionego w kopalni zasadniczej wzrosła z 712 ton/prac i rok w 2002 r. do 740 ton/prac i rok w 2003 r., tj. o 3,9%.
7. Średnia cena zbytu węgla koszty jednostkowe i jednostkowy wynik ze sprzedaży węgla
W 2003 r. średnia cena zbytu węgla ukształtowała się na poziomie 143,17 zł/t. Cena zbytu węgla na rynku krajowym wyniosła 152,57 zł/t, co oznaczało jej nieznaczne obniżenie w porównaniu do 2002 r. Obniżenie cen węgla kierowanego do energetyki wyniosło przy tym 4%, a do ciepłowni przemysłowych i komunalnych - 5,6%. Nastąpił natomiast wzrost o 7% ceny zbytu węgla kierowanego do koksowni, która ukształtowała się na poziomie 196,17 zł/t. Na nieznaczny wzrost średniej ceny zbytu węgla ogółem w 2003 r. - przy obniżeniu się cen węgla w kraju - wpłynął wzrost średniej ceny zbytu węgla kierowanego na eksport. Średnia cena zbytu węgla kierowanego na eksport wyniosła 106,13 zł/t. Średnia cena zbytu węgla energetycznego wzrosła przy tym o 1,6% osiągając poziom 94,74 zł/t. Znaczny wzrost cen zbytu wynoszący 12,5% odnotowano natomiast w odniesieniu do węgla koksowego. W efekcie ukształtowała się ona na poziomie 177,52 zł/t.
Tab.5. Kształtowanie się cen zbytu węgla w latach 2002-2003
W 2003 r. średni jednostkowy koszt sprzedanego węgla ukształtował się w 2003 r. na poziomie 142,06 zł/t. Był on wyższy niż w 2002 r. o 2,8%.
Większe tempo wzrostu jednostkowego kosztu sprzedanego węgla niż średniej ceny zbytu węgla spowodowało obniżenie w 2003 r. jednostkowego wyniku ze sprzedaży węgla do 1,11 zł/t.
Tab.6. Średnia cena zbytu węgla, jednostkowy koszt oraz jednostkowy wynik ze sprzedaży
Wynik finansowy netto górnictwa węgla kamiennego za 2003 r. wyniósł 9 239,1 mln zł. Wynik ten uwzględnia dwa istotne czynniki jakie miały miejsce w 2003 r., a mianowicie:
powołanie Kompanii Węglowej SA na rzecz której spółki węglowe: Rudzka, Gliwicka, Nadwiślańska, Rybnicka oraz cztery zakłady górnicze - jednoosobowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Bytomskiej Spółki Węglowej SA zbyły
z dniem 1 lutego 2003 r. przedsiębiorstwa,
realizacja procesu restrukturyzacji finansowej na podstawie ustaw: - z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych oraz ustawy z dnia 5 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o dostosowaniu górnictwa .., - z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 2003-2006.
W pierwszym przypadku, po uwzględnieniu przekazania przedsiębiorstw ujemne saldo zdarzeń nadzwyczajnych za 2003 r. wykazane przez spółki, które zbyły swoje przedsiębiorstwa na rzecz Kompanii Węglowej SA wyniosło łącznie 2 258,8 mln zł.
W wyniku prowadzonych przez przedsiębiorstwa górnicze na podstawie ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa ..... procesów oddłużeniowych oraz w rezultacie wejścia w życie ustawy z dnia 28 listopada o restrukturyzacji górnictwa ...., w 2003 r. przedsiębiorstwom górniczym zostały umorzone zobowiązania w łącznej wysokości 18 148,6 mln zł.
Na podstawie ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o dostosowaniu górnictwa .... zostały umorzone zobowiązania publicznoprawne przedsiębiorstw górniczych powstałych do dnia 30 września 2003 r. w łącznej wysokości 15 968,3 mln zł. Z łącznej kwoty uzyskanych w 2003 r. umorzeń zobowiązań wynoszącej 18 148,6 mln zł kwota umorzeń wynosząca 13 222,8 mln zł znalazła odzwierciedlenie w rachunkach zysków i strat przedsiębiorstw górniczych za 2003 r.
Należy mieć na uwadze, że nie uwzględniając w rachunku zysków i strat uzyskanych przez przedsiębiorstwa górnicze umorzeń zobowiązań, wynik finansowy górnictwa węgla kamiennego za 2003 r. byłby stratą wynoszącą 3 983,7 mln zł.Nie mniej należy podkreślić, o czym była już mowa wcześniej, że ponad 2,2 mld zł straty to operacje na saldzie zdarzeń nadzwyczajnych spółek, które zbyły swe przedsiębiorstwa na rzecz Kompanii Węglowej SA.
Szeroki zakres umorzeń zobowiązań dokonany w 2003 r. ukształtował na koniec 2003 r. zobowiązania górnictwa węgla kamiennego na poziomie 8 641,2 mln zł, tj. o 14 205,7 mln zł niższym niż były one w końcu 2002 r., z czego zobowiązania w wysokości 3 256,7 mln zł są objęte dalszym procesem restrukturyzacji.
Są to w szczególności zobowiązania odroczone na podstawie ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa ... w wysokości 2 119,3 mln zł dotyczące zobowiązań wobec ZUS z tytułu składek emerytalnych, składek na ubezpieczenie społeczne w części finansowanej przez ubezpieczonego oraz składek na ubezpieczenia zdrowotne, które zgodnie z zapisami ustawowymi będą podlegały spłacie w latach 2005-2010.
Przy znacznym obniżeniu się stanu zobowiązań górnictwa na koniec 2003 r., stan należności wyniósł 2 456,6 mln zł.
Rys.3. Wyniki ze sprzedaży węgla i wynik finansowy netto w latach 2002 i 2003
Rys.4. Stany zobowiązań i należności na 31 grudnia 2002 i 2003r.
9. Prognoza zapotrzebowania na węgiel kamienny w Polsce
Prognozę popytu na węgiel kamienny w Polsce przedstawiono w oparciu o tendencje popytowe na rynku krajowym, które miały miejsce w 2003 r. oraz wpływ regulacji prawnych na dynamikę popytu w okresie objętym prognozą, (tj. stosowne dyrektywy Unii Europejskiej i dostosowane do nich przepisy krajowe), a także, w niektórych przypadkach wpływ potencjalnych inwestycji zagranicznych w krajowym sektorze górniczym energetycznym.
Zaznaczyć należy jednak, że prognoza zapotrzebowania na węgiel zużywany została sporządzona w oparciu o obowiązujące założenia polityki energetycznej wykonane w okresie głębokiej dekoniunktury. Obecnie rozpoczęto prace nad opracowaniem nowego dokumentu dotyczącego polityki energetycznej kraju do 2025 r., który winien być przedstawiony do końca października 2004r.
Tab.7. Prognoza popytu na węgiel w Polsce do 2010 r. w [ mln t ]
Elektroenergetyka zawodowa
Elektroenergetyka przemysłowa
Razem węgiel energetyczny
Elektroenergetyka zawodowa
W latach 2004 - 2005 zakłada się spadek popytu na węgiel kamienny w elektroenergetyce zawodowej o 4% w ujęciu rocznym. Najsilniejszy spadek popytu prognozuje się w 2006 r., czyli po pełnym otwarciu krajowego rynku energetycznego, uwzględniając przewagę czynników wpływających na zmniejszenie zapotrzebowania na węgiel kamienny w elektroenergetyce zawodowej.
Elektroenergetyka przemysłowa
W latach 2004 - 2010 przewiduje się stały spadek popytu na węgiel kamienny na poziomie około 2% rocznie. Szacuje się, że w latach 2004-2010 spadek zapotrzebowania na węgiel kamienny w elektroenergetyce przemysłowej wyniesie 13,3%.
Z uwagi na specyfikę tego segmentu rynku (gospodarstwa domowe, ciepłownie, podmioty handlowe, usługowe, przemysłowe), ich popyt jest mało skoncentrowany. Decyduje to o konieczności wykorzystywania pośrednich kanałów dystrybucji przez producentów węgla (kopalnie). Szacuje się, że w latach 2004-2010 spadek zapotrzebowania na węgiel kamienny w segmencie pozostałych odbiorców węgla energetycznego wyniesie 27,7%.
W 2003 r. zużycie węgla kamiennego (koksowego) w krajowych koksowniach wyniosło 13,9 mln ton. Produkcja koksu w 2003 roku wyniosła 10,1 mln ton. W prognozie popytu koksowni na węgiel kamienny w latach 2004 - 2010 założono stały poziom zapotrzebowania tego segmentu na węgiel koksowy na poziomie 13,5 mln ton (wykorzystanie zdolności produkcyjnych koksowni w 97%). Wynika to z pozytywnych uwarunkowań na krajowym i międzynarodowym rynku koksu.
Do końca 2003 import węgla do Polski był ograniczany wielkością kontyngentu
kształtował się na poziomie ok. 2,6 mln t.
W prognozie krajowej podaży węgla kamiennego uwzględniono import węgla energetycznego oraz koksowego. Zakłada się, że w latach 2004 - 2010 import węgla energetycznego utrzyma się na poziomie 2,8 mln ton. Przyjęto, że import węgla koksowego (niemal w całości pochodzącego z Czech), dla całego okresu objętego prognozą, pozostanie na poziomie 0,3 mln ton.
W latach 2004 - 2010, w krajach Unii Europejskiej przewiduje się utrzymanie zużycia paliw stałych na stałym poziomie, w tym węgla kamiennego. Ograniczanie wydobycia węgla w krajach Unii oznacza konieczność zwiększania jego dostaw na ten obszar w kolejnych latach. Polski węgiel posiada ugruntowaną pozycję na rynku europejskim, co przekłada się na jego ok. 10% udział w imporcie Unii Europejskiej ogółem.
Prognozując poziom eksportu krajowego węgla energetycznego uwzględniono trendy o charakterze długoterminowym, wskazujące na możliwości ulokowania w latach 2004 - 2006 od ok. 18,0 do 15,5 mln ton węgla energetycznego rocznie na rynkach zagranicznych (w większości na rynku Unii Europejskiej). O ostatecznej wielkości eksportu decydować będzie jego ekonomiczna efektywność.
Prognozując wielkość eksportu węgla koksowego przyjęto, że w całym okresie objętym prognozą utrzyma się on na stałym poziomie ok. 2,0 mln ton, ponieważ należy uznać za zasadne, że krajowy węgiel koksowy w pierwszej kolejności zaspokoi popyt krajowych koksowni, a nadwyżki przeznaczone zostaną na eksport.
Uwzględniając wielkość popytu poszczególnych segmentów odbiorców, import węgla do Polski oraz możliwości eksportu krajowego węgla - w poniższej tabeli przedstawiono prognozę zapotrzebowania na węgiel z krajowych kopalń do 2010r.
W przedstawionej poniżej prognozie założono, że aktualne, bardzo wysokie zapotrzebowania na węgiel kamienny nie utrzyma się w dłuższym okresie.
Tab.10. Prognoza zapotrzebowania na węgiel z krajowych kopalń do 2010 r. w [ mln t ]
10. Planowane działania restrukturyzacyjne w latach 2004-2006
10.1. Redukcja zdolności produkcyjnych
Podstawowym celem działań restrukturyzacyjnych jest poprawa sytuacji ekonomiczno - finansowej przedsiębiorstw górniczych i stworzenie warunków do prowadzenia w sposób stabilny efektywnej ekonomicznie działalności. Nie jest możliwe uzyskanie tego celu w przypadku utrzymywania nadmiernych, niewykorzystywanych zdolności produkcyjnych. Dlatego też koniecznym jest dostosowanie zdolności produkcyjnych do potrzeb rynku na każdym etapie prowadzenia restrukturyzacji.
Uwzględniając gwałtowne zmiany podażowo - popytowe na rynku zewnętrznym, odbiegające od corocznych, sezonowych zmian koniunktury, założono w programie rządowym dwuwariantowość planowanych procesów restrukturyzacyjnych:
- docelowy model, zakładający konieczność wygaszenia ok. 14 mln ton zdolności produkcyjnych oraz zmniejszenie zatrudnienia o 25,5 tys. osób do końca 2006r.,
- wariant alternatywny, zakładający zmniejszenie zdolności produkcyjnych o 7,8 mln ton oraz zmniejszenie zatrudnienia o 19,5 tys. osób do końca 2006r., realizowany w warunkach utrzymania się wysokiej koniunktury na węgiel energetyczny oraz spełnienia przez przedsiębiorstwa górnicze określonych warunków ekonomicznych.
Aktualnie Kompania Węglowa SA w ramach programu dostosowania zdolności produkcyjnych i poziomu wydobycia do potrzeb rynku podjęła decyzję o postawieniu w stan likwidacji Zakładu Górniczego „Bytom II” i zakończeniu z dniem 31.10.2004 r. wydobycia w tym zakładzie. Po zakończeniu wydobycia kopalnia zostanie zbyta na rzecz Spółki Restrukturyzacji Kopalń S.A., która prowadzić będzie proces dalszej likwidacji, finansowany z dotacji budżetowej.
Także Katowicki Holding Węglowy SA podjął decyzję o likwidacji kopalni Katowice-Kleofas. Zatrzymanie wydobycia w tej kopalni nastąpi w IV kwartale br. Całkowitą likwidację kopalń prowadzić będzie Spółka Restrukturyzacji Kopalń S.A. Poszczególne przedsiębiorstwa górnicze są obowiązane do podjęcia decyzji dotyczących sposobu, trybu i harmonogramu trwałego zmniejszenia zdolności produkcyjnych w kopalniach poprzez likwidację całości lub części kopalni w celu dostosowania zdolności produkcyjnej do poziomu przedstawionego w modelu docelowym oraz wariancie alternatywnym. W przypadku likwidacji części zakładu górniczego przez przedsiębiorstwo górnicze prowadzące wydobycie węgla, koszt działań likwidacyjnych nie będzie dofinansowany środkami budżetowymi. Docelowym modelem restrukturyzacji zdolności produkcyjnych pozostaje konieczność wygaszenia ok. 14 mln ton zdolności produkcyjnych do końca 2006 r. Realizacja modelu docelowego przebiegać będzie następująco.
Tab. 11. Docelowy model zmian zdolności produkcyjnych do 2006 r.
Jednocześnie w ostatnim okresie wystąpiła znaczna poprawa koniunktury, wyrażająca się zdecydowanym wzrostem cen na węgiel energetyczny na rynkach zagranicznych oraz wzrostem popytu ilościowego. Biorąc pod uwagę aktualną korzystną koniunkturę na węgiel, w tym możliwości eksportu węgla na korzystnych cenowo warunkach może być realizowana łagodniejsza ścieżka osiągnięcia modelu docelowego.
Przy założeniu, że przedsiębiorstwa górnicze w okresie realizacji programu będą:
uzyskiwały przychody pozwalające na pokrycie kosztów działalności,
funkcjonowały w sposób ekonomicznie efektywny,
generowały wystarczającą ilość środków na regularne i bieżące pokrywanie zobowiązań, w tym w szczególności zobowiązań publicznoprawnych,
realizacja modelu docelowego może być etapowo wykonana poprzez obniżenie zdolności produkcyjnych górnictwa węgla kamiennego ze 102,6 mln ton/rok w 2003 r. do 94,8 mln t/rok w 2006 r., tj. o 7,8 mln ton/rok (wariant alternatywny).
Tab. 12. Alternatywny wariant zmian zdolności produkcyjnych do 2006 r.
Scenariusz ograniczania wydobycia o 14 mln ton do końca 2006 r. jest traktowany jako podstawowy. Scenariusz łagodniejszy jest wariantem rezerwowym.
W warunkach utrzymania się wysokiej koniunktury na węgiel energetyczny oraz spełnienia przez spółki określonych warunków ekonomicznych, ścieżka realizacji scenariusza podstawowego (modelu docelowego) może być wydłużona w czasie. Ścieżka scenariusza podstawowego musi być realizowana w przypadku wystąpienia w poszczególnych przedsiębiorstwach górniczych lub sektorze w całości, co najmniej jednego z przedstawionych niżej warunków:
Powstania straty netto w okresie trzech kolejnych miesięcy lub w okresie sześciu miesięcy nie następujących po sobie w roku obrachunkowym.
Zmiany koniunktury na rynku, wyrażającej się spadkiem przychodów ze sprzedaży węgla w okresie trzech kolejnych miesięcy, w wysokości łącznej co najmniej 10 %, w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego.
Opóźnienia w realizacji płatności zobowiązań publicznoprawnych będą występowały w okresie trzech kolejnych miesięcy lub w okresie sześciu miesięcy nie następujących po sobie w roku obrachunkowym.
10.2. Restrukturyzacja zatrudnienia
Aktualnie wydajność pracy w polskim górnictwie węglowym wynosi 740 t/prac./rok. Zakłada się, że wydajność w przypadku realizacji modelu docelowego winna wynieść ok. około 795 t/prac./rok, natomiast w przypadku realizacji wariantu alternatywnego ok. 810 t/prac./rok.
Podstawą obniżania zatrudnienia w górnictwie będą instrumenty zawarte w ustawie
z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach
2003-2006 (Dz. U. Nr 210, poz. 2037) umożliwiające pracownikom przedsiębiorstw górniczych skorzystanie z następujących uprawnień:
1. osłonowych - świadczenie górnicze;
2. aktywizująco-adaptacyjnych: - stypendium na przekwalifikowanie,
- kontrakt na przekwalifikowanie,
- pożyczka na podjęcie działalności gospodarczej.
Zgodnie z modelem docelowym zakładającym zwiększone tempo obniżania zdolności produkcyjnych górnictwa węgla kamiennego (ok. 14,0 mln ton) prowadzone będą działania zmierzające do zintensyfikowania odejść z górnictwa z wykorzystaniem instrumentów osłonowych i aktywizująco-adaptacyjnych.
Tab. 13. Model docelowy zmian zatrudnienia do 2006 r.
W przypadku realizacji modelu docelowego zakłada się, że ok. 7,5 tys. osób winno skorzystać ze świadczeń aktywizująco - adaptacyjnych, w ok. 12 tys. osób skorzysta ze świadczeń górniczych. Zmniejszenie zatrudnienia ogółem wyniesie około 25,5 tys. osób.
Zakłada się, że zmiany zatrudnienia w latach 2004-2006, według wariantu alternatywnego, będą przebiegały wg poniższego schematu.
Tab. 14. Wariant alternatywny zmian zatrudnienia do 2006 r.
W tym przypadku w latach 2004-2006 nastąpi spadek zatrudnienia z 136,5 tys. osób w styczniu 2004 roku, do ok. 117,0 tys. osób na koniec 2006 roku.
10.3. Zmiany organizacyjne w spółkach węglowych
We wszystkich przedsiębiorstwach górniczych w okresie realizacji programu będzie następować usprawnienie struktury organizacyjnej. Majątek nieprodukcyjny przedsiębiorstw górniczych może być przekazany w celu zagospodarowania lub likwidacji do Spółki Restrukturyzacji Kopalń SA.
Uwzględniając dotychczas podjęte działania w zakresie restrukturyzacji organizacyjnej spółki węglowe przeprowadzą następujące przekształcenia organizacyjno-strukturalne:
połączenie niektórych kopalń i zakładów górniczych,
likwidacja zbędnych zakładów obsługi lub połączenie zakładów o jednolitym charakterze działalności,
przekształcenie niektórych zakładów pomocniczych KW S.A. w spółki prawa handlowego,
uproszczenie struktury organizacyjnej oraz likwidacja zbędnych spółek zależnych lub połączenie spółek zależnych o jednolitym charakterze działalności,
zbycie lub sprzedaż udziałów lub akcji w zbędnych spółkach zależnych,
rezygnację z prowadzenia przez kopalnie działalności usługowej pozagórniczej,
sukcesywne wyzbywanie się składników majątku zbędnego dla procesu produkcyjnego w wyniku:
- sprzedaży majątku w obrocie rynkowym,
- przekazania praw majątkowych w zamian za wygaśnięcie zobowiązań podatkowych,
- zwolnienie z innych zobowiązań podatkowych, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego,
- zrzeczenie, darowizna na rzecz gmin górniczych oraz spółdzielni mieszkaniowych,
- aportowanie do spółek kapitałowych,
osiągnięcie takiego modelu, w którym obok wiodącej działalności górniczej rozwijana będzie działalność głównie w zakresie energetyki i gospodarki nieruchomościami,
uporządkowanie stanu prawnego gruntów. Do uregulowania pozostało uporządkowanie głównie nieruchomości, na których znajdują się ogrody działkowe, drogi, infrastruktura kolejowa, zwałowiska i niektóre obiekty zakładów głównych kopalń.
10.4. Prywatyzacja przedsiębiorstw górniczych
Zakłada się, że koncepcja prywatyzacji sektora górnictwa węgla kamiennego powinna gwarantować nienaruszenie bezpieczeństwa energetycznego kraju oraz zapewniać regularne dostawy węgla dla polskich koksowni. Ponadto przyjmuje się, że koncepcja prywatyzacji sektora górnictwa węgla kamiennego powinna gwarantować nienaruszenie bezpieczeństwa energetycznego kraju oraz zapewniać regularne dostawy węgla dla polskich koksowni.
Zbycie akcji Skarbu Państwa będzie prowadzone w oparciu o przepisy ustawy
o komercjalizacji i prywatyzacji.
Przed zaoferowaniem do zbycia akcji Skarbu Państwa zostanie przeprowadzona analiza mająca na celu ustalenie sytuacji prawnej majątku spółki, stanu i perspektyw rozwoju przedsiębiorstwa spółki, oszacowania wartości przedsiębiorstwa oraz oceny realizacji obowiązków wynikających z tytułu wymagań ochrony środowiska. Analizy dokona wybrany doradca prywatyzacyjny.
Wybór doradcy prywatyzacyjnego dla Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. nastąpi
w terminie do końca 2004 r.
Jeśli nie zaistnieją istotne przyczyny opóźniające proces prywatyzacji oferta prywatyzacyjna zostanie ogłoszona dla:
Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. - w terminie do 31 grudnia 2004 r.,
Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. - w terminie do 31 grudnia 2005 r.”.
Proces prywatyzacji Kompanii Węglowej S.A. zostanie rozpoczęty niezwłocznie po zakończeniu podstawowych działań restrukturyzacyjnych, jednakże nie później niż do końca 2006 r.
Działalność wydobywcza, będzie miała na uwadze wymierne łagodzenie i ograniczanie niekorzystnego oddziaływania na środowisko.
Do priorytetowych przedsięwzięć i zadań proekologicznych, które będą realizować przedsiębiorstwa górnicze w latach 2004-2010 należy zaliczyć:
zmniejszenie oddziaływania odprowadzanych ścieków na wody powierzchniowe
(w szczególności w zakresie wód o ponadnormatywnym zasoleniu),
ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów górniczych wraz z kontynuacją możliwie maksymalnego ich zagospodarowania na powierzchni i w wyrobiskach podziemnych kopalń,
redukcję emisji pyłowo - gazowej do atmosfery,
likwidację źródeł nadmiernego poziomu hałasu emitowanego do środowiska,
zwiększenie frontu prac rekultywacyjnych i zagospodarowania składowisk odpadów powęglowych oraz innych terenów i gruntów zdegradowanych działalnością górniczą,
intensyfikację napraw obiektów infrastruktury naziemnej i podziemnej; mostów, wiaduktów, dróg, linii kolejowych oraz obiektów kubaturowych sektora państwowego, samorządowego i prywatnego - uszkodzonych wpływami eksploatacji górniczej.
Spółki węglowe w wyniku prowadzonych działań powinny uzyskać przedstawione poniżej efekty ekologiczne.
Tab. 15. Efekty działań proekologicznych w tys. ton
W 2003 r., po trzech latach utrzymywania się wydobycia węgla kamiennego na poziomie przekraczającym 102 mln ton, nastąpiło jego obniżenie do poziomu 100,4 mln ton, tj. o 1,8 mln ton w porównaniu do 2002 r. Sprzedaż węgla kamiennego obniżyła się do poziomu 98,5 mln ton, tj. o 1,4 mln ton w porównaniu do 2002 r. Wzrosła przy tym sprzedaż na rynku krajowym o 1,5 mln ton do poziomu 78,5 mln ton, a zmniejszyły się wysyłki węgla na eksport o 2,9 mln ton. Eksport węgla kamiennego ukształtował się na poziomie 20,0 mln ton.
W drugim półroczu 2003 r. wystąpiły wyraźne tendencje poprawy koniunktury węgla kamiennego na rynkach zbytu. Średnia cena zbytu węgla w II półroczu 2003 r. wynosiła 148,23 zł/t i była wyższa niż w I półroczu o 10,73 zł/t.
W 2003 r. nastąpiło dalsze spowolnienie tempa zmniejszania zatrudniania
w górnictwie węgla kamiennego. Stan zatrudnienia na dzień 31 grudnia 2003 r.
w porównaniu do 31 grudnia 2002 r. zmniejszył się o 4,3 tys. osób. Główną przyczyną zmniejszenia tempa obniżania zatrudnienia w górnictwie węgla kamiennego był brak legislacyjnych podstaw do nowych odejść z kopalń pracowników
z wykorzystaniem instrumentów osłonowych i aktywizująco - adaptacyjnych.
Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego
w latach 2003 - 2006 wprowadziła podstawy do wdrożenia od
2004 r. możliwości przyspieszenia tempa obniżania zatrudnienia w górnictwie poprzez odejścia pracowników z kopalń z wykorzystaniem osłon socjalnych
i instrumentów aktywizująco - adaptacyjnych.
Wspomniana ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. przyczyniła się do znaczącego oddłużenia przedsiębiorstw górniczych. Umorzenie zobowiązań uzyskane
w 2003 r. przez przedsiębiorstwa górnicze wynosiły łącznie 18 148,6 mln zł. Zlikwidowało to warunki do dalszego lawinowego narastania zobowiązań poprzez naliczanie odsetek od nieuregulowanych zobowiązań. Znaczące oddłużenie przedsiębiorstw górniczych przy występującej poprawie koniunktury na węgiel na rynkach zbytu stworzyło warunki do poprawy sytuacji płatniczej przedsiębiorstw górnictwa węgla kamiennego i dalszego obniżania wielkości ich zadłużenia wobec swoich wierzycieli.
Na lata 2004-2006 zakłada się dwuwariantowość planowanych procesów restrukturyzacyjnych w zakresie obniżenia zdolności produkcji: - docelowy model, zakładający konieczność wygaszenia ok. 14 mln ton zdolności produkcyjnych oraz zmniejszenie zatrudnienia o 25,5 tys. osób do końca 2006r., - wariant alternatywny, zakładający zmniejszenie zdolności produkcyjnych o 7,8 mln ton oraz zmniejszenie zatrudnienia o 19,5 tys. osób do końca 2006r., realizowany w warunkach utrzymania się wysokiej koniunktury na węgiel energetyczny oraz spełnienia przez przedsiębiorstwa górnicze określonych warunków ekonomicznych.
Program restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 2003-2006
z wykorzystaniem ustaw antykryzysowych i zainicjowaniem prywatyzacji niektórych kopalń. Przyjęty przez radę Ministrów w dniu 20 listopada 2002 r. (z korektami wynikającymi
z Porozumienia strony rządowej ze stroną związkową z dnia 11 grudnia 2002 r. oraz korektami wynikającymi ze stanu prawnego sektora na dzień 10 stycznia 2003 r.), MG,PiPS, Warszawa, styczeń 2003 r.
Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych z późniejszymi zmianami Dz. U. z 1998 r. nr 162, poz. 1112, 2001 r. nr 5, poz. 41, nr 154, poz. 1802, 2002 r. nr 216, poz. 1826, nr 238, poz. 2020, 2003 r. nr 90, poz. 844.
Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego
w latach 2003 - 2006 (Dz. U. nr 210, poz. 2037).
Wyniki działalności gospodarczej spółek węglowych, kopalń spółek oraz spółek restrukturyzacji kopalń. Sprawozdanie za miesiąc grudzień 2003 r. Monitoring procesów restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego cz. 2. Agencja Rozwoju Przemysłu SA, Oddział Katowice; Katowice luty 2004 r. (praca niepublikowana).
Ceny i kierunki sprzedaży węgla kamiennego. Sprawozdanie za miesiąc grudzień 2003 r. Monitoring procesów restrukturyzacyjnych górnictwa węgla kamiennego cz. 4 Agencja Rozwoju Przemysłu SA, Oddział Katowice, Ka
|
|