Klasyfikacja morfemów

• Strukturalna klasyfikacja morfemów

(bierze pod uwagę budowę morfemów)

1. morfem ciągły nieprzerwany ciąg następujących po sobie fonemów, np. las-, dom-, piš-, -ek, -ik, pše-, vy-, ...

2. morfem nieciągły - połączenie fonemów przerwanych innym morfemem, np. ba-...śę, po- ....-u (po polsku, po niemiecku), z ..... -a (z pańska, z cudzoziemska), do- ......śę (dopisać się, domyślać się)

3. morfem zerowy - nie jest reprezentowany przez żaden fonem ani ciąg fonemów, jednak wnosi znaczenie (najczęściej informację o formie gramatycznej wyrazu), np. pań - i pań - o, mam - a (nie ma dwóch) mam-o

• Funkcjonalna klasyfikacja morfemów

(bierze pod uwagę funkcję morfemu w wyrazie, wskazuje morfemy główne i poboczne)

I. morfem główny:

1. morfem leksykalny/główny/rdzeń - daje znaczenie leksykalne, zawiera znaczenie podstawowe wszystkich opartych na nim wyrazów pochodnych,

II. morfemy poboczne:

1. morfem słowotwórczy - buduje nowy wyraz (jednostkę słownikową)

2. morfem formacjotwórczy - buduje określoną formę wyrazu, np. formy czasownika: bezokolicznik, tryb przypuszczający, a także stopnie przymiotnika i przysłówka,

3. morfem fleksyjny - daje informację o formie fleksyjnej wyrazu (morfemy przypadkowe - deklinacyjne i koniugacyjne - przy czasowniku)

• Dystrybucyjna klasyfikacja morfemów: (morfemy = afiksy)

• prefiksy (przedrostki) - występuje przed rdzeniem

• sufiksy (przyrostki) - występuje po rdzeniu

• interfiksy (wrostki) - występuje między dwoma rdzeniami

• postfiksy - występują po morfemie fleksyjnym, np. -ś (ktoś, kogoś, komuś), -kolwiek (ktokolwiek, komukolwiek, z kimkolwiek)

Ze względu na samodzielność morfemy dzielą się na:

1. morfemy luźne (swobodne) - mogą funkcjonować jako samodzielne wyrazy, np. ax, tak, leč, čy, bo, i, teš, itp.

2. morfemy związane - mogą występować wyłącznie w połączeniu z innymi morfemami, np. kot- o, dom-o, -ek, pas-y, itp.

• Morfemy formacjotwórcze

1. w zakresie przymiotników i przysłówków są to morfemy tworzące formy stopni:

• -š(y) tworzy stopień wyższy przymiotnika

• nai-, -š(y) tworzy stopień najwyższy przymiotnika

• -ei tworzy stopień wyższy przysłówka

• nai-, -ei tworzy stopień najwyższy przysłówka

2. W zakresie czasowników są to morfemy:

• - ć tworzy formy bezokolicznika

• - u-, -u(a)-, -l(i)-, -u(y)- tworzą formy czasu przeszłego i wskazują na rodzaj

• -by- tworzą formy trybu przypuszczającego

• -onc(y/a/e) tworzą formy imiesłowu przymiotnikowego czynnego

• onc tworzą formy imiesłowu przysłówkowego współczesnego

• -n(y/a/e), -t(y/a/e), -on(y/a/e) tworzą formy imiesłowu przymiotnikowego biernego

• -ušy/-fšy tworzą formy imiesłowu przysłówkowego uprzedniego

• -ono, -to, -uo tworzą formy nieosobowe czasowników

• -uo śę tworzą formy nieosobowe czasowników

• Morfemy słowotwórcze (przyrostki tematyczne czasownika)

• -a- pis -a- ć

• -a-/ -ai gad-a-ć, gad-ai-o

• -e- myśl-e-ć

• -i- rob-i-ć

• -ova-, -yva- mal-ova-ć, pis-yva-ć (w niektórych formach przechodzi w -ui-, np.

mal-ui-e, pis-ui-onc)

- -noń- xud-noń- ć, xux-noń-ć

• Morfemy słowotwórcze (przyrostki tematyczne czasownika)

• -a- pis -a- ć

• -a-/ -ai gad-a-ć, gad-ai-o

• -e- myśl-e-ć

• -i- rob-i-ć

• -ova-, -yva- mal-ova-ć, pis-yva-ć (w niektórych formach przechodzi w -ui-, np.

mal-ui-e, pis-ui-onc)

- -noń- xud-noń- ć, xux-noń-ć

---