46

ONIE

K

WETER YNARIA

W PRAKTYCE

STYCZEÑ-LUTY • 1/2004

C

HOROBY

NOZDRZY

PRZEDNICH

I

JAM

NOSOWYCH

Pora¿enie nozdrzy przednich

Jest to schorzenie rzadko spotykane

u koni i bêd¹ce nastêpstwem pora¿enia ga-

³êzi policzkowej nerwu twarzowego (VII

nerw czaszkowy), do którego dochodzi

wskutek dzia³ania czynnika mechaniczne-

go mia¿d¿¹cego ga³¹zkê nerwow¹. Pora¿e-

nie to jest zazwyczaj jednostronne i obja-

wia siê zwiotczeniem i wyd³u¿eniem skrzy-

de³ka nosowego. Objawem towarzysz¹cym

jest jednostronne opadniêcie wargi górnej.

Pora¿one skrzyde³ko nosowe porusza siê

zgodnie z fazami oddechowymi, podczas

parskania konia s³yszalne jest charakte-

rystyczne furkotanie zwiotcza³ych tkanek.

Choroba ta w spoczynku nie sprawia ko-

niowi problemów oddechowych, jednak

podczas du¿ego wysi³ku mo¿e byæ przy-

czyn¹ dusznoœci wdechowej.

Rokowanie przy tej chorobie jest za-

zwyczaj pomyœlne, szczególnie w przypad-

ku wczesnego rozpoznania i szybko roz-

poczêtego leczenia.

Leczenie polega na wp³ywaniu na

wzrost przewodnictwa nerwowego w uszko-

dzonej ga³¹zce nerwowej. Stosuje siê leki

przeciwzapalne, witaminy z grupy B, in-

hibitory acetylocholinoesterazy oraz kwas

foliowy. Dodatkowo zalecane jest nagrze-

wanie chorej okolicy i ograniczanie ruchu

konia. Dopuszczalne s¹ jedynie spacery

stêpem (1, 2, 3)*.

Torbiel epidermalna

przedsionka jamy nosowej

Istot¹ tej choroby jest obecnoœæ torbie-

li wype³nionej mazist¹, ³ojow¹, pó³p³yn-

n¹ substancj¹ zlokalizowan¹ pod skór¹

zowej jamy nosowej, co prowadzi do zwê-

¿enia œwiat³a przewodów nosowych. Do-

datkowym czynnikiem ograniczaj¹cym

dro¿noœæ dróg oddechowych jest groma-

dz¹cy siê na b³onie œluzowej wysiêk za-

palny (1, 3)*.

Czynniki wywo³uj¹ce chorobê mo¿na

podzieliæ na trzy grupy: czynniki zakaŸ-

ne, alergeny i œrodki chemiczne.

Wœród czynników zakaŸnych wywo³u-

j¹cych zapalenie b³ony œluzowej nosa

najwiêksze znaczenie patogenne maj¹:

wirus grypy koni, wirus ronienia zakaŸ-

nego koni i Streptococcus equi. Oczy-

wiœcie mo¿liwe jest zapalenie b³ony œlu-

zowej jam nosowych powodowane przez

inne czynniki zakaŸne, wywo³uj¹ce sta-

ny zapalne innych odcinków dróg od-

dechowych lub bêd¹ce saprofitami uak-

tywniaj¹cymi siê przy okresowym spad-

ku odpornoœci. Drug¹ grup¹ czynników

wywo³uj¹cych nie¿yt dróg oddechowych

s¹ alergeny pochodz¹ce ze œrodowiska,

w którym zwierzê przebywa. Najwiêksze

w³aœciwoœci uczulaj¹ce maj¹ zarodniki

grzybów oraz roztocza. Obecnoœæ tych

czynników jest nieroz³¹cznie zwi¹zana

ze œrodowiskiem bytowania konia. Naj-

wiêcej alergenów biologicznych wystê-

puje w s³omie, sianie, paszy treœciwej

i kurzu stajennym. Mniejsze znaczenie

u koni maj¹ substancje chemiczne bê-

d¹ce sk³adnikami sprzêtu jeŸdzieckie-

go, œrodków do higieny koni oraz sprzê-

tu stajennego. Czynniki alergiczne s¹

obecne w œrodowisku przez ca³y okres

¿ycia konia, a ich dzia³anie patogenne

ujawnia siê podczas okresowych zabu-

rzeñ homeostazy organizmu. Czynniki

chemiczne, takie jak dymy czy gazy

przedsionka jamy nosowej (ryc.1.). Two-

ry te wystêpuj¹ u koni m³odych w wie-

ku od jednego do trzech lat. W Polsce

schorzenie to dosyæ czêsto jest spoty-

kane u konika polskiego. Przyczyna

choroby nie jest znana, brane s¹ pod

uwagê zaburzenia genetyczne w prze-

biegu embriogenezy. Objawy kliniczne

wynikaj¹ z zamkniêcia œwiat³a nozdrzy

przednich przez torbiel. Leczenie jest

wy³¹cznie chirurgiczne i polega na wy-

ciêciu torbieli

(1, 2, 6)*.

Nie¿yt jam nosowych

Zapalenie nie¿ytowe jam nosowych

wystêpuje u koni bardzo czêsto jako cho-

roba pierwotna lub towarzysz¹ca innym

schorzeniom dróg oddechowych. Jej isto-

t¹ s¹ rozpulchnienie i obrzêk b³ony œlu-

Choroby obturacyjne

górnych dróg

oddechowych u koni

CZĘŚĆ I. CHOROBY JAM NOSOWYCH I ZATOK OBOCZNYCH NOSA

Andrzej Bereznowski, Joanna Persona*, Katedra Nauk Klinicznych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW
w Warszawie, *prywatna praktyka weterynaryjna, Warszawa

Choroby przebiegające z niedrożnością górnych dróg oddechowych u koni stanowią po−

kaźny procent wszystkich schorzeń, z którymi lekarz weterynarii ma kontakt w swojej prakty−
ce klinicznej. Przyczyną wizyty właściciela konia u lekarza są drastycznie wyrażone objawy
kliniczne towarzyszące tym schorzeniom, takie jak: duszność, wypływy z nozdrzy, szmery
oddechowe i ewentualne deformacje. W niniejszym artykule zostaną przedstawione najważ−
niejsze choroby obturacyjne górnych dróg oddechowych usystematyzowane zgodnie z ukła−
dem anatomicznym, poczynając od nozdrzy przednich, a kończąc na tchawicy.

WETER YNARIA

W PRAKTYCE

Ryc. 1. Torbiel epidermalna przedsionka prawej jamy nosowej

(fot. B. Turek)

47

KONIE

WETER YNARIA

W PRAKTYCE

STYCZEÑ-LUTY • 1/2004

dra¿ni¹ce, rzadko s¹ przyczyn¹ podra¿-

nienia b³ony œluzowej dróg oddecho-

wych (1, 2, 3, 4, 5, 7, 9)*.

Objawy kliniczne nie¿ytowego zapa-

lenia b³ony œluzowej jam nosowych naj-

czêœciej nie s¹ specyficzne. Dominuj¹-

ce s¹ surowiczy lub surowiczo-œluzowy

wyp³yw z nozdrzy (w przypadku zaka-

¿eñ bakteryjnych z domieszk¹ ropy),

dusznoϾ wdechowa lub mieszana oraz

szmer oddechowy charakterystyczny dla

przechodzenia powietrza pod du¿ym ci-

œnieniem przez ciasny przewód. Koñ

czêsto kaszle, rozdyma nozdrza przed-

nie, wyci¹ga do przody lub opuszcza

g³owê z szyj¹. Przy nagromadzeniu du-

¿ej iloœci wysiêku mo¿na us³yszeæ rzê-

¿enia wilgotne pochodz¹ce z obrêbu jam

nosowych (1, 2, 4, 5)*.

Rozpoznanie nie jest trudne i najczê-

œciej stawiane jest na podstawie bada-

nia klinicznego. Czasami konieczne jest

badanie mikrobiologiczne wymazu z jam

nosowych lub badanie endoskopowe.

Leczenie nie¿ytowego zapalenia b³ony

œluzowej jam nosowych czêsto jest d³u-

gotrwa³e, a efekty leczenia przychodz¹

powoli. Zasadniczo stosuje siê wy³¹cznie

leczenie objawowe i wspomagaj¹ce, nie-

zwykle rzadko konieczne jest zastosowa-

nie chemioterapeutyków. W leczeniu ob-

jawowym stosuje siê miejscowo (rzadziej

ogólnie) steroidowe i niesteroidowe leki

przeciwzapalne, leki przeciwhistaminowe

oraz barwniki dezynfekuj¹ce b³onê œlu-

zow¹ okolicy jam nosowych (1, 2, 4)*.

Wspomagaj¹co korzystne efekty lecznicze

uzyskuje siê podaj¹c koniowi preparaty

homeopatyczne (Echinacea, Engystol,

Mucosa, Traumeel) oraz stosuj¹c inhala-

cje z olejków eterycznych.

Cia³a obce w jamach nosowych

Cia³a obce w jamach nosowych spoty-

kane s¹ u koni niezwykle rzadko. Opi-

sywane s¹ przypadki obecnoœci w prze-

wodach nosowych cia³ obcych pochodz¹-

cych z paszy lub œció³ki. Stanowi temu

towarzysz¹ objawy kliniczne w postaci

wyp³ywów surowiczo-krwistych z noz-

drzy oraz objawy czêœciowej lub ca³ko-

witej niedro¿noœci przewodu nosowego.

Rozpoznanie choroby stawiane jest na

podstawie wziernikowania jamy nosowej

lub badania endoskopowego. Leczenie

choroby polega na usuniêciu cia³a obce-

go i leczeniu wspomagaj¹cym objawo-

wym stanu zapalnego b³ony œluzowej

jamy nosowej (1)*.

Urazy mechaniczne trzewioczaszki

powoduj¹ce zwê¿enia przewodów

nosowych

W praktyce hipiatrycznej stosunkowo

czêsto spotykamy siê z urazami mecha-

nicznymi uszkadzaj¹cymi struktury

tworz¹ce przewody nosowe. Najczêœciej

mamy do czynienia ze zmia¿d¿eniem po-

krywy jam nosowych przez czynnik me-

chaniczny dzia³aj¹cy od zewn¹trz. Przy-

padki takie zdarzaj¹ siê g³ównie u Ÿre-

bi¹t. Do uszkodzeñ trzewioczaszki do-

chodzi podczas przepêdzania tabunu

klaczy ze Ÿrebiêtami czy podczas zaba-

wy Ÿrebi¹t na pastwisku. Rozpêdzone

zwierzê nieposiadaj¹ce jeszcze charak-

terystycznej dla konia doros³ego koor-

dynacji ruchów mo¿e w galopie uderzyæ

g³ow¹ o ogrodzenie padoku. Si³a ude-

rzenia jest bardzo du¿a i czêsto prowa-

dzi do z³amania koœci nosowych i wgnie-

cenia czaszki. U koni doros³ych do

uszkodzenia pokrywy jam nosowych

czêsto dochodzi wskutek ugryzienia

przez innego konia (ryc. 2.). Czêœæ przy-

padków masywnych urazów koñczy siê

zejœciem œmiertelnym zwierzêcia. W po-

zosta³ych przypadkach uszkodzenia

goj¹ siê samoistnie lub niezbêdna jest

interwencja chirurgiczna. Opatrzenia

chirurgicznego wymagaj¹ z³amania ko-

œci trzewioczaszki po³¹czone z przerwa-

niem ci¹g³oœci skóry. Czasami koniecz-

ne jest wykonanie czasowego otworu

w tchawicy umo¿liwiaj¹cego oddychanie

lub sta³ego otworu w sklepieniu jam no-

sowych.

Zranienia b³ony œluzowej jam noso-

wych u koni zdarzaj¹ siê niezwykle rzad-

ko i s¹ skutkiem urazu ostrym przed-

miotem z zewn¹trz lub brutalnego dzia-

³ania lekarza weterynarii podczas bada-

nia endoskopowego lub zg³êbnikowania

¿o³¹dka. Uszkodzenia takie goj¹ siê sa-

moistnie. Czasami, szczególnie przy ob-

fitych krwotokach, niezbêdna jest inter-

wencja lekarska. Podstawowym dzia³a-

niem w przypadku krwotoku z jam no-

sowych jest ch³odzenie zimn¹ wod¹ lub

lodem okolicy górnego sklepienia jam no-

sowych oraz podanie leków zwiêkszaj¹-

cych krzepliwoϾ krwi. W drastycznych

przypadkach wskazane jest podawanie

preparatów krwiozastêpczych.

Nowotwory jam nosowych

Nowotwory jam nosowych u konia

stwierdzamy rzadko. Mog¹ one umiejsca-

wiaæ siê w ka¿dym ich odcinku, jednak

najczêœciej lokalizuj¹ siê w okolicy sito-

wia i nozdrzy tylnych. W tej czêœci uk³a-

du oddechowego g³ównie spotykamy: bro-

dawczaki, raki (najczêœciej p³askonab³on-

kowe) i naczyniaki.

Objawy kliniczne towarzysz¹ce obec-

noœci zmian nowotworowych w przewo-

dach nosowych to: surowicze, œluzowe

lub ropne wyp³ywy z nozdrzy, krwawie-

nia, szmery oddechowe, dusznoϾ, de-

formacje pokrywy czaszki (w przypadku

nowotworów niszcz¹cych koœci nosowe).

W przewlek³ych przypadkach pojawia siê

brak apetytu, utrata wagi, wyniszczenie

i anemia.

Rozpoznanie choroby mo¿emy posta-

wiæ na podstawie badania klinicznego,

endoskopowego, radiologicznego i histo-

patologicznego. Leczenie jest skuteczne

w niewielkim procencie przypadków.

Rzadko udaje siê usun¹æ zmianê nowo-

tworow¹ chirurgicznie. Du¿o wiêksze za-

stosowanie maj¹ metody endochirurgicz-

ne (operowanie przez kana³ zabiegowy

endoskopu). W przypadku guzów uszy-

pu³owanych mo¿na usun¹æ je, ucinaj¹c

u podstawy pêtl¹ elektryczn¹. Przy gu-

zach rozlanych dobre wyniki leczenia

uzyskuje siê nastrzykuj¹c mi¹¿sz guza

œrodkiem chemicznym powoduj¹cym

martwice tkanek (np. 70% alkohol ety-

lowy). Zabieg taki powtarza siê do skut-

ku w odstêpach 7-10-dniowych. Bardzo

dobre wyniki leczenia daje zastosowanie

lasera operacyjnego, jednak ze wzglêdu

na koszt urz¹dzenia zastosowanie tej

metody w praktyce weterynaryjnej jest

minimalne.

Rokowanie w przypadkach nowotworów

jam nosowych u koni jest ostro¿ne. We-

d³ug literatury, w ok. 70% przypadków

leczenia naczyniaka sitowia obserwuje siê

wznowê po kilku miesi¹cach od zakoñ-

czenia leczenia (1, 2, 4, 10)*.

C

HOROBY

ZATOK

OBOCZNYCH

NOSA

W praktyce klinicznej lekarz hipiatra

ma do czynienia z chorobami zasadniczo

tylko dwóch zatok obocznych nosa: zato-

ki szczêkowej i zatoki czo³owej, przy czym

choroby tej pierwszej spotykane s¹ zde-

cydowanie czêœciej. Zatoka szczêkowa zlo-

kalizowana jest w okolicy podoczodo³owej,

Ryc. 2. Ubytek pokrywy jam nosowych powsta³y wskutek ugryzie-

nia przez konia (fot. B. Turek)

48

ONIE

K

WETER YNARIA

W PRAKTYCE

STYCZEÑ-LUTY • 1/2004

jej granicê stanowi¹: od przodu têtni-

ca twarzowa, od góry przewód nosowo-

³zowy, od ty³u krawêdŸ oczodo³u i od do³u

grzebieñ twarzowy. Jest ona tworem dwu-

komorowym, przednia jej czêœæ jest znacz-

nie mniejsza od tylnej. Dna zatoki szczê-

kowej stanowi blaszka kostna bêd¹ca jed-

noczeœnie blaszk¹ zêbodo³ow¹ zêbów

przedtrzonowych i trzonowych (P-3 do M-1)

(2, 4, 8, 12)*.

Zatoka czo³owa jest zlokalizowana

w okolicy czo³owej, a jej granice uk³adaj¹

siê doœæ nieregularnie, siêgaj¹c oko³o

5 cm powy¿ej linii ³¹cz¹cej górne krawê-

dzie oczodo³u i oko³o 6 cm poni¿ej linii

³¹cz¹cej ich dolne krawêdzie (2, 4, 8, 12)*.

Jama zatoki szczêkowej jest po³¹czona

anatomicznym otworem z przewodem no-

sowym œrodkowym, a zatoki czo³owej z za-

tok¹ ma³¿owiny nosowej górnej (2, 4, 8, 12)*.

Ropniak zatoki szczêkowej

Ropniak zatoki jest chorob¹ polega-

j¹c¹ na nagromadzeniu ropy w jamie za-

toki. Dochodzi do tego wskutek rozwi-

niêcia siê ropnego zapalenia b³ony œlu-

zowej zatoki przy jednoczesnym utrud-

nionym odp³ywie wydzieliny do jamy

nosowej.

Ropne zapalenia b³ony œluzowej za-

toki szczêkowej niezwykle rzadko jest

t³a pierwotnego. Najczêœciej jest na-

stêpstwem przeniesienia siê procesu

chorobowego z okostnej zêbodo³u lub

miazgi zêbowej, a tak¿e z b³ony œluzo-

wej nosa i czêœci nosowej gard³a. Do

rozwiniêcia siê zapalenia œluzówki za-

toki szczêkowej mog¹ prowadziæ urazy

okolicy zatoki, choroba nowotworowa

zatoki lub tkanek s¹siaduj¹cych czy

bakteryjne choroby zakaŸne, np.: zo³-

zy (1, 2, 3, 4, 5, 8)*.

Wskutek rozwoju zapalenia b³ony œlu-

zowej dochodzi do gromadzenia siê du-

¿ej iloœci wysiêku ropnego w jamie zato-

ki. Pojawia siê zjawisko rozpierania.

W ostrej fazie mo¿e objawiaæ siê to siln¹

bolesnoœci¹ przy omacywaniu okolicy za-

toki, koñ najczêœciej trzyma g³owê lekko

pochylon¹ na stronê chor¹. Niestety bar-

dzo rzadko udaje siê rozpoznaæ chorobê

w jej pocz¹tkowej fazie. Najczêœciej koñ

trafia do lekarza po kilku tygodniach od

wyst¹pienia choroby (1, 2, 3, 4, 5)*.

W postaci przewlek³ej rzadko docho-

dzi do zaburzenia stanu ogólnego pa-

cjenta. Dominuj¹cym objawem jest

obecnoœæ jednostronnego wyp³ywu rop-

nego z nozdrzy, z regu³y nasilaj¹cego siê

po opuszczeniu g³owy w dó³ (ryc. 3.).

Wyp³ywaj¹ca ropa jest gêsta, ¿ó³ta i sil-

nie cuchn¹ca. Okoliczne wêz³y ch³onne

s¹ powiêkszone i tkliwe. Obecny jest

ropno-œluzowy wyp³yw z worka spojów-

kowego po stronie chorej, co jest zwi¹-

zane z uciskiem na przewód nosowo-³zo-

wy lub z przeniesieniem siê procesu

z zatoki na struktury s¹siednie. Mo¿na

zaobserwowaæ niechêæ konia do ¿ucia

pokarmu zêbami strony chorej. Charak-

terystyczny jest przyt³umiony lub st³u-

miony wypuk nad zatok¹ szczêkow¹,

bolesnoœæ i podwy¿szenie temperatury

miejscowej tej okolicy. W zaawansowa-

nej postaci choroby dochodzi do powsta-

nia deformacji koœci pokrywy zatoki

szczêkowej (1, 2, 3, 4, 5, 8)*.

Rozpoznanie choroby mo¿liwe jest na

podstawie dok³adnego badania klinicz-

nego, endoskopii górnych dróg oddecho-

wych oraz badania radiologicznego

czaszki, ze szczególnym uwzglêdnieniem

stanu zêbów przedtrzonowych i trzono-

wych. Przy niszczeniu blaszek zêbodo-

³owych obserwujemy obecnoœæ litycz-

nych nieregularnych ognisk w obrazie

radiologicznym (ryc. 4.). Konieczne jest

dok³adne badanie kliniczne koron i trzo-

nów zêbów. Badaniem laboratoryjnym

stwierdzamy leukocytozê, neutrofiliê

i przesuniêcie obrazu w lewo (1, 2, 4)*.

Leczenie ostrej fazy polega na zasto-

sowaniu chemioterapeutyków o szero-

kim spektrum dzia³ania oraz leków mu-

kolitycznych w celu u³atwienia odp³y-

wu wydzieliny ropnej. Jednak najczê-

œciej leczenie zachowawcze nie przyno-

si po¿¹danego skutku. Wtedy musimy

uciec siê do leczenia operacyjnego po-

legaj¹cego na otwarciu jamy zatoki

szczêkowej. Zabieg ten wykonywany jest

w œrodkowej czêœci zatoki nad grzebie-

niem twarzowym. Wywiercone trepanem

otwory ³¹czymy przy pomocy odgryza-

cza kostnego lub no¿yc kostnych w je-

den du¿y otwór umo¿liwiaj¹cy uzyska-

nie odpowiednio du¿ego wgl¹du do jamy

zatoki. Po usuniêciu wydzieliny ropnej

dok³adnie ogl¹damy lub omacujemy

blaszkê kostn¹ pokrywaj¹c¹ korzenie

zêbów. W przypadku wykrycia widocz-

nego uszkodzenia, czego obecnoϾ su-

gerowaæ nam powinno wykonane wcze-

œniej badanie radiologiczne, przystêpu-

jemy do usuniêcia chorego zêba. Nale-

¿y bardzo dok³adnie okreœliæ, który z¹b

nadaje siê do ekstrakcji i staraæ siê nie

uszkodziæ podczas tego zabiegu blaszek

zêbodo³owych zêbów s¹siednich.

W przypadku uszkodzenia tych struk-

tur musimy liczyæ siê z mo¿liwoœci¹ roz-

winiêcia siê ropnia oko³owierzcho³kowe-

go zêba s¹siedniego. Stan taki w przy-

sz³oœci bêdzie wskazaniem do ekstrak-

cji kolejnego zêba, co zdecydowanie po-

garsza rokowanie i wielokrotnie wyd³u-

¿a czas leczenia pacjenta. Ekstrakcja zê-

bów przedtrzonowych i trzonowych

u koni jest niezwykle trudna i przepro-

wadzana najczêœciej poprzez wybicie

zêba od strony otwartej zatoki. Pusty zê-

bodó³ po ekstrakcji zêba musimy za-

mkn¹æ akrylem lub gipsem, a¿eby unie-

mo¿liwiæ dostawanie siê pokarmu do

jamy zatoki. Czêsto konieczne jest wy-

konanie otworu ³¹cz¹cego jamê zatoki

z przewodem nosowym. Otwart¹ zatokê

leczymy zachowawczo p³ucz¹c jej jamê

œrodkami odka¿aj¹cymi oraz zak³adaj¹c

s¹czek umo¿liwiaj¹cy odp³yw wydzieli-

ny ropnej. Os³onowo przez kilka dni po

operacji stosujemy antybiotyki lub sul-

fonamidy (1, 2, 3, 4, 5, 8, 12, 14)*.

Ropniak zatoki szczêkowej czasami

mo¿e rozprzestrzeniæ siê na ma³¿owiny

nosowe, jednak proces taki jest niezwy-

kle rzadki (11)*.

Ropniak zatoki czo³owej

Ropne zapalenie zatoki czo³owej

u koni wystêpuje zdecydowanie rza-

dziej, ni¿ zapalenia zatoki szczêkowej.

Mo¿e byæ nastêpstwem przeniesienia

siê procesu chorobowego z zatoki szczê-

kowej, jamy nosowej czy b³êdnika sito-

wego. Czêsto przyczyn¹ tego stanu jest

uraz mechaniczny uszkadzaj¹cy pokry-

wê zatoki.

Objawy kliniczne ró¿ni¹ siê wy³¹cz-

nie lokalizacj¹ zmian chorobowych.

Czasami chorobie tej towarzysz¹ nie-

znacznie wyra¿one objawy ogólne (oso-

Ryc. 3. Ropny jednostronny wyp³yw z nozdrzy (fot. P. Dziekan)

Ryc. 4. Obraz radiologiczny ropnia oko³owierzcho³kowego

(fot. B. Turek)

49

KONIE

WETER YNARIA

W PRAKTYCE

STYCZEÑ-LUTY • 1/2004

wia³oœæ, wzrost temperatury wewnêtrz-

nej). Ze wzglêdu na lokalizacjê zatoki

czo³owej d³ugotrwa³y proces chorobo-

wy mo¿e prowadziæ do zapalenia opon

mózgowych.

Rozpoznawanie i leczenie tej choroby

zasadniczo nie odbiega od leczenia rop-

nego zapalenia zatoki szczêkowej.

Otwarcie zatoki czo³owej wykonujemy

w prostok¹cie ograniczonym od œrodka

przez liniê poœrodkow¹, z boku przez

krawêdŸ oczodo³u, od góry przez liniê

siêgaj¹c¹ 4 cm powy¿ej górnej krawê-

dzi oczodo³u i od do³u przez liniê prze-

biegaj¹c¹ 6 cm poni¿ej dolnej krawêdzi

oczodo³u (1, 2, 3, 4, 5, 8)*.

Torbiel zêbonoœna zatoki szczêkowej

Torbiel¹ zêbonoœn¹ nazywamy patolo-

giczny twór zawieraj¹cy zawi¹zki prze-

mieszczonych lub nadliczbowych zêbów

otoczony ³¹cznotkankow¹ b³on¹ (ryc. 5.).

Torbiele takie mog¹ umiejscowiæ siê

w zatoce szczêkowej. Nie s¹ znane czyn-

niki prowadz¹ce do powstania tej cho-

roby, przypuszcza siê, ¿e mog¹ mieæ one

t³o genetyczne. Torbiele zêbonoœne poza

zatok¹ szczêkow¹ mog¹ lokalizowaæ siê

równie¿ w ga³êzi ¿uchwy i w okolicy ³u-

ski koœci skroniowej. Torbiel zêbonoœna

zatoki szczêkowej najczêœciej wystêpujê

jednostronnie, brak predyspozycji raso-

wych i p³ciowych do jej wystêpowania.

Rozwija siê ona u Ÿrebi¹t i czasami wraz

z koniem nie daj¹c widocznych objawów

klinicznych. Jednak najczêœciej rozpo-

znawana jest u koni w wieku od kilku

miesiêcy do 2 lat (1, 2, 4, 8, 15, 16, 17)*.

Objawy kliniczne zwi¹zane s¹ z obec-

noœci¹ rozrastaj¹cej siê torbieli w jamie

zatoki szczêkowej. Pocz¹tkowo obserwu-

jemy œluzowo-ropny, a nastêpnie rop-

ny wyp³yw z nozdrzy, we wczesnej fazie

jednostronny, a nastêpnie wskutek

przemieszczenia przegrody nosowej

obustronny. Wskutek rozrastania siê

torbieli dochodzi do przemieszczania siê

i zgniatania ma³¿owin nosowych i prze-

grody nosowej. Zanika dro¿noœæ dróg od-

dechowych po stronie chorej, co objawia

siê rozszerzaniem siê nozdrzy przednich

przy wdechu, dusznoœci¹ i obecnoœci¹

charakterystycznych char-

cz¹cych szmerów oddecho-

wych. Przemieszczenie siê

przegrody nosowej powodu-

je nasilenie objawów duszno-

œci. Nastêpnie dochodzi do

powstania deformacji w oko-

licy zatoki szczêkowej, do

której dochodzi wskutek roz-

pierania zatoki od wewn¹trz

(ryc. 6.). Czêsto objawem to-

warzysz¹cym jest surowiczo-

œluzowy wyp³yw z worka spo-

jówkowego, co ma zwi¹zek

z uciskiem i przemieszcze-

niem kana³u nosowo-³zowego (1, 2, 4, 8,

15, 16, 17)*.

Rozpoznanie mo¿emy postawiæ na

podstawie badania klinicznego, analizy

objawów, badania endoskopowego i ra-

diologicznego.

Leczenie choroby polega na otwarciu

zatoki szczêkowej i radykalnym usuniê-

ciu torbieli zêbonoœnej. Czasami torbiel

uszkadza korzeñ zêba i wtedy niezbêd-

ne jest jego usuniêcie. Dalsze leczenie

jest identyczne z tym, jakie prowadzimy

przy ropniaku zatoki szczêkowej. W przy-

padkach niedok³adnego usuniêcia za-

wi¹zków zêbowych mo¿e dochodziæ do

dalszego ich wzrostu, czego skutkiem

bêdzie wznowa wystêpuj¹ca najczêœciej

po 2 latach od ope-

racji (1, 2, 4, 8, 15,

16, 17)*.

Nowotwory

zatok obocznych

nosa

Choroby nowo-

tworowe zatok obocz-

nych nosa stanowi¹

nik³y procent wszyst-

kich chorób zatok.

Rozwijaj¹ siê one

u koni w wieku kil-

kunastu lat. Nowo-

twory mog¹ wywo-

dziæ siê zarówno

z b³ony œluzowej,

jak i koœci.

Objawy klinicz-

ne towarzysz¹ce

chorobie nowotwo-

rowej zatok obocz-

nych nosa zasad-

niczo nie ró¿ni¹ siê

w pierwszym okre-

sie od objawów ich

ropnego zapalenia

czy obecnoœci tor-

bieli zêbonoœnej.

Obserwuje siê je-

dynie zmianê cha-

rakteru wyp³ywu

Ryc. 6. Deformacja okolicy zatoki

szczêkowej spowodowana obecno-

œci¹ w zatoce torbieli zêbonoœnej

(fot. B. Turek)

Ryc. 5. Zawi¹zki zêbowe usuniête z torbieli zêbonoœnej

(fot. B. Turek)

z nozdrzy. W przypadku

nowotworu wydzielina za-

wiera domieszkê krwi.

W dalszym okresie choro-

by do³¹czaj¹ siê objawy

niszczenia tkanek, g³ównie

pokrywy kostnej zatoki.

Rozpoznanie, poza wcze-

œniej wymienionymi meto-

dami, oparte jest na wyni-

ku badania histopatolo-

gicznego tkanek pobra-

nych z miejsc chorobowo

zmienionych.

Pomimo tego, ¿e nowo-

twory zatok obocznych nosa najczêœciej

s¹ z³oœliwe, to rzadko kiedy dochodzi

do powstania przerzutów w innych na-

rz¹dach.

Leczenia polega na usuniêciu chirur-

gicznym zmian nowotworowych, je¿eli

oczywiœcie jest to mo¿liwe (1, 2, 3, 4, 8)*.

* Piœmiennictwo zostanie opublikowa-

ne wraz z III czêœci¹ artyku³u.

q

dr Andrzej Bereznowski

Katedra Nauk Klinicznych

Wydzia³ Medycyny Weterynaryjnej

SGGW w Warszawie

e-mail: [e-mail]