39

KONIE

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

MAJ-CZERWIEC • 3/2004

C

HOROBY

GARDŁA

Gard³o jest narz¹dem tworz¹cym

wspólny odcinek przewodu pokarmowe-

go i górnych dróg oddechowych. Od przo-

du ograniczone jest przez nozdrza tylne

i nasadê jêzyka, od ty³u przez krtañ i po-

cz¹tkowy odcinek prze³yku. Ze wzglêdu

na krzy¿owanie siê w gardle dwóch uk³a-

dów o ró¿nej funkcji czêsto dochodzi do

zmian chorobowych tego narz¹du (12, 18).

Cia³a obce w gardle

Cia³a obce w gardle u koni stwierdzane

s¹ bardzo rzadko, gdy¿ koñ pobieraj¹c

pokarm zazwyczaj bardzo dok³adnie prze-

¿uwa go przed po³kniêciem. Dziêki temu

jest w stanie wypluæ wszystkie zanieczysz-

czenia znajduj¹ce siê w paszy. Jednak

czasami dochodzi do uwiêŸniêcia w gar-

dle konia najczêœciej niewielkich cia³ ob-

cych. Zazwyczaj s¹ to fragmenty niedo-

k³adnie pogryzionych owoców i warzyw,

patyki i cia³a obce metaliczne.

Towarzysz¹ce tej chorobie objawy kli-

niczne to: nagle pojawiaj¹cy siê kaszel,

wyci¹ganie g³owy i szyi do przodu, potrz¹-

sanie g³ow¹, œlinotok, dusznoœæ. D³u¿ej

zalegaj¹ce cia³a obce mog¹ prowadziæ do

powstania odle¿yn w b³onie œluzowej gar-

d³a, czego objawem mo¿e byæ ropny wy-

p³yw z nozdrzy.

Rozpoznanie choroby stawiamy najczê-

œciej na podstawie badania endoskopowe-

go gard³a, czasami pomocne jest badanie

RTG (szczególnie przy obecnoœci w gardle

elementów metalicznych). Niekiedy, oma-

cuj¹c gard³o od zewn¹trz, udaje siê stwier-

dziæ obecnoœæ w nim wiêkszych cia³ obcych.

Leczenie polega na usuniêciu tkwi¹-

cego w gardle cia³a obcego. W wiêkszo-

œci wypadków udaje siê to przeprowadziæ

pod kontrol¹ endoskopu, u¿ywaj¹c na-

rzêdzi wprowadzonych przez jego kana³

zabiegowy lub bezpoœrednio do gard³a

przez jamê ustn¹. Tylko niewielka czêœæ

ku. W badaniu endoskopowym, w przy-

padku przemieszczenia sta³ego, obserwu-

jemy uwiêŸniêcie nag³oœni pod podniebie-

niem miêkkim, które czêœciowo ogranicza

cieœñ krtani. Równie¿ czêsto mo¿emy za-

uwa¿yæ charakterystyczne dr¿enie podnie-

bienia miêkkiego. Przy przemieszczeniu

okresowym nag³oœnia przemieszcza siê

pod podniebienie miêkkie podczas odru-

chu po³ykania wywo³anego dra¿ni¹cym

dzia³aniem endoskopu. Po kolejnym prze-

³kniêciu lub odkaszlniêciu nag³oœnia uwal-

nia siê. Dodatkowo bardzo czêsto obser-

wujemy powiêkszenie struktur uk³adu

ch³onnego gard³a (39, 40, 41).

Leczenie okresowego przemieszczenia

podniebienia miêkkiego polega na stoso-

waniu leków likwiduj¹cych stan zapalny

gard³a (chemioterapeutyki, witamina C,

œrodki podnosz¹ce odpornoœæ, preparaty

homeopatyczne). W przypadkach nie pod-

daj¹cych siê takiemu postêpowaniu po-

dejmowane s¹ próby leczenia operacyj-

nego polegaj¹ce na przeciêciu nerwu do-

datkowego, wyciêciu miêœni mostkowo-

gnykowych, mostkowo-tarczowych i ³o-

patkowo-gnykowych.

Sta³e przemieszczenie wymaga leczenia

operacyjnego. Najlepsze wyniki uzyskuje

siê, stosuj¹c metodê Hofmeyera, polega-

j¹c¹ na operacyjnym skróceniu podniebie-

nia miêkkiego z dojœcia przez krtañ. Inn¹

metod¹ postêpowania jest skrócenie pod-

niebienia no¿em elektrycznym lub lase-

rowym przez kana³ zabiegowy endoskopu.

Ta metoda jest mniej skuteczna, daje oko³o

60% powodzenia (1, 2, 4, 40, 41).

Torbiel podnag³oœniowa

Torbiel ta lokalizuje siê najczêœciej

u podstawy nag³oœni, rzadziej w fa³dzie

jêzykowo-nag³oœniowym, na wolnym

brzegu nag³oœni lub w cieœni gardzieli.

Z regu³y jest ona okr¹g³a lub owalna,

o œrednicy od 2 do 5 cm. Mo¿e to byæ za-

przypadków wymaga operacyjnego

otwarcia gard³a lub dostania siê do jego

œwiat³a przez naciêcie krtani. U du¿ych

koni mo¿na próbowaæ wydobyæ rêcznie

tkwi¹ce w gardle cia³o obce, po farma-

kologicznym po³o¿eniu konia i zwiotcze-

niu miêœni lub na stoj¹co, po wykona-

niu sedacji. Rokowanie w tej chorobie

jest zazwyczaj dobre (1, 4, 5).

Dogrzbietowe przemieszczenie pod-

niebienia miêkkiego

Jest to choroba polegaj¹ca na okreso-

wym lub sta³ym przemieszczeniu siê pod-

niebienia miêkkiego do góry i do ty³u w ta-

kim stopniu, ¿e fa³d podniebienia bloku-

je nag³oœniê, uniemo¿liwiaj¹c zamykanie

jamy krtani podczas prze³ykania. Dodat-

kowo podniebienie miêkkie, przesuwaj¹c

siê ku ty³owi, ogranicza przep³yw powie-

trza przez krtañ, powoduj¹c dusznoœæ

wdechow¹ (1, 4, 39).

Przyczyny choroby nie s¹ do koñca

wyjaœnione. Za najbardziej prawdopodob-

n¹ przyczynê uznaje siê niedow³ad lub

pora¿enie miêœnia podniebiennego i miê-

œnia u nosiciela podniebienia miêkkiego,

wskutek dzia³ania drobnoustrojów wywo-

³uj¹cych nie¿yty górnych dróg oddecho-

wych i worków powietrznych oraz zo³zy.

Wykazywany jest równie¿ zwi¹zek pomiê-

dzy wystêpowaniem jednostronnego po-

ra¿enia krtani a przemieszczeniem pod-

niebienia miêkkiego (1, 39, 40).

Objawy choroby ujawniaj¹ siê podczas

pracy konia. Najbardziej charakterystycz-

nym objawem jest nasilaj¹cy siê szmer

wdechowy, s³yszalny jako narastaj¹ce fur-

czenie. Nastêpnie wskutek zamkniêcia

przez podniebienie wejœcia do krtani b³y-

skawicznie rozwija siê niewydolnoœæ od-

dechowa. Koñ nagle zatrzymuje siê i za-

czyna oddychaæ przez jamê ustn¹. Po chwi-

li pojawia siê kaszel i znikaj¹ objawy dusz-

noœci. Koñ jest zdolny do dalszego wysi³-

Choroby obturacyjne górnych

dróg oddechowych u koni

CZĘŚĆ III: CHOROBY GARDŁA, KRTANI I TCHAWICY

Andrzej Bereznowski, Joanna Persona*

Katedra Nauk Klinicznych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie

*Prywatna Praktyka Weterynaryjna, Warszawa

Jest to trzecia, ostatnia część artykułu traktująca o chorobach gardła, krtani i tcha−

wicy. Część druga zawierała temat włóknistego zwyrodnienia kości i choroby
worków powietrznych.

40

ONIE

K

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

MAJ-CZERWIEC • 3/2004

burzenie rozwojowe, polegaj¹ce na rozsze-

rzeniu istniej¹cego przewodu tarczycowo-

jêzykowego lub choroba nabyta, wynika-

j¹ca z zatkania ujœcia gruczo³u b³ony œlu-

zowej gard³a (ryc. 1).

Choroba wystêpuje u koni m³odych

i rozwija siê wraz ze wzrostem zwierzêcia.

Na skutek ci¹g³ego dra¿nienia torbieli

podczas ruchów gard³a i nag³oœni docho-

dzi do jej uszypu³owania. Z czasem szy-

pu³a wyd³u¿a siê i torbiel zaczyna wêdro-

waæ w momencie po³ykania. Mo¿e ona

zatykaæ wyjœcie do krtani i do prze³yku.

Objawy równie¿ rozwijaj¹ siê stopnio-

wo. Pocz¹tkowo zauwa¿amy okresowe,

nieznaczne trudnoœci w po³ykaniu. Na-

stêpnie pojawia siê kaszel i dusznoœæ mie-

szana. Wskutek dra¿nienia b³ony œluzo-

wej torbieli mo¿e dochodziæ do jej owrzo-

dzenia i ropnego zapalenia, co objawiaæ

siê bêdzie ropnym wyp³ywem z nozdrzy.

W krañcowej fazie choroby mo¿e wystê-

powaæ zwracanie karmy i wody przez nos.

Leczenie choroby jest wy³¹cznie opera-

cyjne i polega na wyciêciu torbieli endo-

chirurgicznie przy pomocy pêtli elektrycz-

nej lub operacyjnie z dojœcia przez krtañ.

Próby nak³uwania torbieli i opró¿niania jej

z zawartoœci koñcz¹ siê niepowodzeniem

z powodu nawrotów choroby (1, 2, 4, 42).

Zapalenie i obrzêk

b³ony œluzowej gard³a

Obrzêk b³ony œluzowej gard³a najczê-

œciej jest spowodowany dzia³aniem czyn-

ników bakteryjnych (Gronkowce i Pacior-

kowce), wirusowych (wirus influenzy i ro-

nienia zakaŸnego) i chemicznych (dymy

dra¿ni¹ce œluzówkê). Dodatkowym czyn-

nikiem mog¹ byæ urazy spowodowane

zak³adaniem zg³êbnika nosowo-¿o³¹dko-

wego, badaniem endoskopowym czy dzia-

³aniem czynników dzia³aj¹cych od ze-

wn¹trz, takich jak st³uczenia czy zranie-

nia (1, 2, 3, 5).

Objawy choroby to przede wszystkim

dusznoϾ, kaszel, obecnoϾ szmeru

wdechowego lub mieszanego oraz œlu-

zowo-ropne lub ropno-krwiste wyp³y-

wy z nozdrzy. Endoskopowo stwierdza-

my znacznego stopnia rozpulchnienie

b³ony œluzowej gard³a oraz powiêksze-

nie, rozrost grudek ch³onnych i mig-

da³ka tr¹bkowego (ryc. 2).

Leczenie zapaleñ b³ony œluzowej gard³a

wywo³anych przez czynniki biologiczne po-

lega na stosowaniu chemioterapeutyków

o szerokim spektrum dzia³ania (dobre efek-

ty lecznicze uzyskujemy po podaniu peni-

cyliny i streptomycyny), leków podnosz¹-

cych odpornoœæ ogóln¹ organizmu, œrodków

uszczelniaj¹cych naczynia krwionoœne oraz

leków homeopatycznych. Dodatkowo wska-

zane jest wykonywanie u konia inhalacji lub

nebulizacji (ryc. 3) z preparatów zawieraj¹-

cych olejki eteryczne, a czasami preparaty

steroidowe (1, 2, 5).

C

HOROBY

KRTANI

Dychawica œwiszcz¹ca

Dychawica œwiszcz¹ca jest chorob¹,

której istot¹ jest jednostronne (najczêœciej

lewostronne) pora¿enie krtani. Opisana

zosta³a w literaturze ju¿ w XIX wieku i do

tej pory jest uwa¿ana za jedn¹ z najwa¿-

niejszych chorób uk³adu oddechowego

u koni. Przyczyn¹ pora¿enia krtani jest

zaburzenie przewodnictwa nerwowego

w nerwie krtaniowym wstecznym, uner-

wiaj¹cym miêœnie rozszerzaj¹ce cieœñ

krtani, g³ównie miêsieñ pierœcienno-na-

lewkowaty grzbietowy. Miêsieñ ten pod-

czas wdechu unosi i odwodzi chrz¹stkê

nalewkowat¹, rozszerzaj¹c tym samym

wejœcie do krtani. Brak funkcji wy¿ej wy-

mienionego miêœnia powoduje zwê¿enie

cieœni krtani (opadniêcie chrz¹stki nalew-

kowatej i zwiotczenie fa³du g³osowego), co

prowadzi do zmniejszenia przep³ywu po-

wietrza przez ten narz¹d. Szczególne zna-

czenie ma to podczas zwiêkszonego za-

potrzebowania na tlen podczas wysi³ku.

Dlatego te¿ objawy choroby uwidoczniaj¹

siê dopiero podczas intensywnej pracy ko-

nia (1, 2, 18, 43).

Choroba ta wystêpuje u koni m³odych,

które nie ukoñczy³y jeszcze 7 lat, silnie

zbudowanych, z d³ug¹, dobrze umiêœnio-

na szyj¹. Ponadto dychawicê œwiszcz¹c¹

spotyka siê prawie wy³¹cznie u koni, któ-

rych wysokoœæ w k³êbie przekracza

160 cm. Najczêœciej spotykana jest u koni

wielkopolskich, pe³nej krwi angielskiej,

hannowerskich, Shire i Clydesdale. Nigdy

nie stwierdzono jej u koni czystej krwi

arabskiej i kuców. Charakterystyczn¹ ce-

ch¹ choroby jest jej zdecydowanie czêst-

sze wystêpowanie u ogierów i wa³achów,

ni¿ u klaczy. Czynnikami predysponuj¹-

cymi do wyst¹pienia dychawicy œwiszcz¹-

cej jest utrzymywanie koni w Ÿle wentylo-

wanych, dusznych pomieszczeniach oraz

poddawanie konia nadmiernym obci¹¿e-

niom treningowym (1, 3, 4, 43, 44, 45).

Przyczyny i objawy choroby

Przyczyny dychawicy œwiszcz¹cej nie s¹

do koñca jasne. Domniemane czynniki

etiologiczne zosta³y zakwalifikowane do

4 grup: przyczyny genetyczne, biologicz-

ne, chemiczne i mechaniczne.

1.Czynniki genetyczne.

Obserwuje siê tendencjê do poszukiwa-

nia przyczyn genetycznych wystêpowa-

nia jednostronnego pora¿enia krtani.

Jednak do tej pory nie uda³o siê zna-

leŸæ genu odpowiedzialnego za wystê-

powanie tej choroby. Istniej¹ jednak li-

nie hodowlane koni, w których obser-

wuje siê wystêpowanie tej choroby

u prawie 100% potomstwa. Prawdopo-

dobnie chodzi o dziedziczenie charak-

terystycznej budowy predysponuj¹cej

do jej wyst¹pienia (46, 47).

2.Czynniki biologiczne.

Du¿a grupa lekarzy praktyków wi¹¿e

wyst¹pienie dychawicy œwiszcz¹cej

z przebytymi wczeœniej zapaleniami

górnych dróg oddechowych. Szczegól-

nie brane s¹ pod uwagê zaka¿enia wi-

rusami (wirus influenzy i ronienia za-

kaŸnego klaczy), bakteriami (Streptococ-

cus equi i Shigella equirulis) i grzybami

(Aspergillus) (1, 2, 44, 45).

3.Czynniki chemiczne.

Stwierdzono zwi¹zek pomiêdzy wyst¹pie-

Ryc. 3. Koñ podczas zabiegu nebulizacji.

Ryc. 2. Przerost grudek ch³onnych gard³a i migda³ka tr¹bkowego.

Ryc. 1. Torbiel podnag³oœniowa u konia unosz¹ca nag³oœniê do góry.

fot. J. Sikora

fot. P

. Dziekan

fot. P

. Dziekan

41

KONIE

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

MAJ-CZERWIEC • 3/2004

niem dychawicy œwiszcz¹cej a zatrucia-

mi solami o³owiu, zwi¹zkami fosforoor-

ganicznymi, alkaloidami lucerny i grosz-

ku zielonego. Równie¿ awitaminoza B1

mo¿e predysponowaæ do pora¿enia ner-

wu krtaniowego wstecznego (1, 45).

4.Czynniki mechaniczne.

Ta grupa przyczyn jest uwa¿ana przez

badaczy za najwa¿niejsz¹, aczkolwiek

brak jest pewnych dowodów na to, ¿e

czynniki te na pewno s¹ odpowiedzial-

ne za wyst¹pienie choroby. G³ównie

brane s¹ pod uwagê uwarunkowania

anatomiczne dotycz¹ce przebiegu ner-

wów krtaniowych. Chodzi o to, ¿e lewy

nerw ktraniowy wsteczny jest d³u¿szy

od prawego i po wejœciu do jamy klatki

piersiowej owija siê wokó³ ³uku aorty,

a nastêpnie wraca w kierunku krtani.

Prawy zaœ nerw jest krótszy i zawija siê

wokó³ têtnicy podobojczykowej prawej.

Ze wzglêdu na to, ¿e têtnienie ³uku aor-

ty jest zdecydowanie silniejsze, ni¿ têt-

nicy podobojczykowej, brane jest pod

uwagê mechaniczne rozci¹ganie lewe-

go nerwu przez têtni¹c¹ aortê, co mo¿e

prowadziæ do zmian zwyrodnieniowych

os³onek mielinowych nerwu. Równie¿

brane jest pod uwagê rozci¹ganie lewe-

go nerwu wskutek powiêkszania siê

serca podczas treningu konia. Serce

zwiêkszaj¹c swoj¹ masê, nie mieœci siê

w przedniej czêœci klatki piersiowej,

wiêc zaczyna przemieszczaæ siê ku ty-

³owi poci¹gaj¹c za sob¹ aortê, a co za

tym idzie – napinaj¹c nerw krtaniowy

wsteczny lewy (1, 2, 3, 43, 44, 45).

Objawy dychawicy œwiszcz¹cej rozwi-

jaj¹ siê stopniowo. W pocz¹tkowej fazie

choroby pojawia siê delikatny szmer od-

dechowy zwi¹zany z faz¹ wdechu. Jest

on w³aœciwie s³yszany jedynie przez jeŸdŸ-

ca podczas galopu na koniu. Nastêpnie

szmer siê nasila i zaczyna wystêpowaæ ju¿

po kilku minutach galopu. W kolejnym

etapie choroby koñ zaczyna siê szybko

mêczyæ podczas galopu, a szmer s³yszal-

ny jest nawet w k³usie. Ostatnia faza dy-

chawicy œwiszcz¹cej przebiega w postaci

ciê¿kiej niewydolnoœci oddechowej konia

(1, 2, 20, 43, 44, 45).

W badaniu endoskopowym górnych

dróg oddechowych konia z jednostronnym

pora¿eniem krtani obserwujemy ró¿nego

stopnia zaburzenia ruchomoœci tego na-

rz¹du. Ze wzglêdu na postêpowanie nasi-

lania siê objawów w zale¿noœci od fazy

choroby wprowadzono 4 stopnie pora¿e-

nia krtani.

W stopniu pierwszym obserwujemy je-

dynie nieznaczne os³abienie ruchomoœci

chrz¹stki nalewkowatej podczas pracy

konia w galopie. Cieϖ krtani jest syme-

tryczna, a ruchomoœæ chrz¹stek nalew-

kowatych w spoczynku prawid³owa.

Drugi stopieñ pora¿enia krtani charak-

teryzuje siê os³abieniem ruchomoœci le-

wej chrz¹stki nalewkowatej podczas wde-

chu w spoczynku przy zachowanej syme-

trycznoœci cieœni krtani.

W trzecim stopniu pojawia siê asyme-

tria krtani spowodowana czêœciowym

opadniêciem do jej œwiat³a chrz¹stki na-

lewkowatej i zwiotczeniem fa³du g³osowe-

go (ryc. 4). Podczas wdechu czasami daje

siê zauwa¿yæ nieznaczny ruch chrz¹stki

nalewkowatej.

Stopieñ czwarty charakteryzuje siê zu-

pe³nym opadniêciem chrz¹stki nalewko-

watej bez œladów jakiejkolwiek jej rucho-

moœci (1, 43, 44, 45).

Rozpoznanie

Prawid³owe rozpoznanie choroby mo¿-

na postawiæ jedynie na podstawie prze-

prowadzonego badania endoskopowego

górnych dróg oddechowych konia. Zale-

ca siê badanie konia bez uprzedniego

podawania œrodków uspokajaj¹cych mo-

g¹cych os³abiaæ ruchy krtani. Do rozpo-

znania pierwszego stopnia pora¿enia cza-

sami potrzebne jest badanie wysi³kowe

konia na bie¿ni automatycznej (1, 43, 45).

Niektórzy lekarze próbuj¹ postawiæ roz-

poznanie tej choroby, pos³uguj¹c siê wy-

³¹cznie badaniem klinicznym. Jedn¹ z me-

tod badania jest omacywanie grzbietowej

powierzchni krtani, podczas którego w za-

awansowanej postaci choroby czasami

mo¿na wyczuæ asymetriê miêœni le¿¹cych

po grzbietowej powierzchni tego narz¹du.

Inn¹ metod¹ jest zatkanie jednego z noz-

drzy, co powoduje dodatkowe mechanicz-

ne zwê¿enie dróg oddechowych, co z kolei

mo¿e objawiæ siê pojawieniem siê szmeru

wdechowego. Równie¿ ogl¹danie konia na

lon¿y w k³usie i galopie mo¿e nam nasu-

waæ podejrzenie wyst¹pienia dychawicy

œwiszcz¹cej na podstawie s³yszalnego

szmeru wdechowego (20, 43, 45).

W rozpoznaniu ró¿nicowym nale¿y

braæ pod uwagê zwyrodnienie chrz¹stki

nalewkowatej, zapalenia krtani, torbiel

podnag³oœniow¹, przewlek³¹ obturacyj-

n¹ chorobê oskrzeli i p³uc oraz zwê¿enie

tchawicy (1, 43, 44).

Leczenie

Leczenie dychawicy œwiszcz¹cej jest

wy³¹cznie operacyjne. Najstarsz¹, jed-

nak do dziœ najpopularniejsz¹, metod¹

leczenia jest operacja polegaj¹ca na

usuniêciu b³ony œluzowej kieszonki

krtaniowej bocznej lewej. W tym celu

nale¿y otworzyæ krtañ na jej dobrzusz-

nej powierzchni przecinaj¹c wiêzad³o

pierœcienno-tarczowe, a nastêpnie wy-

³uszczyæ przy pomocy ró¿nych narzêdzi

chirurgicznych œluzówkê kieszonki

krtaniowej. Rany w œcianie krtani goj¹

siê samoistnie przez ziarninowanie. Po-

wstaj¹ca w miejscu usuniêtej b³ony œlu-

zowej blizna kurcz¹c siê napina zwiot-

cza³y fa³d g³osowy, rozszerzaj¹c w ten

sposób cieœñ krtani. Modyfikacjê tej

metody wprowadzi³ K³os, który zastoso-

wa³ technikê szycia ran pooperacyjnych

doprowadzaj¹c do rych³ozrostu. Pozwo-

li³o to na skrócenie okresu gojenia siê

rany z 4 tygodni do 10 dni, a co za tym

idzie, skrócenie okresu rehabilitacji po-

operacyjnej. Poprawa wydolnoœci odde-

chowej konia po tego typu operacji we-

d³ug ró¿nych autorów waha siê w gra-

nicach 60-80% operowanych zwierz¹t

(1, 2, 3, 4, 5, 20, 48, 49, 50).

Kolejn¹ metod¹ leczenia jest po³¹cze-

nie zabiegu wentrikulektomii z prote-

zowaniem miêœnia pierœcienno-nalew-

kowatego grzbietowego. Istot¹ drugiej

czêœci operacji jest odwiedzenie chrz¹st-

ki nalewkowatej przy pomocy szewne-

go materia³u niewch³anialnego ³¹cz¹ce-

go wyrostek miêœniowy chrz¹stki nalew-

kowatej z chrz¹stk¹ pierœcieniowat¹.

Powodzenie tej metody operacji waha siê

równie¿ w granicach 60-80%, a zabieg

jest zdecydowanie trudniejszy i bardziej

niebezpieczny. Zdarzaj¹ siê przypadki

pooperacyjnego pora¿enia gard³a, wy-

st¹pienia przetok ropnych czy utraty

funkcji przez protezê wskutek jej pêk-

niêcia lub wyciêcia siê z chrz¹stki (1, 2,

4, 44, 51, 52, 53).

Mniej popularne i rzadko stosowane

metody leczenia to usuniêcie b³ony œlu-

zowej kieszonki krtaniowej przez kana³

zabiegowy endoskopu przy pomocy lase-

ra oraz operacyjne usuniecie czêœci opad-

niêtej do œwiat³a krtani chrz¹stki nalew-

kowatej. Obydwie te metody daj¹ niewielki

procent powodzenia i s¹ rzadko stosowa-

ne (54, 55, 56).

Obecnie w wielu oœrodkach nauko-

wych prowadzi siê prace nad ponow-

nym unerwieniem pora¿onego miêœnia

pierœcienno-nalewkowatego grzbieto-

wego. Wykorzystuje siê do tego celu

nerwy szyjne. Niektórzy autorzy we

wczesnych stadiach pora¿enia krtani

uzyskuj¹ ju¿ oko³o 30% powodzenia

(57, 58, 59, 60, 61).

Ryc. 4. Trzeci stopieñ lewostronnego pora¿enia krtani. Widoczne

jest wyraŸne opadniêcie chrz¹stki nalewkowatej i zwiotczenie fa³-

du g³osowego.

fot. J. Sikora

42

ONIE

K

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

MAJ-CZERWIEC • 3/2004

Obrzêk b³ony œluzowej

nag³oœni i krtani

Jest to choroba, która mo¿e przebie-

gaæ w postaci ostrej reakcji alergicznej na

dzia³anie czynników uczulaj¹cych (jad

owadów, dra¿ni¹ce œrodki chemiczne,

leki) lub w postaci przewlek³ej bêd¹cej wy-

nikiem tocz¹cego siê stanu zapalnego b³o-

ny œluzowej gard³a i krtani.

W przebiegu ostrym objawy choroby s¹

doœæ charakterystyczne i manifestuj¹ siê

rozszerzeniem nozdrzy, wyci¹gniêciem

g³owy z szyj¹ do przodu, dusznoœci¹ mie-

szan¹ z przewag¹ dusznoœci wdechowej,

niepokojem, poceniem siê, silnym wype³-

nieniem ¿y³ g³owy i szyi i sinic¹. Postaæ

przewlek³a objawia siê chrapliwym odde-

chem, œrednio nasilon¹ dusznoœci¹ mie-

szan¹, kaszlem i surowiczo-œluzowym

wyp³ywem z nozdrzy.

Rozpoznanie stawiamy na podstawie

charakterystycznych objawów choroby

oraz po wykonaniu badania endoskopo-

wego dróg oddechowych.

Leczenie ostrej fazy choroby polega na

szybkim podaniu wysokich dawek prepa-

ratów steroidowych, œrodków przeciwhi-

staminowych oraz preparatów wapnio-

wych. W niektórych przypadkach koniecz-

ne jest wykonanie zabiegu tracheotomii.

W formie przewlek³ej choroby stosuje-

my leczenie podobne do tego, jakie wyko-

rzystujemy w terapii zapalenia b³ony œlu-

zowej gard³a.

Rokowanie w postaci ostrej przy b³y-

skawicznie podjêtym leczeniu jest zazwy-

czaj pomyœlne (1, 2, 3, 4, 39).

Zwyrodnienie chrz¹stki nalewkowatej

Jest to przewlek³a progresywna choro-

ba polegaj¹ca na powiêkszaniu siê chrz¹st-

ki nalewkowatej i postêpuj¹cym zwê¿aniu

siê cieœni krtani. Podczas wdechu i wyde-

chu ruchomoœæ chrz¹stki nalewkowatej

jest zachowana. Rozwijaj¹ca siê niewydol-

noœæ oddechowa zwi¹zana jest ze zwê¿e-

niem krtani wskutek rozrostu chrz¹stki.

Spotykana jest ona u zwierz¹t m³odych,

g³ównie koni pe³nej krwi angielskiej.

Przyczyny choroby nie s¹ do koñca po-

znane. Brane s¹ pod uwagê urazy krtani,

do których dochodzi od zewn¹trz lub pod-

czas zak³adania zg³êbnika nosowo-¿o³¹d-

kowego lub badania endoskopowego. Ba-

dania histopatologiczne zwyrodnia³ej

chrz¹stki nalewkowatej wskazuj¹ na to,

¿e przyczyn¹ jej zwyrodnienia s¹ wielo-

krotnie wystêpuj¹ce stany zapalne b³ony

œluzowej okrywaj¹cej chrz¹stkê i samej

chrz¹stki nalewkowatej.

Objawy kliniczne tej choroby przypo-

minaj¹ te, które s¹ charakterystyczne dla

dychawicy œwiszcz¹cej. Prawid³owe roz-

poznanie mo¿emy postawiæ wy³¹cznie na

podstawie badania endoskopowego.

Leczenie postaci choroby niezbyt za-

awansowanej w pocz¹tkowej jej fazie pole-

ga na stosowaniu steroidowych i niestero-

idowych leków przeciwzapalnych, antybio-

tyków oraz aerozoli zmniejszaj¹cych prze-

krwienie b³ony œluzowej. W zaawansowa-

nych przypadkach podejmowane jest le-

czenie chirurgiczne polegaj¹ce na czêœcio-

wym lub ca³kowitym usuniêciu powiêkszo-

nej chrz¹stki nalewkowatej. Po zastosowa-

niu metody chirurgicznej czêœæ koni wraca

do sportu, jednak u du¿ego procentu pa-

cjentów obserwuje siê nawroty choroby

zwi¹zane z ponownym rozrostem chrz¹st-

ki w miejscu operowanym (62, 63).

C

HOROBY

TCHAWICY

Zapalenie b³ony œluzowej

Zapalenie i obrzêk b³ony œluzowej tcha-

wicy z punktu widzenia etiologii, patoge-

nezy, objawów, rozpoznawania i leczenia

s¹ zbli¿one do tych, jakie towarzysz¹ za-

paleniom b³ony œluzowej gard³a i krtani.

Nie ma wiêc potrzeby oddzielnego oma-

wiania tego problemu (1,2,3).

Zapaœæ i zwê¿enie tchawicy

ZapaϾ tchawicy spotykana jest u sta-

rych koni ró¿nych ras, czêœciej jednak

u koni ma³ych. Jej przyczyn¹ jest zwiot-

czenie miêœni odpowiedzialnych za pra-

wid³owy kszta³t pierœcieni tchawiczych.

Chorobie tej towarzysz¹ wszystkie ob-

jawy niewydolnoœci oddechowej zwi¹za-

nej z niedro¿noœci¹ górnych dróg odde-

chowych. Rozpoznanie choroby stawia-

my na postawie omacywania tchawicy,

badania endoskopowego i radiologicz-

nego. Leczenie farmakologiczne z regu-

³y nie jest skuteczne. Podejmowane s¹

próby leczenia operacyjnego polegaj¹-

ce na zewnêtrznym protezowaniu za-

padniêtego odcinka (1, 2, 3).

Pourazowe zwê¿enia tchawicy zazwyczaj

majê dwie przyczyny. U Ÿrebi¹t do

zmia¿d¿enia tchawicy dochodzi podczas

brutalnego od³awiania zwierz¹t na arkan

w systemie wychowu pastwiskowego. U ko-

ni doros³ych najczêstsz¹ przyczyn¹ zwê-

¿enia tchawicy jest wczeœniej wykonana

tracheotomia. Po przeciêciu pierœcienie

tchawicy nie zrastaj¹ siê, lecz ich krawê-

dzie wywijaj¹ siê na boki. Na przekroju

pierœcieñ taki przyjmuje kszta³t litery ome-

ga. Plastyka operacyjna jest niezwykle

trudna i zazwyczaj koñczy siê niepowodze-

niem (3). W Stanach Zjednoczonych po-

dejmowano próby wyciêcia miejsc zwê¿o-

nych i zespolenia tchawicy koniec do koñ-

ca. Po takim zabiegu silnie ganaszowano

konia i wi¹zano go w boksie na 2-3 tygo-

dnie. W przypadku uszkodzenia przez ko-

nia lin krêpuj¹cych dochodzi³o do przerwa-

nia zespolenia i œmierci zwierzêcia (Derk-

sen, 1996 – dane niepublikowane).

q

Piœmiennictwo

1. Dietz O., Huskamp B.: Handbuch Pferdepra-

xis. Ferdinand Enke Verlag Stuttgard, 1999.

2. Robinson N.E.: Current Therapy in Equine

Medicine. 3 Ed. W.B. Saunders Company.

1992.

3. Wintzer H.J.: Krankheiten des Pferdes. Ver-

lag Paul Parey. 1982.

4. Robinson N.E.: Current Therapy in Equine

Medicine. 4 Ed. W.B.Saunders Co., 1997.

5. Catcot E.J., Smithcors J.F.: Equine Medici-

ne and Surgery. 2 Ed. Amerizan Veterinary

Publications Inc. 1972.

6. Gordon L.: The cytology and histology of epi-

dermal inclusion cysts in the horse.

J.Eq.Med.Surg. 2, 1978.

7. Nicpoñ J., Kita J., Fagasiñski A.: Wybrane

choroby koni. SI-MA, Warszawa, 1997.

8. Szeligowski E., ¯akiewicz M.: Chirigia Wete-

rynaryjna Kulczyckiego. PWRiL, Warszawa

1978.

9. Fraser C.M., Bergeron J.A., Mays A., Aiello

S.E.: The Merck Veterinary Manual. 7 Ed.

1991.

10. Zaruby J.F., Livesey M.A., Percy D.H.: Ethmo-

id adenocarcinoma perforating the cribiform

plate in the horse . Cornell Vet., 83, 1993.

11.De Moor A., Berschooten F.: Emohyema and

necrosis of the nasal conchae in a horse.

Dtsch. Tierarztl. Wochenschr. 89(7), 1982.

12.Kainer J.: Clinical anatomy of the Equine

Head. V.C.N.A., 9(1), 1993.

13.Blackhord J.T., Goble D.O., Henry R.W., Ge-

iser D.R., Held J.P.: Triangulated Flap Tech-

nique for nasofrontal Surgery. Results in Five

Horses. Vet. Surg., 14(4), 1985.

14.Freeman D.A., Orsini P.G., Ross M.W., Ma-

dison J.B.: A Large Frontonasal Bone Flap

for Sinus Surgery in the Horse. Vet. Surg.,

19(2), 1990.

15.Lane J.G., Longstaffe J.A., Gibbs C.: Equine

paranasal sinus cysts: A report of 15 cases. E.

Vet. J., 19(6), 1987.

16.Bereznowski A., K³os Z., Turek B., Sterna J.,

Mastalerz T.: Equine dentigerous cysts – a re-

port of 11 cases. Mat.: 8th Congress of the

World Equine Veterinary Association. Buenos

Aires, October 15-17, 2003.

17.Mueler P.O.E.: Equine Dental Disorders: Cau-

se, Diagnosis and treatment. Continuing Edu-

cation. North American Edition 13(9), 1991.

18.Akajewski A.: Anatomia zwierz¹t domowych.

PWRiL Warszawa, 1994.

19.McCarthy P.H.: The triangle of Viborg (Trigo-

num Viborgi) and its anatomical relationships

in the normal standing horse. Anatomia-Hi-

stologia-Embryologia, 19(4), 1990.

20.Szeligowski E., ¯akiewicz M., K³os Z., Janic-

ki A.M., Sterna J.: Chirurgia weterynaryjna

Kulczyckiego, PWRiL, Warszawa 1997.

21.K³os Z., Turek B.: Odma zachy³ka tr¹bki s³u-

chowej u konia. Opis przypadku. Magazyn

Wet. 4(28), 1997.

22.Deen T.: Surgically correcting unilateral gut-

tural pouch tympany. Vet. Med. 83(6), 1988.

23.Lokai M.D., Hardenbrook H.J., Benson G.J.:

Gutteral pouch tympanites in a foal. Vet. Med.

Small Anim. Clin. 71(11), 1976.

24.Auer J.A.: Chirurgie der oberen Luftwege

beim Pferd. Skript: Fachbereich Veterinaer-

medizin Univeristaet Wien, 2001.

25.Fey K.: Erkrankungen der oberen Atem-

wege der Pferde. III. Vorlesung Veterina-

erklinik Justus-Liebig-Universitaet Gies-

sen, 2002.

26.Nevton J.R., Wood J.L., Dunn K.A., De Brau-

ewere M.N., Chanter N.: Naturally occuring

43

KONIE

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

MAJ-CZERWIEC • 3/2004

persistent and asymptomatic infection of the

guttural pouches of horses with Streptococ-

cus equi. Vet. Rec. 140(4), 1997.

27. Nyack B., Willard M.J., Grimes S., Stott J., Pad-

more C.L.: Chronic suppurative infection of the

left guttural pouch and eustachian tube in a hor-

se. Vet. Med. Small Anim. Clin., 76(12), 1981.

28. Sweeney C.R., Whitlock R.H., Meirs D.A., Whi-

tehead S.C., Barningham S.O.: Complications

associated with Streptococcus Equi infection

on a horse farm. JAVMA, 191(11), 1987.

29.Tritschler L.G., Marrow L.L.: Guttural pouch

catheterization. Vet. Med. Small Anim. Clin.,

67(5), 1972.

30.Hance S.R., Robertson J.T., Bukowiecki C.F.:

Cystic structures in the guttural pouch (au-

ditory tube diverticulum of two horses. JA-

VMA, 200(12), 1992.

31.Krempl-Lamprecht L., Grabner A.: Luftsack-

mykose beim Pferd durch Aspergillus fumi-

gatus. Pilzdialog 3/1988, Schwarzeck-Verlag,

München.

32.Grabner A.: Diagnose und Therapie der Luft-

sackmykosen des Pferdes. Tierärztl. Prax.

Suppl. 2, 1987.

33.Greet T.R.: Outcome of treatmant in 35 cases

of guttural pouch mycosis. Equine Vet. J.,

19(5), 1987.

34.Lane J.G.: The management of guttural po-

uch mycosis. Equine Vet. J., 21(5), 1989.

35. Church S., Wyn-Jones G., Parks A.H., Ritchie

H.E.: Treatment of guttural pouch mycosis. Equ-

ine Vet. J., 18(5), 1986.

36.Davis E.W., Legendre A.M.: Successful treat-

ment of guttural pouch mycosis with itraco-

nazole and topical enliconazole in a horse.

J. Vet. Intern. Med., 8(4), 1994.

37. Speirs V.C., Harrison I.W., Van Veenendaal J.C.,

Baumgartner T., Josseck H.H., Reutter H.: Is

specific antifungal therapy necessary for the

treatment of guttural pouch mycosis in hor-

ses? Equine Vet. J., 27(2), 1995.

38.Lepage O.: Current treatment of gutural po-

uch disorders. J. Eq. Vet. Sc. 19(9), 1999.

39.Haynes P.F.: Dorsal displacement of the soft

palate and epiglottic entrapment: diagnostic,

managemant and interrelationship. Comp.

Cont. Ed. Pract. Vet., 5, 1983.

40. Boles C.L., Raker C.W., Wheat J.D.: Epiglottic

entrapment by arytenoepiglottic folds in the hor-

se. JAVMA, 172, 1978.

41.Honnas C.M., Wheat J.D.: Epiglottic entrap-

ment; a transnasal surgical approach to di-

vide the aryepiglottic fold axially in the stan-

ding horse. Vet.Surg., 17, 1989.

42.Hay W.P., Baskett A., Abdy M.J.: Complete

upper airway obstruction and syncope cau-

sed by subepiglottic cyst in a horse. Equ-

ine.Vet.J., 29(1), 1997.

43.Goulden B.E., Anderson L.G.: Equine laryn-

geal hemiplegia. Part I. Physical characteri-

stics of affected animals. N Z Vet J, 29(9),

151-154, 1981.

44.Kyllar V., Hanak J.: Hemiplegia laryngis u ko-

ni z aspektu diagnostiki a mo¿nosti terapie.

Veterinarstvi, 33(10), 469-472, 1983.

45.Marks D., Mackay-Smith M.P., Cushing L.S.,

Leslie J.A.: Etiology and Diagnosis of Laryn-

geal Hemiplegia in Horses. J Am Vet Med

Assoc, 157, 429-436, 1970.

46.Poncet P.A., Gaillard C., Barrelet F., Straub

R, Gerber H.: A preliminary report on the

possible genetic basis of laryngeal hemiple-

gia. Equine Vet J, 21, 137-138, 1989.

47.Marti E., Ohnesorge B.: Genetic Basis of re-

spiratory Disorders. W: Equine Respiratory

Diseases. Ed.: Blackwell Science. 2000.

48.Schebitz H.: Diagnosis and Result of surgery

in Hemiplegia of the Larynx. Proc. Am A Equ-

ine Pract, 185, 1964.

49.Von Mill J., Richter W.: Untersuchungen zur

chirurgischen Korrektur derHemiplegia la-

ryngis sinistra. Mh Vet-Med, 43, 616-619,

1988.

50. K³os Z.: Rych³ozrost po laryngotomii i wentri-

kulektomii u koni. Mat. XI Kongr. PTNW. Lu-

blin, wrzesieñ 2000.

51.Marks D., Mackay-Smith M.P., Cushing

L.S., Leslie J.A.: Use of a Prosthetic Device

for Surgical Correction of Laryngeal Hemi-

plegia in Horses. J Am Vet Med Assoc, 157,

157-163, 1970.

52.Speirs V.C., Bourke J.M., Anderson G.A.: As-

sessment of the Efficacy of an Abductor Mu-

scle Prosthesis for Treatment of Laryngeal

Hemiplegia in Horses. Austr Vet J, 60, 294-

299, 1983.

53. Tetens J., Derksen F.J., Stick J.A., Lloyd J.W.,

Robinson N.E.: Efficace of Prosthetic Laryngo-

plasty with and without Bilateral Ventriculo-

cordectomy as Treatments for Laryngeal He-

miplegia in Horses. AJVR, 57, 1668-1672,

1996.

54.Shires G.M.H., Adair H.S., Patton C.S.: Pre-

liminary Study of Laryngeal Sacculectomy in

Horses, Using a Neodymiumyttrium Alumi-

num Garnet Laser Technique. Am J Vet Res,

51, 1247-1249, 1990.

55.Belknap J.K., Derksen F.J., Nickels F.A.,

Stick J.A., Robinson N.E.: Failure of Subto-

tal Arytenoidectomy to Improve Upper Air-

way Flow Mechanics in Exercising Standard-

breds with Induced Laryngeal Hemiplegia.

Am J Vet Res, 51, 1481-1487, 1990.

56.Tulleners E.P., Harrison I.W., Raker C.W.:

Management of Arytenoid Chondropathy and

Failed Laryngoplasty in Horses; 75 Cases

(1979-1985). J Am Vet Med Assoc, 192, 670-

675, 1988.

57.Ducharme N.G., Horney F.D., Partlow G.D.,

Hulland T.J.: Attempts to Restore Abduction

of the Paralyzed Equine Arytenoid Cartilage.

I. Nerve-Muscle Pedicle Transplants. Can J

Vet Res, 53, 202 -209, 1989.

58.Fulton J.C., Derksen F.J., Stick J.A., Ro-

binson N.E., Duncan I.D.: Histologic Evalu-

ation of Nerve Muscle Pedicle Graft used as

a Treatment for Left Laryngeal Hemiplegia

in Standardbreds. Am J Vet Res, 53, 592-

596, 1992.

59.Fulton I.C.: Treating Equine Laryngeal Para-

lysis and Paresis Using a Nerve Muscle Pedic-

le Graft. VCRS, 18-th Proceedings, 2000.

60.Ducharme N.G., Horney F.D., Hulland T.J.,

Partlow G.D., Schnurr D., Zutrauen K.: At-

tempts to Restore Abduction of the Paralyzed

Equine Arytenoid Cartilage. II. Nerve Implan-

tation (Pilot Study). Ca J Vet Res, 53, 210-

215, 1989.

61.Ducharme N.G., Viel L., Partlow G.D., Hul-

land T.J., Horney F.D.: Attempts to Restore

Abduction of the Paralyzed Equine Arytenoid

Cartilage. III. Nerve Anastomosis. Ca J Vet

Res, 53, 216-223, 1989.

62. Hay W.P., Tulleners E.P., Ducharme N.G.: Par-

tial Arytenoidectomy in the Horse Using an

Extralaryngeal Approach. Vet. Surg., 22, 1993.

63.Dean P.W., Cohen N.D.: Arytenoidectomy for

Advanced Unilateral Chondropathy with Ac-
companying Lesions. Vet. Surg., 19, 1990.

dr n. wet. Andrzej Bereznowski

e-mail: [e-mail]