DIAGNOSTYKA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

34

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2012

wałeczków szklistych w moczu moż-
na obserwować u zwierząt odwodnio-
nych, w przypadkach białkomoczu
przednerkowego lub nerkowego oraz
w gorączce.

Wałeczki hialinowe są podstawą

do powstawania innych typów wałecz-
ków nerkowych. W ich strukturze mogą
utknąć komórki nabłonka (złuszcza-
ne do światła kanalika), leukocyty, ery-
trocyty lub bakterie i na tej podstawie
są kwalifikowane. Identyfikacja po-
szczególnych wałeczków ziarnistych
jest trudna. Komórki uwięzione w gli-
koproteinie obumierają, a enzymy lizo-
somalne zawarte w ich cytoplazmach
powodują degradację struktur komórko-
wych. W osadzie moczu zdrowego zwie-
rzęcia oglądanym pod małym powięk-
szeniem można obserwować do dwóch
wałeczków ziarnistych (ryc. 1). Jeżeli
uda się zidentyfi kować skład wałecz-
ka, może on dostarczyć pośrednich
informacji o toczącym się w nerkach
procesie patologicznym. W przypadku
ostrego odmiedniczkowego zapalenia
nerek lub innych chorób dotyczących
cewek nerkowych rzadko tworzą się
wałeczki leukocytarne, a krwawienie
do nerek może skutkować powstaniem
wałeczków erytrocytarnych. Toksycz-
ne uszkodzenie nerek, spowodowane
na przykład stosowaniem antybiotyków
aminoglikozydowych, może spowodo-
wać pojawienie się wałeczków nabłon-
kowych, co jest sygnałem do zaprzesta-
nia terapii tymi lekami.

Powstawanie wałeczków woskowych

nie jest do końca wyjaśnione. Uważa
się, że są one dalszym etapem degenera-
cji i zmian wałeczków ziarnistych przez

Największe wyzwanie dla badającego
próbkę moczu stanowi wykonanie i in-
terpretacja osadu. Na każdym kroku tej
procedury wymagane są szczególna do-
kładność, wiedza i doświadczenie.

Wałeczki

Pierwszych identyfikacji wałeczków
w osadzie moczu dokonano już w XIX
wieku, a ich obecność wiązano z zabu-
rzeniami funkcji nerek.

W tworzeniu wałeczków zasadnicze

znaczenie ma glikoproteina o dużej ma-
sie cząsteczkowej, białko Tamm-Hors-
falla, nazywane inaczej uromoduliną.
Produkowane jest ono przez komór-
ki nabłonka wyściełające cienką część
ramienia wstępującego pętli Henlego
i początkowy odcinek kanalika dalsze-
go nefronu (5). W trakcie wędrówki
w świetle kanalików nerkowych, dzię-
ki stopniowemu zwiększaniu jego ilo-
ści oraz przyłączeniu się innych białek
ulega ono polimeryzacji, tworząc swo-
istego rodzaju „siatkę” z czasem za-
gęszczającą się. Żelowa, gęsta konsy-
stencja sprzyja powstawaniu odlewów
kanalikowych wypychanych do moczu.
W moczu zdrowych zwierząt można
obserwować do dwóch wałeczków hia-
linowych (szklistych) w polu widzenia
w małym powiększeniu. Są one widocz-
ne jako jasne, odbarwione cylindrycz-
ne twory o zaokrąglonych końcówkach.
W zależności od „zagęszczenia” mogą
lepiej lub gorzej załamywać promienie
świetlne, co utrudnia ich obserwację
i identyfi kację pod mikroskopem. Le-
piej widoczne są w barwionym prepa-
racie osadu moczu lub w mikroskopie
kontrastowo-fazowym. Większą liczbę

lek. wet. Anna Kuziemska, dr n. wet. Wojciech Hildebrand*

Gabinet Weterynaryjny we Wrocławiu
*Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

The urinary sediment and microbiological examination. Part II

Analiza osadu i badanie
mikrobiologiczne moczu. Cz. II

Streszczenie

Głównymi elementami morfotycznymi
identyfi kowanymi i ocenianymi w osa-
dzie moczu są erytrocyty, leukocyty i ko-
mórki nabłonka. Ważne znaczenie kli-
niczne mają również wałeczki i kryształy
obecne w badanej próbce. Ocena osadu
moczu jest diagnostycznie istotna głów-
nie w chorobach układu wydalniczego,
zwłaszcza dróg wyprowadzających mocz.
Do badań mikrobiologicznych najbar-
dziej nadaje się próbka moczu pobrana
poprzez cystocentezę.

Słowa kluczowe

osad moczu, wałeczki, kryształy, posiew
moczu

Abstract

Erythrocytes, leukocytes and epithelium
cells are the general morphotic elements
which are identifi ed and measured in the
urinary sediment. The urine cast and cry-
stals found in the urine sample are dia-
gnostically signifi cant. The estimation
of the urine sediment is crucial in the
diagnosis of the urinary tract diseases.
The most suitable for a microbiological
examination is the urine sample taking
by cystocentesis.

Key words

urine sediment, cast, crystals, urine cul-
ture

DIAGNOSTYKA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

35

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2012

dłuższy czas ufi ksowanych w kanali-
kach nerkowych (zbudowane są rów-
nież na bazie białka Tamm-Horsfalla).
Są wskaźnikiem przewlekłej degenera-
cji kanalików nerkowych. Wyglądają po-
dobnie jak wałeczki szkliste, są szersze,
homogeniczne, mają stępione końców-
ki i wyższy indeks refrakcyjny.

Do innych spotykanych form wałecz-

ków nerkowych należą wałeczki tłusz-
czowe. Ze względu na to, że miąższ ne-
rek kotów może zawierać tłuszcz, mogą
być one częściej u nich obserwowane.
Ich pojawienie się u psów może być
związane z cukrzycą. Wałeczki wysy-
cone barwnikami (bilirubiną, hemoglo-
biną lub mioglobiną) mogą być identy-
fi kowane w moczu zwierząt, u których
wzmożone jest wydalanie tych barw-
ników.

Liczba wałeczków w osadzie mo-

czu nie odzwierciedla nasilenia proce-
su chorobowego obejmującego nerki
ani nie jest czynnikiem prognostycz-
nym. Wałeczki są strukturami kruchy-
mi i wrażliwymi na zbyt szybkie wiro-
wanie i zasadowe pH. Niestwierdzenie
ich obecności w moczu nie wyklucza
chorób nerek.

W osadzie moczu można napotkać

struktury przypominające wałeczki,
często z nimi mylone. Pseudowałeczki
nie są zbudowane na strukturze biał-
kowej. Najczęściej są to pasma ślu-
zu, kryształy, bakterie lub komórki
kształtem zbliżone do wałeczków. To,
co je od nich odróżnia, to nieregular-
na grubość, zwężające się lub ścięte
skośnie końcówki w przypadku śluzu
lub wielkość włókien większa niż wiel-
kość komórek.

Kryształy

Jednym z czynników mogących inicja-
lizować krystalizację składników mi-
neralnym moczu jest jego przesycenie
rozpuszczonymi solami mineralnymi
lub innymi substancjami. Zmniejsze-
nie rozpuszczalności składników mine-
ralnych wraz ze spadkiem temperatury,
parowanie prowadzące do zagęszczenia
moczu i zmiana pH spowodowana mię-
dzy innymi rozwojem bakterii, a więc
okoliczności związane z przechowywa-
niem próbki moczu, mogą indukować
krystalizację i przez to zafałszować wy-
nik. Na przyżyciową krystalizację skład-
ników mineralnych w drogach wyprowa-
dzających mocz wpływ ma odczyn pH,
ale również koncentracja produktów
krystalogenicznych i ich zdolność roz-
puszczania, dieta oraz wydzielane z mo-
czem leki i środki diagnostyczne.

Rozpoznanie rodzaju kryształu jest

bardzo trudne. Do prawidłowej inter-
pretacji obrazu konieczna jest wiedza
o właściwościach fi zykochemicznych
próbki, zwłaszcza o odczynie i cięża-
rze właściwym. Należy wziąć również
pod uwagę, do jakiego gatunku zwierzę-
cia należy mocz (np. cystynowe bardzo
rzadko występują u kotów) i jaka jest
wstępna diagnoza (np. kryształy mocza-
nowe mogą być związane z krążeniem
wrotno-obocznym). Krótką charaktery-
stykę najczęściej występujących forma-
cji mineralnych przedstawiono w tabeli,
należy jednak pamiętać, że różnorod-
ność ich kształtów jest bardzo duża,
co znacząco wpływa na ich identyfi ka-
cję (tab. 1, s. 36).

Psy i koty wydalają z moczem dość

duże ilości fosforanów amonowo-ma-

gnezowych i ich kryształy (struwity)
mogą pojawiać się w moczu zwierząt
klinicznie zdrowych z zasadowym
pH moczu niezwiązanym z infekcją,
a na przykład z dietą. Jednocześnie jest
to najczęściej występujący patologicz-
nie składnik mineralny moczu. Stano-
wi to przykład na to, że interpretacja
uzyskanego wyniku musi być skorelo-
wana ze szczegółowym wywiadem i ba-
daniem klinicznym.

Zidentyfikowanie w moczu krysz-

tałów powinno nasunąć podejrzenie
obecności kamieni w nerkach lub pę-
cherzu moczowym, jednak nie jest
to jednoznaczne. I na odwrót, obecność
kamieni nie musi być manifestowana
mikroskopowymi zmianami mineralny-
mi w moczu. Jądrem krystalizacji makro-
skopowych form mineralnych może być
również czynnik organiczny (np. zlepy
nabłonków).

Drobnoustroje

Dzięki kilku zachodzącym w warun-
kach fi zjologicznych procesom drogi
wyprowadzające mocz mają zdolność
do samowyjaławiania. Do głównych
należą: mechaniczne wypłukiwanie
drobnoustrojów w czasie opróżniania
pęcherza moczowego, utrzymanie kwa-
śnego odczynu moczu, obecność biał-
ka Tamm-Horsfalla, które zapobiega ad-
hezji drobnoustrojów (głównie E. coli),
bakteriobójcze działanie mukopolisa-
charydów błony śluzowej pęcherza mo-
czowego, obecność leukocytów i ich
działania fagocytarne, złuszczanie się
komórek nabłonka dróg wyprowadza-
jących mocz oraz obecność przeciw-
ciał klasy IgA na powierzchni błony

WAŁECZEK

WOSKOWY

WAŁECZEK

ZIARNISTY

WAŁECZEK

HIALINOWY

ZAGĘSZCZANIE

BIAŁKA

BIAŁKO

TAMM-HORSFALLA

Ryc. 1. Schemat powstawania wałeczków

ry

c. ar

chiwum autor

ów

DIAGNOSTYKA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

36

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2012

Nazwa

kryształu

Kształt

pH moczu

Predyspozycje gatunkowe

i rasowe

Znaczenie kliniczne

Fosforany

amonowo-

-magnezowe

(struwity,

trójfosforany)

Najczęściej „wieko od trumny”,

ogólnie graniastosłupy

ze zwężającymi się bokami

i końcówkami,

igły, płaskie kryształy

o ściętych brzegach,

bezbarwne

Zasadowe, obojętne

Obserwowane fi zjologicznie

u psów i kotów

• Mogą tworzyć kamienie

• Zwiększona ilość często

związana z obecnością

bakterii (głównie Staphylococ-

cus spp. i Proteus spp.)

• Mogą powstawać w przecho-

wywanym moczu

Szczawiany

wapnia

• Jednowodne: płaskie,

z ostrymi zakończeniami,

przypominają sztachety

od płotu, wrzeciona lub

wiosła, bezbarwne

• Dwuwodne: ośmiościany

foremne przypominające

z wyglądu koperty, bezbarw-

ne

Zazwyczaj kwaśne

• Mogą występować w moczu

zdrowych zwierząt

• W przebiegu kamicy

szczawianowo-wapniowej

• W przypadkach nadmierne-

go wydalania wapnia

z moczem (hiperkalcemia,

hiperkortyzolemia), nadmier-

nego wydalania szczawianów

z moczem (dieta bogata

w rośliny zawierające

szczawiany, spożycie glikolu

etylowego, czekolady)

• U kotów jako powikłanie

zakwaszania moczu w lecze-

niu kamicy fosforanowo-

amonowo-magnezowej

Węglany wapnia

Różne kształty (owalne, wiosła,

kuliste z prążkami rozchodzą-

cymi się promieniście),

pojedyncze lub w skupiskach,

żółtobrązowe lub bezbarwne

• Fizjologicznie w moczu koni,

kóz, królików i świnek

morskich

• Bardzo rzadko identyfi kowa-

ne w moczu psów

• Nie występują u kotów

Bilirubina

Kształtu granulek lub igieł,

pomarańczowe do ciemno-

brązowych

Mogą fi zjologicznie występo-

wać w niewielkiej ilości

w moczu psów (zwłaszcza

stężonym u samców)

Związane z chorobami

przebiegającymi z żółtaczką

Bezpostaciowe

fosforany

Bezpostaciowe złogi

Bezbarwne lub jasnożółte

Zasadowe

Mogą występować u klinicznie

zdrowych zwierząt, nie mają

znaczenia diagnostycznego

Bezpostaciowe

moczany

Bezpostaciowe złogi,

żółtobrązowe do czarnych

Kwaśne

• Rzadkie u psów

• Częste u dalmatyńczyków

i buldogów angielskich

Mogą występować u zwierząt

z krążeniem wrotno-obocz-

nym lub ciężkimi chorobami

wątroby

Kwas moczowy

Płaskie, najczęściej kształtu

rombu lub sześcioboczne,

bezbarwne

Predysponowane rasy

to dalmatyńczyk (ze względu

na związany z rasą mniejszy

wychwyt kwasu moczowego

przez wątrobę i zmniejszone

wchłanianie zwrotne

w kanalikach nerkowych)

i buldog angielski

Stwierdzone u ras psów

innych niż dalmatyńczyki

i buldogi angielskie mogą

świadczyć o krążeniu

wrotno-obocznym lub

ciężkich chorobach wątroby

Kwaśne moczany

amonowe

Kształt kulisty o nierównych

brzegach

Najczęściej obojętne

lub zasadowe

• U kotów mogą tworzyć

skupiska

• Bardzo rzadko mogą

występować u klinicznie

zdrowych dalmatyńczyków

i buldogów angielskich

• Związane z zaburzeniami

funkcjonowania wątroby

• Z występowaniem zespołu

wrotno-obocznego i kamicą

moczanowo-amonową

Cystynowe

Płaskie, sześciokątne, mogą

mieć nierówne brzegi,

bezbarwne

Kwaśne

• Predyspozycje rasowe

u psów: jamniki, bassety,

buldogi angielskie, yorkshire

terriery, teriery irlandzkie,

chihuahua, mastiff y,

rottweilery i nowofundlandy

• Rozpoznane u kotów ras

syjamskiej i amerykańskiej

domowej krótkowłosej

• Związane z wrodzonym

zaburzeniem transportu

kanalikowego aminokwasów

(np. argininy, ornityny, lizyny

i cystyny)

• U pacjentów z cystynurią

Tab. 1. Kryształy identyfi kowane w moczu

DIAGNOSTYKA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

37

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2012

śluzowej (6). Bakterie najczęściej do-
stają się do układu wydalniczego drogą
wstępującą od strony cewki moczowej
(zakażenie urogenne). Potencjalnymi
drogami szerzenia się infekcji są rów-
nież naczynia krwionośne (zakażenia
hematogenie) i naczynia chłonne (za-
każenia limfogenne), poprzez ciągłość
tkanek z sąsiadujących okolic i obec-
ność przetok moczowo-płciowych lub
moczowo-pęcherzowo-jelitowych. Wy-
stępowaniu i szerzeniu się drobnoustro-
jów sprzyjają wady anatomiczne i czyn-
nościowe, obecność kamieni w drogach
wyprowadzających mocz, niski ciężar
właściwy moczu, zmiany pH w kierun-
ku zasadowego, niektóre zabiegi diagno-
styczne, np. cewnikowanie i cystosko-
pia. W warunkach fi zjologicznych mocz
jest wolny od drobnoustrojów.

Aby w obrazie mikroskopu świetlne-

go zidentyfi kować podczas standardo-
wego badania próbki moczu bakterie
swobodnie w nim pływające, musi ich
być około 10 000 w 1 ml w przypadku la-
seczek lub około 100 000 w 1 ml w przy-
padku ziarniaków. Liczba drobnoustro-
jów jest największa w moczu porannym.
W moczu pochodzącym z pierwszego
strumienia znajdują się bakterie wypłu-
kane z dolnego odcinka cewki moczo-
wej, dlatego też najbardziej wiarygodny
wynik uzyskuje się z moczu pobranego
ze środkowego strumienia. W obrazie
mikroskopowym świeżej próbki bakte-
rie widać tylko w dużym powiększeniu,
często jako małe, „drgające” twory wzbu-
dzające ruch otoczenia. W barwionym
preparacie osadu moczu znacznie lepiej
można ocenić ich obecność i dokonać
wstępnej klasyfi kacji rodzaju.

Do wykonania posiewu moczu najle-

piej nadaje się próbka moczu pobrana
poprzez cystocentezę, a żeby zwiększyć
jej wiarygodność, można pobrać mocz
w dowolnym momencie dnia, przez
co będzie ona najbardziej reprezenta-
tywna (w moczu zalegającym w nocy ist-
nieje możliwość zmiany warunków fi zy-
kochemicznych prowadzącej do zmian
we fl orze bakteryjnej). Dopuszczalne
jest również przekazanie do posiewu
próbki oddanej w czasie mikcji, jednak
powinien to być mocz ze środkowego
strumienia i podobnie jak w przypad-
ku cystocentezy z dowolnego momen-
tu dnia, jednak raczej nie z nocy.

Poza identyfi kacją drobnoustrojów

i określeniem jego antybiotykoopor-

ności w laboratoriach mikrobiologicz-
nych określa się również liczbę bakte-
rii tworzących kolonie (CFU)/ml. Do jej
określenia stosuje się metodę rozcień-
czeniową. W stosunku do moczu czło-
wieka określono kryteria wykazujące
znamienną bakteriurię. W przypadku
zidentyfi kowania dwóch lub więcej ga-
tunków bakterii w moczu należy roz-
ważyć powtórzenie badania, ponieważ
prawie zawsze oznacza to, że doszło
do zanieczyszczenia próbki. W przy-
padku posiewu moczu pobranego me-
todą cewnikowania wynik może wyka-
zywać wzrost wielu bakterii.

Komórki drożdżaków mogą być mylo-

ne z erytrocytami lub kroplami tłuszczu,
jednak komórki drożdżakowate charak-
teryzują się specyfi czną budową (kształt
odcisku buta). Ich obecność jest zazwy-
czaj wynikiem zanieczyszczenia, ponie-
waż bardzo rzadko drożdżaki są przy-
czyną infekcji dróg wyprowadzających
mocz. Podobnie sytuacja przedstawia
się w przypadku identyfi kacji w próbce
moczu komórek grzybni grzybów wła-
ściwych. Ich obecność w przypadkach
patologicznych może świadczyć o grzy-
bicy systemowej obejmującej nerki.

W próbce moczu można zidentyfi ko-

wać jaja pasożytów układu moczowego
(Capillaria plica i Dioctophyma renale),
jednak są to bardzo rzadkie pasożyty
(autorzy nie spotkali się jeszcze z nimi
w swojej praktyce) (7, 8).

Krople tłuszczu mogą pojawić się

zwłaszcza w próbce moczu kotów
(w miąższu nerki kotów znajduje się
tłuszcz) i bardzo rzadko w przypad-
kach otyłości, cukrzycy i niedoczynno-
ści tarczycy. Mają one różny rozmiar
(przez co mogą być mylone z erytrocy-
tami) i w mikroskopie świetlnym mogą
lekko świecić się na zielono. Umiejsca-
wiają się bezpośrednio pod szkiełkiem
nakrywkowym. Krople tłuszczu mogą
być również zanieczyszczeniem pocho-
dzącym ze środków poślizgowych sto-
sowanych do cewnikowania.

W moczu można obserwować wie-

le obiektów niemających znaczenia
klinicznego i będących zazwyczaj za-
nieczyszczeniami wprowadzonymi
do materiału podczas pobierania go,
transportu i przeprowadzania badania.
Są nimi między innymi pęcherzyki po-
wietrza, plemniki, puder (zazwyczaj z rę-
kawiczek diagnostycznych), włosy, od-
chody, pyłki kwiatowe, spory grzybów,

odłamki szkła i włókna. Ich rozpoznanie
jest bardzo ważne, gdyż mogą być myl-
nie zidentyfi kowane jako dowody pro-
cesów patologicznych przebiegających
w drogach wyprowadzających mocz.

Próbka moczu może być również wy-

korzystana do przeprowadzenia na niej
badań serologicznych. Wyspecjalizowa-
ne laboratoria oferują wykonanie badań
na przykład w kierunku leptospirozy
lub nosówki. W moczu można ozna-
czyć obecność i poziomy metali cięż-
kich, jodu i innych pierwiastków oraz
leków. Badania te jednak nie są przy-
datne w codziennej praktyce lekarzy
małych zwierząt.

Mocz jako materiał laboratoryjny

jest łatwo dostępny i nie nastręcza du-
żych trudności podczas analizy. Wyni-
ki uzyskane w laboratorium powinny
być interpretowane bardzo ostrożnie,
ze szczególnym uwzględnieniem spo-
sobu uzyskania próbki, warunków prze-
chowywania, wywiadu i badania kli-
nicznego. Analiza moczu nie dostarcza
informacji jedynie o procesach toczą-
cych się w obrębie układu wydalnicze-
go, ale również pozwala pośrednio oce-
nić ogólne funkcjonowanie organizmu
lub nakierowuje na problem umiejsco-
wiony w innym, niekiedy odległym na-
rządzie.

‰

Piśmiennictwo
1. Cowell R.L., Tyler R.D., Meinkoth J.H.: Dia-

gnostic Cytology And Hematology Of The
Dog And Cat. Mosby Elsevier, St. Louis
2008.

2. Meyer D.J., Harvey J.W.: Veterinary Labora-

tory Medicine: Interpretation and Diagnosis.
Saunders, St. Louis 2004.

3. Książek A., Rutkowski B.: Nefrologia. Cze-

lej, Lublin 2004.

4. Hadrick M.K.: Acute tubulointerstitial ne-

phritis with eosinophiluria in a dog. „J. Vet.
Intern. Med.”, 1996, 10(1):45-7.

5. Brandt L.E.: Localization of Canine, Feline,

and Mouse Renal Membrane Proteins. „Vet.
Pathol.”, 2011, 28 (abstrakt).

6. Szewczyk E.M.: Diagnostyka bakteriolo-

giczna. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2005.

7. Callegari D.: Canine bladderworm (Capilla-

ria plica) infection associated with glomerular
amyloidosis. „Vet. Parasitol.”, 2010, 25,
168(3-4):338-41.

8. Ferreira V.L.: Dioctophyma renale in a dog:

clinical diagnosis and surgical treatment.
„Vet. Parasitol.”, 2010, 26; 168(1-2):151-5.

lek. wet. Anna Kuziemska

Gabinet Weterynaryjny

51-672 Wrocław, ul. Partyzantów 12 D