POLITYKA KONURENCJI UE

Ośrodek Badań Integracji

Europejskiej

Integracja gospodarcza w UE to integracja

rynkowa oparta na traktatowych zapisach o

roli konkurencji i konkurencyjnych rynków w

tworzeniu warunków do współpracy

transeuropejskiej.

Artykuł 3

Dla osią gnię cia celów wymienionych w

artykule 2 działania Wspólnoty, w oparciu o

postanowienia niniejszego Traktatu i zgodnie

z okreś lonym w nim harmonogramem,

obejmują :

(...)

g) system zapewniają cy, ż e konkurencja w

ramach rynku wewnę trznego nie ulegnie

zakłóceniu; (...)

Cele polityki konkurencji UE

]

zapewnienie integracji jednolitego rynku

]

tradycyjne cele polityki konkurencji:

\

wzrost efektywności przedsiębiorstw

\

poprawa alokacji zasobów

Konstrukcja prawa i polityki konkurencji UE opiera się

na specyficznym mechanizmie rynkowym obszaru

zintegrowanego:

]

obok konkurencji między przedsiębiorstwami krajowymi funkcjonuje jednolity rynek

wewnętrzny, gdzie konkurencja ma charakter konkurencji międzynarodowej

]

konkurencja jest podstawowym mechanizmem integracji rynkowej, jej działanie

warunkuje proces integracji gospodarczej i nie zakłócony proces handlu wewnętrznego

]

na rynku wewnętrznym pojawiają się specyficzne ograniczenia konkurencji związane z

polityką rządów krajowych

]

UE daje możliwość realizacji korzyści skali w zakresie produkcji, marketingu, handlu,

badań naukowych, co jest motywem poszukiwania efektywności przez wzrost rozmiarów

firm, w tym koncentrację

]

wprowadzenie euro ułatwia transakcje kapitałowe na tym obszarze, co również sprzyja

koncentracjom przedsiębiorstw i szukaniu nowych źródeł efektywności przez wzrost

rozmiarów

]

na silnie skoncentrowanym rynku rodzi się pokusa zawierania porozumień między

przedsiębiorstwami, nadużywania pozycji dominującej przez duże firmy pochodzące z UE

jak i spoza niej

]

na silnie skoncentrowanym rynku potrzebne jest utrzymanie niszy rynkowej dla małych i

średnich przedsiębiorstw

]

w warunkach globalizacji rynek wewnętrzny staje się częścią rynku światowego, co

oznacza, że firmy muszą stosować strategie globalne

Podstawowe cele ochrony konkurencji określone w

prawie pierwotnym i wtórnym:

]

zapewnienie pełnej realizacji rynku wewnętrznego poprzez:

\

ochronę przedsiębiorstw przed tworzeniem barier handlowych i poza

handlowych w wyniku zawierania nieuczciwych porozumień i prowadzenia

niekonkurencyjnych praktyk

\

ochronę przed wykorzystaniem państwowej pomocy dla uzyskania niesłusznych

korzyści i naruszenia konkurencji na wspólnym rynku

]

niedopuszczenie do sztucznego podziału rynków narodowych w wyniku

nieuczciwych praktyk

]

zabezpieczenie skutecznej, efektywnej konkurencji

]

ochrona handlu wewnętrznego UE

Ogólna filozofia i przyjęte zasady polityki

konkurencji UE:

]

polityka konkurencji stoi na straży jedności rynku wewnętrznego, chroniąc
jego efektywne funkcjonowanie w interesie wspólnotowym (służy ochronie
konsumentów, a także przedsiębiorców, zatrudnienia i konkurencyjności)

]

siły rynkowe w warunkach otwartych i konkurencyjnych rynków powinny
zapewnić maksymalne korzyści konsumentom, co wymaga ochrony przed
zakłóceniami wywołanymi przez kraje członkowskie oraz przez podmioty
gospodarcze

]

ochrona konkurencji powinna być skorelowana z realizacją innych celów
integracyjnych tworzących model europejski

]

potrzeba uwzględnienia warunków zewnętrznych związanych z globalizacją,
postępem technicznym, deregulacją, liberalizacją itp.

]

obowiązuje zasada dynamiki, a więc dostosowywania wspólnotowej kontroli
do zmieniających się warunków rynkowych i technologicznych

]

ochrona dotyczy wszystkich rodzajów działalności, które mają wpływ na
handel między krajami członkowskimi.

Sfery podlegające decyzjom polityki

konkurencji UE:

]

porozumienia przedsiębiorstw

]

sposób kwalifikacji dominującej pozycji

przedsiębiorstw

]

kontrola połączeń przedsiębiorstw

]

programy działania wobec sektorów deregulowanych

– sektory sieciowe

]

kontrola pomocy publicznej

Zakaz porozumień między

przedsiębiorstwami (art. 81 TWE)

Niezgodne ze wspólnym rynkiem i zakazane

są wszelkie porozumienia między

przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje

związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki

uzgodnione, które mogą wpływać na handel

między Państwami Członkowskimi i których

celem lub skutkiem jest zapobieżenie,

ograniczenie lub zakłócenie konkurencji

wewnątrz wspólnego rynku.

Zakaz dotyczy zmowy kartelowej w formie:

Zakaz dotyczy zmowy kartelowej w formie:

]

ustalania, w sposób bezpośredni lub pośredni, cen zakupu lub
sprzedaży albo innych warunków transakcji w wymianie z partnerami
trzecimi

]

ograniczania lub kontroli produkcji, rynków, rozwoju technicznego
lub inwestycji (ograniczenie możliwości wyboru dostawców przez
odbiorców lub odbiorców przez dostawców, umowy o wyłącznej
dystrybucji i zaopatrzeniu)

]

podział rynków lub źródeł zaopatrzenia (podział rynku wewnętrznego
na rynki narodowe bądź regionalne)

]

stosowania wobec partnerów handlowych nierównych warunków do
świadczeń i stwarzanie im przez to niekorzystnych warunków
konkurencji (stosowanie nierównych cen zakupu lub zbytu)

]

uzależnianie zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów
zobowiązań dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub
zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych kontraktów
(tzw. transakcje wiązane)

Wyłączenia spod zakazu:

]

Indywidualne, gdy:

\

porozumienie przyczynia się do polepszenia produkcji lub dystrybucji
produktów bądź służy poprawie postępu technicznego lub gospodarczego

\

przynosi korzyści w postaci: obniżenia kosztów, zwiększenia efektywności
produkcji, poprawy jakości, poprawy oferty dla konsumentów

\

konsumenci biorą udział w powstałym zysku

\

nie stwarza producentom możliwości wyeliminowania konkurencji

]

Blokowe, np.:

\

porozumienia horyzontalne dotyczące badań i rozwoju

\

porozumienia licencyjne w zakresie transferu technologii

\

porozumienia w zakresie współpracy między liniami lotniczymi

]

Umowy o mniejszym znaczeniu

\

porozumienia, które nie są w stanie w odczuwalny sposób wpłynąć na
handel między krajami członkowskimi (porozumienia MSP, porozumienia
obejmujące 5% (dystrybucja), 10% (produkcja) lub 15% (porozumienia
wertykalne) rynku właściwego)

Art. 81 nie dotyczy

porozumień

]

Nie obejmujących terytorium całego

państwa członkowskiego

]

Żadne z uczestniczących

przedsiębiorstw nie działa w większym

zakresie poza państwem członkowskim

]

Wszelka działalność firm

uczestniczących prowadzona jest w

państwach poza UE

Zakaz nadużywania pozycji

dominującej (art. 82 TWE)

Przepis ten stosowany jest gdy spełnione są trzy

warunki:

]

przedsiębiorstwo posiada pozycję dominującą na rynku

właściwym

]

nadużywa tej pozycji do narzucenia uciążliwych warunków

umów, cen, ograniczeń produkcji, różnicowania warunków

wobec różnych partnerów, czy wymagania dodatkowych

świadczeń

]

działania te wywierają wpływy na handel między

państwami członkowskimi

Brak wyjątków od zakazu!

Co to jest pozycja dominująca ?

]

Wg. Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości odnosi się ona

do siły gospodarczej przedsiębiorstwa, dzięki której może ono

zapobiegać skutecznej konkurencji na rynku właściwym dzięki

uzyskaniu władzy postępowania niezależnego od

konkurentów, klientów i konsumentów

]

Kryteria:

\

udział przedsiębiorstwa w rynku (40-45% lub 25-40% w

przypadku bardzo rozdrobnionej konkurencji)

\

wskaźniki jakościowe (tj. przewaga technologiczna, dostęp

do rynków kapitałowych, prestiż marki)

Nadużywanie pozycji dominującej

]

narzucanie w sposób bezpośredni lub pośredni

niesłusznych cen zakupu lub sprzedaży albo innych

niesłusznych warunków transakcji,

]

ograniczanie produkcji, rynków lub rozwoju

technicznego ze szkodą dla konsumentów,

]

stosowanie wobec partnerów handlowych nierównych

warunków do świadczeń równoważnych i stwarzaniu

im przez to niekorzystnych warunków konkurencji,

]

uzależnianie zawarcia kontraktów od przyjęcia przez

partnerów zobowiązań dodatkowych, które ze

względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe

nie mają związku z przedmiotem tych kontraktów.

W przypadku zawarcia porozumienia

ograniczającego konkurencję lub wystąpienia

nadużycia pozycji dominującej Komisja

wszczyna postępowanie:

]

z urzędu

]

na wniosek osoby fizycznej, prawnej lub państwa

członkowskiego

]

na podstawie złożonego przez zainteresowane

przedsiębiorstwa wniosku o zezwolenie na porozumienie

W przypadku stwierdzenia naruszenia Komisja może nakazać

zaprzestania działań zakłócających konkurencję i nałożyć

karę pieniężną (do 10% obrotów osiągniętych w poprzednim

roku rozrachunkowym przez każde z uczestniczących w

naruszeniu przedsiębiorstw).

Kontrola połączeń

przedsiębiorstw

Kontrola wszystkich fuzji, przejęć i wspólnych przedsiębiorstw o

charakterze koncentracyjnym, gdy:

]

całkowity obrót światowy zaangażowanych przedsiębiorstw

wynosi łącznie więcej niż 5mld euro, oraz

]

całkowity obrót przypadający na Wspólnotę co najmniej dwóch

zaangażowanych przedsiębiorstw wynosi więcej niż 250 mln
euro, chyba

że

]

każde z zaangażowanych przedsiębiorstw uzyskuje więcej niż

2/3 swoich obrotów całkowitych przypadających na Wspólnotę

w jednym i tym samym państwie członkowskim.

Poprzez zmiany dokonane w 1997r.

koncentracja, w której:

-

całkowity

światowy obrót wszystkich zaangażowanych

przedsiębiorstw wynosi łącznie więcej niż 2,5 mld euro

-

w każdym z co najmniej trzech państw członkowskich całkowite

obroty wszystkich zaangażowanych przedsiębiorstw wynoszą

więcej niż 100 mln euro

-

w każdym z tych co najmniej trzech państw członkowskich

całkowite obroty każdego z co najmniej dwóch zaangażowanych

przedsiębiorstw wynoszą więcej niż 25 mln Euro oraz

-

całkowity obrót przypadający na Wspólnotę co najmniej dwóch

zaangażowanych przedsiębiorstw wynosi więcej niż 100 mln Euro,

chyba że każde z zaangażowanych przedsiębiorstw uzyskuje więcej

niż 2/3 swoich obrotów całkowitych przypadających na Wspólnotę

w jednym i tym samym państwie członkowskim

ma wymiar wspólnotowy i podlega kontroli

przeprowadzanej przez Komisję.

Definicja połączenia (art. 3 §1 i §2

rozporządzenia Rady 4064/89)

(1) Uważa się, że połączenie występuje wtedy, gdy:

a)dwa lub więcej wcześniej niezależne przedsiębiorstwa

dokonują fuzji, lub
b)jedna lub więcej osób już kontrolujących co najmniej

jedno przedsiębiorstwo, albo jedno lub więcej

przedsiębiorstw, przejmują, przez zakup udziałów w

kapitale lub majątku, w drodze umowy lub w jakikolwiek

inny sposób, bezpośrednią kontrolę nad całym lub częścią

jednego lub więcej innych przedsiębiorstw.

(2) Utworzenie wspólnego przedsiębiorstwa , pełniącego w

sposób ciągły wszystkie podstawowe funkcje

samodzielnego podmiotu gospodarczego, stanowi

połączenie w znaczeniu § 1(b).

Notyfikacje i decyzje w ramach rozporządzenia

4064/89

90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 12.04 razem

Notyfikacje

12 63 60 58 95 110 131 172 235 292 345 335 279 212 232 2631

Wycofane notyfikacje

0

0

3

2

6

4

6

9

9

12 14 12 4

0

4

85

Wydane ostateczne decyzje, z tego: 7

60 61 57 91 109 125 142 238 270 345 340 274 231 210 2560

Nieobjęte rozporządzeniem

2

5

9

4

5

9

6

4

6

1

1

1

1

0

0

54

Bezwarunkowo (w I fazie)

5

47 43 49 78 90 109 118 207 236 293 299 240 203 190 2207

Warunkowo (w I fazie)

0

3

4

0

2

3

0

2

12 19 28 13 10 11 11

118

Przekazane urzędom krajowym

0

0

0

1

0

0

3

1

1

3

2

1

4

8

2

26

Bezwarunkowo

0

1

1

1

2

2

1

1

3

0

3

5

2

2

2

26

Warunkowo

0

3

3

2

2

3

3

7

4

8

12 10 5

6

4

62

Zakaz

0

1

0

0

1

2

3

1

2

1

2

5

0

0

0

18

Pomoc publiczna w UE - argumenty za:

]

występowanie niedostatków rynkowych w sektorach,

gałęziach, na rynkach produktów i czynników produkcji

]

wymogi spójności społeczno-ekonomicznej jako jednego z

podstawowych zadań integracji określonych art. 2 Traktatu o

UE

]

szczególna wrażliwość oraz szczególna efektywność

niektórych rodzajów działalności, uzasadniająca

bezpośrednie wsparcie państwa

]

ogólnoeuropejskie znaczenie niektórych przedsięwzięć

Pomoc publiczna w UE - argumenty przeciw:

]

stanowi rozwiązanie drugie po najlepszym, tzn. można ją zastąpić inną

formą interwencji np. regulacją prawną

]

tworzy zakłócenia rynkowe z uwagi na jej dyskrecjonalny charakter oraz

woluntaryzm władz publicznych, które nie zawsze maja odpowiednią wiedzę

o potrzebach rynków

]

rodzi trudności budżetowe (szczególnie gdy jest wynikiem nacisków grup

zawodowych, sektorowych i innych grup interesu)

]

rodzi koszty nieefektywnej alokacji zasobów – utrzymywania nieefektywnych

struktur, powstrzymywanie koniecznego upadku firm, podtrzymywanie firm

nieefektywnych, tworzenie barier wejścia dla firm nowych

]

opóźnia niezbędne dostosowania, prowadząc do wzrostu cen, wypierania

firm niesubsydiowanych przez subsydiowane, upowszechniania się

niekonkurencyjnych zachowań firm, które stają się

szukającymi subsydiów

, a

nie

szukającymi zysków

.

Polityka kontroli pomocy publicznej UE:

]

szuka równowagi między argumentami za i przeciw

pomocy

]

optymalnego rozwiązania dotyczącego stopnia

koordynacji działań narodowych i wynikających z niego

wskazówek dla wytycznych wspólnotowych.

Skoordynowana polityka pomocy publicznej

UE polega na:

]

generalnej kontroli całości pomocy państwa udzielanej

przez kraje członkowskie

]

tworzeniu wytycznych wspólnotowych dla określonych

form pomocy uznanych za ważne z punktu widzenia

interesu wspólnotowego

Generalnie kontrola pomocy

publicznej opiera się na ogólnym

zakazie pomocy państwowej

niezgodnej z zasadami rynku

wewnętrznego,

jeśli narusza ona wymianę między

krajami członkowskimi poprzez

uprzywilejowanie niektórych

przedsiębiorstw lub niektórych gałęzi

produkcji, co zakłóca konkurencję na

jednolitym rynku lub grozi jej

zakłóceniem.

Definicja pomocy publicznej

(zgodnie z art. 87(1)TWE):

]

Transfer środków publicznych przez organ władzy lub z

państwowych zasobów przekazanych do dyspozycji innym

instytucjom (np. bankom, fundacjom)

]

Przynosi korzyść ekonomiczną, której beneficjent nie

mógłby uzyskać w normalnych warunkach biznesowych

]

Musi mieć charakter selektywny, faworyzujący niektóre

przedsięwzięcia lub produkcję niektórych dóbr oraz wiąże się

z dyskrecjonalnym działaniem instytucji administrujących

schematem pomocy

]

Wpływa na konkurencję i wymianę na rynku

wewnętrznym

Pomoc

de minimis

(rozporządzenie KE nr 69/2001 z 12.12.2001 dot. stosowania art. 87 i 88 TWE do pomocy

de minimis)

Zasięgiem art. 87 (1) TWE nie jest objęta niewielka pomoc publiczna, nie

wywierająca wpływu na konkurencję i handel między państwami członkowskimi.

Reguła

de minimis

nie dotyczy sektora transportowego oraz produkcji,

przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybnych wymienionych w aneksie

I TWE.

Kryteria: Regułą

de minimis

może być objęta pomoc spełniająca kryteria:

\

Próg pomocy – 100 000 Euro w okresie trzech lat

-

Próg dotyczy całkowitej pomocy publicznej stanowiącej pomoc

de minimis

.

(Nie wywiera to wpływu na możliwość uzyskania przez beneficjenta innej

pomocy publicznej w ramach schematów zatwierdzonych przez Komisję).

-

Próg dotyczy wszelkiego rodzaju pomocy, niezależnie od jej formy lub celów.
(Jedynym typem pomocy wyłączonym z reguły

de minimis

jest pomoc

eksportowa).

Kumulacja: Powyższy próg stosuje się do całkowitej wielkości pomocy

de minimis

przyznanej jednemu przedsiębiorstwu.

Przyznając pomoc

de minimis

dla danego przedsiębiorstwa, państwo członkowskie

musi sprawdzić, czy nowa pomoc nie przekroczy wymaganego progu.

Państwo członkowskie musi ustanowić instrumenty zapewniające efektywną

kontrolę przestrzegania progu pomocy.

Wyjątki od generalnego zakazu pomocy

państwa (art. 87(2) i (3)):

]

pomoc o charakterze socjalnym, przyznawana indywidualnym

konsumentom

]

pomoc, która skierowana jest na naprawę szkód

wyrządzonych przez klęski żywiołowe oraz inne nadzwyczajne

wydarzenia

]

pomoc, której celem jest:

\

promocja rozwoju ekonomicznego regionów o bardzo

niskim stopniu rozwoju;

\

promocja realizacji ważnych projektów o wspólnotowym

charakterze lub jako pomoc w nagłych trudnościach

ekonomicznych państw członkowskich;

\

ułatwienie rozwoju pewnych obszarów aktywności;

\

pomoc promująca kulturę i ochronę dziedzictwa

kulturowego.

Pomoc publiczna - podział wg

celów:

]

pomoc na cele regionalne

]

pomoc horyzontalna

]

pomoc sektorowa

Pomoc na cele regionalne

]

pomoc przeznaczona na rozwój gospodarczy regionów, w

których poziom życia jest nienormalnie niski lub w których

występuje niedostateczne zatrudnienie (regiony NUTS II o

PKB/osobę poniżej 75% średniej dla UE)

]

pomoc dla regionów, w których występują innego rodzaju

problemy, ułatwiająca rozwój pewnych regionów

gospodarczych (regiony wskazane na podstawie krajowych

wskaźników zaproponowanych przez państwa członkowskie)

Cel: Rozwój regionów słabiej rozwiniętych głównie poprzez

wsparcie inwestycji początkowych, a także w wyjątkowych

sytuacjach poprzez pomoc operacyjną

Pomoc horyzontalna

]

pomoc dla MŚP (w formie inwestycji materialnych i niematerialnych oraz

„miękkich” środków)

]

pomoc na B+R (wsparcie badań podstawowych, badań sektorowych oraz

badań przedkonkurencyjnych)

]

pomoc na ochronę środowiska (likwidowanie lub zapobieganie

degradacji środowiska lub zasobów naturalnych, a także wsparcie

efektywnego wykorzystania tych zasobów)

]

pomoc na restrukturyzację i ratowanie przedsiębiorstw

znajdujących się w ciężkiej sytuacji (pomoc dla indywidualnych firm,

mająca charakter czasowy i oparta na spójnym, wykonalnym planie)

]

pomoc na zatrudnienie (kreacja nowych miejsc pracy, zatrudnienie osób

niepełnosprawnych i społecznie wykluczonych)

]

pomoc na szkolenie pracowników (wsparcie szkoleń pracowników

jednej lub kilku firm lub gałęzi przemysłu umożliwiających im zdobycie

nowych umiejętności)

Pomoc sektorowa

]

Pomoc dla wrażliwych gałęzi przemysłu

(borykających się z poważnymi problemami

ekonomicznymi)

\

przemysł węglowy i stalowy

\

przemysł włókien sztucznych

\

przemysł samochodowy

\

przemysł stoczniowy

]

rolnictwo, rybołówstwo i akwakultura (nie objęte

generalnymi zasadami pomocy publicznej -

odrębne wytyczne WE dla tych sektorów)

]

transport (nie objęty generalnymi zasadami

pomocy publicznej, poza transportem drogowym

(jednak z pewnymi wyjątkami)

Procedury notyfikacji i autoryzacji

]

Kontrola pomocy publicznej we WE oparta jest na systemie

autoryzacji

ex ante

]

państwa członkowskie są zobowiązane do informowania Komisji

o każdym planie udzielenia lub zmiany pomocy publicznej

(notyfikacja ex ante)

]

Komisja decyduje o tym:

\

czy notyfikowane działanie stanowi pomoc publiczną zgodnie z art.

87(1)TWE, a jeśli tak to

\

czy może być zakwalifikowane do wyjątków na podstawie art. 87(2) lub

(3)

]

pomoc nie może być udzielona przed zatwierdzeniem przez

Komisję

(zasada standstill)

]

każda pomoc, której udzielono z pominięciem notyfikacji i

autoryzacji przez Komisję jest klasyfikowana jako

bezprawna

pomoc

Wyłączenia blokowe

]

na podstawie rozporządzenia nr 994/98 Komisja może

wydawać rozporządzenia nt.

blokowych wyłączeń

spod

pomocy publicznej

]

na ich podstawie pewne kategorie pomocy publicznej

uznawane są za zgodne z Traktatem i wyłączane z obowiązku

notyfikacji i akceptacji Komisji

]

4 rozporządzenia na temat wyłączeń blokowych:

\

pomoc dla MŚP

\

pomoc na zatrudnienie

\

pomoc na szkolenie pracowników

\

reguła

de minimis

Średnia 2000-2003

2000

2001

2002

2003 (3)

Pomoc publiczna na cele
horyzontalne i dla poszczególnych
sektorów w Polsce, 2000-2003

mln euro % całości mln euro mln euro mln euro Mln euro

Cele horyzontalne

576,8

24%

1186,8

392,2

344,3

383,8

B+R

24,4

1%

23,5

22,6

30,9

20,7

Ochrona środowiska

53,8

2%

83,3

22,6

35,6

73,8

MSP

18,4

1%

1,5

12,7

27,7

31,5

Zatrudnienie

157,7

7%

452,2

68,5

46,0

64,0

Szkolenia

53,7

2%

-

117,1

84,1

13,8

Pomoc regionalna (1)

268,8

11%

626,3

148,7

120,0

180,1

Pomoc sektorowa (2)

1832,5

76%

578,0

1285,7

1022,4

4443,7

Przemysł, w tym:

487,9

20%

197,5

589,8

604,4

559,9

Stalowy

121,6

5%

21,0

7,0

-

458,4

Węglowy

1337,2

56%

351,2

695,9

417,9

3883,8

Pozostałe sektory nieprzemysłowe 7,3

0%

29,3

-

-

-

Całkowita pomoc w mln euro
(bez rolnictwa, rybołówstwo,
transport)

2409,2

100%

1764,8

1677,9

1366,7

4827,5

Wszystkie dane są wyrażone w euro w cenach stałych z 2000r.
(1) pomoc na rozwój regionalny nie sklasyfikowana gdzie indziej
(2) pomoc dla wybranych sektorów, nie objętych celami horyzontalnymi i pomocą restrukturyzacyjną
(3) dane za rok 2003 są danymi prognozowanymi