POLITYKI UE; ćwiczenia
~ M. Poboży, polityka ochrony konkurencji
Uwarunkowania ustanowienia i funkcjonowania polityki konkurencji.
Unijna polityka konkurencji powstała w etapie rozwoju integracji wspólnotowej i należy do jednych z kompetencji UE. Polityka konkurencji i polityka ochrony konsumentów są ze sobą ściśle powiązane i powinny być rozpatrywane łącznie. Polityka konkurencji splata się z realizacją potrzeb konsumentów i odwrotnie. Polityka konkurencji w ramach integracji gospodarczej spełnia 3 podstawowe cele:
1. Wzmacnia efektywność współpracy gospodarczej poprzez maksymalizację dobrobytu konsumentów oraz optymalną alokację dóbr. Swobodna konkurencja zapewnia najbardziej efektywną produkcję dóbr i najlepiej dopasowaną ofertę w zakresie dóbr.
2. Polityka konkurencji służy ochronie konsumentów oraz mniejszych przedsiębiorstw przed najpotężniejszymi podmiotami działającymi na rynku. Wykorzystywanie przewagi mocniejszych przedsiębiorstw przeciwko słabszym.
3. Polityka konkurencji wspomaga odpowiednie funkcjonowanie rynku wewnętrznego i chroni swobody rynkowe przed naruszeniami ze strony przedsiębiorstw.
Ochrona praw słabszych uczestników rynku gwarantuje większą konkurencyjność działalności gospodarczej przedsiębiorstw. Ochrona konkurencyjności zapewnia konsumentom istotne korzyści: zwiększa ofertę, pozwalając na większy wybór towarów i usług, optymalizuje ją pod względem dostępności i ceny, wpływa na jakość oferowanych dóbr. KE traktuje łącznie urzeczywistnianie celów obu polityk.
W toku rozwoju integracji wspólnotowej jako pierwsza pojawiła się polityka konkurencji. Gospodarcze cele WE, bazujące na rozwoju gospodarki rynkowej, wymagały podjęcia kroków w celi ochrony konkurencji. Stała się ona istotnym elementem jakie państwa wyznaczyły EWG, do których należały ustanowienie wspólnego rynku i stopniowe zbliżanie polityk gospodarczych państw członkowskich, popieranie w całej Wspólnocie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej, stałego i zrównoważonego wzrostu, zwiększonej stabilności oraz przyspieszonego podwyższania poziomu życia. Warunek traktatu EWG: ustanowienie systemu zapewniającego niezakłóconą konkurencję na wspólnym rynku.
Znaczenie polityki konkurencji: na obecnym etapie integracji jest ona jednym z podstawowych zadań UE. Zgodnie z TUE podstawa trwałego rozwoju Europy jest m.in. społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności. Strategiczne cele (wewnętrzne i międzynarodowe) wpływały również na oczekiwania wobec polityki konkurencji. Pierwotnie wpisywały się one w ogólne dążenie do skonstruowania wspólnego rynku, a więc eliminację barier w swobodnym przepływie towarów, pracowników, usług i kapitału. Cele te koncentrowały się wokół pobudzania aktywności gospodarczej podmiotów działających na rynku wspólnotowym, zachęcania do podejmowania ryzyka gospodarczego, rozwijania nowych technologii, usuwania barier w równym konkurowaniu przedsiębiorstw na rynku, zabezpieczania sprawnego funkcjonowania zasad wolnej konkurencji itp. GŁÓWNY CEL: rozwój i ulepszanie rynku wewnętrznego.
R. Wesseling: uważał on, że w I okresie istnienia Wspólnot zasady konkurencji służyły wyłącznie integracji rynków państw członkowskich i były niczym innym, jak odpowiednikiem przepisów o zakazie wprowadzania przez państwa ograniczeń w postaci ceł i ograniczeń ilościowych, odnoszącym się do podmiotów prywatnych. W kolejnym okresie integracji polityka ta służyła realizacji szerszej polityki przemysłowej w ramach WE. Obecnie polityka konkurencji służy więc nie tylko promowaniu integracji rynków, ale przede wszystkim innym, znacznie szerszym i uznawanym za pożądane, strategicznym celom rozwoju gospodarki UE.
Podstawa prawna i narzędzia realizacji polityki konkurencji.
Podstawa funkcjonowania polityki znajduję swoje miejsce w TFUE w części trzeciej, poświęconej wewnętrznym politykom UE. Reguły konkurencji zostały uregulowane wspólnie z postanowieniami podatkowymi w tytule VII TFUE. Natomiast rozdział poświęcony konkurencji został podzielony na dwie sekcje – przedmiotem I są zasady dotyczące przedsiębiorstw, a II – zasady odnoszące się do pomocy przyznawanej przez państwa.
Polityka konkurencji została zaklasyfikowana przez TFUE do innych kategorii kompetencji UE. Reguły konkurencji należą do kompetencji wyłącznych Unii, oznacza to, że w tej dziedzinie tylko Unia może stanowić prawo i przyjmować wiążące akty prawne. W ramach polityki konkurencji instytucje UE przyjęły szereg aktów uszczegóławiających postanowienia traktatowe, do czego zostały wyraźnie w traktatach zobowiązane.
W TEWG odmienną procedurę przyjmowania aktów instytucjonalnych przewidziano w przypadku zasad konkurencji dotyczących przedsiębiorstw, a inną w odniesieniu do reguł mających zastosowanie do pomocy państwowej. I kwestia miała być regulowania w procedurze konsultacji, a więc przez radę działającą większością kwalifikowaną, która zobowiązana była do skonsultowania się z Parlamentem. Reguły konkurencji dotyczące pomocy państwowej miały być regulowane samodzielnie przez Radę podejmującą decyzje większością kwalifikowaną. Procedura konsultacji została wprowadzona traktatem z Maastricht także do regulowania pomocy państwowej. I taki tryb stanowienia prawa wtórnego w ramach polityki konkurencji pozostaje do dziś. Procedura współdecydowania: Rada i PE spełniają rolę równorzędnych współlegislatorów, procedurą tą nie została objęta ta jedna z najstarszych polityk unijnych, należąca do wyłącznych kompetencji UE.
Najważniejszym i najczęściej wykorzystywanym aktem prawa wtórnego w przypadku konkurencji jest rozporządzenie. Wiąże ono w całości, a więc we wszystkich aspektach, które zostały w rozporządzeniu uregulowane i obowiązuje bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich, a więc dla swojej skuteczności nie wymaga transpozycji w postaci przyjęcia wdrażających je i uszczegóławiających aktów prawa krajowego. Rozporządzenia służące uszczegółowieniu traktatowych zasad konkurencji mają zarówno charakter generalny – zostały wydane przez radę, jak i wykonawczy – zostały przyjęte przez Komisję na podstawie upoważnienia Rady, w celu doprecyzowania prawnych rozwiązań traktatowych lub zawartych w rozporządzeniach Rady. Zastosowanie reguł konkurencji do konkretnych przypadków naruszeń, KE sięga po decyzje. Jej podwójnie konkretny charakter, całościowych zakres obowiązywania oraz bezpośrednia moc wiążąca nadają się do tego, by stosować decyzje jako środek szybkiego i „punktowego” reagowania na zachowania konkretnych podmiotów, zagrażające konkurencji.
Akty miękkiego prawa – ważna rola, są to wytyczne, komunikaty, stanowiska. Mimo, że nie są one prawnie wiążące, mają olbrzymie praktyczne znaczenie i są powszechnie stosowane przez przedsiębiorców oraz państwa członkowskie. Zawierają: definicje podstawowych pojęć, które występują w rozporządzeniach.
Polityka konkurencji – zakres przedmiotowy regulacji oraz procedury nadzorcze.
Reguluje 4 sytuacje zakłócające swobodną konkurencję: porozumienia i anty konkurencji zachowania przedsiębiorstw, nadużywanie przez nie pozycji dominującej, koncentrację przedsiębiorstw oraz pomoc państwową dla przedsiębiorstw (szczegółowo: art. 101-109 TFUE).
Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki przedsiębiorstw.
W odniesieniu do działalności przedsiębiorstw prawo, traktatowe zakazuje porozumień między nimi, decyzji grup przedsiębiorstw i uzgodnionych praktyk, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi, i których celem lub skutkiem jest uniknięcie, ograniczenie lub naruszenie konkurencji na rynku wewnętrznym. Porozumienie takie: nie musi być zawarte w szczególnej formie (pisemnie, czy ustnie, w formie wiążącej bądź też nie), liczy się intencja stron do zawarcia takiego rodzaju porozumienia.
Decyzja grup przedsiębiorstw oznacza rozstrzygnięcie podejmowane przez przedsiębiorstwa działające w powiązaniu, na mocy wcześniej podjętego aktu prawnego łączącego ich działanie. Decyzja podejmowana w imieniu tego związku przedsiębiorstwa i ze skutkiem dla niego.
Uzgodnienie praktyki to forma koordynacji działań, jednak bez wyraźnego porozumienia. Jest to „zmawianie się” przedsiębiorców lub ich nieme przyzwolenie na zachowania, skutkujące naruszeniem zasad konkurencji.
Aby te zachowania mogły zostać uznane w świetle unijnego prawa konkurencji, muszą być spełnione jeszcze 2 warunki wskazane w TFUE. Porozumienie , decyzja lub praktyka muszą wpływać na handel między państwami członkowskimi oraz ich celem lub skutkiem ma być uniknięcie, ograniczenie lub naruszenie konkurencji.
Nadużywanie pozycji dominującej.
W celu ochrony konkurencji na rynku TFUE zakazuje nadużywania przez przedsiębiorstwa dominującej pozycji na rynku. Samo zjawisko dominacji w świetle reguł unijnych jest zakazane, naruszeniem jest dopiero nadużywanie pozycji dominującej. Pojęcie pozycji dominującej nie zostało zdefiniowane w TFUE. Definicja ta została wypracowana w ramach orzecznictwa TS oraz praktycznej realizacji polityki konkurencji przez KE. Pozycja dominująca polega na zdolności działania w sposób w dużym stopniu niezależny od konkurentów, dostawców i klientów.
Koncentracja przedsiębiorstw.
Z punktu widzenia unijnej konkurencji istotnym zagadnieniem jest łączenie się przedsiębiorstw. Koncentracja może dokonać się w formie fuzji (połączenie dwóch lub więcej niezależnych przedsiębiorstw i utworzenia jednego zależnego przedsiębiorstwa). Reguły unijne mają zastosowanie wyłącznie do koncentracji mającej wymiar unijny.
Pomoc państwowa.
Skierowana jest do państw członkowskich. Polega ona na udzielaniu ze środków publicznych wsparcia określonym przedsiębiorcom lub gałęziom produkcji, co prowadzi do uzyskania przez nie przewagi względem pozostałych przedsiębiorstw krajowych lub zagranicznych. Pomoc państwowa może przyjąć postać aktywnego wspomagania przedsiębiorców poprzez udzielanie im subwencji, jak również powstrzymywania się przez państwo od ściągania od przedsiębiorców należnych opłat i innych ciężarów. Wg TFUE zakazana jest pomoc państwowa, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez wpływ na handel między państwami członkowskimi. TFUE określa przypadki, w których pomoc państwowa może być uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym: wsparcie gospodarcze dla regionów o niskim poziomie życia lub niedostatecznym zatrudnieniu. Wsparcie projektów o znaczeniu ogólnoeuropejskim lub mających na celu przeciwdziałanie poważnym zaburzeniom w gospodarkach państw członkowskich. Ułatwianie rozwoju pewnych działań gospodarczych lub pewnych regionów. Wspieranie kultury i zachowanie dziedzictwa narodowego.
Procedury nadzoru.
Kontrola przestrzegania przez przedsiębiorstwa i państwa członkowskie unijnych reguł konkurencji, co do zasady powierzona została KE, jednak w odniesieniu do reguł dotyczących porozumień między przedsiębiorstwami oraz nadużywania pozycji dominującej ma ona charakter zdecentralizowany i dokonywana jest przede wszystkim przez organy krajowe.
Polska a unijna polityka ochrony konkurencji.
Przystąpienie Polski do UE związane było z koniecznością dostosowania prawa krajowego do unijnych regulacji dotyczących konkurencji. W trakcje akcesji Polska zdecydowała się na całkowite wdrożenie reguł konkurencji.