Krzysztof Skrzypkowski Kraków, 26.X.2005
Wydział Górnictwa i Geoinżynierii
Rok IV, TPEZ
Temat: „ Światowa produkcja surowców mineralnych w latach 1984 - 2002;
kontynenty, grupy surowcowe, wybrane metale i inne surowce”.
Zawartość:
I. Surowce energetyczne
węgiel kamienny
węgiel brunatny
II. Surowce metaliczne
produkcja górnicza cynku
miedź rafinowana
III. Surowce chemiczne
siarka ze wszystkich źródeł
sól kamienna
IV. Surowce skalne
gips i anhydryt
dolomity
I. Surowce energetyczne
a)Węgiel kamienny
Różnorodność klasyfikacji węgli, jak też niejednolite przyjmowanie umownej granicy między kamiennym a brunatnym powodują, że statystyka światowa produkcji węgla kamiennego, zestawiona łącznie, a nie w rozbiciu jakościowym, jest mało precyzyjna i ma charakter orientacyjny.
Po ropie naftowej, jest drugim pod względem wielkości zużycia nośnikiem energii, choć zapotrzebowanie niektórych ważnych użytkowników (hutnictwo żelaza, transport, gospodarstwa domowe), zwłaszcza w krajach wysokorozwiniętych wyraźnie malało.
Węgiel kamienny wydobywany jest w ok. 60 państwach na wszystkich kontynentach.
Według szacunków IEA około 87% wydobycia na świecie przypada na węgle energetyczne. Produkcja światowa węgla kamiennego po osiągnięciu w 1997 roku rekordowej wielkości 3.81 mld t w latach 1998 - 2000 zmalała do 3.65 mld t, przy czym największe ubytki wydobycia nastąpiły w Chinach, USA, Polsce, Kazachstanie, Wielkiej Brytanii, Niemczech i Kanadzie.
Chiny posiadają ugruntowaną pozycję lidera, pomimo znacznych wahań wydobycia
w ostatnich latach. Większość produkcji w Chinach kontrolowane jest przez rząd, przy czym znaczna jego część pochodziła z małych, administrowanych przez władze lokalne kopalń. Od 1997 roku trwa restrukturyzacja sektora węglowego, co objawiło się ograniczeniem wydobycia do 2000 r. W latach 2001 - 2002 gwałtowny wzrost eksportu i zużycia wewnętrznego węgla wymusiły wzrost produkcji o blisko 95 mln t.
Aktualnie Polska jest 10 światowym eksporterem węgla kamiennego po Australii, Chinach, RPA, Indonezji, Rosji, USA, Kolumbii, Kanadzie i Kazachstanie. W latach 1998 - 2002 wydobycie zmalało o 12 mln t, do 103.7 mln t/r, co było efektem redukcji zapotrzebowania ze strony krajowych i zagranicznych konsumentów oraz zakończenia wydobycia w całkowicie lub częściowo likwidowanych kopalniach.
Trudno jest prognozować z roku na rok sytuację na światowym rynku węgla kamiennego, jednak wydaje się, że w przypadku utrzymania się wysokich cen ropy naftowej i gazu ziemnego, w najbliższych latach jest możliwy dalszy rozwój światowego popytu i podaży, i dotyczyć to będzie nie tylko krajów rozwijających się, ale również wysokorozwiniętych, w tym europejskich.
b) Węgiel Brunatny
Światowa produkcja węgla brunatnego dynamicznie wzrastała do 1989 r., kiedy osiągnęła swe maksimum ok. 1250 mln t. W latach 1990 - 1999 obserwowany był regres za sprawą malejącego wydobycia w Europie, głównie w Niemczech (silny trend spadkowy), Rosji, Czechach, Rumunii i, w mniejszym stopniu w Polsce. Ta sytuacja zmieniła się w 2000 r., kiedy praktycznie wszyscy producenci zwiększyli produkcję, a w konsekwencji w latach 2000 - 2002 odnotowana blisko 8% wzrost wydobycia w Europie. W latach 1998 - 2000 ograniczyły wydobycie Chiny (restrukturyzacja przemysłu wydobywczego), co od razu odbiło się na produkcji Azji (spadek o blisko 5%). W ostatnich latach kraje azjatyckie nieznacznie zwiększyły wydobycie. Na kontynencie północnoamerykańskim, po stagnacji trwającej przez kilka lat, w ostatnich nastąpiło ograniczenie wydobycia w USA. Tylko Oceania, za sprawą Australii, stale zwiększa wydobycie, jednak w ostatnim 5-leciu obserwowana jest stagnacja. O podaży i popycie węgla brunatnego decydują kraje europejskie (ok. 60% wydobycia światowego), a wśród nich kraje dawnego bloku wschodniego oraz USA, Australia, Turcja i Chiny. Charakterystyczne jest również to, że rozwój wydobycia obserwowany był m.in. w krajach dysponujących ogromnymi złożami węgla kamiennego i innych surowców energetycznych, czego powodem jest przede wszystkim niski koszt pozyskiwania energii, konkurencyjny do innych źródeł.
Węgiel brunatny jest użytkowany na miejscu i w zdecydowanej większości przetwarzany na energię elektryczną, w mniejszym stopniu na brykiety.
Przekształcenia gospodarcze, mające w ostatnich latach miejsce niemal we wszystkich krajach b. ZSRR wpłynęły na znaczne ograniczenia wydobycia. Na innych kontynentach natomiast obserwowane są odmienne tendencje, tzn. wzrost wydobycia węgla brunatnego, zwłaszcza w Chinach, Australii, Indiach, Kanadzie, a więc w krajach dysponujących ogromnymi złożami węgla kamiennego i innych surowców energetycznych. Podobne tendencje w mniejszej skali obserwowane są w USA.
II. Surowce metaliczne
a) Produkcja górnicza cynku
Produkcja górnicza, po okresie nieprzerwanego rozwoju trwającego do 2001r., w ostatnim roku zmniejszyła się o 6% pod presją obniżki cen metalu i spadku opłacalności produkcji. Osłabienie koniunktury w światowym przemyśle samochodowym i budownictwie oraz kryzys notowań giełdowych zmusiły wielu producentów, głównie górniczych, do redukcji zdolności produkcyjnych, likwidacji zakładów, bądź ich sprzedaży. W konsekwencji,
w 2002 r. doszło do paradoksalnej sytuacji: nadpodaży metalu na rynku, której towarzyszył deficyt koncentratów. Stopniowo postępowała również konsolidacja sektora w celu optymalizacji gospodarowania surowcami i finansowania inwestycji. Perspektywy przemysłu cynkowego wiążą się z ogólną koniunkturą gospodarczą, a przede wszystkim popytem na wyroby ocynkowane w budownictwie i przemyśle samochodowym.
Światową produkcję koncentratów cynku do 2001 r. charakteryzował wieloletni trend rosnący. Rok 2002 przyniósł zahamowania tej tendencji, co było odpowiedzią producentów na utrzymujący się kryzys notowań cen cynku na rynku międzynarodowym i spadek opłacalności produkcji.
Do czołówki światowych producentów górniczych należą: Chiny, Peru, Kanada i USA, dostarczające łącznie 56 - 68% podaży koncentratów cynku w ostatnich latach.
Wśród kontynentów dominująca do 1999 r. Ameryka Płn. i Śr., została zdystansowana przez Azję, głównie za sprawą ekspansji wydobycia w Chinach, a także w Kazachstanie i Indiach. Zwraca również uwagę systematyczny rozwój produkcji w Oceanii, przy malejącym znaczeniu Europy (głównie ze względu na wysoki udział nakładów na siłę roboczą w kosztach produkcji).
Siłą napędową rozwoju zapotrzebowania na cynk będzie gospodarka krajów azjatyckich, przede wszystkim Chin, dynamicznie rozbudowujących zdolności produkcyjne stali ocynkowanych, a także USA, gdzie dostrzeżono już pierwsze oznaki przełamania recesji.
b) Miedź rafinowana
W okresie ostatnich dziesięcioleci obserwowano niemal nieprzerwany wzrost światowej produkcji miedzi rafinowanej. Jego tempo uległo wyraźnemu przyspieszeniu w drugiej połowie lat 1990-tych, co było w głównej mierze konsekwencją upowszechnienia technologii ekstrakcji rozpuszczalnikowej i electrowinningu SX-EW. W 2001 r. globalna podaż przekroczyła 15.5 mln t, z czego 16.5% stanowiła miedź z SX-EW, jednak kolejny jej rok przyniósł pierwszy od połowy lat 1990-tych jej spadek, do 15,4 mln t. Światowymi potentatami w produkcji są: Chile, Chiny, które w 2002 r. zdystansowały USA oraz Japonia. Czołówkę uzupełniają Niemcy, Rosja, Kanada, Australia i Polska. Najwyższą dynamikę rozwoju produkcji na świecie wykazały w ostatnim okresie kraje Azji, a wśród nich Chiny (modernizacja i rozbudowa potencjału krajowego, również inwestycje zagraniczne).
Niemal 50% światowej produkcji miedzi rafinowanej przypada na: USA, b. ZSRR (Kazachstan, Rosja), Japonię i Chile. Wraz z dużymi producentami, takimi jak: Kanada, Niemcy , Chiny, Zambia, Polska, Belgia, Australia i Peru, decydują o około 80% światowej podaży.
III. Surowce chemiczne
a) Siarka
Łączna produkcja siarki z wszystkich źródeł (SAF) osiągnęła w 1988 r. rekordowy poziom 60 mln t. W okresie 1989 - 1992 nastąpił jej spadek do ok. 52 mln t, a następnie wzrost do ok. 59 mln t w 1997 r., i na tym praktycznie poziomie utrzymuje się. Coraz bardziej pogłębiają się zmiany w strukturze produkcji zachodzące od początku lat 80-tych, już ponad 90% produkcji światowej stanowiła siarka tzw. Wymuszona, a wobec kontynuowanych i zadeklarowanych nowych inwestycji w tym zakresie jej udział będzie się systematycznie zwiększał, powodując równocześnie wzrost światowej produkcji.
Największym światowym producentem siarki SAF od 2001 r. jest Kanada wyprzedzając nieznacznie USA. Ich udziały są porównywalne i wynoszą po ok. 16% podaży światowej. Kolejne miejsca zajmują Rosja, Chiny i Japonia. Polska po znacznym spadku produkcji plasuje się na 13 miejscu wśród światowych producentów, dostarczając ok. 2% światowej podaży. Największe ilości siarki SAF wykorzystywane są w postaci kwasu siarkowego. Na wielkość produkcji i zużycia kwasu siarkowego ma wpływ kondycja głównego użytkownika kwasu, tj. przemysłu nawozów fosforowych. Aktualnie prognozy międzynarodowe przewidują powrót koniunktury w produkcji nawozów, które szczególnie będzie widoczny w Azji i Ameryce Płd.
b)Sól kamienna
Światowa produkcja soli rozwijała się bardzo dynamicznie od połowy lat 90-tych.
W zależności od przeznaczenia surowca zróżnicowane są wymagania jakościowe, np. przemysł chemiczny wymaga soli o wysokiej czystości, a przemysł spożywczy zainteresowany jest gatunkami soli o odpowiedniej zawartości domieszek.
Produkcja chlorku sodu (NaCl) w postaci soli kamiennej, solanki i ewaporatów ma miejsce w ponad stu krajach, głównie na potrzeby wewnętrzne. Po spadku do około 182 mln t/r na początku lat 90-tych, wzrosła do rekordowych około 216 mln t w 2001 r. W ostatnim roku doszło do powstrzymania tendencji wzrostowej , do czego przyczyniły się spadki podaży na rynku północnoamerykańskim i azjatyckim. Generalnie daje się zauważyć stagnację lub wyraźną tendencję spadkową u większości dużych producentów europejskich, do których w ostatnich latach dołączyli producenci z Ameryki Płd. i Afryki, oraz ostatnio z USA, Chin czy Kanady.
Zapotrzebowanie przemysłu chemicznego na sól, głównie do produkcji sody kalcynowanej i kaustycznej, chloru, kwasu solnego, chlorków i innych związków decyduje o wielkości zużycia (50 - 60% w różnych krajach). Około 20% przeznaczone jest na cele spożywcze i środki konserwujące żywność. Ważnym kierunkiem zastosowania w niektórych krajach jest drogownictwo (posypywanie solą dróg). Mniejsze ilości są wykorzystywane w rolnictwie, przemyśle rafineryjnym, papierniczym i farmaceutycznym.
IV. Surowce skalne
a) Gips i anhydryt
Gips jest jednym z podstawowych budowlanych materiałów wiążących.
Anhydryt jest równie powszechną kopaliną, jednak jego znaczenie gospodarcze jest ograniczone, głównie do produkcji cementu portlandzkiego oraz posadzek samopoziomujących.
Wielkość światowej produkcji gipsu w ostatnich latach osiągnęła poziom około 125 mln t/r. Grono producentów gipsu obejmuje ponad 90 krajów. Największym są Stany Zjednoczone, a dużymi są: Iran, Hiszpania, Niemcy, Kanada, Chiny, Japonia, Australia. Produkcja, szczególnie w Europie i Ameryce Płn., zdominowana jest przez kilka dużych koncernów. W Europie są to posiadające po kilkanaście zakładów w różnych krajach angielski: British Plaster Board o łącznych zdolnościach produkcyjnych około 15 mln t/r, niemiecki: Knauf i francuski: Lafarge. W Ameryce Płn. największe znaczenie mają firmy amerykańskie: USG Corp.
Wielkość zapotrzebowania na gips ściśle zależy od koniunktury w budownictwie. Struktura użytkowania gipsu w różnych regionach świata jest zróżnicowana. Przykładowo, w Ameryce Płn. i Japonii głównym kierunkiem użytkowania jest produkcja płyt gipsowo - kartonowych, a w pozostałej Azji, Afryce i Ameryce Płd. - produkcja cementu. W Europie, produkcja płyt gipsowo - kartonowych, spoiw gipsowych i cementu jest na podobnym poziomie, przy pewnym zróżnicowaniu regionalnym.
b) Dolomity
Powszechność występowania złóż, jak i mnogość zastosowań dolomitów powodują, że mają one charakter surowca krajowego lub co najwyżej regionalnego. Największym producentem są Stany Zjednoczone, kilkakrotnie niższy poziom ma szereg krajów europejskich: Wielka Brytania, Hiszpania, Niemcy, Polska, a poza Europą - RPA, Kanada, Australia, Brazylia, Chiny, Japonia i Indie.
Jednym z podstawowych i tradycyjnych zastosowań przemysłowych dolomitu jest użytkowanie go w hutnictwie żelaza jako topnika w procesie wielkopiecowym, martenowskim i konwertorowym. Drugim ważnym konsumentem jest przemysł materiałów ogniotrwałych. Przemysły szklarski i ceramiczny stosują mączki dolomitowe wysokiej czystości, odznaczające się małą zawartością tlenków barwiących. Ważnym zastosowaniem dolomitu jest produkcja nawozów magnezowo - wapniowych, poprawiających odczyn gleby. Znaczna część dolomitu wykorzystywana jest do produkcji szerokiej gamy kruszyw drogowych i budowlanych, znajdujących zastosowanie do budowy i utwardzania dróg, torów kolejowych i tramwajowych.
Duża część dolomitów w krajach wysokorozwiniętych (Europa, Ameryka Płn., Japonia)
i niektórych rozwijających się (Indie, Brazylia, Azja Płd. - Wsch.) przeznaczana jest dla hutnictwa i przemysłu materiałów ogniotrwałych. Niewielkie pod względem tonażu zapotrzebowanie na bardziej szlachetne gatunki dolomitów, głównie mączki, jest często zapewniane dostawami w skali regionalnej. Coraz bardziej rośnie popyt na nawozy magnezowo- wapniowe, głównie w krajach rozwiniętych.
Literatura:
1. Roczniki gusowskie (1983, 1984, 1985, 1986, 1987)
2. „Bilans gospodarki surowcami mineralnymi” wyd. PAN i MŚ 1992
3. „Bilans gospodarki surowcami mineralnymi” wyd. PAN i MŚ 1993 - 1997
„Bilans gospodarki surowcami mineralnymi” wyd. PAN i MŚ 1998 - 2002
„Przegląd górniczy”
„Wiadomości górnicze”
1