Organiczne zaburzenia

psychiczne włącznie z

zespołami objawowymi

OTĘPIENIE

Zespół amnestyczny

MAJACZENIE

OTĘPIENIE

Globalne upośledzenie intelektu bez zaburzeń

świadomości.

 Upośledzenie czynności poznawczych i

intelektu jest na tyle nasilone, że zaburza

wykonywanie zawodu i funkcjonowanie w

społeczeństwie.

 Podstawowym objawem jest utrata pamięci

zarówno krótko, jak i długotrwałej.

 Upośledzone zostają procesy myślenia

logicznego i abstrakcyjnego

 Mogą wystąpić objawy uszkodzenia wyższych

czynności korowych oraz zmiany osobowości.

OBJAWY OTĘPIENIA

A. Zauważalne objawy upośledzenia pamięci krótko i długotrwałej.

•

O upośledzeniu pamięci krótkotrwałej (niezdolności uczenia się nowego

materiału) świadczą trudności w odtworzeniu po 5 min. Nazw trzech

przedmiotów.

•

O upośledzeniu pamięci długotrwałej (niezdolności odtwarzania informacji

znanych w przeszłości) świadczą kłopoty pacjenta w przypominaniu sobie

danych dotyczących jego samego, np. co robił wczoraj, gdzie się urodził,

jaki był jego zawód, a także znanych powszechnie faktów np. kto był

poprzednim prezydentem, ważnych dat historycznych.

B. Przynajmniej jeden z wymienionych objawów:

•

upośledzenie myślenia abstrakcyjnego, np. niezdolność do określania

podobieństw i różnicowania między zbliżonymi pojęciami, trudności w

definiowaniu słów i pojęć itd.

•

upośledzenie myślenia logicznego, np. niezdolność do ułożenia

rozsądnego planu, stosunków z rodziną i z innymi ludźmi, rozwiązywania

problemów zawodowych

•

inne zaburzenia korowe, takie jak afazja (zaburzenia mowy), apraksja

(upośledzenie czynności ruchowych przy nie zmienionym pojmowaniu i

braku niedowładów), agnozja (niezdolność rozpoznawania i

identyfikowania przedmiotów przy prawidłowym funkcjonowaniu narządów

zmysłów) oraz trudności w wykonywaniu zadań konstrukcyjnych (np.

niezdolność kopiowania trójwymiarowych figur, montowania elementów

lub układania ich we wzory)

•

zaburzenia osobowości: zmiany lub zaostrzenie cech przedchorobowych

OBJAWY OTĘPIENIA

C.

Objawy wymienione wyżej wyraźnie utrudniają

pracę, funkcjonowanie w społeczeństwie i stosunków z

innymi ludźmi.

D.

Wymienione objawy występują nie tylko w przebiegu

majaczenia.

E.Albo (1), albo (2):
1.dane z wywiadu, wyniki badania somatycznego lub

wyniki badań dodatkowych przemawiają za

rozpoznaniem zaburzeń, które mogą być przyczyną

otępienia

2.podłoże organiczne jest prawdopodobne nawet w braku

dowodów, jeśli objawy nie są spowodowane

nieorganicznym zaburzeniem psychicznym, np. gdy

upośledzenie procesów poznawczych nie jest przejawem

depresji

Diagnoza otępienia

Badanie neuropsychologiczne - ocena aktualnego
poziomu aktywności poznawczej oraz charakterystyka
przebiegu poszczególnych procesów poznawczych.
Na podstawie analizy ilościowej i jakościowej
uzyskanych w ten sposób danych klinicysta ustala
ewentualną obecność i głębokość deficytów
poznawczych. W jej wyniku można stwierdzić, czy
aktualny poziom aktywności poznawczej odbiega od
stanu charakteryzującego daną osobę w przeszłości.
Jeżeli to porównanie nie wykazuje żadnych różnic, nie
ma żadnych podstaw do rozpoznania otępienia. Często
jednak efektem badania neuropsychologicznego jest
stwierdzenie obecności deficytów poznawczych,
będących przejawem obniżenia poziomu aktywności
poznawczej w stosunku do stanu przed chorobą.

Diagnoza otępienia

O deficytach takich można powiedzieć, że:

1.

nie wykraczają poza objawy wynikające z
fizjologicznego starzenia się ośrodkowego układu
nerwowego (OUN) lub

2.

nie osiągają głębokości otępienia i mogą występować
na przykład w przebiegu depresji, łagodnych zaburzeń
poznawczych albo ich przyczyna jest jeszcze inna lub

3.

spełniają kryteria otępienia, a profil deficytów
poznawczych jest charakterystyczny dla określonego
rodzaju.

W każdym z powyższych przypadków stwierdzenie

obniżenia poziomu aktywności poznawczej jest

możliwe jedynie na podstawie indywidualnej analizy

wcześniejszego funkcjonowania intelektualnego

badanej osoby.

Indywidualna analiza wcześniejszego

funkcjonowania intelektualnego

badanej osoby

Niezbędne stają się wówczas takie dane, jak:

wiek, wykształcenie, rodzaj wykonywanej pracy i

zainteresowania.

 W ustalaniu wcześniejszego poziomu

aktywności poznawczej pomocne są także

wyniki określonych prób klinicznych, których

realizacja w nieznacznym stopniu zmienia się

wraz z wiekiem. Należą do nich między innymi

podtest „Wiadomości" i „Słownik" ze Skali

Inteligencji dla Dorosłych.

Indywidualna analiza wcześniejszego

funkcjonowania intelektualnego

badanej osoby

Oznacza to, że — w diagnostyce otępienia —

jedynie obecność narastających w miarę upływu

czasu zaburzeń procesów poznawczych w

porównaniu z ich poziomem przed chorobą

upoważnia do postawienia takiej diagnozy.

Konieczność obserwowania dynamiki zmian w

przebiegu procesów poznawczych nabiera

szczególnego znaczenia diagnostycznego w

przypadku osób, u których podejrzewa się

początkowe stadium procesu otępiennego. W

takich sytuacjach zaleca się monitorowanie

przebiegu aktywności poznawczej w odstępach 6-

miesięcznych.

Badanie neuropsychologiczne wykorzystuje się także

do oceny głębokości otępienia i w monitorowaniu

dynamiki zmian w sferze aktywności poznawczej,

 a co za tym idzie — w śledzeniu tempa progresji

objawów otępienia. Informacje na ten temat mają

istotne znaczenie zarówno dla klinicystów w

kontekście diagnostyki różnicowej, jak i dla osób

opiekujących się chorym.

 W sposób bezpośredni warunkują one jakość i

intensywność sprawowanej opieki oraz pozwalają na

zaplanowanie jej form w bliższej i dalszej przyszłości.

 Kolejnym istotnym celem badania

neuropsychologicznego jest określenie rodzaju

otępienia. Każdy z jego typów charakteryzuje się

ściśle określonym profilem deficytów funkcji

poznawczych.

Diagnoza otępienia - rozpoznania
pomiędzy:

1. chorobą Alzheimera,

2. otępieniem naczyniopochodnym (i jego

poszczególnych typów),

3. otępieniem z ciałami Lewy'ego

4. otępieniem czołowo-skroniowego.

Takie szczegółowe rozpoznanie jest możliwe

wyłącznie na podstawie wyników pełnego

badania neuropsychologicznego,

obejmującego ocenę przebiegu

poszczególnych procesów poznawczych.

Na przebieg aktywności poznawczej osób w

podeszłym wieku — oprócz uszkodzeń OUN —

niekorzystnie wpływają takie czynniki, jak:

 deficyty sensoryczne (zaburzenia wzroku i/lub

słuchu),

niektóre z przyjmowanych leków (m.in. długotrwale

stosowane środki uspokajające i nasenne),

 stan emocjonalny (np. obniżenie nastroju,

podwyższony poziom lęku) oraz

 ogólny poziom aktywności życiowej (mało

stymulujące środowisko).

Oznacza to, że wyniki testów stosowanych w

diagnostyce otępienia zawsze należy interpretować

w szerszym kontekście aktualnych uwarunkowań

biologiczno-psychologiczno-społecznych badanej

osoby.

OTĘPIENIE

F.00 W chorobie Alzheimera
F.01 Naczyniowe
F.02 W chorobach klasyfikowanych

gdzie indziej

(Pica, Creutzfeldta-Jakoba, Huntingtona,

Parkinsona)

F.03 Bliżej nie określone

Organiczny zespół

amnestyczny (F.04)

Upośledzenie pamięci krótko i długotrwałej spowodowane uszkodzeniem lub chorobą

mózgu.

OBJAWY ZESPOŁU AMNESTYCZNEGO

A.

Nie budzące wątpliwości objawy upośledzenia pamięci zarówno krótko, jak i
długotrwałej. Jeśli chodzi o zaburzenia pamięci długotrwałej, to bardzo odległe
wydarzenia są odtwarzane dokładniej niż wydarzenia stosunkowo niedawne. O
upośledzeniu pamięci krótkotrwałej (niezdolności uczenia się nowych danych)
mogą świadczyć trudności w odtwarzaniu po
5 min nazw trzech przedmiotów. O upośledzeniu pamięci długotrwałej
(niezdolności odtwarzania informacji znanych w przeszłości) świadczy niezdolność
odtwarzania informacji o samym sobie. np. co się zdarzyło poprzedniego dnia,
gdzie się pacjent urodził, jaki był jego zawód, a także niezdolność odtwarzania
ogólnie znanych wiadomości, np. kto był poprzednim prezydentem, ważnych dat
historycznych.

B. Wymienione objawy nie są elementem majaczenia ani nie wchodzą w skład

otępienia, to znaczy, że nie stwierdza się zaburzeń myślenia abstrakcyjnego,
upośledzenia osądu, żadnych innych zaburzeń wyższych czynności korowych ani
też zmian osobowości.

C. Wywiad, wyniki badania somatycznego oraz wyniki badań dodatkowych świadczą

o związku przyczynowym z określonym uszkodzeniem o charakterze organicznym.

Majaczenie (F.05)

Zespół zaburzeń psychicznych na podłożu organicznym, o ostrym przebiegu i z globalnym

upośledzeniem czynności poznawczych. Zaburzenia psychiczne są często odwracalne, a czas

ich trwania jest zazwyczaj krótki.

OBJAWY MAJACZENIA
A. Zmniejszenie trwałości uwagi w stosunku do bodźców zewnętrznych, co objawia się np. tym,
że trzeba powtarzać pytania, gdyż przedmiot uwagi nieustannie się zmienia. Niedostateczna

przerzutność uwagi na nowe bodźce, np. persewerowanie odpowiedzi na poprzednie pytanie.

B. Zaburzenia myślenia; świadczą o nich bezładne, porozrywane wypowiedzi.
C. Przynajmniej dwa z wymienionych objawów:
1. obniżenie poziomu czuwania, np. trudności z utrzymaniem czuwania w trakcie badania

lekarskiego

2. zaburzenia spostrzegania: fałszywe interpretacje, iluzje, omamy
3. zaburzenia rytmu snu i czuwania, z bezsennością lub sennością w ciągu dnia
4. niepokój ruchowy lub obniżenie napędu ruchowego
5. dezorientacja w czasie i miejscu, błędne rozpoznawanie osób
6. upośledzenie pamięci, czyli niezdolność uczenia się nowego materiału (np. trudności w

odtwarzaniu po 5 min nazw kilku różnych przedmiotów) oraz odtwarzania wydarzeń z

przeszłości (np. przebiegu aktualnej choroby).

D. Zaburzenia ujawniają się szybko, zazwyczaj w ciągu kilku godzin lub dni. i mają zmienne

nasilenie

w ciągu doby.

E. Jeden z dwu wymienionych czynników:
1. wywiad, badanie somatyczne lub badania dodatkowe ujawniają określone zaburzenie (lub

zaburzenia) organiczne

2. podłoże organiczne jest prawdopodobne nawet w braku dowodów, jeśli objawy nie są

spowodowane nieorganicznym zaburzeniem psychicznym, np. gdy niepokój i zaburzenia snu

nie są przejawem epizodu maniakalnego.

Chorzy z otępieniem są szczególnie podatni na majaczenie. Majaczenie nałożone na otępienie

jest zjawiskiem częstym.

ROZPOZNANIE RÓŻNICOWE

MAJACZENIA l OTĘPIENIA

Przebieg
Początek
Czas trwania
Nasilenie objawów
Zaburzenia
świadomości
Orientacja

Stan emocjonalny

Myślenie
Zaburzenia pamięci

Zaburzenia
postrzegania

Napęd ruchowy
Sen

Uwaga i czujność

Rokowanie

Gwałtowny
Nagły
Dni, tygodnie
Zmienne
O zmiennym nasileniu
Upośledzona,
przynajmniej okresowo
Lęk, drażliwość

Zaburzone
Znaczne upośledzenie
pamięci krótkotrwałej

Często omamy

(zwłaszcza
wzrokowe)

Obniżony, wzmożony

lub
zmienny Rytm snu i
czuwania zaburzony

Wybitnie zaburzone
Majaczenie jest
często odwracalne

Przewlekły
Zazwyczaj podstępny
Miesiące, lata
Powoli postępujące
Nie występują
Początkowo prawidłowa

Chwiejność emocjonalna,
zazwyczaj nie stwierdza
się lęku

Zubożenie
Upośledzenie pamięci
zarówno krótkotrwałej, jak
i długotrwałej
Omamy mniej częste, z
wyjątkiem nocnych
epizodów majaczenia
Prawidłowy
Rytm snu i czuwania mniej
zaburzony
Mniej zaburzone
Otępienie w większości
przypadków jest
nieodwracalne

F.06 Inne zaburzenia psychiczne

spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcją

mózgu, albo chorobą somatyczną

F06.0 Halucynoza organiczna
F06. 1 Organiczne zaburzenia katatoniczne
F06.2 Organiczne zaburzenia urojeniowe (podobne do schizofrenii)
F06.3 Organiczne zaburzenia nastroju (afektywne)

.30 Organiczne zaburzenia maniakalne
.31 Organiczne zaburzenia dwubiegunowe
.32 Organiczne zaburzenia depresyjne
.33 Organiczne zaburzenia afektywne mieszane

F06.4 Organiczne zaburzenia lękowe
F06.5 Organiczne zaburzenia dysocjacyjne
F06.6 Organiczna chwiejność afektywna (astenia)
F06.7 Łagodne zaburzenia procesów poznawczych

.70 Bez towarzyszącej choroby ogólnoustrojowej
.71 Z towarzyszącą chorobą ogólnoustrojową.

F06.8 Inne określone zaburzenia psychiczne spowodowane

uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu, albo chorobą somatyczną

F06.9 Nie określone zaburzenia psychiczne spowodowane

uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu, albo chorobą somatyczną.