FONETYKA

1. Fonetyka - jest nauką o głoskach, czyli dźwiękach mowy; bada dźwięki w potoku mowy o określa wartości dźwięków w izolacji; bada m.in. natężenie dźwięku, charakteryzuje akcenty, barwę dźwięków

Głoska - najmniejszy, dający się wydzielić w czasie, intuicyjnie rozpoznawalny element mowy, który nie ma własnego znaczenia.

Sylaba - to część wyrazu zawierająca jedną i tylko jedną samogłoskę sylabiczną (warunek konieczny i wystarczający)

Miękkość - realizacja spółgłosek środkowojęzykowych

Wszystkie głoski w języku polskich są na wydechu (sposób ekspiracyjny)

2. Działy fonetyki

1. Fonetyka akustyczna ma za cel badanie dźwięków mowy w postaci fali akustycznej. W gruncie rzeczy jest to dział fizyki.

2. Fonetyka artykulacyjna analizuje generowanie dźwięków mowy w narządach mownych człowieka.

3. Fonetykę percepcyjna dzieli się dalej na:

• fonetykę audytywną (bada wrażenia słuchowe)

• fonetykę wizualną (bada ruchy widocznych narządów mowy).

3. Wymowa samogłosek nosowych

Samogłoski nosowe w śródgłosie realizowane są przed głoskami szczelinowymi, w innym przypadkach nosowość zanika

Faza ustna : [ę] -> [e]

Faza przejściowa ustno-nosowa

Faza nosowa

• Rezonans nosowy twardy - jeżeli po spółgłosce jest gł. Szczelinowa twarda

• Rezonans nosowy miękki - jeśli po spółgłosce jest gł. Szczelinowa miękka

4. Budowa i funkcjonowanie narządów mowy i słuchu

Narządy mowy:

• Aparat oddechowy (ekspiracyjny)

• Aparat tonacyjny (głosotwórczy)

• Aparat artykulacyjny (nasada)

Ruchome artykulatory:

• Labie - wargi

• Lingua - język

• Lelum - podniebienie miękkie

• Uvula - języczek

Stałe artykulatory:

• Denis - zęby

• Alvolae - dziąsła

• Palatium - podniebienie twarde

• Prepalatum - część przednia

• Postpalatum - część tylna

Ucho:

• Przewód słuchowy zewnętrzny

• Małżowina uszna

• Błona bębenkowa

• Okienko owalne

• Młoteczek i kowadełko

• Strzemiączko

• Kanał półkolisty

• Ślimak

• Nerw słuchowy

• Trąbka Eustachiusza

5. Koartykulacja i typy upodobnień

Koartykulacja - wymawianie głosek w ciągu fonicznym

Antycypacja artykulacyjna - wcześniejsze przygotowanie się narządów mowy do wymówienia następnej głoski (upodobnienie wsteczne)

Perseweracja artykulacyjna - polega na przedłużeniu na głoskę następną układu narządów mowy właściwego głosce poprzedzającej (upodobnienie postępowe)

Typu upodobnień:

1. wewnątrzwyrazowe

1. ze względu na miejsce artykulacji

• przed spółgłoską dziąsłową (zębowa zastąpiona dziąsłową)

• przed spółgłoską środkowojęzykową

• przed zwartymi tylnojęzykowymi k i g

1. ze względu na sposób artykulacji: zwarte zamieniają się w zwarto-szczelinowe

2. międzywyrazowe

1. na granicy wyrazów np. przed spółgłoską nosową samogłoska podnosi artykulację

2. pod względem dźwięczności (widoczne w mowie K-P i W)

3. miejsce artykulacji - spółgłoska wygłosowa poprzedniego wyrazu upodabnia się jeśli następny wyraz ma w wygłosie: [i], [i],
   ,
   lub środkowojęzykowe: [ś], [ź], [ć], [ń], [k], [g], [ ]

4. sposób artykulacji: nie ma upodobnienia jeśli nagłos następnego wyrazu jest spółgłoską właściwą

5. AKCENT

Wyrazy ortotoniczne - posiadające swój własny akcent

Wyrazu atoniczne - niesamodzielne akcentowo

• Proklityki - nabierające akcentu z wyrazem następującym tuż po nich

• Enklityki - nabierają akcentu od wyrazu je poprzedzającego

Akcent:

Oksytoniczny - 1 sylaba od końca

Paroksytoniczny - 2 sylaba od końca

Proparoksytoniczny - 3 sylaba od końca

Akcent zdaniowy - akcentowanie intencji

pójść do biblioteki i wypożyczyć „Fonetykę i fonologię” !!!

---