METODY I TECHNIKI BADAŃ PEDAGOGICZNYCH
OBSERWACJA
Niezbędnym warunkiem skutecznych oddziaływań wychowawczych jest wszechstronne poznanie dziecka.Poznać ucznia to znaczy przede wszystkim podać jego charakterystykę , która może dotyczyć różnorodnych cech osobowości czy form zachowania.
Najbardziej przydatna dla poznawania drugiej osoby w warunkach pracy wychowawczej jest obserwacja , która według miedzy innymi Łobockiego , Babskiej i Sztumskiego jest metoda badawczą , a z kolei według Pilcha jest techniką .
Obserwacja (wg. Sztumskiego) celowe , ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu , procesu lub zjawiska. Obserwacja jest najbardziej elementarną metodą poznania.
Z kolei Pilch przez obserwację rozumie , że jest to czynność badawcza polegająca na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń zmysłowych.
Istotą tej metody badawczej jest to , że badacz nie ingeruje w naturalny przebieg zjawisk , które chce zbadać.
Obserwacja jako metoda charakteryzuje się cechami :
- obiektywność : zapewni obserwacji postępowanie polegające przede wszystkim na tym , że obserwator nie ujmuje faktów i zdarzeń pod kątem własnych oczekiwań, uprzedzeń czy nastawień emocjonalnych
- wierność : jest to cecha polegająca na rejestrowaniu faktów wolnych od zniekształceń rzeczywistości
- celowość : szukanie odpowiedzi , dlaczego i w jakich warunkach dane zjawisko występuje. Obserwacja powinna być przeprowadzona w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego wcześniej
- systematyczność i planowość : powinna trwać ciągle i być przeprowadzona wedle określonego systemu pozwalającego spostrzegać obiekty wielokrotnie i w różnych warunkach jego występowania. Planowość polega na tym , aby ta metoda była stosowana według ustalonego planu odpowiadającego celom obserwacji. Pozwala to skoncentrować się na tym , co najbardziej istotne
- wnikliwość : powinna poszukiwać uwarunkowań i zależności przyczynowo-skutkowych miedzy nimi
- wyczerpująca :powinna doprowadzać do ujęcia wszystkich istotnych elementów.
Do najważniejszych cech badacza należą : zdolność obserwacyjna i spostrzegawczość. Nie powinien on ingerować w przebieg zjawisk oraz wywoływać określonego rodzaju zachowania.
Podział obserwacji :
? ze względu na czas :
- ciągła : jest spostrzeganiem faktów na przestrzeni dłuższego czasu
- próbek czasowych : jest spostrzeganiem w krótkich odcinkach czasu , badacz z góry określa przedziały czasowe , w których będzie dokonywał obserwację. Otrzymane dane wykorzystuje się do określenia różnorodności , częstości i czasu występowania danego zjawiska
- próbek zdarzeń : badacz z góry określa, jakie zdarzenia chce obserwować , czeka na nie i dokładnie je rejestruje. Zachowanie obserwowanego obiektu jest związane z sytuacją , to znaczy , że pojawienie się danej sytuacji wyzwala określone zachowanie
? ze względu na treść :
- całościowa : jest to spostrzeganie pełnego i całościowego obrazu rzeczywistości
- częściowa : to spostrzeganie wybranych aspektów rzeczywistości
? ze względu na liczbę przedmiotów :
- jednostkowa : występuje, gdy obserwacja dotyczy jednego przedmiotu
- kompleksowa: gdy, obserwacja ujmuje zespół przedmiotów, zjawisk uzupełniających się wzajemnie
? ze względu na cel :
- otwarta : zmierza do tego , by na jej podstawie zaplanować badania lub dalszą obserwację
- systematyczna : to planowe i powtarzające się gromadzenie spostrzeżeń w celu wykrycia zależności między zjawiskami
? ze względu na sposoby dokonywania :
- bezpośrednia : badający nie tylko zbiera dane , ale ma również możliwości sprawdzenia wiarygodności tych danych odwołując się do innych metod badawczych np. do wywiadu , do eksperymentu . Istnieje źródło deformacji , którym jest sam badający . Od jego obiektywizmu skrupulatności zależy rzetelność uzyskanych wyników obserwacji
- pośrednia : badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstawanie
- kontrolowana : obserwacja jest prowadzona w oparciu o określone narzędzia np. kwestionariusz , schematy , normy , które pełnią dwojaką funkcję : służą do gromadzenia spostrzeżeń i są czynnikiem kontrolującym prawidłowość prowadzonej obserwacji
- niekontrolowana : jest to obserwacja prowadzona bez narzędzi systematyzujących . Jest to również obserwacja planowa , ale przeprowadzana swobodnie
- jawna : jest wtedy , gdy badani wiedzą o tym , że są przedmiotem zainteresowań obserwatora . Można uzyskać fałszywe dane o zachowaniu
- ukryta : stosuje się ją w celu wyeliminowania przyczyn zachowań nienaturalnych u badanych . Obserwacja ta pozwala na uchwycenie autentycznych zachowań .
Pomocnicze techniki stosowane w obserwacji można podzielić na :
- niestandaryzowane, które posiadają taką cechę, że gromadzą materiał bez wyróżniania poszczególnych zagadnień i aspektów oraz bez umiejscowienia czasowego. Są to np.: notatki, opisy, filmy, fotografie
- standaryzowane, które są doskonalszą techniką gromadzenia materiałów, gdyż następuje to z wyróżnieniem poszczególnych problemów i zagadnień z równoczesnym ujęciem czasowym.
Należy do nich arkusz obserwacyjny, który jest wcześniej przygotowanym kwestionariuszem z wytypowanymi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja. Notuje się wszelkie spostrzeżone fakty, zdarzenia, okoliczności mające związek z danym zagadnieniem. Notowania mogą być oznaczone datą.
Do technik standaryzowanych należy również dziennik obserwacji, który kategoryzuje spostrzeżenia ze względu na czas pojawienia się określonych faktów lub zmienności procesów w badanych grupach. Prowadzony jest w postaci zapisów dziennych.
Techniki standaryzowane mają wiele zalet, gdyż pozwalają na wcześniejszą typologię zagadnień, która zapobiega przeoczeniu przez badającego któregoś z nich oraz nadaje kierunek badaniom. Ponad to daje możliwość wykrycia zależności, na które warto zwrócić uwagę w dalszych badaniach.
Należy pamiętać, że poprawnie zorganizowana obserwacja wymaga zwracania uwagi na takie warunki jak :
1. Wstępna znajomość przedmiotu obserwacji.
2. Jasne sformułowanie zagadnień i celów obserwacji.
3. Bliższe poznanie przedmiotu obserwacji.
4. Szczegółowe skonstruowanie koncepcji badań.
Obserwacja jest jedną z najważniejszych metod otrzymywania informacji o świecie, jednak nie jedyną i żeby jej nie przeceniać, a także, aby uzyskać wiarygodną wiedzę, należałoby ją uzupełnić innymi metodami zdobywania danych. Natomiast rezultaty uzyskane dzięki obserwacji powinny być w dalszym ciągu procesu poznawczego opracowane za pomocą porównywania, analizy,syntezy i uogólnienia operacji myślowych.
ŹRÓDŁA:
- . Sztumski "Metodologia badań"
- Z. Babska "Metody badawcze stosowane w psychologii badawczej"