Powstanie i rozwój polskiej czêœci zapadliska przedkarpackiego

Nestor Oszczypko*

Development of the Polish sector of the Carpathian Foredeep. Prz. Geol., 54: 396–403.

S u m m a r y . The Early to Middle Miocene Carpathian Foredeep in Poland developed as a peripheral foreland
basin related to the moving Carpathian front. The important driving force of tectonic subsidence in the PCF was
emplacement of the nappe load related to the subduction roll-back. During that time the loading effect of the thick-
ening of the Carpathian wedge on the foreland plate increased and was followed by the progressive acceleration of
total subsidence. The Miocene convergence of the Carpathian wedge resulted in the migration of depocenters and
onlap of the successively younger deposits onto the foreland plate.The foreland basin was supplied by clastics
derived both from the Carpathian orogen as well as from the foreland platform. During the Early Miocene the rates
of subsidence and sedimentation were more or less balanced, whereas in the Middle Miocene subsidence was
higher, what resulted in marine sedimentary conditions.

Key words: Miocene, Paratethys, Outer Carpathian Foredeep, lithostratigraphy, overthrusting, subsidence

Polskie zapadlisko przedkarpackie o d³ugoœci oko³o 300

km i szerokoœæ do 100 km jest czêœci¹ wielkiego basenu sedy-
mentacyjnego, który rozci¹ga siê wzd³u¿ ³uku karpackiego.
Na zachodzie zapadlisko przedkarpackie ³¹czy siê z alpejskim
basenem molasowym, a na wschodzie z basen przedgórskim
Ba³kanidów (ryc. 1). Podobnie jak inne rowy przedgórskie
zapadlisko przedkarpackie jest asymetryczne i wype³nione
g³ównie klastycznymi osadami mioceñskimi o gruboœci do 3
km w Polsce i do 5 km na Ukrainie. Osady molasowe zapadli-
ska s¹ podœcielone utworami platformowymi. Pó³nocna grani-
ca zapadliska jest erozyjna, po³udniowa zaœ tektoniczna,
wyznaczona przez czo³o Karpat zewnêtrznych, które w ca³oœci
s¹ p³asko nasuniête na mioceñskie osady zapadliska przedkar-
packiego (Wdowiarz, 1976; Oszczypko & Tomaœ, 1985;
Oszczypko, 2004). Wzd³u¿ czo³a Karpat fliszowych wystêpuje
w¹ska strefa miocenu sfa³dowanego utworzona z jednostek
stebnickiej i zg³obickiej (Kotlarczyk, 1985). Jednostki
allochtoniczne tworz¹ rodzaj w¹skiego, zapadaj¹cego na
po³udnie klina, a ich powierzchnie odk³ucia s¹ zwi¹zane z dol-
no- i œrodkowomioceñskimi osadami chemicznymi.

Pod³o¿e zapadliska oraz brze¿nej czêœci Karpat zosta³o

rozpoznane licznymi wierceniami górnictwa naftowego i
Pañstwowego Instytutu Geologicznego oraz badaniami geofi-
zycznymi (sejsmika, grawimetria, sondowania magnetotellu-
ryczne). Pod³o¿e to stanowi platforma epiwaryscyjska i jej
pokrywa permsko-mezozoiczna (Oszczypko i in., 1989, 2005).
Wspó³czesna struktura pod³o¿a uformowa³a siê w okresie póŸ-
noalpejskiej kolizji kontynentalnej miêdzy p³yt¹ pó³nocnoeu-
ropejsk¹ i blokiem wewnêtrznokarpackim (mikrop³yty Alcapa
i Tisza-Dacia). Skonsolidowane pod³o¿e tworz¹ proterozoicz-
ne ska³y krystaliczne i proterozoiczno-dolnopaleozoiczne
metasedymenty. G³êbokoœæ pod³o¿a platformowego w zapa-
dlisku waha siê od kilkuset metrów do 3500 m, a w rozpozna-
nej

wierceniami

czêœci

Karpat

wartoœci

te

wynosz¹

odpowiednio od 500 do 4500 m w czêœci zachodniej (otwór
Zawoja 1) oraz od 2000 m do 7000 m w czêœci wschodniej
(otwór KuŸmina 1). Sondowaniami magnetotellurycznymi
wykryto wysokooporowy poziom, prawdopodobnie zwi¹zany
ze stropem skonsolidowanego pod³o¿a (Ry³ko & Tomaœ, 1995;
¯ytko, 1997). W brze¿nej czêœci Karpat jego strop znajduje siê
na g³êb. od 3 do 5 km. W kierunku po³udniowym obni¿a siê on
a¿ do 15–20 km, po czym w najbardziej po³udniowej czêœci,

ponownie podnosi siê do g³êb. 8–10 km. Oœ obni¿enia w przy-
bli¿eniu pokrywa siê z osi¹ regionalnego minimum grawime-
trycznego. Badaniami geomagnetycznymi wykryto równie¿
liniê zerowych wartoœci wektora Wiesego, zwi¹zan¹ z nisko-
oporowym oœrodkiem wystêpuj¹cym na g³êb. 10–25 km (Jan-
kowski i in., 1982) i byæ mo¿e wyznaczaj¹c¹ po³udniow¹
krawêdŸ platformy pó³nocnoeuropejskiej (¯ytko, 1997).
Zachodnia czêœæ zapadliska charakteryzuje siê blokow¹ struk-
tur¹ pod³o¿a, podczas gdy w czêœci wschodniej s¹ widoczne
g³êbokie struktury erozyjne. Te dowi¹zuj¹ce do kierunku
NW–SE paleodoliny, wyerodowane zosta³y w okresie paleoge-
nu-wczesnego miocenu. Erozja poprzedzona zosta³a ruchami
laramijskimi, w ich nastêpstwie powsta³y uskoki inwersyjne o
kierunku NW– SE, znane z pó³nocnej czêœci zapadliska
(Oszczypko i in., 1989). W czasie œrodkowomioceñskiej ekstensji
czêœæ tych uskoków uleg³a odnowieniu (Krzywiec, 1997). W
pod³o¿u polskich Karpat zewnêtrznych powierzchnia nieci¹g³oœci
miêdzy skorup¹ i górnym p³aszczem jest usytuowana na g³êb. od
37–40 km w brze¿nej czêœci Karpat do ok. 50 km w ich czêœci
po³udniowej. W pobli¿u pieniñskiego pasa ska³kowego
powierzchnia ta podnosi siê do g³êb. 36–38 km.

Mechanizmy subsydencji

Stwierdzona wierceniami wielkoœæ nasuniêcia Karpat

fliszowych na miocen zapadliska przedkarpackiego jest nie
mniejsza od 30–40 km (Wdowiarz, 1976; Oszczypko &
Tomas, 1985). Bior¹c pod uwage wyniki badañ geofizycz-
nych oraz rekonstrukcje palinspastyczne (Kotlarczyk, 1985;
Oszczypko & Tomaœ, 1985; Oszczypko & Œl¹czka, 1985,
1989) mo¿na przypuszczaæ, ¿e pod Karpatami miocen wystê-
puje co najmniej po pieniñski pas ska³kowy, co powiêksza
amplitudê nasuniêcia do 60–100 km. Na podstawie dotych-
czasowych badañ mo¿na wnioskowaæ o wieloetapowym roz-
woju nasuniêæ karpackich (Kotlarczyk, 1985; Oszczypko &
Tomaœ, 1985; Moryc, 1989; Kovaè i in., 1998).

Analiza subsydencji w polskiej czêœci zapadliska

przedkarpackiego wykazuje jej zwiazek z obci¹¿eniem
p³aszczowinami karpackimi (Oszczypko, 1998, 1999).

W okresie wczesnego-œrodkowego miocenu konwer-

gencja karpackiej pryzmy akrecyjnej spowodowa³a stop-
niowy wzrost subsydencji w zapadlisku, migracjê osi
basenu na pó³noc i przekraczaj¹c¹ depozycjê coraz mlo-
dszych osadów na platformie. W okresie od karpatu do
koñca sarmatu (trwajacym ok. 8 mln lat) oœ subsydencji, w
polskiej czêœci zapadliska, przemieœci³a sie o 85 km na N i

396

Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 5, 2006

*Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Jagielloñski,

ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraków; [e-mail]

NE, co pozwala oszacowaæ stopê konwergencji na 12
mm/rok, której odpowiada podobna wartoœæ stopy migracji
depocentrów. Wartoœci te sa nieco ni¿sze od stopy migracji
wyklinowan (13,8 mm/rok), co w póŸnym badenie i sarma-
cie spowodowa³o poszerzenie wschodniej czêœci zapadli-
ska. W tym czasie subsydencja objêta zosta³a nie tylko
platforma, lecz tak¿e brze¿na czêœæ Karpat (Oszczypko &
Œl¹czka, 1985, 1989), podczas gdy strefa maksymalnej
subsydencji by³a usytuowana zazwyczaj przed czo³em
nasuwaj¹cych siê Karpat.

397

Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 5, 2006

wybrane wiercenia
selected boreholes

wiercenia z diagramami subsydencji
boreholes with backstripped diagrams

K 1

Ch1

jednostka grybowska
Grybów Unit

jednostka dukielska
Dukla Unit

jednostka przedmagurska
Fore-Magura Unit

jednostka œl¹ska
Silesian Unit

jednostka podœl¹ska
Sub-Silesian Unit

trzon krystaliczny Tatr
crystalline core of the Tatra Mts.

jednostki reglowe i wierchowe Tatr
high Tatra and sub-Tatra units

flisz podhalañski
Podhale flysch

pieniñski pas ska³kowy
Pieniny Klippen Belt

jednostka magurska
Magura Unit

andezyty
andesite

dolny miocen jednostki skolskiej i magurskiej
Lower Miocene of the Skole Unit and Magura Unit

platformowe przedpole Karpat
platform basement

zerowa linia anomalii Wisego
zero line of Wise's vectors

izobaty pod³o¿a mioceñskiego
isobath of Miocene substratum

jednostka skolska
Skole Unit

jednostka stebnicka
Stebnyk (Sambir) Unit
miocen transgresywny na Karpatach
transgressive Miocene deposits
upon the Carpathians
jednostka zg³obicka
Zg³obice Unit

miocen zapadliska
Miocene of the Carpathian Foredeep

0

30km

Ku

Ku

Ru

Ru

Bu

Bu

Su

Su

19

°

20

°

22

°

21

°

Tarnobrzeg

SIG1

Z1

0

-1000

-2000

K 1

-3000

-3000

WR2

P1

Ch1

K³1

KW1

C4

U

K

R

A

I

N

A

U

K

R

A

I

N

E

C

Z

E

C

H

Y

C

Z

E

C

H

R

E

P

.

S £ O W A C J A

S L O V A K I A

Dr 1

BIG1

P136

CIG1

Krynica

Bardejov

Dolny Kubin

Malcov

Zakopane

Nowy Targ

Krosno

¯ywiec

Gorlice

Jas³o

Nowy S¹cz

Kraków

Bielsko Bia³a

Cieszyn

Przemyœl

Rzeszów

P O L S K A
P O L A N D

Ryc. 1. Szkic tektoniczny polskiej czêœci Karpat i zapadliska przedkarpackiego (wg Oszczypki, 1998, uzupe³niony). Strefa (podjed-
nostki): Su — Siar, Ru — raczañska, Bu — bystrzycka, Ku — krynicka p³aszczowiny magurskiej
Fig. 1. Sketch map of the Polish Carpathians and their foredeep (based on Oszczypko, 1998). Su — Siary, Ru — Raèa, Bu — Bystri-
ca, Ku — Krynica subunits of the Magura Nappe

Kraków

Brno

Ostrawa

Zebrzydowice

Domaczka

Wiedeñ

Nowy S¹cz

Gorlice

Presov

Rzeszów

Przemyœl

D

S

Ss

Sk

PPS

BS

P

BW

Modra n/Cirochou

Nowy Targ

6

8

9

10

7

1

3

4

5

0

50km

An 6

11

BP

2

23

°

50

°

12

13

Kremna

Kochanovce

14

21

°

19

°

17

°

przypuszczalny zasiêg
zbiornika wczesnomioceñskiego
Early Miocene sea

diatomity
diatomites

olistolity
debris-flow deposits

ewaporaty
evaporites

linia brzegowa
shore line

osuwiska
slumps

przesmyki
sea-ways

wiercenia
boreholes

lokalizacja osadów wczesnomioceñskich
position of the Early Miocene deposits

¬

Ryc. 2. Paleogeograficzno-palinspastyczny szkic basenów Kar-
pat Pó³nocnych we wczesnym miocenie (NN2–NN3?) (wg
Kovaèa i in., 1998; Oszczypko & Oszczypko-Clowes, 2003,
uzupe³niony). Wydzielenia litostratygraficzne: 1 — formacja
zebrzydowicka, 2 — warstwy worotyszczañskie, 3 — warstwy z
Domaczki, 4 — formacja sakvicka, 5 — formacja prešovska, 6 -
³upkowe warstwy kroœnieñskie, 7 — warstwy kroœnieñskie—
piaskowce glaukonitowe, 8 — warstwy z Gorlic, 9 — formacja z
Zawady, 10 — formacja waksmundzka, 11 — formacja andry-
chowska, 12 — formacja z Kremnej, 13 — formacja kochano-
wicka, 14 — warstwy ostryskie
Fig. 2. Early Miocene (NN2–NN3?) paleogeography of the
Northern Carpathian sedimentary area (after Kovaè et al., 1998,
Oszczypko & Oszczypko-Clowes, 2003, supplemented). Litho-
stratigraphic subdivisions: 1 — Zebrzydowice Fm., 2 — Voro-
tyshcha Fm., 3 — Domaczka Fm., 4 — Sakvice Fm., 5 — Prešov
Fm., 6 — shaly facies of Krosno Beds, 7 — sandstone facies of
Krosno Beds, 8 — Gorlice Beds, 9 — Zawada Fm., 10 — Waks-
mund Fm., 11 — Andrychów Fm., 12 — Kremna Fm., 13 —
Kochanovce Fm , 14 — Ostrysz beds

Powstanie i rozwój zapadliska

We wczesnym miocenie (burdygale) istnia³ jeszcze

rozleg³y, szcz¹tkowy basen morski Karpat zewnêtrznych o
szerokoœci ok. 150 km (Oszczypko & Oszczypko-Clowes,
2002, 2003). Wynurzona by³a tylko brze¿na czêœæ p³asz-
czowiny magurskiej oraz byæ mo¿e tak¿e pó³nocna czêœæ
jednostki dukielskiej. W kierunku pó³nocnym basen ten
³¹czy³ z siê z zatok¹ morsk¹ w po³udniowej czêœci platfor-
my europejskiej, a w kierunku SW z basenem wiedeñskim
(ryc. 2).

W œrodkowym burdygale (ottnang i ?karpat) resztko-

wy basen fliszowy przesun¹³ siê ku NE (basen zdanicki,
borys³awsko-pokucki oraz basen fa³dów brze¿nych w
Rumunii) i uleg³ ewaporacji deponuj¹c osady solne warstw
worotyszczañskich na przedpolu Karpat Ukraiñskich oraz
dolnomioceñsk¹ formacjê soln¹ w Rumunii.

Z koñcem burdyga³u w wyniku kolizji miêdzy p³yt¹

europejsk¹ i teranami Alcapy i Tiszy-Dacii Karpaty
zewnêtrzne zosta³y sfa³dowane i wypiêtrzone. Równocze-
snie zosta³ zapocz¹tkowany proces nasuwania Karpat na
pó³noc, po³¹czony z formowaniem siê zapadliska przed-
karpackiego (ryc. 3) przed czo³em orogenu (Oszczypko,
1997, 1998, 2004; Kovac i in., 1998).

Na prze³omie ottnangu i karpatu czo³o Karpat zew-

nêtrznych znajdowa³o siê ok. 50 km na po³udnie od
wspó³czesnego

czo³a

(Oszczypko

&

Tomaœ

1985;

Oszczypko

&

Œl¹czka,

1985;

Oszczypko,

1997;

Oszczypko & Oszczypko-Clowes, 2003). Pod wp³ywem
obci¹¿enia nasuwaj¹cymi siê Karpatami utworzy³a siê na
platformie depresja fleksuralna (wewnêtrzne zapadlisko),
wype³nione osadami gruboklastycznymi (ryc. 4A). Subsy-
dencji tej towarzyszy³y sp³ywy grawitacyjne powstaj¹ce w
czo³owej czêœci jednostki podœl¹skiej. Na Morawach i
Œl¹sku Cieszyñskim cienkonaskórkowe p³aszczowiny gra-

witacyjne przykry³y pod³o¿e platformowe i jego paleoge-
ñsko-dolnomioceñsk¹ pokrywê osadow¹. S¹ one znane
jako „starostyryjskie nasuniêcia” (Jurkova, 1971) lub jako
formacje z Suchej i Zamarskich(olistoplaki fliszowe, por.
Bu³a & Jura, 1983; Oszczypko & Tomaœ, 1985; Moryc,
1989; Oszczypko, 1998). W rejonie Cieszyna zasiêg tych
nasuniêæ pokrywa³ siê, w przybli¿eniu, ze wspó³czesnym
brzegiem Karpat (Oszczypko & Luciñska-Anczkiewicz,
2000; Oszczypko & Oszczypko-Clowes, 2003). Po „staro-
styryjskich nasuniêciach” wewnêtrzna czêœæ zapadliska
podlega³a intensywnej subsydencji i akumulacji grubokla-
stycznych osadów formacji stryszawskiej (Œl¹czka, 1977;
Oszczypko, 1997, 1998; Oszczypko i in., 2005). S¹ to osa-
dy sto¿ków aluwialnych, pochodz¹ce zarówno z brzegu
Karpat, jak i wyniesionych fragmentów platformy (ryc. 5).
Potwierdzi³y to wiercenia Bielowicko IG-1, Zawoja 1 i
Sucha IG-1 (ryc. 1).

Najm³odsza redeponowana mikrofauna formacji stry-

szawskiej nale¿y do eggenburgu-ottnangu (Strzêpka, 1981;
Oszczypko, 1997). Zbli¿ony wiek sugeruje równie¿ nano-
plankton wapienny (zona NN4, por. Garecka i in., 1996)
pochodz¹cy z tej formacji. Podobna mikrofauna i nano-
plankton wapienny s¹ znane z najm³odszych osadów Kar-
pat zewnêtrznych oraz formacji zebrzydowickiej w
pod³o¿u Karpat Cieszyñskich (por. Oszczypko & Oszczyp-
ko-Clowes, 2003). Po sedymentacji formacji stryszawskiej
grzbiet cieszyñsko-s³awkowski zosta³ wypiêtrzony i podle-
ga³ erozji (por. Oszczypko & Tomaœ, 1985; Oszczypko,
1997; Oszczypko & Luciñska-Anczkiewicz, 2000). W
po³udniowych Morawach ten okres erozji mo¿na korelo-
waæ z niezgodnoœci¹, stwierdzon¹ w sp¹gu osadów górne-
go karpatu (Jiøièek, 1995).

Równoczeœnie

na

pó³noc

od

grzbietu

cieszy-

ñsko-s³awkowskiego zacz¹³ rozwijaæ siê system rowów, ogra-
niczonych uskokami normalnymi, o kierunku W–E i NW–SE

398

Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 5, 2006

H

H

H

H

H

zlepieñce
conglomerates

Pa

S

LB

EB

Ot

NN2

NN3

NN4

NN5

NN6

NN7

NN8

NN9

10

S

N

(mln

lat)

(Ma)

NANOZONY

NANNOZONES

15

20

K

H

H

H

H

H

Z A P A D L I S K O P R Z E D K A R P A C K I E

C A R P A T H I A N F O R E D E E P

K A R P A T Y Z E W N Ê T R Z N E

O U T E R C A R P A T H I A N S

P £ Y T A

P Ó £ N O C N O E U R O P E J S K A

N O R T H

E U R O P E A N

P L A T E

Chmielnik Fm

GRZBIET

CIESZYNA-

S£AWKOWA

CIESZYN-

-SLAVKOV

RIDGE

PODZIA£

M

EDYTERAÑSKI

MEDITERRANEAN

SUBDIVISION

CENTRALNA

P

ARA

TETYDA

CENTRAL

P

ARA

TETHYS

BURDYGA£

BURDIGALIAN

SERRA

W

A

L

SERRA

V

ALIAN

LANG

LANGIAN

TOR

TON

TOR

TONIAN

EGGENBURG

EGGENBURGIAN

H

H

H

NN1

NP25

EGER

EGERIAN

Krzy¿anowice Fm

Zawoja Fm

Machów Fm

warstwy grabowieckie

Grabowiec Beds

Wieliczka Fm

Pinczów Fm

Trrzydnik Fm

Skawina Fm

Zebr

zydo

wice

Fm

GRZBIET

RZESZOWA

RZESZÓW

RIDGE

zlepieniec Sypkiej Góry

Sypka Góra Congl.

Stryszawa Fm

Sucha Fm

flisz

Flysch

zlepieniec Nockowej

Nockowa Congl.

piaskowce
sandstones

mu³owce,i³owce
mudstones, clays

wapienie
limestones

gipsy i anhydryty
gypsum, anhydrites

sole kamienne
salt deposits

tufity
tuffites

Zamarski Mb

olistostromy fliszowe
flysch olistostromes

luka stratygraficzna
hiatus

AKWIT

AN

AQUIT

ANIAN

SZA

T

CHA

TIAN

pod³o¿e platformowe
platform basement

H

H

25

sfa³dowany

miocen

Folded

Miocene

zlepieniec Dêbowca

Dêbowiec Congl.

Ryc 3. Schemat litostratygraficzny osadów mioceñskich zapadliska przedkarpackiego (wg Oszczypki, 1999, zmieniony). Ot —
ottnang, K — karpat, EB — wczesny baden, LB — póŸny baden, S — sarmat, Pa — panon
Fig. 3. Lithostratigraphic model of the Miocene deposits of the Polish Carpathian Foredeep (after Oszczypko, 1999, suplemented).
Ot — Ottnangian; K — Karpatian; EB — Early Badenian; LB — Late Badenian; S — Sarmatian; Pa — Pannonian

znany jako paleodolina bludowicko-skoczowska (Oszczypko
& Luciñska-Anczkiewicz, 2000). W póŸnym karpacie-wcze-
snym badenie obni¿aj¹ca siê paleodolina by³a zasypywana
utworami zboczowymi (bloki ska³ karboñskich), a nastêpnie
przybrze¿nymi zlepieñcami dêbowieckimi i wreszcie g³êboko-
wodnymi marglistymi mu³owcami formacji skawiñskiej.

Wczesnomioceñskie i wczesnobadeñskie depocetra

by³y usytuowane w zachodniej czêœci zapadliska wew-
nêtrznego i przed³u¿a³y siê do basenu samborskiego (steb-
nickiego) (Vass & Cech, 1983; Oszczypko, 1997, 1998). W
ottnangu-karpacie?

stopa

subsydencji

ca³kowitej

(1000–1400 m/mln lat) by³a w pe³ni kompensowana przez
stopê sedymentacji, co znalaz³o wyraz w l¹dowej i p³ytko-
morskiej sedymentacji (Oszczypko, 1997, 1999). W kie-
runku wschodnim (basen samborski) stopa subsydencji
dochodzi³a do 2000 m/mln lat (Oszczypko, 1998).

W wyniku wczesnobadeñskiej transgresji brzeg basenu

przesun¹³ sie od 30 do 100 km na pó³noc (ryc. 4B). W jego
w osiowej czêœci stopa sedymentacji wynosi³a od 250–500

m/mln lat w czêœci morawskiej (Meulenkamp i in., 1996)
do 200 m/mln lat w polskiej czêœci basenu. Równoczeœnie
w pó³nocnej (szelfowej) czêœci basenu stopa sedymentacji
nie przekracza³a 50 m/mln lat.

Wczesnobadeñska

transgresja

morska

wkroczy³a

zarówno na utwory platformowe przedpola, jak i na Karpa-
ty fliszowe. W badenie osie ekstensyjnych rowów przesu-
nê³y siê ku NE (rów Zawady i krzeszowicki).

Od wczesnobadeñskiej trangresji po schy³ek wczesne-

go sarmatu w zapadlisku przedkarpackim stopa subsyden-
cji by³a wy¿sza od stopy sedymentacji, co uwarunkowa³o
morsk¹ sedymentacjê (ryc. 3, 4B, 6). We wczesnym bade-
nie osiowa czêœæ basenu osi¹ga³a g³êbokoœæ górnego
batia³u, podczas gdy w pó³nocnej i po³udniowej szelfowej
czêœci basenu g³êbokoœci mieœci³y siê w obrêbie nerytyku
— litoralu.

Od serrawalu (15 mln lat temu) zaznaczy³o siê stopnio-

we

ogólne

sp³ycenie

zbiornika

morskiego,

które

zapocz¹tkowa³o poŸnobadeñski kryzys salinarny w zapa-

dlisku (por. Andreyeva-Grigorovich i in.,
2003). Na diagramach subsydencji wydarzenie
to zaznacza siê tendencj¹ wznosz¹ca (Oszczyp-
ko, 1997, 1998). PóŸnobadeñskie obni¿enie
poziomu morza oraz oziêbienie klimatu zaini-
cjowa³o kryzys salinarny na przedpolu Karpat
(ryc. 6, por. Oszczypko, 1998; Andreyeva-Gri-
gorovich i in., 2003; B¹bel, 2004). P³ytka czêœæ
basenu ewaporacyjnego rozwiniêta na szelfie
by³a zdominowana przez facjê siarczanow¹
oraz podrzêdnie przez osady wêglanowo-lito-
ralne (Kasprzyk, 1993, 1999; Peryt i in., 1998a,
b; B¹bel, 1999, 2004). G³êbsza czêœæ basenu,
zajêta przez facjê chlorkow¹, usytuowana by³a
na po³udniu, wzd³u¿ ówczesnego brzegu Kar-
pat (por. Garlicki, 1979; B¹bel, 2004, 2005;
Kasprzyk, 2005). Po³udniowy brzeg basenu
ewaporatowego znajdowa³ siê na Karpatach,
gdzie lokalnie deponowane by³y sole kamienne
Wieliczki oraz gipsy i wapienie litotamniowe
„zatoki rzeszowskiej” (ryc. 6, por. Oszczypko,
1997; Andreyeva-Grigorovich i in., 2003).
Wed³ug B¹bla (2004) g³êbokoœæ subbasenu
gipsowego nie przekracza³a kilka metrów,
natomiast w subbasenie halitowym wynosi³a
nie wiêcej ni¿ 30–40 m. W tym czasie stopa
sedymentacji, w polu facji siarczanowej, waha
sie od kilkunastu metrów do 50 m/mln lat w
polu facji chlorkowej. Gdybyœmy jednak przy-
jeli za Garlickim (1968) okres akumulacji che-
micznej na 25–35 Ka, to stopa sedymentacji
by³aby o rz¹d wy¿sza (Oszczypko, 1998). Po
sedymentacji chemicznej brzeg Karpat prze-
sun¹³ siê o kilka kilometrów na pó³noc; równo-
czeœnie dosz³o do teleskopowego skrócenia
Karpat zewnêtrznych, znanego jako „œrodbade-
ñska kompresja” (por. Oszczypko, 1997, 1998;
Kovaè i in., 1998). Skracanie to zosta³o udoku-
mentowane przez co najmniej 12 km nasuniê-
cie p³aszczowiny magurskiej i jednostek grupy
przedmagurskiej na jednostkê œl¹sk¹ oraz
zdwojenie tektoniczne jednostki podœl¹skiej
(Oszczypko,

1997,

1998;

Oszczypko

&

Oszczypko-Clowes, 2003).

Po

sedymentacji

chemicznej

lokalnie

zaznaczy³a siê erozja (Peryt & Peryt, 1994;

399

Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 5, 2006

Nowy Targ

Kraków

Przemyœl

Lviv

18

°

20

°

22

°

24

°

Wis³a

Dunajec

San

Zah.

Boh

Dnister

prekambr
Precambrian

paleozoik
Paleozoic

mezozoik
Mesozoic

paleogen
Paleogene

olistoplaki fliszowe
flysch olistoplaque

równiny aluwialne
alluvial plain

Karpaty zewnêtrzne
Outer Carpathians

czo³o starostyryjskich nasuniêæ
front of the “Old-Styrian” nappes

wspó³czesne czo³o Karpat
present-day front of the Carpathians

czo³o sfa³dowanego miocenu
front of the folded Miocene Zone

pó³nocny zasiêg morskich osadów mioceñskich
northern extent of the Miocene marine deposits

sto¿ek aluwialny
alluvial fan

50km

Nowy Targ

Kraków

Przemyœl

Lviv

R U M U N I A

R O M A N I A

jednostka magurska

Magura Unit

pieniñski pas ska³kowy

Pieniny Klippen Belt

jednostka œl¹ska/podœl¹ska

Silesian/Sub-Silesian Units

jednostka

skolska/skiby

Skole/Skiba

Unit

jednostka

bor

ys³awsko-pokucka

Bor

yslav-Pokutya

Unit

50km

speneplenizowany l¹d
peneplained land

wy¿yny i góry
highlands & mountains

b³ota i laguny
swamps & lagoons

strefa litoralna
littoral zone

strefa batialna
bathial zone

strefa neretyczna
neritic zone

delta sto¿kowa
fan-delta

A

B

18

°

20

°

22

°

24

°

50

°

50

°

Wis

³a

San

Zah.

Boh

Dnister

Dunajec

UKRAINA

UKRAINE

C Z

E C

H

Y

C Z

E C

H

R E

P .

S £ O W A C J A

S L O V A K I A

P O L S K

A

P O L A N

D

UKRAINA

UKRAINE

C Z

E C

H

Y

C Z

E C

H

R E

P .

S £ O W A C J A

S L O V A K I A

P O L S K

A

P O L A N

D

pieniñski pas ska³kowy

Pieniny Klippen Belt

jednostka magurska

Magura Unit

jednostka œl¹ska/podœl¹ska

Silesian/Sub-Silesian Units

jednostka

skolska/skiby

Skole/Skiba

Unit

jednostka

bor

ys³awsko-pokucka

Bor

yslav-Pokutya

Unit

Ryc. 4. Palinspastyczny szkic paleogeograficzny polskiej czêœci zapadliska
przedkarpackiego w karpacie (A) i wczesnym badenie (B) wg Oszczypko i in.
(2005) uproszczony
Fig. 4. Karpatian (A) and Early Badenian (B) palinspastic paleogeography maps
of the Polish Carpathian Foredeep (after Oszczypko et al., 2005, simplified)

Panow & Plotnikow, 1996; Andreyeva-Grigorovich i in.,
1997). W rejonie Rzeszowa pod³o¿e zewnêtrznej czêœci
zapadliska zosta³o wypiêtrzone i lokalnie by³o erodowane
(„bezanhydrytowa wyspa rzeszowska”). W obszarze tym
erozja usunê³a co najmniej 50–100 m osadów chemicznych
i podchemicznych (Komorowska-B³aszczyñska, 1965).
Obni¿enie poziomu morza spowodowa³o równie¿ progra-
dacjê osadów klastycznych w kierunku basenu (Krzywiec,
1997), a w rejonie Krakowa — depozycjê piasków bogu-
cickich (Porebski & Oszczypko, 1999). U schy³ku badenu
basen uleg³ pog³êbieniu do g³êbokoœci nerytycznych
(Oszczypko, 1998), a transgresja morska osi¹gnê³a Kotlinê
Sadeck¹ (por. Oszczypko i in., 1992). W tym czasie najwy-
¿sza stopa subsydencji dochodz¹ca do 2000 m/mln lat
zaznaczy³a siê w wierceniach Przemyœl-136 i Drohobycz-

ka–1 (ryc. 1). W okolicach Rzeszowa subsydencja nie prze-
kraczala 1200–1300 m/mln lat (Oszczypko, 1998, 1999),
podczas gdy stopa sedymentacji oscylowa³a wokó³ wartoœci
1000 m/mln lat. W obszarze tym („wyspa rzeszowska”) osa-
dy „górnobadenskie” transgresywnie przykrywaja platformo-
we pod³o¿e. W okolicach Bochni i Tarnowa oraz na NE
obrze¿eniu zapadliska stopa sedymentacji wynosila 100–200
m/mln lat. Póznobadeñska subsydencja w sposób ciag³y
przesz³a w sarmack¹.

W sarmacie w stosunku do badenu istotnie zmieni³o siê

po³o¿enie osi subsydencji, która przemieœci³a siê o 40–50 km
na NE. W rowie Wielkich Oczu (wiercenia Ch 1, JK 1, ryc. 1)
subsydencja wynosi³a od 1500 m w czêœci NE do 2500–3000
m w czêœci SE (Oszczypko, 1998, 1999). Towarzyszy³a jej
wysoka stopa sedymentacji dochodz¹ca do 1700 do 2400

m/mln lat. W kierunku SE, ju¿ na terytorium
Ukrainy, mi¹¿szoœæ sarmackich osadów dochodzi
do 5000 m (por. Meulenkamp i in., 1996; Andrey-
eva-Grigorovich i in., 1997; Bubniak i in., 2001;
Kurovets i in., 2004), a odpowiadaj¹ca im stopa
sedymentacji osi¹ga 4440 m/mln lat (Meulen-
kamp i in., 1996). W pó³nocnej, brze¿nej czêœci
zapadliska ca³kowita subsydencja nie przekra-
cza³a kilkuset metrów. Koñcowy okres sedymenta-
cji

w

zapadlisku

przebiega³

w

p³ytkim,

wys³adzaj¹cym siê zbiorniku morskim. Sedymenta-
cja morska w zapadlisku przedkarpackim prawdo-
podobnie przetrwa³a do póŸnego miocenu (Wójcik
& Jugowiec, 1998), po czym mia³y miejsce ostatnie
ruchy nasuwcze w po³udniowej czêœci zapadliska.

Ostatecznie

p³aszczowiny

karpackie

osi¹gnê³y swoj¹ dzisiejsz¹ pozycjê w okresie
posarmackim (Wójcik & Jugowiec, 1998;
Oszczypko, 1998).

Sfa³dowany miocen

Strefa sfa³dowanego miocenu jest najlepiej

wykszta³cona na obszarze tzw. sigmoidy prze-
myskiej, gdzie wzd³u¿ granicy polsko-ukraiñ-
skiej osi¹ga szerokoœæ do 20 km (ryc. 1). W
Karpatach Wschodnich, na terytorium Ukrainy i
Rumunii, miocen sfa³dowany jest dzielony na
dwie jednostki tektoniczne. Bardziej po³udniowa
znana jest jako jednostka borys³awsko-pokucka
(„fa³dy wg³êbne”) na Ukrainie lub jako jednostka
fa³dów brze¿nych w Rumunii. Miêdzy Dobromi-
lem a Samborem jednostka ta chowa siê pod
nasuniêciem skolskim. Jej przed³u¿enie w kierun-
ku zachodnim jest wci¹¿ dyskusyjne, a liczne pró-
by poszukiwania fa³dów wg³êbnych w polskich
Karpatach nie przynios³y dotychczas jednoznacz-
nych wyników.

Bardziej zewnêtrzna czêœæ strefy miocenu

sfa³dowanego nale¿y do jednostki samborskiej
(podkarpackiej w Rumunii), znanej w Polsce
jako jednostka stebnicka. Tworz¹ j¹ utwory
molasowe dolnego i œrodkowego miocenu
(karpat, baden i sarmat), nasuniête na utwory
sarmatu zapadliska przedkarpackiego (strefa
Bilche-Volytsa na Ukrainie). W Karpatach
Ukraiñskich amplituda nasuniêcia jednostki
stebnickiej wynosi co najmniej 20 km (por.
Andreyeva-Grigorovich i in., 2003; Oszczyp-
ko i in., 2005).

400

Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 5, 2006

2108

2538

3951

4825

3320

3834

2213

2321

2290

3740

4406

4665

4225

3556

581

4680

1485,5

3246,5

3792,5

DC

STF

SK

ZmF

ZmF

WM

KF

DC

STF

ZbF

ZF?

AF

DC

STF

STF/

SM

DC

STF

STF/

SM

STF

ZF

SF

~ 455 m

BIELOWICKO IG1

GR

(imp/min)

7500

2500

NN

(imp/min)

3000

1200

ANDRYCHÓW 6

GR (API)

0

100

0

R (omh/m)

200

P £ A S Z C Z O W I N Y K A R PAT Z E W N Ê T R Z N Y C H

O U T E R C A R PAT H I A N S N A P P E S

LACHOWICE 1

GR

(imp/min)

4200

1500

0

90

R

(ohm/m)

GR

(imp/min)

500

1500 0

120

R

(ohm/m)

ZAWOJA 1

g³êbokoœæ

(m)

depth

(m)

1000

1200

1400

2200

2400

3750

3250

3300

3500

3700

3900

3800

4000

4200

4400

4600

4800

górny paleozoik

Upper Palaeozoic

górny paleozoik

Upper Palaeozoic

górny paleozoik

Upper Palaeozoic

dolny paleozoik

Lower Palaeozoic

mu³owce

szelfowe egeru

Egerian shelf

mudstones

dolnobadeñskie mu³owce szelfowe/

sk³on kontynentalny

karpacki sto¿ek aluwialny (mu³owce, piaskowce, zlepieñce)

Karpatian alluvial fan (mudstones, sandstones, conglomerates)

karpacki

sto¿ek

aluw

ialny

(zlepieñce)

Karpatian

alluvial

fan

(conglom

erates)

delta sto¿kowa egeru -

- zlepieñce

Egerian fan delta

conglomerates

górnokarpackie – dolnobadeñskie zlepieñce transgresywne

Upper Karpatian – Lower Badenian transgressive conglomerates

fliszowa olistoplaka

(p³aszczowiny „starostyryjskie”)

Flysch olistoplaque

(”Old Styrian nappes”)

Low

er

B

adeni

ans

hel

f/
slopem

uds

tones

fliszowa

olistoplaka

(p³aszczowiny

„starostyr

yjskie”)

Flysch

olistoplaque

(”Old

Styrian

nappes”)

Ryc. 5. Korelacja wczesnomioceñskich i wczesnobadeñskich utworów pod nasu-
niêciem karpackim w rejonie Zawoji, Andrychowa i Cieszyna (wg Oszczypko &
Oszczypko-Clowes, 2003; Oszczypko, 2006). ZF — formacja z Zawoji (oligo-
cen–?dolny miocen), AF — formacja z Andrychowa (eger), ZBF — formacja
zebrzydowicka (eger–egenburg): olistopaki fliszowe („starorostyryjskie nasuniê-
cia”): SF — formacja z Suchej, ZmF — formacja z Zamarskich, STF — formacja
stryszawska (?ottnang–karpat), STF/SM — ogniwo zlepieñców ze Stachorówki
formacji stryszawskiej, KF i WM — zlepieñce z przewag¹ materia³u karpackie-
go, DC — zlepieñce dêbowieckie (?górny karpat–dolny baden), SK — formacja
skawiñska (dolny baden)
Fig. 5. Well log cross-section of the sub-thrust Early Miocene to Early Badenian
deposits of the Zawoja–Andrychów– Cieszyn area (Polish Western Carpathians)
after Oszczypko & Oszczypko-Clowes, 2003 and Oszczypko, 2006). ZF —
Zawoja Formation (Oligocene–?Lower Miocene), AF — Andrychów Formation
(Egerian), ZBF — Zebrzydowice Formation (Egerian–Eggenburgian): flysch
olistoplaue (”Old Styrian nappe”): SF — Sucha Formationa, ZmF — Zamarski
Formation, STF — Stryszawa Formation (?Ottnagnian–Karpatian), STF/SM —
Stachorówka Conglomerate Member of the Stryszawa Formation, KF and WM —
mainly flysch derived conglomerates, DC — Dêbowiec conglomerates (?Upper
Karpatian-Lower Badenian), SK — Skawina Formation (Lower Badenian)

W Polsce, na wschód od Przemyœla, jednostka stebnic-

ka ods³ania siê na powierzchni (Ney, 1968; Ksi¹¿kiewicz,
1972). Tworzy j¹ kilka szerokich, zimbrykowanych fa³dów
z utworami karpatu i dolnego badenu (warstwy stebnickie i
balickie, por. Garecka & Olszewska, 1997) w j¹drach anty-
klinalnych

oraz

utworów

górnobadeñsko-sarmackich

wystêpuj¹cych w synklinach. W rejonie Przemyœla wiel-
koœæ nasuniêcia jednostki stebnickiej na utwory sarmackie
zapadliska przedkarpackiego jest nie mniejsza od 15 km
(Ney, 1968; Oszczypko i in., 2005). W kilku odwiertach, na
z³o¿u gazu ziemnego Przemyœl-Jaksmanice, w sp¹gu jed-
nostki stebnickiej nawiercone zosta³y eoceñsko-oligoce-
ñskie utwory fliszowe (Zieliñski, 1963; Ksi¹¿kiewicz,
1972). W podobnej sytuacji tektonicznej nawiercone
zosta³y oligoceñskie utwory fliszowe w odwiercie Cisowa

IG-1, usytuowanym 15 km na po³udnie od czo³a Karpat
(Wdowiarz, 1967). Na zachód od Przemyœla jednostka
stebnicka chowa siê pod nasuniêciem jednostki skolskiej.
Fragmenty jednostki stebnickiej nawiercono w kilku
odwiertach miêdzy Przemyœlem i Ropczycami (Ksi¹¿kie-
wicz, 1972; Po³towicz, 2004).

W wielu wierceniach, miêdzy Przemyœlem i Dêbic¹,

pod jednostk¹ stebnicka lub wprost pod jednostk¹ skolsk¹
by³a nawiercana ³uska utworów badeñskich o niewielkiej
mi¹¿szoœci (por.Ney, 1968; Po³towicz, 2004).

Od Dêbicy w kierunku Brzeska szerokoœæ sfa³dowa-

nych utworów badeñsko-sarmackich wyraŸnie siê posze-
rza, maksymalnie do 10 km (ryc. 1). Strefa ta jest znana
jako „fa³dy badeñskie” (Ksi¹¿kiewicz, 1972) lub jako jed-
nostka zg³obicka (Kotlarczyk, 1985; por. Krzywiec i in.,

2004; Oszczypko i in., 2005). Do
strefy

miocenu

sfa³dowanego

nale¿¹ równie¿ fa³dy bocheñskie
(Poborski & Skoczylas-Ciszew-
ska, 1963). S¹ to stromo ustawio-
ne

fa³dy

Bochni

i

Zborni,

zaklinowane pomiêdzy czo³em
Karpat oraz miocenem autochto-
nicznym zewnêtrznego zapadli-
ska

przedkarpackiego

(Ney,

1968;

Ksi¹¿kiewicz,

1972;

Poborski & Skoczylas-Ciszew-
ska, 1963). J¹dra fa³dów s¹ utwo-
rzone z utworów fliszowych,
natomiast skrzyd³a s¹ zbudowane
z dolnobadeñskiej formacji ska-
wiñskiej oraz górnobadeñskich
utworów solnych formacji wielic-
kiej i warstw chodenickich. Kilka
kilometrów na zachód od Bochni
(z³o¿a Moszczenica i £ê¿kowice)
utwory solne i warstwy chodenic-
kie tworz¹ kilka fa³dów, nasuniê-
tych na autochtoniczne utwory
górnego badenu (Garlicki, 1971).
Na zachód od Raby czo³o nasu-
niêcia karpackiego cofa siê pra-
wie o 10 km na po³udnie, tworz¹c
tzw. „zatokê gdowsk¹”. S¹ to
s³abo zdeformowane utwory for-
macji skawiñskiej, gipsy i war-
stwy chodenickie (Ksi¹¿kiewicz,
1972; Po³towicz, 1962, 2004). W
póŸnym badenie (przed depozy-
cj¹ piasków bogucickich) utwory
badeñskie zatoki gdowskiej wraz
z

pod³o¿em

mezozoicznym

uczestniczy³y w synsedymenta-
cyjnych

ruchach

nasuwczych

(Porêbski & Oszczypko, 1999).
Struktura „zatoki gdowskiej” by³a
interpretowana

przez

Jonesa

(1996, 1997) jako tzw. „strefa
trójk¹tna”. Przed czo³em Karpat
fliszowych,

przy

zachodnim

zakoñczeniu

zatoki

gdowskiej

jest usytuowana kopalnia soli w
Wieliczce. Z³o¿e jest utworzone
ze sfa³dowanych utworów forma-
cji skawiñskiej (dolny baden),

401

Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 5, 2006

facje wêglanowo-litoralne
carbonate-littoral facies

facje siarczanowe
sulphate facies

œrodowisko morskie
marine environment

œrodowiska brakiczno-jeziorne
brackish-lacustrine environment

wypiêtrzona czêœæ Karpat wewnêtrznych
uplifted area of the Intra Carpathian region

wypiêtrzona czêœæ Karpat zewnêtrznych
uplifted area of the Outer Carpathians

wypiêtrzona czêœæ platformy europejskiej
uplifted area of the European Platform

facje chlorkowe
chloride facies

facje chlorkowe (sole potasowe)
chloride facies (potasium salts)

bezanhydrytowa „wyspa rzeszowska”
Rzeszów Island (areas without evaporites)

aktywny uskok normalny
active normal fault
aktywny uskok przesuwczy
active strike - slip fault

pieniñski pas ska³kowy
Pieniny Klippen Belt

Pó³nocne Alpy Wapienne
Northern Calcareous Alps

aktywne nasuniêcia
active thrust

uskok
passive fault

nasuniêcia
passive thrust

wspó³czesny brzeg Karpat
present front of the Carpathians
wspó³czesny brzeg zapadliska przedkarpackiego
present margin of the Carpathian Foredeep
wspó³czesne kontury gór
present counturs of mountains

0

100km

45

°

Wien

Bratislava

Szolnok

Budapest

Miškolc

Debrecen

Košice

Banská
Bystrica

Sibiu

Cluj

Pécs

Zagreb

Szeged

linia

raby

Lviv

Brno

Góry

APUSENI

Mts.

WE

S T

E U

R O

P EA

N P L

AT F O R

M

MA

B

MK

S+SS

CWC

IGAL

SC

OD

SK

C+A T+MF

D

FOREDEEP

NCA

VILLÁNY

MECSEK

PAPUK

SK + BP

Suceava

Kalush

Przemyœl

Kolomya

Kraków

Wieliczka

Rybnik

Bochnia

ST

SR

Vesprem

TCR

ZAP

ADLISKO

ZAP

AD

LIS

KO

FOR

ED

EE

P

F

O

R

E

D

E

E

P

Z

A

P

A

D

L

IS

K

O

PL

AT

FO

RM

A Z

AC H

OD N

I OE U

R O P E J S K A

46

°

16

°

47

°

48

°

49

°

50

°

51

°

18

°

20

°

22

°

24

°

26

°

28

°

46

°

47

°

48

°

49

°

50

°

16

°

18

°

20

°

22

°

24

°

26

°

28

°

51

°

rába line

zasiêg morza póŸnobadeñskiego
extent of Late Badenian sea

PLA

TFO

RM

A

WS

CH

OD

NIO

EU

R

O

PE

JS

K

A

EAS

T

EU

RO

PE

AN

PL

AT

FO

R

M

Ryc. 6. Palinspastyczna mapa paleogeograficzna póŸnobadeñskiego kryzysu salinarnego w
zapadlisku przedkarpackim i w basenach systemu transylwañsko-panoñskiego (wg Andrey-
eva-Grigorovich i in., 2003, uproszczona). Jednostki Karpat zewnêtrznych i wewnêtrznych:
AC — Audia, Macla, p³aszczowiny fliszu konwolutnego, BP — jednostka borys³awsko-po-
kucka, CWC — Centralne Zachodnie Karpaty, D — jednostka dukielska, MA — jednostka
magurska, MF — jednostka fa³dów brze¿nych, MK — Ma³e Karpaty, OD — zewnêtrzne
Dacydy, SC — jednostka podkarpacka, SK — jednostka skolska, SR — jednostka samborska,
S — jednostka œl¹ska, SS — jednostka podœl¹ska, ST — jednostka stebnicka, T — jednostka-
Tarcau, TCR — Zadunajski Grzbiet (Œrodkowy), ZD — jednostka zdanicka
Fig. 6. Late Badenian palinspastic paleogeography of the Carpathian Foredeep andTransylva-
nian-Panonian basin system (after Andreyeva-Grigorovich et al., 2003, simplified). Outer
Carpathians and Intracarpathian area: AC — Audia, Macla, Convolute Flysch nappes, BP
—Borislav-Pokutya Unit, CWC — Central Western Carpathians, D — Dukla Unit, MA —
Magura Nappe, MF — Marginal Folds Unit; MK — Male Karpaty Mts., OD — Outer Dacides,
SC — Subcarpathian Unit, SK — Skole Unit, SR — Sambir Unit, S — Silesian Unit, SS —
Subsilesian Unit, ST — Stebnyk Unit, T — Tarcua Unit, TCR — Transdanubian Central Ran-
ge, ZD —
danice Unit

utworów solnych (górny baden) oraz warstw chodenickich
(górny baden). Na zachód od Krakowa strefa miocenu
sfa³dowanego jest bardzo w¹ska (Ksi¹¿kiewicz, 1972). W
rejonie Andrychowa i Kêt brze¿na czêœæ Karpat zbudowana
jest z szeregu ³usek jednostki podœl¹skiej przykrytych utwo-
rami dolnego i górnego badenu (por. Baran i in., 1997;
Oszczypko & Oszczypko-Clowes, 2003). £uski te zosta³y
okreœlone ostatnio przez Wójcika i in. (1999) jako olistro-
stromy fliszowe, wystêpuj¹ce w osadach górnego sarmatu
(panonu) i nasuniête na miocen autochtoniczny zewnêtrzne-
go zapadliska.

Jednostka zg³obicka na ca³ej swej d³ugoœci jest tekto-

nicznie niejednorodna. Miêdzy Wis³ok¹ i Dunajcem
(„zatoka Pilzna” i „pó³wysep Tarnowa”) w budowê jed-
nostki zg³obickiej uczestnicz¹ utwory jednostki skolskiej,
o mi¹¿szoœci przekraczaj¹cej niekiedy 1000 m (Ney,
1968). Ten sektor miocenu sfa³dowanego jest uwa¿any
przez Po³towicza (2004) za p³aszczowinê grawitacyjn¹.
Odmienn¹ budowê ma, bardzo szczegó³owo rozpoznana
wierceniami i badaniami sejsmicznym, jednostka zg³obic-
ka miêdzy Dunajcem i Brzeskiem. Wed³ug wczeœniejszych
badañ Kirchnera & Po³towicza (1974) by³y tutaj wyró¿nia-
ne trzy ³uski (Dêbna, Wojnicza i Biadolin), utworzone
wy³¹cznie z utworów badeñsko-?sarmackich. Interpretacja
tektoniczna tego segmentu jednostki zg³obickiej sta³a siê
ostatnio przedmiotem kontrowersji (por. Po³towicz, 2004;
Krzywiec i in., 2004). Wed³ug Po³towicza (2004) ta czêœæ
jednostki zg³obickiej jest utworzona z trzech tektonosomów
(olistoplak) pochodzenia grawitacyjnego, natomiast Krzy-
wiec i in. (2004) interpretuj¹ tektonikê jednostki zg³obickiej
w rejonie Brzeska-Wojnicza ca³kowicie odmiennie, uznaj¹c
j¹ za strefê trójk¹tn¹ powsta³¹ w wyniku kompresji. W inter-
pretacji Krzywca i in. (2004) ³uska Dêbna jest œciœle
zwi¹zana z nasuniêciem karpackim, ³uska Wojnicza to
dupleks o pasywnym stropie, natomiast ³uska Biadolin to
element tektoniczny ograniczony od po³udnia nasuniêciem
wstecznym, a od pó³nocy nasuniêciem czo³owym. Ponad
nasuniêciem

wstecznym

utwory

nadewaporatowe

s¹

sfa³dowane, tworz¹c g³êbok¹ synklinê. Prawdopodobna
obecnoœæ sarmatu w tej synklinie mo¿e œwiadczyæ o synse-
dymentacyjnym charakterze tych deformacji.

Podsumowanie

1) W Karpatach zewnêtrznych, od wczesnego do póŸ-

nego miocenu, w nastêpstwie subdukucji œcienionej skoru-
py p³yty europejskiej pod mikrop³yty Alcapa i Tisza-Dacia,
trwa³y skierowane ku N i NE ruchy nasuwcze. W polskich
Karpatach zewnêtrznych œrednia stopa ruchów nasuw-
czych wynosi³a 12 mm/rok.

2) Przy koñcu ottnangu przed czo³em aktywnej pryzmy

akrecyjnej uformowa³ siê fleksuralny basen przedgórski, usy-
tuowany na styku pryzmy akrecyjnej i p³yty przedpola.
Pocz¹tkowo w basenie tym osadza³y siê gruboklastyczne osa-
dy l¹dowe i p³ytkomorskie, a od miocenu œrodkowego domi-
nowa³a sedymentacja morska. Si³¹ sprawcz¹ subsydencji
tektonicznej w zapadlisku przedkarpackim by³o obci¹¿enie
przemieszczaj¹cymi siê ku pó³nocy p³aszczowinami karpac-
kimi oraz ugiêcie zwi¹zane z procesami subdukcyjnymi.

3) We wczesnym-œrodkowym miocenie w miarê prze-

suwania siê orogenu karpackiego zaznacza sie stopniowy
wzrost subsydencji.

4) Zapadlisko przedkarpackie by³o zasypywane osada-

mi klastycznymi pochodz¹cymi z erozji Karpat fliszowych
i utworów platformowych przedpola. Wyj¹tek stanowi

okres póŸnobadeñskiej sedymentacji chemicznej, kiedy to
„stagnacji” brze¿nej czêœci Karpat zewnêtrznych towarzy-
szy³a pocz¹tkowo bardzo wolna subsybsydencja, a nastêp-
nie — ruchy wznosz¹ce.

5) Mioceñska konwergencja karpackiej pryzmy akre-

cyjnej powodowa³a migracjê depocentrów na pó³noc i
przekraczaj¹ce zaleganie, na p³ycie przedpola, stopniowo
coraz m³odszych osadów.

Praca zosta³a sfinansowana z funduszu Badañ Statuto-

wych Uniwersytetu Jagielloñskiego DS 1/V/ING/06-808
oraz czêœciowo z grantu KBN 4T128 04928.

Literatura

ANDREYEVA-GRIGOROVICH, A. S., KULCHYTSKY Y. O.,
GRUZMAN A. D., LOZYNYAK P. Y., PETRASHKEVICH M. I.,
PORTNYAGINA L. O,. IVANINA A. V, SMIRNOV S. E.,
TROFIMOVICH N. A., SAVITSKAYA N. A. & SHVAREVA N. J.
1997 — Regional stratigraphic scheme of Neogene formations of the
Central Paratethys in the Ukraine. Geol. Carpathica, 48: 123–136.
ANDREYEVA-GRIGOROVICH A. S., OSZCZYPKO N., ŒL¥CZKA
A., SAVITSKAYA N. A. & TROFIMOVICH N. A. 2003 — Correla-
tion of the Late Badenian salts of the Wieliczka, Bochnia and Kalush
areas (Polish and Ukrainian Carpathian Foredeep). Ann. Soc. Geol.
Pol., 73: 67–89.
BARAN U., JAWOR E. & JAWOR W. 1997 — Rozpoznanie
geologiczne i wyniki prac poszukiwawczych za weglowodorami w
zachodniej czesci polskich Karpat. Prz. Geol., 45: 66–75.
B¥BEL M. 1999 — History of sedimentation of the Nida Gypsum
deposits (Middle Miocene, Carpathian Foredeep, southern Poland).
Geol. Quart., 43: 429–447.
B¥BEL M. 2004 — Badenian evaporite basin of the northern Carpathian
Foredeep as a drawdown salina basin. Acta Geol. Pol., 54: 313–337.
B¥BEL M. 2005 — Event stratigraphy of the Badenian selenite
evaporites (Middle Miocene) of the northern Carpathian Foredeep.
Acta Geol. Pol., 55: 9–29.
BEAUMONT F. 1981 — Foreland basins: Geoph. Jour. Royal Astron.
Soc., 65: 291–329.
BUBNIAK I., POPRAWA P. & BUBNIAK A. 2001 — Tectonic evolu-
tion of the Carpathian foredeep in Ukrainian segment: implications
from subsidence analysis, [In:] A. Adam, L. Szarka, and J. Szendroi,
(eds.), Pancardi 2001, Sopron, Hungary-Abstracts book, p. CP-3.
BU£A W. & JURA D. 1983 — Litostratygrafia osadów rowu przedgórskie-
go Karpat w rejoin Œl¹ska Cieszyñskiego. Geol. Kwart. AGH, 9: 5–27.
GARECKA M & OLSZEWSKA B. 1997 — Ostratygrafii jednostki
stebnickiej w Polsce. Prz. Geol., 45: 793–798.
GARECKA M., MARCINIEC P., OLSZEWSKA B. & WÓJCIK A.,
1996 — Nowe dane biostratygraficzne oraz próba korelacji utworów
mioceñskich w pod³o¿u Karpat Zachodnich. Prz. Geol., 44: 495–501.
GARLICKI A. 1968 — Autochtoniczna seria solna w miocenie Pod-
karpacia miêdzy Skawin¹ a Tarnowem. Biul. Inst. Geol., 215: 5–77.
GARLICKI A. 1971 — Z³o¿e soli kamiennej w Lê¿kowicach nad
Rab¹. Kwart. Geol., 15: 930–946.
GARLICKI A.1979 — Sedymentacja soli mioceñskich w Polsce.
Pr. Geol. Inst. Geol., 119: 1–66.
JANKOWSKI J., NEY R. & PRAUS A. 1982 — Czy pod ca³ym
³ukiem po³nocno-wschodnich Karpat istniej¹ g³êbokie wody termalne?
Prz. Geol., 4:165–169.
JIØIÈEK R. 1995 — Stratigraphy and geology of the Lower Miocene
sediments of the Carpathian Foredeep in South Moravia and adjacent
part of Lower Austria, [In:] B. Hamršmid ed., New results in Tertiary
of West Carpathians II, Knohovnièka ZPN, 16: 37–65, Hodonin.
JONES P. 1996 — Triangle zone geometry, terminology and kinematics.
Bull. Canad. Petrol. Geol., 44: 139–152.
JONES P. 1997 — The Carpathian of the Southern Poland: thrust
tectonics or wedge tectonic? AAPG Int. Conf. and Exhibition. Septem-
ber 7–10, 1997 — Vienna. Abstracts: A27–28.
JIØIÈEK R. 1995 — Stratigraphy and geology of the Lower Miocene
sediments of the Carpathian Foredeep in South Moravia and adjacent
part of Lower Austria, [In:] B. Hamršmid ed., New results in Tertiary
of West Carpathians II, Knohovnièka ZPN, 16: 37–65, Hodonin.
JURKOVA A. 1971— Die Entwicklung der badener Vortiefe im Raum
der Mährischen Pforte und Gebiet von Ostrava (German Summary).
Geol. Pr., 57: 155–160.
KASPRZYK A. 1993— Lithofacies and sedimentation of the Badenian
(Middle Miocene) gypsum in the northern part of the Carpathian
Foredeep, southern Poland. Ann. Soc. Geol. Pol., 63: 33–84.

402

Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 5, 2006

KASPRZYK A. 1999— Sedimentary evolution of Badenian (Middle
Miocene) gypsum deposits in the northern Carpathian Foredeep. Geol.
Quart., 43: 449–465.
KASPRZYK A. 2005 — Modele genetyczne badeñskich anhydrytów w
zapadlisku przedkarpackim na obszarze Polski. Prz. Geol., 53: 47–54.
KIRCHNER Z. & PO£TOWICZ, S. 1974 — Budowa geologiczna obsza-
ru miêdzy Brzeskiem a Wojniczem. Rocz. Pol. Tow. Geol., 44: 293–320.
KOMOROWSKA-B£ASZCZYÑSKA M. 1965 — The anhydrite-less
island in the profiles of the Rzeszów Fooreland. Bull. Acad. Pol. Sc.,
Ser. Sc. Geol. Geogr., 13: 273–280.
KOTLARCZYK J. 1985 — An outline of the stratigraphy of Marginal
Tectonic Units of the Carpathian Orogene in the Rzeszów-Przemysl
area, [In:] J. Kotlarczyk, (ed.), Geotraverse Kraków-Baranów-Rze-
szów-Przemysl-Komancza-Dukla. Guide to excursion 4. XIII Congr.
Carpath.-Balkan Geol. Ass., Cracow, Poland 1985: 21–32.
KOVAÈ M., NAGYMAROSY A., OSZCZYPKO N., ŒL¥CZKA A.,
CSONTOS L., MARUNTEANU M., MATENCO L.& MARTON E.
1998 — Palinspastic reconstruction of the Carpathian-Pannonian region
during the Miocene, [In:] M. Rakus, (ed.), Geodynamic development of
the Western Carpathias. Slovak Geol. Surv., Bratislava: 189–217.
KRZYWIEC P. 1997 — Large-scale tectono-sedimentary Middle
Miocene history of the central and eastern Polish Carpathian Foredeep
Basin — results of seismic data interpretation. Prz. Geol., 45:
1039–1053.
KRZYWIEC P. & JOCHYM P. 1997 — Charakterystyka mioceñskiej
strefy subdukcji Karpat Polskich na podstawie wyników modelowañ
ugiêcia litosfery. Prz. Geol., 45: 785–792.
KRZYWIEC P., ALEKSANDROWSKI P., FLOREK R. & SIUPIK J.
2004 — Budowa frontalnej strefy Karpat zewnêtrznych na przyk³adzie
mioceñskiej jednostki Zg³obic w rejonie Brzeska-Wojnicza — nowe
dane, nowe modele, nowe pytania. Prz. Geol., 52: 1051–1059.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1972 — Budowa geologiczna Polski, T. IV,
Tektonika, cz. 3, Karpaty. Wyd. Geol.
KUROVETS I., PRYTULKA G. SHPOT Y. & PERYT T. M. 2004 —
Middle Miocene Dashava Formation sandstones, Carpathian Foredeep,
Ukraine. Jour. Petrol. Geol., 27: 373–388.
MEULENKAMP J. E., KOVAÈ M. & CICHA I. 1996— On Late
Oligocene to Pliocene depocentre migration and the evolution
of the Carpathian-Pannonian system. Tectonophysics, 266: 301–317.
MORYC W. 1989 — Miocen przedgórza Karpat Zachodnich w strefie
Bielsko-Kraków. [In:]Tektonika Karpat i Przedgórza w œwietle badañ
geofizycznych i geologicznych (zagadnienia wybrane). Referaty sesji
Komisja Tekt. Komit. Nauk Geol. PAN. Kraków: 170–195.
NEY R. 1968— Rola rygla krakowskiego w geologii zapadliska przed-
karpackiego i rozmieszczeniu z³ó¿ ropy i gazu. Pr. Geol. 45: 1–82.
OSZCZYPKO N. 1997— The Early-Middle Miocene Carpathian peripheral
foreland basin (Western Carpathians, Poland). Prz. Geol., 45: 1054–1063.
OSZCZYPKO N. 1998 — The Western Carpathian foredeep-deve-
lopment of the foreland basin in front of the accretionary wedge and its
burial history (Poland). Geol. Carpathica, 49: 1–18.
OSZCZYPKO N. 1999 — Przebieg mioceñskiej subsydencji w polskiej
czêœci zapadliska przedkarpackiego. Pr. Pañst. Inst. Geol., 168: 209–230.
OSZCZYPKO N. 2004 — The structural position and tectonosedimenta-
ry evolution of the Polish Outer Carpathians. Prz. Geol., 52: 780–791.
OSZCZYPKO N. 2006 — Late Jurassic–Miocene geodynamic evolu-
tion of the Outer Carpathian fold and thrust belt and its foredeep
(Western Carpathians, Poland). Geol. Quart., 50: 169–194.
OSZCZYPKO N. & OSZCZYPKO-CLOWES M. 2002 — The new
findings of Lower Miocene deposits in the Nowy S¹cz area (Magura
Nappe, Polish Outer Carpathians). Geol. Quart., 46: 15–30.
OSZCZYPKO N. & OSZCZYPKO-CLOWES M. 2003 — The Aquita-
nian arine deposits in the basement of Polish Western Carpathians and
its paleogeographical and paleotectonic implications. Acta Geol. Pol.,
53: 101–122.
OSZCZYPKO N. & ŒL¥CZKA A. 1985 — An attempt to palinspastic
reconstruction of Neogene basins in the Carpathian Foredeep. Ann.
Soc. Geol. Pol., 55: 55–76.
OSZCZYPKO N. & ŒL¥CZKA A. 1989 — The evolution of the
Miocene basin in the Polish Outer Carpathians and their foreland.
Geol. Carpathica, 40: 23–36.
OSZCZYPKO N. & TOMAŒ A. 1985 — Tectonic evolution of
marginal part of the Polish Flysch Carpathians in the Middle Miocene:
Kwart. Geol., 29: 109–128.
OSZCZYPKO N. & LUCIÑSKA-ANCZKIEWICZ A. 2000 — Early
stages of the Polish Carpathian foredeep development. Slovak Geol.
Mag., 6: 136–138.
OSZCZYPKO N., OLSZEWSKA B., ŒLÊZAK J. & STRZÊPKA J.
1992 — Miocene Marine and Brackish Deposits of the Nowy S¹cz

Basin (Polish Western Carpathians) — New Lithostratigraphic and
Biostratigraphic Standarts. Bull. Pol. Acad. Sc., Earth Sc., 40: 83–96.
OSZCZYPKO N., KRZYWIEC P., POPADYUK I. & PERYT T. 2005
— Carpathian Foredeep Basin (Poland and Ukraine) — its sedimenta

-

ry, structural and geodynamic evolution. [In:] J. Golonka and F. J.
Picha (eds.), The Carpathians and their foreland: Geology and hydro-
carbon resources. Mem. AAPG, 84: 293–350.
OSZCZYPKO N., ZAJ¥C R., GARLICKA I., MENÈIK E., DVORAK
J. & MATEJOVSKA O. 1989 — Geological map of the substratum of
the Tertiary of the Western Outer Carpathians and their foreland, [In:]
D. Poprawa, and J. Nemcok, cords., Geological Atlas of the Western
Outer Carpathians and their foreland. Pañstw. Inst. Geol.
PANOW G. M. &. PLOTNIKOW A. M. 1996 — Badeñskie ewaporaty
ukraiñskiego Przedkarpacia: litofacje I mi¹¿szoœæ. Prz. Geol., 44: 1024–1028.
PERYT D. 1997 — Calcareous nannoplankton stratigraphy of the
Middle Miocene in the Gliwice area (Upper Silesia, Poland). Bull.
Pol. Acad. Sc., Earth Sc., 45: 119–131.
PERYT T. M. & PERYT D. 1994 — Badenian (Middle Miocene)
Ratyn Limestone in western Ukraine and northern Moldavia: microfa-
cies, calcareous nannoplankton and isotope geochemistry. Bull. Pol.
Acad. Sc., Earth Sc., 42: 127–136.
PERYT T. M., JASIONOWSKI M., KAROLI S., PETRICHENKO O. I.,
POBEREGSKI A. V. & TURCHINOV I. I. 1998a — Correlation and
sedimentary history of the Badenian gypsum in the Carpathian Foredeep
(Ukraine, Poland, and Czech Republic). Prz. Geol., 46: 729–732.
PERYT T. M., PERYT D., SZARAN J. HA£AS S. & JASIONOWSKI
M. 1998b — O poziomie anhydrytowym badenu w otworze wiertni-
czym Ryszkowa Wola 7 k. Jaros³awia (SE Polska). Biul. Pañst. Inst.
Geol., 379: 61–78.
POBORSKI J. & SKOCZYLAS-CISZEWSKA K. 1963 — O miocenie
w strefie nasuniêcia karpackiego w okolicy Wieliczki i Bochni. Rocz.
Pol. Tow. Geol., 33: 339–349.
PO£TOWICZ S. 1962 — Outline of the tectonic structure of the bay.
Bull. Acad. Pol, Sc. Ser. Sc. Geol. Geogr., 10: 53–60.
PO£TOWICZ S. 2004 — Jednostka stebnicka i zg³obicka w budowie
Karpat Polskich. Geol., Kwart. AGH, 30: 85–120.
PORÊBSKI S. & OSZCZYPKO N. 1999 — Litofacje i geneza piasków
bogucickich (górny baden), zapadlisko przedkarpackie. Pr. Pañst. Inst.
Geol., 168: 57–82.
PRICE R. J. 1973 — Large scale gravitational flow of supracrustal
rocks, Southern Canadian Rockies. [In:] De Jong K. A. & Scholten R.
(eds.), Gravity and Tectonics. Wiley, New York, 491–502.
ROYDEN L. H.& KARNER G. D. 1984 — Flexure of lithosphere
beneath Apennine and Carpathian foredeep basins: evidence for
insufficient topographic load. AAPG Bull., 68: 704–712.
ROYDEN L. H. 1993 — Evolution of retreating subduction boundaries
formed during continental collision. Tectonics, 12: 629–638.
RYLKO W. & TOMAS A. 1995 — Morphology of the consolidated
basement of the Polish Carpathians in the light of magnetotelluric data.
Kwart. Geol., 39: 1–16.
STRZÊPKA J. 1981 — Dolnomiocenska mikrofauna z wiercenia
Sucha IG 1, Polska. Biul. Inst. Geol., 331: 117– 122.
ŒL¥CZKA A. 1977 — Profil geologiczny otworu wiertniczego Sucha
IG 1. Kwart. Geol., 21: 405–406.
VASS D. & CECH F. 1983 — Sedimentation rates in Molasse basins
of the Western Carpathians. Geol. Carpathica, 34: 411–422.
WDOWIARZ S. 1967 — Wyniki wiercenia Cisowa IG 1. Kwart.
Geol., 11: 449–450.
WDOWIARZ S. 1976 — O stosunku Karpat do zapadliska przedkar-
packiego w Polsce. Prz. Geol., 24: 350– 357.
WÓJCIK A. & JUGOWIEC M. 1998 — The youngest members
of the folded Miocene in the Andrychów region (Southern Poland).
Prz. Geol., 46: 763–770.
WÓJCIK A., SZYD£O A., MARCINIEC P. & NESCIERUK P. 1999
— Sfa³dowany miocen rejonu andrychowskiego-nowa jednostka
tektoniczna. Pr. Pañst. Inst., Geol., 168: 231–248.
ZOETEMEIJER R., TOMEK C. & CLOETINGH S. 1999 — Flexural
expression of European continental lithosphere under the Western
Outer Carpathians. Tectonics, 18: 843–861.
ZIELIÑSKI J.J. 1963 — Odkrycie fliszowego fa³du wg³êbnego
w rejonie Przemyœla. Rocz. Pol. Tow. Geol., 33: 387–392.
¯YTKO K. 1997 — Electrical conductivity anomaly of the northern
Carpathians and the deep structure of the orogen. Ann. Soc. Geol. Pol.,
67: 25–44.

Praca wp³ynê³a do redakcji 17.01.2006 r.
Akceptowano do druku 06.02.2006 r.

Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 5, 2006

403