Periodyzacja języka polskiego wg Antoniego Kaliny

• Periodyzacja A. Kaliny pochodzi z pracy Historia języka polskiego z roku 1883, obecny jest w niej wpływ filologicznie i przyrodniczo zorientowanego językoznawstwa niemieckiego- formy gramatyczne obserwowane były w tekstach.

• We wstępie A. Kaliny znajduje się dużo poglądów o podstawowym znaczeniu dla dalszego rozwoju naukowego historii języka polskiego, z dzisiejszego punktu widzenia te poglądy są skromne, lecz w całości weszły do tradycji, należy je rekonstruować na podstawie sformułowań dotyczących innych zagadnień, a i tak będą obejmowały tylko niektóre partie procesu rozwojowego.

• A. Kalina wyróżnia 3 epoki rozwoju form języka polskiego:

1. epoka wytwarzania się form pierwiastkowych ( rdzenie, korzenie- formy jednozgłoskowe)

2. epoka tworzenia form składanych- syntetycznych ( formy derywowane wyrazów jako znaków dla wyobrażeń)

3. epokę form skłaniających, czyli fleksyjnych

Dwie pierwsze epoki nadają się jedynie do poznania DEDUKCYJNEGO, trzecia rozpoczyna historyczną dobę rozwoju mowy.

• Dla przedstawienia fazy wejściowej dla samodzielnego rozwoju form słowiańskich przechodzi A. Kalina do charakteryzowania prajęzyka słowiańskiego i przywołuje poglądy na rozpad prasłowiańskiego. Charakteryzuje epokę przedpolską- procedura powtarzana w różnych ujęciach i rozbudowanych wariantach- problem miejsca języka polskiego wśród języków słowiańskich.

• Rozstrzyga znaczenie wytwarzania się tradycji piśmienniczej w upowszechnianiu właściwości językowych regionów, z których pochodzili pisarze, lub regionów, gdzie znajdowały się centra piśmiennicze.

• A. Kalina klarownie wyraził pojęcia wyjściowe datowania pocztów doby polskiej i powiązane z przyjęciem chrześcijaństwa- 966 rok. Datowanie oparte jest na przesłankach społecznych i politycznych poprzez powiązanie z procesami kulturotwórczymi.

• Argument filologiczny- zabytki pisane ukazują język ukształtowany w swej odrębności od innych języków słowiańskich- swój początek musiał mieć więc wcześniej.

• Kolejny etap rozwoju języka polskiego przedstawiany jest jako faza NARASTANIA ZRÓŻNICOWANIA DIALEKTALNEGO I ODDZIELENIA SIĘ POLSZCZYZNY STOSOWANEJ W PIŚMIE OD NARZECZY, nie można określić, czy chwiejność zapisów odzwierciedla rzeczywiste różnice językowe, czy pisowniane.

• Rozwój grafii staropolskiej:

1. Pierwsza epoka- grafia prosta, polega na zastosowaniu jednego przyjętego znaku na oznaczanie różnych polskich dźwięków, co powoduje wieloznaczność.

2. Druga epoka- grafia złożona, polega na sterowaniu kombinacjami znaków do wyrażania tych pojedynczych głosek, które wcześniej nie miały indywidualnych symboli graficznych. Istnieje tu dowolność w kombinacji liter ( dwuznaki).

3. Trzecia epoka- zastąpienie grafii złożonej, grafią prostą z modyfikacjami diakrytycznymi.

• Periodyzacja rozwoju grafii przeprowadzona została w celu pomocniczym, dla uzasadnienia ujednolicenia pisowni stosowanej w dziele o historycznym rozwoju odmiany wyrazów czerpanych z zabytków spisanych wedle zmieniających się zwyczajów graficznych.

• Ocena i podsumowanie teorii periodyzacji Antoniego Kaliny:

1. Wniosła udział w umieszczaniu formy językowej w centrum badań językoznawczych.

2. Ustaliła cezurę początkową dla odrębności polszczyzny na początki państwowości

3. Sformułowanie funkcjonującej periodyzacji grafii staropolskiej.

4. Wniosła podstawowy kanon pojęć funkcjonujących do dziś w odniesieniu do najstarszej części procesu przekształceniowego języka polskiego.

---