2. LUDWIK FLECK
Powstanie i rozwój faktu naukowego. Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym.
Im głębiej wnikamy w jakąś dziedzinę nauki tym silniejsze staje się powiązanie z kolektywem myślowym i tym bardziej bezpośredni kontakt z badaczem.
Liczba elementów zarówno czynnych jak i biernych jest w pierwszej fazie historii poznania mniejsza niż w drugiej.
Fakt naukowy- to struktura pojęciowa, którą można badać z historycznego, indywidualnie i kolektywnie psychologicznego punktu widzenia, ale której nigdy w całej treści nie da się na podstawie takiego podejścia skonstruować
Im bardziej jakaś dziedzina wiedzy jest rozbudowana tym mniejsze stają się różnice przekonań.
W dziedzinach zagmatwanych najpierw trzeba nauczyć się obserwować i stawiać pytania.
Poznanie zmienia poznającego dopasowując go harmonijnie do poznanego. Zapewnia to harmonię w obrębie panującego przekonania o tworzeniu poznania. W efekcie mamy harmonię złudzeń, która tworzy praktyczną możliwość zastosowania wyników naukowych i silną wiarę w istniejącą niezależnie od nas rzeczywistość. Racjonalna teoria poznania opiera się jednak na trójczłonowości funkcji poznania (obok podmiotu i przedmiotu ma w niej każdorazowo udział zbiorowość – każda obserwacja naukowa zawiera wyobrażenia epoki i środowiska).
Wyniki, wnioski można przedstawiać jedynie podczas późniejszego potwierdzenia jakiegoś odkrycia w praktyce, nigdy zaś podczas jego dokonywania. Wyników nie da się ująć w języku pierwszych obserwacji i odwrotnie- pierwszych obserwacji nie da się ująć w języku wyników.
Nie zdarza się obserwacja czysta i wolna od założeń. Bez-założeniowa obserwacja jest logiczną zabawą. Na pozytywne badanie zasługują 2 typy obserwacji: początkowo niejasny ogląd (chaotyczny, zawiły, jest walką myślowych pól widzenia) i rozwinięte bezpośrednie widzenie postaci (wymaga przeszkolenia, powstaje na gruncie wielu przeżyć). Każde empiryczne odkrycie może, więc być uważane za uzupełnienie, rozwinięcie lub transformację stylu myślowego.
Powstanie poznania (3 etapy):
niejasne widzenie, nieadekwatna pierwsza obserwacja (niczym chaos uczuciowy, zdziwienie szukanie, testowanie, nadzieja i rozczarowanie, brak mocnego oparcia, szukanie po omacku);
irracjonalne, tworzące pojęcie i zmieniające styl doświadczenie;
rozwinięte odtwarzalne stylowe widzenie postaci.
Kierunek pracy poznawczej -> jak największy przymus myślowy przy jak najmniejszej samowoli intelektualnej.
Fakt powstaje tak: najpierw awizo oporu w początkowym chaotycznym myśleniu, potem określony przymus myślowym i w końcu postać, która ma być bezpośrednio postrzegana.
CELEM NAUK EMPIRYCZNYCH JEST WYPRACOWANIE TWAREGO GRUNTU FAKTÓW. Nie ma określonego początku ani końca pracy naukowej. Wiedza żyje a skład faktów się zmienia. Niemożliwe jest również oddzielenie elementów biernych od czynnych. Nauka stara się włączyć maksimum elementów biernych, mit natomiast zawiera tylko kilka takich elementów artystycznie skomponowanych.
Praca zespołowa może być addytywna (np. wspólne podniesienie ciężaru, czyli chodzi o sumę indywidualnego wysiłku) lub kolektywna (np. mecz piłki nożnej, rozmowa).
Wszystkie drogi pozytywnej, owocnej teorii zbiegają się w pojęciu stylu myślowego. Styl myślowy składa się z nastroju oraz wykonania. Nastrój to gotowość do selektywnego działania i odpowiednio ukierunkowanego działania. STYL MYŚLOWY: ukierunkowane przestrzeganie wraz z odpowiednią obróbką myślową i rzeczową tego, co postrzegane. Całe epoki żyją w warunkach określonego przymusu myślowego, aż nie dojdzie do zmiany nastroju. Coś jednak pozostaje z każdego stylu (np. małe społeczności, które zachowują stary styl), ponadto w każdym stylu myślenia znajdują się ślady innych. Powstaje niewiele nowych pojęć, zmienia się raczej ich zabarwienie. Tak powstaje historyczny związek stylów m.
Prawda- to jedyne możliwe rozwiązanie zgodne ze stylem.
Awizo oporu, które przeciwstawia się w dziedzinie poznawania swobodnej arbitralności myślenia nazywa się faktem. Fakt ma trojaki stosunek do kolektywu myślowego:
Każdy fakt musi leżeć na linii intelektualnych zainteresowań swojego kolektywu
Opór musi, jako taki działać w kolektywie myślowym i musi być przekazany każdemu uczestnikowi, jako przymuś myślowy i dalej, jako forma, którą należy bezpośrednio przeżyć.
Fakt musi być wyrażony w stylu kolektywu myślowego.
Żaden fakt nie jest całkowicie niezależny od innych. Dlatego każdy oddziałuje zwrotnie na inne, a każda zmiana wywiera wpływ na bezgraniczny teren.
Trwałe kolektywy myślowe pozwalają na dokładne zbadanie ich stylu i ogólnych społecznych właściwości kolektywów, a podtrzymuje to pewną treściową i formalną izolację (np. odrębny język przynajmniej formalnie zamyka pewną wspólnotę). Izolacja wspólnoty myślowej idzie w parze ze stylowym ograniczeniem problemów. Wynika z tego wartościowanie i charakterystyczny brak tolerancji: wspólny rys każdej zamkniętej wspólnoty.
Ogólna struktura kolektywy polega na tym, że dookoła każdego tworu myślowego (bez względu na to czy jest nim dogmat wiary, idea naukowa, myśl artystyczna) tworzy się mały ezoteryczny krąg i większy egzoteryczny krąg uczestników. Kolektyw składa się z dużej liczby takich kręgów, a przeciętna jednostka należy do wielu (egzoterycznych) kręgów i do żadnego kręgu ezoterycznego. Stosunek większości uczestników zależy od zaufania do wtajemniczonych, którzy nie są niezależni, bowiem wpływa na nich opinia publiczna (elita a masy).
Im bardziej ograniczona treściowo wspólnota tym silniejszy związek między członkami.
Im większa różnią między dwoma stylami myślowymi tym mniejsza wymiana myśli.
Wyszkolony badacz pracując twórczo nad problemem tworzy centrum ezoterycznego kręgu tego problemu. W kręgu ezoterycznym znajdują się mniej lub bardziej wyszkoleni dyletanci. Toteż istnieje różnica miedzy wiedzą popularną a fachową. Bogactwo wiedzy prowadzi do tego, że nawet w obrębie kręgu można wyróżnić fachowców specjalnych i ogólnych. Dlatego mówimy o nauce czasopismowej (z artykułów nie można przez proste zsumowanie nie można ułożyć kompendium wiedzy, wiedza ta jest tymczasowa, osobista, fragmentaryczna) jak i podręcznikowej.
Wiedza popularna jest wiedzą dla nie-fachowców, więc dla szerokich kręgów dorosłych ogólnie wykształconych. Celem popularnej wiedzy jest światopogląd, szczególna konstrukcja, powstająca z emocjonalnego wyboru popularnej wiedzy z różnych dziedzin. Światopogląd ma mały lub żaden wpływ na wiedzę specjalistyczną.
Za sprawą każdego przekazu wiedza staje się bardziej egzoteryczna, popularna.
W przeciwieństwie do wiedzy popularnej, wiedza fachowa wymaga w swojej formie kompendium krytycznego zestawienia w uporządkowany system.
Jeśli chcemy badać jakiś stary styl myślowy to trzeba badać oryginalne problemy a nie nowoczesne streszczenia.