WSTĘP DO GRAMATYKI HISTORYCZNEJ JĘZYKA POLSKIEGO

Na świecie jest ok. 2 500 języków. Wszystkie charakteryzuje wspólny system kodów, tj. zbiór sygnałów fonemowych oraz ich związków.

Istnieje wspólny model języka.

Przeobrażenia językowe dokonują się bardzo wolno i stopniowo, chyba że wpływy obce i specyficzne czynniki pozajęzykowe powodują szybsze i bardziej radykalne zmiany (np. w języku germańskim).

Pokrewieństwo języków słowiańskich odtwarzamy metodą historyczno-porównawczą:

pol. czes. ros. starochorw.

ręka ruka ruk'a rúka

ps. *rõka

pol. czes. ros. serbochorw.

gród hrad g'orod grad

ps. *gord-

Języki słowiańskie należą do rodziny indoeuropejskiej, zajmującej dziś obszar
od Indii po zachodnie krańce europy, od Morza Śródziemnego do północnych jej krańców.

W budowie gramatycznej i słownictwie zespół prasłowiański najbliższy był bałtyckiemu.

język ps.

grupa zachodniosłow. gr. wschodniosłow. gr. południowosłow.

lechicka - białoruski - słoweński

- zachodnia (połabska) - rosyjski - serbochorwacki

- wschodnia (polska) - ukraiński - macedoński

łużycka - bułgarski

- dolnołużycki - (wymarły) scs.

- górnołużycki

czesko-słowacka

- czeski

- słowacki

Do grupy bałtyckiej należą:

• j. litewski,

• łotewski,

• wymarły jaćwieski,

• wymarły staropruski.

Do grupy germańskiej należą:

• niemiecki,

• angielski,

• holenderski,

• flamandzki,

• języki skandynawskie:

• duński,

• norweski,

• szwedzki,

• islandzki,

• wymarły gocki.

Do grupy indoirańskiej należą:

• perski,

• afgański,

• osetyński,

• języki indyjskie.

Do grupy illiryjskiej (illyryjskiej) zaliczamy język albański (szczątek tej grupy).

Do grupy italo-celtyckiej należą:

• język łaciński i inne dialekty italskie (wymarłe),

• zachowane z dotychczasowej grupy celtyckiej:

• irlandzki,

• szkocki,

• walijski,

• bretoński.

Do grupy tracko-ormiańskiej należą:

• ormiański,

• inne dialekty tej grupy na Bałkanach i w Azji Mniejszej, które do dziś się nie zachowały.

Do grupy greckiej zaliczamy język grecki.

Do grup tocharskiej i hetyckiej należą wymarłe dialekty Azji zachodniej i środkowej.

Kolebką Prasłowian były ziemie rozciągające się od Bałtyku po Karpaty i od Odry
po środkową Desnę i góry Doniec.

Wędrówki na Wschód i zwłaszcza na południe rozluźniły tę wspólnotę, różnicując
z kolei odłam północny i południowy:

• Słowianie zachodni - język polski, łużycki, czeski, słowacki,

• Słowianie wschodni - rosyjski, ukraiński, białoruski,

• Słowianie południowi - słoweński, serbochorwacki, macedoński, bułgarski.

Specyficzny rozwój ps. grup TorT, TolT, TerT, TelT oraz orT, olT (gdzie T oznacza spółgłoskę):

ps.	pol.	ros.	serbochorw.
TorT, TolT *korva *bolto	TroT, TloT krowa błoto	ToroT, ToloT kor|ova bol|oto	TraT, TlaT krawa blato
TerT, TelT *bergъ * melko	TrzeT, TleT brzeg mleko	TereT, ToloT b'|ereg molok|o	TreT, TleT breg mleko
órT, ólT *ordlo * olkomъ	ra, ła radło łakomy	ra, la r|alo l|akomyj	ra, la ralo lakom
õrT, õlT *õrsti * õlkъt	ro, ło róść łokieć	ro, lo rost l|okot'	ra, la rast lakat

` - intonacja akutowa (rosnąca)

~ - intonacja cyrkumfleksowa (opadająca)

Izoglosy - granice cech językowych.

• izofony - granice cech fonetycznych

• izomorfy - granice cech morfologicznych

• izoleksy - granice cech leksykalnych

Izoglosy przebiegają nieraz w sposób bardzo krzyżujący się.

Początki języka polskiego wyjaśnia geografia lingwistyczna (dialektologia historyczna), rzutująca przestrzennie fakty językowe.

• kryteria:

• chronologiczne (historyczne)

• geograficzne (dialektalne)

Na terenie zachodniosłowiańskim wyodrębniły się plemiona lechickie jako odłam północny pierwotnie zespolonych zachodniosłowiańskich. (Tereny polskie oraz między dolną Łabą a Odrą [Meklemburgia]).

W odróżnieniu od pozostałych języków zachodniosłowiańskich grupę lechicką charakteryzowały następujące cechy:

• zachowanie samogłosek nosowych,

• wokalizacja ps. zgłoskotwórczych r i l,

• przegłos, czyli dyspalatalizacja ps. ě, ę oraz sonantycznych miękkich r', l' przed spółgłoskami przednio-językowo zębowymi twardymi.

Plemiona polskie były wschodnim odłamem lechickiej wspólnoty, a pozostałe nadłabskie i nadodrzańskie (od dolnej Łaby po Kołobrzeg i Koszalin) stanowiły odłam zachodni.

• Lechici wschodni (Polacy) - Polanie, Wiślanie, Ślężanie, Mazowszanie, Słowińcy, Kaszubi

• Lechici zachodni - Brzeżanie, Rojanie, Wieleci, Obodrzycy, Połabianie

U Geografa Bawarskiego (IX w.) - Wiślanie, Ślężanie, Brzeżanie; plemiona śląskie: Dziadoszanie, Opolanie, Golęszycy, Lędzicy (Polacy z terenów południowych
i wschodnich), a także Goplanie i Wiercanie (nad Wartą).

Plemiona wschodniolechickie scalone zostały przez Piastów.

Silna więź polityczno-kulturalna, tym samym też językowa, istniała między plemieniem Polan, Wiślan i Ślężan (Antiquissima Polonia, czyli Stara Polska,
tj. Wielkopolska, Małopolska i Śląsk - wspólne cechy gwarowe).

Południowo-zachodnia Polska (Wielkopolska, Małopolska, Śląsk)	Północno-wschodnia Polska (Mazowsze, Pomorze)
1. fonetyka międzywyrazowa udźwięcz-niająca przed samogłoskami, przed pół-otwartymi i półsamogłoskami j, w (brad jego, brad i siostra) 2. wełna, mełty 3. ryba 4. śf'at 5. rękami 6. kiedy, reŋke, moge	1. fonetyka międzywyrazowa ubez-dźwięczniająca (brat jego, brat i siostra) 2. wiołna, miotły 3. riba 4. śv'at 5. rękamy 6. kedi, reŋk'e, mog'e

Prawdopodobnie przed scaleniem Polski południowo-zachodniej istniały wcześniejsze podziały na północną i południową Polskę (podziały dialektalne).

• północna Polska - typ nazw miejscowości na -sko, -owo, -ewo

• południowa Polska - najdawniejszy typ męski (np. Wąchock)

Rozróżnienie gwar kaszubskich i słowińskich od zachodniopomorskich można przeprowadzić na podstawie materiału nazewniczego.

Typowe dla polszczyzny przejście zmiękczonych t', d' ć, dź oraz przegłos ps.
e `e||'o przed spółgłoskami przednio-językowo zębowymi i twardymi sięga linii: jezioro Bukowo - Kołobrzeg - Koszalin - ujście Warty do Odry.

Schemat podziału plemion polskich wg cech językowych

Kaszubi

Słowińcy

Polanie Mazowszanie

Wiślanie

Ślężanie

-- granica dialektów pomorskich

-- granica dialektów pierwotnej Polski, tj. starej Polski
i Mazowsza

-- granica dialektów Wielkopolski i Małopolski

Teren Ziemi Lubuskiej - Lubuszanie - pograniczna ludność między grupą polską, dolnołużycką i prawdopodobnie wielecką.

Gwary „laskie” - mniej więcej teren plemienia Gołęszyców (nie wiadomo, czy polskie, czy czeskie, czy czesko-polskie).

Na pograniczu polsko-słowackim w okręgu Czadcy, osadnictwo słowackie wypierało pierwotne polskie.

Łemkowie - na słabo zaludnionych podkarpackich (od Popradu po Przełęcz Dukierską); plemię nie sięgało wstecz poza XIV wiek.

Mazowszanie (tereny na północy, okolice Płocka, Mławy, Ostrołęki) - największa ekspansja.

Rezultaty migracji ludności mazowieckiej:

• gwary chełmińsko-mazurskie w Lubawskiem, Ostródzkiem i na Warmii

• gwary Mazurów pruskich

• gwary dalszego Mazowsza w Białostockiem i Łomżyńskiem

• gwary Podlasia (Podlasie, tj. `kraj pod Lachami')

Obszar języka polskiego już w średniowieczu zaczął się kurczyć na zachodzie
i północy wskutek napierającej fali germanizacyjnej.

• najwcześniej - XII wiek - Pomorze

• XII w. - Dolny Śląsk (na skutek kolonizacji niemieckiej)

5 dzielnic plemiennych i dialektalnych:

1. Wielkopolska (Maior Polonia)

2. Małopolska (Minor Polonia)

3. Śląsk

4. Mazowsze

5. Pomorze

Dominujące stanowisko - Wielkopolska.

• 966 r. - przyjęcie chrześcijaństwa

• dialekt wielkopolski (brak mazurzenia, wymowa samogłosek nosowych itp.) odegrał prawdopodobnie decydującą rolę w kształtowaniu polskiego języka ogólnonarodowego

Kraków - XV, XVI wiek - polski język literacki nie ustalał swych norm na podstawie gwarowych właściwości małopolskich, lecz zazwyczaj wprowadzał opozycyjnie właściwości wielkopolskie.

• silne wpływy czeskie

Periodyzacja procesu tworzenia się języka:

1. faza przedzabytkowa: X-XIII w.;

2. faza najstarszych zabytków: XIV-XV w.;

3. okres średniopolski: XVI - poł. XVIII w.; rozszerzenie polszczyzny literackiej na Warszawę i kresy;

4. okres nowopolski: poł. XVIII w. do dziś.

W XIV i XV w. - pierwsze próby kształtowania i użycia gwary piśmiennej, zalążkowej języka literackiego.

Do końca XV w. dominowały najpierw wpływy wielkopolskie, a potem krakowskie (dwór królewski, Alma Mater).

Wpływy języka czeskiego nasiliły się w XIV-XV w. (tłum. Psałterzowe, biblijne, pieśniowe i in.).

Język polski uformował się na podłożu języków: 1) lechickich,
2) zachodniosłowiańskich, 3) prasłowiańskiego, 4) praindoeuropejskiego.

Polskie nazwy własne i pojedyncze wyrazy pospolite w tekstach obcych

Geograf bawarski (tytuł umowny)

• poch. Z Bawarii

• zawiera wykaz plemion słowiańskich sąsiadujących bezpośrednio i pośrednio z cesarstwem niemieckim w IX w.

• autor nieznany

• wymienia następujące plemiona:

• Uislane - Wiślanie

• Glopeani - Goplanie

• Verizane - Wiercanie

• Lendizi - Lędzicy

• Sleenzane - Ślężanie

• Dadosesani - Dziadoszanie

• Opolini - Opolanie

• Golensizi - Golęszycy

• Prissani - Brzeżanie

Kronika Thietmara

• kronika biskupa merseburskiego z X/XI w.

• pod latami 1000, 1010, 1015 w opisie walk niemiecko-polskich są wzmianki
  o niektórych plemionach (pisownia znacznie zniekształcona, zniemczona):

• Diedesisi - Dziadoszanie

• Cilensis - Ślężanie

• inne nazwy miejscowe:

• Glogua - Głogów

• Crosna - Krosno

• Nemci - Niemcy

• Wortizlaua - Wrocław

• Odera - Odra

• Pober - Bóbr

Bulla gnieźnieńska

• bulla papieża Innocentego II, zatwierdzająca posiadłości arcybiskupa gnieźnieńskiego

• zawiera 410 nazw polskich, miejscowych i osobowych

• nazwy miejscowe ze względu na ich pochodzenie i znaczenie dzielimy na:

• nazwy utworzone od określeń ukształtowania terenu
  lub charakterystycznych cech przyrody danego obszaru,
  np. Dolsko (od dół), Dębnica (od dąb), Łęczyca (od łąka), Czaple (od czapla)

• nazwy utworzone od nazw osobowych (imion i przezwisk),
  np. Hermanowo (od Herman), Myślęcino (od Myślimir), Sułostwo (od Sułost Sulimir)

• nazwy oznaczające potomków założyciela osady,
  np. Janowicy - później Janowice (od Jan), Goszczonowicy - później Goszczynowice (od Goszczon)

• nazwy tzw. osad służebnych, utworzone od określeń związanych z wykonywaniem danego zawodu (rzemiosła), np. Rudnicy (od ruda), Koniarze (od koń)

• nazwy osobowe dzielimy na 4 grupy:

• staropolskie imiona 2-członowe (zawierające dwa rdzenie wyrazowe), będące pierwotnie życzeniami rodziców, określającymi pożądane cechy dziecka lub mającymi mu zapewnić powodzenie w życiu, np. Bogumił, Budzisław, Cieszymir

• skróty i zdrobnienia tych imion 2-członowych, np. Sułek
  (od Sulisław), Dobek (od Dobiesław, Dobiegniew), Miłosz
  (od Miłowit), Sławik (od Sławomir)

• imiona przezwiskowe (przydomkowe), np. Gęba, Główka, Żyłka, Kobyłka, Ciołek

• nieliczne imiona obcojęzyczne, zapożyczone z przyjęciem chrześcijaństwa, np. Piotr, Szymon

• daje możliwość zorientowania się w systemie fonetycznym, słowotwórczym
  i leksykalnym polszczyzny tego okresu

• nazwy sporo mówią świadomości ówczesnych ludzi, o ich zajęciach, sposobie organizowania życia społecznego

• pozwalają w dużej mierze zrekonstruować stan ówczesnej polszczyzny w jej warstwie fonetycznej

• stanowią ciekawy materiał do badań nad słowotwórstwem i początkami polskiej ortografii

Tzw. Dagome iudex

• najdawniejszy dokument polski - akt dotacyjny jako wyraz oddania państwa polskiego z jego ściśle oznaczonymi granicami pod opiekę papieską wysłany do Rzymu z kancelarii Mieszka I

• oryginał - sporządzony ok. r. 999 - nie zachował się

• pozostały kopie streszczenia z XI/XII i z XII w. (dokonane przez kardynała rzymskiego)

• nazwy: Craccoa - Kraków, Oddere - Odra, Prusse - Prusowie, Russe - Rusowie

• zagadkowe zapisy, np. Schinesghe, Alemura, Dagome

• niektóre zapisy być może kompilacyjne i skrótowe - Schinesghe = Szczycien (obecnie Szczecin) + Gniezno, Alemura = Ołomuniec + Morawy

Bulla wrocławska

• z 1155 roku

• wymienia ok. 80 nazw osobowych i miejscowych Śląska, np. Ruzona - Rusowa, Sclenza - Ślęża, Sorauina - Żórawina

Przywilej trzebnicki

• z 1204 roku

• zawiera 231 nazw osobowych

• przywilej wydany przez Henryka Brodatego dla klasztoru w Trzebnicy

• wymienia np. imiona:

• chrześcijańskie (w Polsce stosunkowo rzadkie): Jan, Paweł, Lodwig, Stefan

• spolszczone: Pawlik, Pietrzej

• rodzime dwuczłonowe: Chociemir, Przybrad

• rodzime zdrobniałe: Braciesz, Chwalęta

• rodzime pochodzące od wyrazów pospolitych: Gęba, Kierz

Księga henrykowska

• spisane dzieje klasztoru cysterskiego, powst. w Henrykowie na Dolnym Śląsku (na południe od Wrocławia)

• pod rokiem 1270 - wypowiedziane przez informatora, chłopa śląskiego słowa: day, ut ia pobrusa a ti poziwai = daj, (że) ja pobruszę, a ty poczywaj - uznawane za pierwsze zdanie w języku polskim

• występuje tam 118 nazw miejscowych (tylko 30 niemieckich, ale wśród tych - 12 pierwotnych wariantów polskich)

• trochę imion - zlatynizowanych

Inne dokumenty (dyplomy i kroniki)

• kronika Galla z XII w. (odpis z XIV w.)

• kronika Wincentego Kadłubka z XII w. (odpis z XIII-XIV w.)

• Liber fratenitatis Lubiensis - spis imion zmarłych w XII w. zakonników
  w Lubiniu wielkopolskim

• Nekrolog premonstratensów - powst. w XIII w. we Wrocławiu

• dyplomy XII-XIII w. w kodeksach dyplomatycznych Wielkopolski, Mazowsza, Śląska i Pomorza

• zawierają nazwy własne, zdarzają się też wyrazy pospolite, najczęściej dotyczące powinności podatkowych stroża (stroza), narzaz (naraz)

Teksty polskie

Bogurodzica - najdawniejsza polska pieśń religijna i pierwszy hymn narodowy Polaków, śpiewana przed bitwą pod Grunwaldem, autor nieznany.

• niezwykłe archaizmy (Bogurodzica, dziela `dla') sięgające może nawet wpływów cerkiewno-słowiańskich z Wielkiej Morawy, przeciekających do kraju Wiślan, których książę zmuszony był ochrzcić się za czasów Świętopełka morawskiego w IX w.

Kazania świętokrzyskie - najdawniejszy zabytek prozy polskiej, sześć kazań przepisanych w XIV w., odkryte przez A. Brücknera.

• pisownia niezłożona

• archaiczne formy gramatyczne pierwotnego imperfektu oraz aorystu

Psałterz floriański - najobszerniejszy i najwspanialszy zabytek polszczyzny z końca XIV w., całkowity przekład psałterza Dawidowego w trzech językach: łacińskim, polskim i niemieckim.

Kazania gnieźnieńskie - kodeks 103 kazań łacińskich i 10 polskich, pochodzą z końca XIV lub początków XV wieku.

• język potoczny

• charakterystyczna składnia i pisownia

Psałterz puławski - pochodzący z końca XV w., służył jako modlitewnik.

• kopista wprowadzał znaczną modernizację w pisowni i języku

• używane są dwa znaki na nosówki, tj. nowy ę oraz dawny, przejęty z wzorca znak ø

Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka) - najobszerniejszy zabytek prozy religijnej XV wieku.

• tłumacz - ksiądz Andrzej z Jaszowic

• kopista - Piotr z Radoszyc

• liczne czechizmy

Różne zabytki prozy i poezji religijnej i świeckiej

• Karta medycka (Karta świdzińskiego) zawierająca psalm 50

• Żywot św. Błażeja (fragment jakiegoś starodawnego pasjonału polskiego)

• wiele modlitewnych tekstów, często śląskich

• poezja religijna

• Rozmyślanie przemyskie - literatura apokryficzna

• Książeczka Nawojki - modlitewnik

• poezja świecka

• wiersz Słoty O chlebowym stole

• Satyra na leniwych chłopów

• O zabiciu Jędrzeja Tęczyńskiego

• przekłady:

• przekład Statutu wiślickiego 1449 r. dokonany przez Świętosława
  z Wocieszyna

• tłumaczenie Praw książąt mazowieckich sporządzone przez ks. Macieja z Rożana ok. 1450 r.

Glosy, mammotekty i słowniki

Glosy - polskie odpowiedniki trudniejszych łacińskich terminów, określeń, sformułowań, które wpisywano na marginesy rękopiśmienniczych tekstów teologicznych czy kaznodziejskich.

Glosy dotyczące danego tekstu, zebrane i uporządkowane, składały się
na mammotrekty, czyli pierwsze swego rodzaju słowniki.

1472 - Jan Stanko, kanonik kapituły krakowskiej i lekarz nadworny Kazimierza Jagiellończyka, spisał ok. 2000 terminów polskich dotyczących roślin i zwierząt, tworząc pierwszy polski słownik przyrodniczy.

Roty sądowe - zeznania świadków i stron w procesach sądowych. Są to zapisy żywego, potocznego języka.

Mamy roty wielkopolskie, małopolskie i mazowieckie.

Pismo i staropolska ortografia

Najstarsze teksty staro-cerkiewno-słowiańskie - pisane głagolicą.

Nie odnaleziono śladów używania w Polsce znaków głagolickich czy cyrylickich.

Najprawdopodobniej przyjęto alfabet łaciński. Miał on 21 znaków (w tym q i x zbyteczne dla języka polskiego), polszczyzna ma zaś 40 głosek.

Brakowało więc znaków dla:

• samogłosek nosowych ę, ą,

• rozróżnienia i - y,

• bardzo licznych i typowych dla języka polskiego spółgłosek miękkich: b', p', v', m', ń itp.,

• szeregu spółgłosek srodko-językowych (ś, ź, ć, dź), dziąsłśowych (sz, ż, cz, dż) oraz zwarto-szczelinowych (c, dz),

• j, w mających w wielu językach charakter półsamogłoski (i, u niezgłoskotwórcze) oraz ł

Paleografia - nauka (pomocnicza historii) zajmująca się dawnym pismem.

Transliteracja - oddawanie zapisu tekstu utrwalonego znakami jednego alfabetu
za pomocą znaków innego alfabetu.

Transkrypcja - oddawanie brzmienia tekstu za pomocą znaków przyjętych
dla oznaczania wymawianych dźwięków mowy.

Możliwości uzupełnienia braków i usunięcia nieścisłości alfabetu łacińskiego
w zastosowaniu do języka polskiego były następujące:

1. utrzymanie znaków łacińskich dla mnie lub więcej podobnych, ale nieraz odrębnych dźwięków polskich, z pominięciem istotnej dla języka polskiego różnicy fonetycznej - grafia niezłożona;

• była to prymitywna grafia, naginająca znaki łacińskie do dźwięków staropolskich rozpiętość (duża) między wymową a pisownią

b, v

b, v, u =

b', v'

r

r =

rz

t

t =

ć

2. stosowanie dwuznaków lub trójznaków, tj. utworzenie z dwóch lub trzech liter alfabetu łacińskiego nowych wieloznaków - sz, cz, rz itp. - grafia złożona.

3. używanie znaków wyróżniających (kropka, kreska, ogonek, daszek)
   nad lub pod literami albo obok nich - grafia diakrytyczna.

Wszystkie te rodzaje systemów graficznych stosowane są w alfabetach łacińskich, gdyż najprostszą i najbardziej praktyczną drogą do udoskonalenia pisowni było:

• zachowanie tradycyjnej jedności,

• zastosowanie dwuznaków czy trójznaków,

• wymyślenie znaków diakrytycznych.

Grafia niezłożona w XII-XIII wieku

• pisownia dyplomów oryginalnych z tego czasu oraz Kazań świętokrzyskich

• często określana jako „niedołężna”, „chaotyczna” itp.

W Kazaniach świętokrzyskich:

• przewaga znaku i, ale nierzadko pojawia się znak y

• wspólny znak dla obu nosówek

• v w nagłosie, w - rzadko

• stereotypowy znak ∫ = s : sz : ś (210 : 91 : 122)

• ch = c

• d, ch, c
  

• c, ch ć

• d (ch, c)
  

• k, c (ch) k

• l ł

Grafia złożona w XIV-XV wieku

• dwuznaki sz, cz, rz uważano za pożyczki z języka czeskiego (niesłusznie)

• spółgłoski palatalne b', p', ń itp. nie są wyróżniane od twardych

• często ortografia niepolska

• Psałterz puławski rozróżnia dokładnie obie samogłoski nosowe, oznacza zawsze miękkość spółgłosek, odróżnia y od i

• oznaczenie długości samogłosek - dwuznaki samogłoskowe

Reformatorzy pisowni staropolskiej

Jakub Parkosz - autor traktatu ortograficznego z 1440 roku

• propozycja graficznego odróżnienia spółgłoski twardej i miękkiej poprzez znaki kanciaste i okrągłe - niepraktyczna

• zalecenie wyróżniania długości samogłosek przez podwojone litery (ale iloczas był już na wymarciu)

Projekt Parkosza nie zdobył praktycznego zastosowania, ponieważ:

• pomysłu nierealne i niepraktyczne,

• nie rozwiązał podstawowej trudności szeregu s-sz-ś,

• dwuznak sz w funkcji ż (wzorowany na pisowni XIV-XV w.) raził wobec zastosowania ssz dla ś;

• trójznak sch dla sz przyjęty za pisownią niemiecką - rażący ze względu na ustabilizowane znaczenie ch;

• nierozwikłane trudności w oznaczeniu głosek i-y, ę-ą.

Stanisław Zaborowski - autor traktatu Ortographia seu modus recte scribendi et legendi polonicum idioma, wydruk. 1518.

• przejęcie od Husa pomysłu znaków diakrytycznych

• jego zasady nie weszły w życie

Drukarze krakowscy

Wystąpienia ws. ulepszenia polskiej ortografii - Jan Seklucjan, Stanisław Murzynowski, Jan Kochanowski, Łukasz Górnicki, Stanisław Orzechowski

Normalizacja polskiej pisowni przez drukarzy krakowskich

Pierwsi drukarze krakowscy - Haller, Ungler, Wietor, Szarffenberger

Zmiany:

• zastosowanie znaków diakrytycznych i tradycyjnych dwuznaków

• s=z lub s=s

• ustalenie znaków dla samogłosek ę, ą

• znak i jako wykładnik spółgłosek miękkich przed samogłoską

• odróżnienie i-y, ale spójnik i tradycyjnie pisano przez y

• znakowanie j przez i (przed samogłoską) oraz y (przed spółgłoską
  i w wygłosie)

• odróżnienie samogłosek pochylonych od otwartych (kreskowanie, czasem - kropki)

• odróżnienie spółgłosek l-ł

XVIII, XIX w. - nie używano j

Wnioski:

• polska ortografia ma charakter kompilacyjny

• z Zachodu przejmowała wzory grafiki złożonej

• próby „uczonych” reform nie przyjęły się

• ortografia polska jest etymologiczna

Ps. = (język) prasłowiański.

Gwiazdka oznacza hipotetyczną formę.

Inaczej: serbko-chorwacki.

Pionowa kreska wskazuje sylabę akcentowaną.

Zapisy wymowy.

Wstecz.

Iudex `władca'.

Tj. znaków diakrytycznych.

Jan Hus w 1411 zreformował grafię staroczeską, usuwając dwuznaki oraz wprowadzając na ich miejsce litery ze znakami diakrytycznymi.

---