TYSZKE ANALIZA DECYZYJNA I PODEJMOWANIE DECYZJI część II

Rozdział 8 Subiektywna reprezentacja problemu decyzyjnego

1. REPREZENTACJA PROBLEMÓW RYZYKOWNYCH

a) Redukcja niepewności.

Rozwiązywanie problemu rozpoczyna się od utworzenia jego reprezentacji (czyli sformułowania problemu decyzyjnego). Przebieg tego procesu ma duży wpływ na wybór strategii rozwiązania danego problemu.

Jak wygląda ten proces? Otóż jak zawsze jest na to kilka teorii

Pierwsza z nich to model SEU (więcej o niej było na ćwiczeniach, ogólnie chodzi o sumę subiektywnego prawdopodobieństwa i użyteczności) Jest to jednak teoria niewystarczająca (no a o miałam napisać ze nie wystarczająco fajna?! ) Okazuję się bowiem, że nie jest on adekwatna do rozumowania w warunkach niepewności. Ludzie w takich sytuacjach starają się nie tylko szacować niepewność, co nadawać sens serii zdarzeń przypadkowej (redukcja niepewności zamiast obliczania prawdopodobieństw)

b) Efekt izolacji-

-zwracanie uwagi na różnice, pomijanie podobieństw; zwracanie uwagi na zmiany (straty/zysk) a nie atrakcyjność końcowego stanu

c) Upraszczanie procesów decyzyjnych

2. ALTERNATYWY WIELOASPEKTOWE

a) Konstrukty poznawcze (to zdaje się taki nasz sposób patrzenia na świat, system pojęć)

właściwości :

-preferujemy to co jest zgodne z naszymi konstruktami poznawczymi

-oceny innych są bardziej ekstremalne (tendencja do wahań i skrajności zarówno na plus i minus) gdy oceniamy według własnych kategorii niż wg. kategorii dostarczonych z zewnątrz

z konstruktami dzieją się różne dziwne rzeczy, np.

integrowanie - konstrukty mają więcej implikacji niż wskazuje na to logika (np. z jednej cechy ludzie wnioskują o 2, np. z tego, że ktoś ma poczucie humoru, wnioskujemy ze jest inteligentny) ; liczba powiązań między konstruktami wzrasta wraz z wiekiem (wpływ doświadczenia)

dywergencja - specjalizacja poszczególnych podsystemów poznawczych człowieka (dzieje się tak przy dużej ilości konstruktów społecznych)

podsumowanie : myślenie dot. wielu aspektów jest zbyt złożone i niezbyt logiczne…

modele rozwiązania problemu :

myślenie w kategoriach „cele- środki”

najpierw myślimy o celu a potem dochodzimy do tego jak do nich dojść

model ten jest uważany za najbardziej naturalny dla człowieka

problem (egzamin z poznawczej ) - > cel (zdać ) -> zrobić notatki

- > ściągać

- > nauczyć się ?

Często cel uświęca środki

myślenie w stylu „drzewa decyzyjnego ”

szukamy różnych alternatyw i możliwości i sprawdzamy do czego nas to może zaprowadzić

problem (egzamin z poznawczej )

/ \

nauczę się nie nauczę się

/ \ / \

Zdam nie zdam zdam nie zdam

skrypty -wzorce poznawcze, przebieg zdarzeń

hierarchiczne - ( przy przywoływaniu skryptu odwołujemy się tylko do tego piętra hierarchii, która jest nam potrzebna, ekonomia gromadzenia informacji)

Rozdział 9 - przekonania i mechanizmy ich powstawania

Ludzie posługują się myśleniem probabilistycznym, przy czym popełniają masę błędów.

Konserwatyzm poznawczy - zjawisko zaniżania prawdopodobieństw hipotez w porównaniu z ocenami otrzymanymi regułą Bayesa

Radykalizm poznawczy - odwrotnie do powyższego zawyżanie .

Mechanizmy wnioskowania probabilistycznego:

1. mechanizm reprezentatywności - „prawdopodobieństwo, że zdarzenie A należy do klasy B lub proces B generuje zdarzenie A jest tym większe, im większe podobieństwo między A i B”

jednym z przejawów działania mechanizmu reprezentatywności jest niewrażliwość na wielkość próby. W większej próbie prawdopodobieństwo odchylenia od 50% jest dużo mniejsze. Czyli gdy mamy podać w której grupie- mniejszej czy większej bardziej prawdopodobne jest przekroczenie limitu 60 %, jest to dużo trudniejsze w grupie większej. Błąd polega na tym, że nie zwracamy uwagi na wielkość próby.

Innym przejawem jest twierdzenie, że bardziej losowe są zdarzenie nieregularne. Dlatego właśnie nie wybieramy w totolotku liczb, które są obok siebie, ani na krawędziach

Kolejny błąd, jakiemu ulegamy, żeby ułatwić sobie ciężką pracę jaką jest myślenie to ignorowanie apriorycznych prawdopodobieństw wyników, czyli nie bierzemy pod uwagę informacji podanych od razu. Jeśli jest grupa 30 prawników i 70 inżynierów i mamy oszacować kim jest każda z tych 100 osób czy prawnikiem, czy inżynierem, nie bierzemy pod uwagę, że tych drugich powinno być dużo więcej w grupie. Szacujemy tylko na podstawie własnych osądów

2. mechanizm dostępności psychicznej zdarzenie uważamy za bardziej prawdopodobne, gdy łatwiej je sobie wyobrazić

tu mamy zjawisko pozornej korelacji i przystosowanie probabilistycznej oceny do przypadkowo wybranej wartości początkowej. Po szczegóły odsyłam do „błędów poznawczych” - był taki tekst na Albinie

potrafimy też przeceniać prawdopodobieństwa koniunkcyjne a przy okazji nie doceniamy dysjunkcyjnych. W rezultacie mówimy, że większe jest prawdopodobieństwo, że zdamy psychologie ogólną i psychometrię niż, że zdamy psychometrię

skłonność do przeceniania koniunkcji może jednak prowadzić do zbytniego optymizmu w ocenie możliwości

3. mechanizm myślenia przyczynowego- ludzie mają znacznie większe zaufanie do przewidywań, w których z przyczyn wnosi się o skutkach a nie na odwrót. Czyli, że diagności z nich słabi, oj, kulawi.

Ponieważ błędy te pojawiają się nawet w największych mózgach rachunku prawdopodobieństwa, przyjmuje się po prostu, że człowieczek nie jest na tyle rozwinięty, żeby potrafił hamować się przed pójściem na skróty, za to z błędem poznawczym.

Brehmer stwierdził na przykład, że ludzie nie posiadają odpowiednich schematów poznawczych potrzebnych do efektywnego postępowania w zadaniach probabilistycznych.

Ponadto jesteśmy tak pewni siebie, że uważamy, iż potrafimy szacować znacznie trafniej niż w rzeczywistości.

Przyczyny zbytniej pewności siebie:

1. w zwykłych okolicznościach życiowych jesteśmy skoncentrowani na śledzeniu następstw działań, które wybraliśmy a nie tych, które odrzuciliśmy

2. uzyskujemy często pozytywne wyniki potwierdzające. Np. eksperymentator, który bardzo wierzy w swoją hipotezę badawczą ma większą szansę na jej potwierdzenie.

Rozdział 10 Zachowanie w warunkach ryzyka

1. PERCEPCJA I PODEJMOWANIE RYZYKA

• awersja do ryzyka (gdy użyteczność jest mała)

• skłonność do ryzyka (gdy użyteczność jest duża)

tendencja pesymistyczna - gdy zdarzenia zapowiadają coś pozytywnego, nie wierzę w ich ziszczenie, kiedy zapowiadają stratę uważam, że są bardziej prawdopodobne

tendencja optymistyczna - jak wyżej tylko odwrotnie

1. Model Nowakowskiej

Motywacja : im mniej prawdopodobny jest sukces tym motywacja jego osiągnięcia jest wyższa; im większe prawdopodobieństwo porażki, tym większa motywacja jego uniknięcia

Przestrzenie ryzyka (preferowane ryzyko ):

-pusta (wybieram działanie bezpieczne)

-normalne (ryzykuję, gdy szanse sukcesu są wysokie)

-dziwne (to nie ja wymyśliłam! ), ryzykuję, gdy szanse sukcesu

a) są wystarczająco niskie

b) są ani za małe ani za duże

c) są bardzo małe albo bardzo duże

2. Portfelowa teoria ryzyka Coombsa

Ludzie lubią i poszukują pewnego ryzyka, ale jednocześnie nie chcą zbyt dużego ryzyka

Mamy ulubiony poziom ryzyka (idealny, optymalny, preferowany )

1.Niezależnie od wygranej wybieramy działanie o poziomie ryzyka bliższym do preferowanego

2. Jest tylko jedna wartość preferowanego ryzyka (odchylenie zarówno na plus i minus powoduje spadek atrakcyjności )

3. Z dwóch zakładów o preferowanym poziomie ryzyka wybieramy ten o większej oczekiwanej użyteczności

Ryzyko wzrasta monotonicznie wraz ze wzrostem zakresu zmienności wyników

(w sensie wzrasta nie tak jak nam się wydaje ze wzrasta, kiedy np. gdy operujemy dużymi liczbami, wydaje się nam że więcej stracimy )

Przy dwóch takich samych loteriach ta rozłożona na większą liczbę rozgrywek spostrzegana jest jako mniej ryzykowna

3. Teoria perspektywy (Kahnemann Tversky )

• efekt izolacji (por rozdział 8)

• bardzo małe prawdopodobieństwa i różnica między prawdopodobnymi zdarzeniami są przeceniane/niedoceniane jeśli chodzi o ich wagi

2. CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE PERCEPCJĘ I PODEJMOWANIE RYZYKA

Różne teorie na temat ryzyka

oczekiwana strata = wielkość straty * prawdopodobieństwo straty

oczekiwana użyteczność = prawdopodobieństwo użyteczności (zyski i straty )

teoria aksjomatyczna

ryzyko : liniowa funkcja wartości i wariancji

inne ważne aspekty ryzyka

+dobrowolność/konieczność

+odroczenie konsekwencji

+chroniczność / katastroficzność

+wiedza o rzeczywistym ryzyku (świadomość ryzyka )

+względna częstość występowania ryzyka

Rozdział 11 Proste reguły wyboru między złożonymi alternatywami.

(czyżby ironia panie Tyszka?)

1. TECHNIKI BADANIA PROCESU DECYZYJNEGO

- początkowo behawioryzm (decyzje kierowane zasadą maksymalnego zysku )

-badanie czasu reakcji

Zależy od trudności, złożoności zadania, ważności dla decydenta, złożoności procesu poznawczego

-badanie przebiegu poszukiwania informacji (kolejność analizy alternatyw, oszacowywana na podstawie ruchów gałki ocznej)

-śledzenie procesu jawnego poszukiwania informacji o dostępnych alternatywach (pokazujemy tabelkę )

-głośne myślenie

2. PROSTE REGUŁY WYBORU

• reg. dominacji - alternatywa A jest wybierana nad B przynajmniej dla jednego z atrybutów i nie jest gorsza od B dla żadnego z pozostałych atrybutów

reguły oparte na eliminacji alternatyw

• reg. koniunkcyjna - zas satysfakcji, stos przy dużej ilości alternatyw, satysfakcjonujący pod każdym względem

• reg. alternatywna - satysfakcjonujący chociaż pod jednym względem

• reg. eliminacji według kolejnych aspektów - atrybuty są rozpatrywane w kolejności ważności

• reg. leksykograficzna - zakłada, że decydent posiada hierarchię ważności atrybutów i wybiera alternatywę najlepszą ze względu na najważniejszy atrybut

• reg. leksykograficzna minimalnej różnicy - jak wyżej + przyjmuje się, że dla każdego atrybutu istnieje próg atrakcyjności alternatywy

• reg maksyminowa - wybiera się najgorsze aspekty dla każdej alternatywy i ustala się jtóry z tych aspektów jest najlepszy i wyb się alternatywę odpowiadającą temu aspektowi (najlepszy z najgorszych )

• reg. maksymaksowa - najlepszy z najlepszych

• reg wyboru wg największej różnicy -wybór najlepszego atrybutu ze wzg. na który alternatywy są najbardziej zróżnicowane

• reg addytywnych różnic użyteczności porównywanie i ocenianie różnic między alternatywami ze wzg. na wagę poszczególnych atrybutów

reg prostej lub ważonej większości pozytywnych aspektów i prostej lub ważonej mniejszości negatywnych aspektów (trzeba mu przyznać- przeszedł sam siebie )

przebieg

- rozróżnianie pozytywnych i negatywnych atrybutów

-met prosta większości pozytywnych aspektów : wybieramy to co ma najwięcej pozytywnych ocen dla wszystkich atrybutów

-met ważona większości pozytywnych ocen : gdy dodatkowo różnicujemy to ze wzg. na wagę poszczególnych atrybutów

-reg. mniejszości negatywnych aspektów : bierze się pod uwagę „za” i „przeciw”

reguły kontekstowe (jedne cechy wpływają na inne)

• reg. większości najlepszych aspektów -wybór tej alternatywy, która ma najwięcej atrybutów dla których jest najlepsza

• najmniejszej liczby najgorszych aspektów - najmniej atrybutów ze wzg. na które jest najgorsza

Zasady te naruszają warunek niezależności preferencji bez znaczenia (obala teorie użyteczności)

3. „RACJONALNOŚĆ” PROSTYCH REGUL WYBORU

Krytyka wszystkiego co napisałam wyżej

Reguły te

naruszają różne warunki racjonalności np. przechodniość i niezależności wyboru od dodatkowych alternatyw bez znaczenia

mają ograniczony zakres stosowania (dużo założeń, są dość skomplikowane, sztuczne )

Rozdział 12: podejmowanie decyzji jako proces

DYNAMIKA PROCESU DECYZYJNEGO

Kozielecki: celem osoby podejmującej decyzję jest znalezienie rozwiązania dobrego, jednak niekoniecznie optymalnego.

Lewin - kilka typów konfliktów w sytuacji decyzyjnej

Dany konflikt występuje w zależności od tego, czy alternatywy, między którymi ma nastąpić wybór zawierają wartości atrakcyjne czy odpychające dla osoby.

• Działanie dwu wartości pozytywnych, które nie mogą być jednocześnie osiągnięte

• Działanie dwu wartości negatywnych, z których jedna musi być wybrana

• Pozytywna wartość współwystępuje z negatywną i nie da się jej osiągnąć bez tej drugiej

Lewin uważał, że ludzie mają skłonność do ucieczek od sytuacji konfliktowych. Próbują rozmaitych nieracjonalnych sposobów rozwiązania problemu.

PROCES DECYZYJNY:

1. Ustalenie atrybutów charakteryzujących rozważania na temat wyboru- struktura jest zwykle bez hierarchii , zbiór alternatyw jest niekompletny

2. wybór skal i standardów, czyli uporządkowanie alternatyw i wybór kategorii, na jakich podstawie będziemy oceniać trafność alternatywy

3. ustalenie preferencji - zgodnie z wybraną skalą oceniamy alternatywy i określamy lepsze i gorsze

4. uzasadnienie wyboru - sprawdzenie która alternatywa otrzymuje najwyższą ocenę (globalną, jeśli użyliśmy kilku kategorii)]

5. wybór następuje, gdy dokładnie jedna alternatywa spełnia wymagania danej reguły decyzyjnej

jeśli wymogi spełnia więcej niż jedna alternatywa, proces jest ponawiany, aż do wyboru tylko jednej.

Problem z podejmowaniem decyzji wiąże się z tym, że ludzie często posiadają niezgodne preferencje i nie chcą przezwyciężać tego stanu. Uruchamiają za to różne systemy wartości w zależności od potrzeb.

Montgomery - decydent dysponuje różnymi sposobami pozwalającymi mu podnosić lub obniżać wartość danej alternatywy. Można np.:

• Uznać argument za tak nieprawdopodobny, że aż nieważny

• Przekonać samego siebie, że danym skutkom można zapobiec, więc nie należy odrzucać alternatyw

• Uwzględnić perspektywę czasową - jeśli coś ma się stać w odległym czasie, to beż sensu o tym myśleć.

DOSTĘPNOŚĆ INFORMACJI

Informacje zewnętrzne - ważne są ich rodzaje, dokładność, sposób prezentacji, zakodowanie. Zakres i precyzja otrzymanej informacji wpływa na stosowaną strategię decyzyjną. Te informacje mogą być zniekształcone błędami poznawczymi.

Informacje wewnętrzne - zachodzą tu dwa procesy: uczenia się i wnioskowania.

Doświadczenie wpływa na nasze strategie oceny złożonych alternatyw i na same preferencje. Częściej będziemy wybierać alternatywy zachowane w pamięci jako pozytywne

Ludzie w procesach oceny wykorzystują także informacje inferowane (wywnioskowane)

Najsilniejsze dane w tym zakresie- atrakcyjność interpersonalna.

Spostrzegając określone zachowania i cechy osób wnioskujemy o ich innych cechach. Istnieją tu cechy centralne (jednak zależne od kontekstu), które są podstawą przewidywań o innych cechach danej osoby

Istnieją też cechy, które nie są taką podstawą. Dzieje się tak, ponieważ na podstawie doświadczeń indywidualnych i stereotypów tworzymy określone dla każdego teorie o ludziach i ich osobowości, które zawierają przekonanie o współwystępowaniu pewnych cech.

Wnioskowani o nie znanych charakterystykach nabiera znaczenia, gdy mamy wybierać między 2 alternatywami na temat których mamy nieporównywalne dane.

Ludzie starają się uzupełniać brakujące alternatywy (czy też info. W alternatywach) o wnioskowanie o prawdopodobnej wartości brakującej info.

ZASADA UPRASZCZANIA

Mając do czynienia ze złożonymi alternatywami decydenci opierają się na ocenach ograniczonych tylko do kilku najistotniejszych atrybutów.

Nawet, gdy jest możliwość swobodnego uzyskania info, decydent nie zdobywa całej info ważnej w świetle jego standardów oceny

Może to mieć związek z wahaniami w obrębie uwagi jak i unikaniem gromadzenia nadmiernej ilości danych

Paradoksalnie w badaniach Kielera i Hendricka czas decyzji okazał się być tym krótszy im decyzja trudniejsza. Badany rezygnował wtedy ze zbyt wyczerpującej analizy i wybierał przypadkowo. Sprawdzał tylko czy alternatywa spełnia minimum wymagań i jeśli tak było nie sprawdzał już kolejnych, tylko wybierał.

Uproszczenie może polegać na zredukowaniu oceny do porównania alternatyw ze względu tylko na najważniejszy atrybut albo na porównaniu tylko najgorszych aspektów alternatyw (reguła minimaksowa) lub na policzeniu liczby przewag (reguła większości)

Uproszczenie może także polegać na stosowaniu pewnych sekwencji strategii. Najpierw jest wstępna selekcja na podstawie reguły eliminacji a póżniej w zawężonej liczbie alternatym inna strategia wyboru.

Uproszczenie może polegać także na tym, że decydent już w fazie 1 procesu decyzyjnego obiera sobie jedną alternatywę dominującą i później prowadzi proces tak, żeby być pewnym, że ta alternatywa jest faktycznie słuszna.

Rozdział 13- podejście normatywne i opisowe w badaniach decyzji ludzkich

Pomoc czy zastępowanie człowieka w procesach decyzyjnych?

Mamy dwa podejścia:

1. analiza decyzyjna - opis faktycznego przebiegu procesu decyzyjnego

2. formułowanie racjonalnych zasad według których należy podejmować decyzje

wspólny punkt: - cel - pomaganie człowiekowi w rozwiązywaniu trudnych problemów decyzyjnych

analiza decyzyjna:

gdy w problemie głównym kłopotem jest zintegrowanie ogromnej ilości danych, analiza decyzyjna dostarcza tu odpowiednich modeli.

Gdy mówimy o proc. Dec. To przewaga maszyn (komputerów) nad człowiekiem dotyczy przede wszystkim zdolności rachunkowych

Zatem analiza Dec. Ma za cel wspieranie decydenta w tych punktach, w których on jest słaby a komputer potrafi

Przykład: Edwards i Philips - system przetwarzania info.

Spory między analizą decyzyjną a psychologią decyzji (podejście normatywne i deskryptywne) odnoszą się do pojęcia racjonalności. Normatywni zakładają, że racjonalność to wewnętrzna spójność i zgodność preferencji i sądów decydenta. Deskryptywni zakładają znacznie większą ostrożność w klasyfikacji Zach. Jako błędnych.

2

Wybór skal i standardów oceny

Ustalenie atrybutów

Ustalenie preferencji

Uzasadnienie wyboru

decyzja

---