Organiczne zaburzenia

psychiczne

Organiczne zaburzenia

psychiczne

•

Zaburzenia psychiczne wynikające
z nieprawidłowego
funkcjonowania mózgu związane z
chorobą, procesem
degeneracyjnym lub uszkodzenia
mózgu.

Średnia oczekiwana długość

życia

•

średniowiecze – 27 lat

•

1900 - 48 lat

•

1995 - kobiety 80,4 mężczyźni

73,5 - USA

•

2000 w Polsce kobiety 77,7
mężczyźni 69,2

Zmiany zachodzące w mózgu w

starości

•

masa 17% ok. 80
r.ż.

•

bruzdy

•

zakręty

•

komory

•

bariera krew-mózg

•

przepływ krwi

•

utlenowanie

Zmiany biochemiczne w

starości

•

noradrenalina

•

monoaminooksyd
aza

•

Serotonina

•

Dopamina

Zmiany

neuropsychologiczne

związane ze starzeniem

się

•

Zdolność uczenia się
jest pełna choć nauka
zabiera więcej czasu

•

Zdolność
zapamiętywania

•

Przypominanie

•

Napęd
psychomotoryczny

•

Zdolności werbalne

•

IQ do 80 r.ż.

Problemy dotyczące procesu

starzenia się

•

Samotność, utraty bliskich

•

chroniczne choroby somatyczne

•

Spadek ogólnej odporności

•

Kumulacja wcześniejszych chorób,
nałogów, urazów

•

Osłabienie funkcji wzroku i słuchu

Zaburzenia psychiczne

dotyczą 12-22%

populacji powyżej 65 rż.

Najczęstsze

:

depresja, otępienia, z.nerwicowe,
uzależnienia.

Etiologia organicznych

zaburzeń psychicznych wg

ICD10

•

PIERWOTNE
uszkodzenie mózgu

•

choroba mózgu

•

proces
degeneracyjny

•

uraz

•

toksyczne
uszkodzenie

•

WTÓRNA
dysfunkcja mózgu
spowodowana

•

chorobami
somatycznymi

•

działaniem toksyn,
niektórych leków

związek czasowy/dowody o chorobie mózgu/

ustępują po usunięciu przyczyny

Organiczne zaburzenia

psychiczne

•

OTĘPIENIE

•

MAJACZENIE

•

Z. AMNESTYCZNY

halucynoza
zaburzenia urojeniowe

zaburzenia osobowości

zaburzenia nastroju
zaburzenia lękowe
zaburzenia

dysocjacyjne

katatonia

Dominująca komponenta

zaburzeń kognitywnych

Dominująca komponenta

zaburzeń

pozakognitywnych

Organiczne zaburzenia

psychiczne

–

psychopatologia

•

zaburzenia
kognitywne:
pamięci,
zdolności uczenia
się, inteligencji

•

zaburzenia
świadomości

•

omamy

•

urojenia

•

zaburzenia
nastroju i emocji

•

zaburzenia
zachowania i
osobowości

Objawy mogące wskazywać na

organiczne podłoże zaburzeń

psychicznych

•

Wywiad: powikłania ciąży i porodu,
opóźnienie rozwoju, zaburzenia napadowe,
urazy głowy, alkohol i substancje,
ekspozycja na metale ciężkie, boks, zmiana
cech osobowości

!

Nagły początek

!

Początek w późniejszym wieku

!

Zmiana osobowości po 50 r.ż.

!

Objawy katatonii

!

Objawy narastania otępienia

!

Zaburzenia świadomości

Objawy mogące wskazywać na

organiczne podłoże zaburzeń

psychicznych

•

Zab. mowy: dyzartria, aprozodia, afazja, echolalia

•

Zab. ruchowe: chodu, akinezja, drżenie,

mioklonie, tiki, wzmożenie napięcia mm.

•

Zab. orientacji wzrokowo-przestrzennej: agnozja

topograficzna, patologiczne wyniki testów Bender,

Benton, trz., achromatopsja, prozopagnozja.

•

Apraksja wyobrażeniowa i ideomotoryczna

•

Chwiejność i drażliwość emocjonalna, apatia,

abulia

•

Perseweracje czynności

•

Halucynacje wzrokowe

•

Rozwlekłe drobiazgowe myślenie

•

OTĘPIENIE

– epidemiologia

•

występuje głównie u osób w
podeszłym wieku



dotyka 4-5% osób > 65 roku życia



u ponad 40% osób > 80 roku życia



u ok. 10% pacjentów jest chorobą
odwracalną

Otępienie - objawy

•

upośledzenie pamięci - rejestracji,

przechowywania i przypominania

informacji

•

upośledzenie zdolności myślenia i

rozumienia oraz zmniejszenie wątków

myślowych

•

upośledzenie funkcji wykonawczych

•

obniżenie kontroli nad emocjami,

zachowaniem i motywacją

•

do rozpoznania niezbędne utrzymywanie

się objawów przez co najmniej 6 miesięcy

OTĘPIENIE – zaburzenia

towarzyszące

•

zmiany emocjonalne –
rozhamowanie, labilność, lęk,
złość, objawy depresyjne, euforia,
moria

•

zmiany osobowości

•

zaburzenia psychotyczne

•

majaczenie

OTĘPIENIE - przyczyny

•

Choroby zwyrodnieniowe mózgu A-P-P-H

(choroba Alzheimera, Parkinsona, Picka,

Huntingtona)

•

Nabyte choroby mózgu

Naczyniopochodne
Uszkodzenie pourazowe
Guzy mózgu
Wodogłowie normotensyjne
Ch. Creuzfelda – Jakob

•

Inne potencjalnie odwracalne ch. mózgu

metaboliczne, toksyczne, w przeb. infekcji

przewlekłej

ROZPOZNANIE OTĘPIENIA

•

Ocena podstawowych funkcji życiowych

•

Szczegółowe badanie fizykalne

•

Badania laboratoryjne: morfologia, OB,

lipidogram, aminotransferazy, poziom vit. B

12 i kwasu foliowego,

•

ocena czynności nerek, testy tarczycowe,

odczyny kiłowe, HIV, badanie płynu m-rdz

•

EKG, EEG

•

Badania obrazowe: TK, NMR,PET

•

Badanie dna oka i pola widzenia, badanie

neurologiczne, psychiatryczne

•

Testy przesiewowe: Mini Mental State, test

rysowania zegara

•

Badanie neuropsychologiczne

Najczęstsze przyczyny

otępienia

•

Choroba Alzheimera 50-55%

•

Otępienie naczyniowe 20%

•

Mieszane: Alzheimerowsko-
naczyniowe 15%

•

Otępienie pourazowe

•

Otępienie w przebiegu alkoholizmu

•

Choroba Parkinsona

•

pląsawica Huntingtona

Otępienia - przebieg i

rokowanie

Jest chorobą śmiertelną, jak dotąd -

nieuleczalną.

•

przebieg powoli postępujący
(ch.Alzheimera)

•

postęp „skokowy” (otęp. naczyniowe)

•

niepostępujący (otępienie pourazowe)

•

postęp szybki (ch. Alzheimera o
wczesnym początku, ch. Creuzfeld-Jacob)

•

Zaburzenia lękowe/ depresyjne pogłębiają deficyty
poznawcze („

otępienie rzekome” )

•

Wyższy poziom intelektu/ wiedzy pomaga kompensować
deficyty poznawcze

chorobaAlzheime
ra

Otępienie
naczyniowe

Kobiety>mężczyźni
początek 65 lub 80 r.ż.

Mężczyźni > kobiety
Początek po 70 r.ż.

Czasem występowanie

rodzinne

Towarzyszące choroby

naczyń wieńcowych/

cukrzyca/ nikotynizm

Podstępny początek
powolne pogłębianie

się choroby

Zaczyna się i
postępuje nagle

/przebieg skokowy

Objawy neurologiczne

w zawansowanych

stadiach choroby

Objawy neurologiczne

obecne od początku

Stopień zaawansowania klinicznego

otępienia

wczesne –

utrata pamięci świeżej, zdolności do uczenia

się i zachowania nowych wiadomości, problemy

językowe – szczególnie w znajdowaniu słów, wahania

nastroju, zmiany osobowości, postepujące trudności

w codziennej aktywności

średnie

– chory niezdolny do zapamiętania nowych

wiadomości, wymaga pomocy przy kąpieli, jedzeniu,

ubieraniu się, skłonny do wędrówek, drażliwy, wrogo

nastawiony, nie współpracuje, agresywny fizycznie,

dezorientacja w miejscu i czasie, często omamy,

urojenia, zaburzenia nastroju.

zawansowane

– niezdolność do chodzenia i wszelkich

codziennych czynności, nietrzymanie zwieraczy.

Zupełna utrata pamięci. Niezdolni do połykania i

jedzenia, ryzyko niedożywienia, aspiracyjnego

zapalenia płuc, odleżyn. Często afazja, bulimia,

apatia, rozhamowanie seksualne, krzyk.

OTĘPIENIE CZOŁOWO -

SKRONIOWE

•

Dawniej określane mianem zespołu Picka,

•

Początek choroby między 40 a 70 r.ż.

•

W obrazie klinicznym dominują nasilone
zmiany osobowości i kontaktów społecznych.

•

Wyraźne są również: utrata motywacji,
rozhamowanie i zaburzenia koncentracji
uwagi, częste zachowania stereotypowe i
perseweracje.

•

U ok. 80% pacjentów stwierdza się utratę
zainteresowań; deficyty poznawcze dotyczą
myślenia abstrakcyjnego, planowania i
umiejętności rozwiązywania problemów.

OTĘPIENIE CZOŁOWO –

SKRONIOWE c.d.

•

Zmiany neuropatologiczne - dwojakiego
rodzaju:

–

nasilona glioza astrocytarna, zmienione
balonowato neurony (tzw. Komórki Picka)
oraz srebrochłonne wtręty w neuronach
komórek.

–

Zmiany mikrowłókienkowe z utratą
komórek nerwowych i zmianami
gąbczastymi

–

W badaniach CT i NMR - zaniki płatów
czołowych i/lub skroniowych

OTĘPIENIE Z CIAŁAMI LEWY’EGO

•

Stanowi 12-28% otępień

•

Przebieg - szybszy niż w chorobie Alzheimera

•

Częściej chorują mężczyźni - M:K = 1,5:1

•

Główne zmiany patologiczne:

–

ciała Lewy’ego (wtręty cytoplazmatyczne)

–

płytki β-amyloidowe

–

zwyrodnienie nerwowowłókienkowe

–

ubytek synaps

–

zmiany gąbczaste

OTĘPIENIE Z CIAŁAMI LEWY’EGO

- KRYTERIA

•

Postępujące zaburzenia funkcji poznawczych
wpływające na aktywność społeczną i zawodową

•

Objawy zespołu parkinsonowskiego

•

Nawracające omamy wzrokowe - bardzo
plastyczne

•

Falujące zaburzenia uwagi

•

Objawy dodatkowe:

•

powtarzające się upadki, omdlenia, nadwrażliwość
na neuroleptyki, przemijające zaburzenia
świadomości, usystematyzowane urojenia, omamy
z innych narządów zmysłów.

OTĘPIENIE Z CIAŁAMI LEWY’EGO

•

Od otępienia alzheimerowskiego odróżnia je
obecność zaburzeń psychotycznych, objawów
parkinsonowskich, szybkie pogarszanie funkcji
poznawczych i skrócenie czasu przeżycia.

•

U 50% pacjentów występuje nadwrażliwość na
neuroleptyki, częściej zdarza się złośliwy zespół
poneuroleptyczny.

•

Stosowanie neuroleptyków może pogorszyć
funkcje poznawcze.

CHOROBA HUNTINGTONA

•

Genetycznie uwarunkowana choroba
zwyrodnieniowa mózgu, dziedziczenie
autosomalne dominujące; gen zlokalizowany na
krótkim ramieniu chromosomu 4.

•

Proces zwyrodnieniowy obejmuje korę i jądra
podkorowe.

•

Pod względem biochemicznym: przewaga
układu dopamineregicznego oraz niedoczynność
ukladu cholinergicznego w prążkowiu.

•

W badaniach dodatkowych: ogólny zanik mózgu

•

Początek choroby: najczęściej 35-45 r.ż.

CHOROBA HUNTINGTONA

•

Obraz kliniczny:

–

objawy otępienne: zaburzenia pamięci
krótkoterminowej i trwałej, zaburzenia
uwagi, procesu pojmowania.

–

ruchy mimowolne - początkowo w obrębie
twarzy i szyi, potem kończyn górnych, z
czasem ogarniają wszystkie mięśnie ciała

–

nastrój: częściej euforyczny, chociaż bywają
zaburzenia depresyjne z tendencjami
samobójczymi.

–

u części pacjentów - zaburzenia
impulsywności, zachowania gwałtowne

CHOROBA PARKINSONA

•

Uszkodzenie neuronów dopaminergicznych
układu nigrostrialnego = przewaga układu
cholinergicznego

•

Objawy neurologiczne:

–

drżenie - rąk, głowy, tułowia

–

wzrost napięcia mięśniowego, hipokinezja

–

chód drobnymi krokami, brak współruchów

–

zaburzenia mowy (pro-, retro-, lateropulsja,
logoklonia), zaburzenia pisma, mikrografia

–

akatyzja

–

objawy wegetatywne (łojotok, ślinotok,
potliwość)

CHOROBA PARKINSONA

•

ZABURZENIA PSYCHICZNE - OTĘPIENNE I
CHARAKTEROLOGICZNE

•

Charakterystyczne: czyny impulsywne,
duża drażliwość i nietrzymanie afektu

•

Często zaburzenia depresyjne i zespoły
psychotyczne (zespoły urojeniowe i
organiczne halucynozy)

•

Zaburzenia otępienne - o różnym stopniu
nasilenia

Zespoły psychotyczne z

zaburzeniami świadomości

•

Przymglenie proste

•

Majaczenie-

jedno-, wieloprzedmiotowe,

sceniczne, „z oblężeniem”

•

Zamroczenie

/stan pomroczny/- po

napadzie epi-, pomroczność jasna,

sennowłóctwo, zespół Elpenora,

upojenie patologiczne, stany

ekstatyczne, stany oniryczne, topor

•

Zespół splątaniowy (amentywny)

Otępienie korowe i

podkorowe

KOROWE
(typ Alzheimera)
wcześnie afazja
Zab. pamięci
trudności w

liczeniu

PODKOROWE

dyzartria

zab. funkcji

motorycznych

zmiany osobowości

Leczenie otępień

►

Edukacja rodziny i grupy wsparcia

►

Ochrona pacjenta przed zabłądzeniem

►

farmakoterapia: leki nootropowe, inh.
acetylocholinoesterazy, memantyna

►

farmakoterapia towarzyszących zab.
psychotycznych/ lękowych/ pobudzenia:
preferowane neuroleptyki atypowe

►

Leczenie zab. depresyjnych: mianseryna,
SSRI, wenlafaksyna, elektrowstrząsy

►

Zaburzenia snu: higiena snu, rytuały,
oszczędne używanie leków

Majaczenie – delirium sensu

stricto

•

Należy do kategorii zaburzeń psychotycznych
z zaburzeniami świadomości /psychoz
egzogennych Bonhoeffera/

Zespół o różnej etiologii ,

charakteryzuje się zaburzeniami
świadomości, uwagi, spostrzegania,
myślenia, pamięci, aktywności
psychoruchowej, emocji, rytmu snu i
czuwania.

Może występować w każdym wieku,

najczęściej po 60 roku życia.

Przebieg i rozpoznanie

majaczenia

1.

Stadium zwiastunów

– stan

predeliryjny – drażliwość, niepokój,
bezsenność, bóle głowy, nadwrażliwość
na hałasy, przykre sny –kilka h lub dni

2.

Stadium rozwiniętej

psychozy: niepokój

ruchowy, złudzenia, omamy wzrokowe,
inkoherentne urojenia z adekwatnymi
reakcjami uczuciowymi /lęk, dysforia,
euforia/- kilka h lub dni

3.

Stadium zejściowe

– ustępowanie

objawów lub stan terminalny –do 1 doby

Częste przyczyny zaburzeń

świadomości

•

ZESPOŁY ODSTAWIENNE (AZA)

•

ZABURZENIA SERCOWO-NACZYNIOWE :

u starszych ludzi-

miażdżyca+niewydolny rzut serca

,

zawał serca lub mózgu,

niewydolność krążenia, udar, zator (np. po złamaniu kości

długich)

ZATRUCIA

: alkohol, środki psychoaktywne, leki o działaniu

antycholinoergicznym, uspokajające, nasenne,

antyhistaminowe

•

OSTRA INFEKCJA

z wysoką gorączką , zapalenie mózgu i

opon.

•

CHOROBY OGÓLNE

: stany wyczerpania, zaburzenia

elektrolitowe, niedokrwistość, stany pooperacyjne, udar

słoneczny, niedobory witamin (B12, tiamina), niewydolność

nerek i wątroby, nad- i niedoczynność tarczycy

•

GUZY WEWNĄTRZCZASZKOWE I URAZY CZASZKOWO-

MÓZGOWE

Różnicowanie majaczenia i otępienia

majaczenie

otępienie

Nagły początek

Powolny początek

Trwa kilka dni do tygodni

Może trwać wiele miesięcy-

lata

Pacjent z grup ryzyka:

używanie alkoholu, leków,

narkotyków, ciężka choroba

lub zaburzenia

metaboliczne

Pacjent może być ogólnie

zdrowy.

Zawsze nasila się w nocy

Może nasilać się w nocy

Znaczne rozproszenie uwagi

Zmienne zaburzenia uwagi

Przytomność pacjenta

zmienna- od letargu do

pobudzenia

Pacjent bez zmian stanu

przytomności

Zmienna dezorientacja co do

otoczenia

Orientacja może być

zaburzona

Spowolnienie mowy,

wypowiedzi nielogiczne,

niespójne

Trudności w znajdowaniu i

przypominaniu słów

Pamięć zaburzona, luki i

wyspy

Utrata pamięci, szczególnie

świeżej

Leczenie zaburzeń

świadomości

!

Jest przyczynowe –zwykle wymaga

hospitalizacji na oddziałach somatycznych!!!!

!

Ochrona pacjenta pobudzonego przed zranieniem,

zabezpieczenie osób i przedmiotów w otoczeniu.

!

Zapewnienie spokojnego pomieszczenia i opieki

pielęgniarskiej lub zaufanej rodziny.

!

Pobudzenie/ lęk – podać benzodiazepiny (ostrożnie u

starszych osób)

!

Omamy/ urojenia/ agresję można opanować haloperidolem

2-10 mg i.m/ p.o. lub np. risperidonem 1-2 mg

!

Unikanie dodatkowej farmakoterapii

!

Fizostygmina – w szczególnym przypadku

!

Kontrola wodno –elektrolitowa, diureza

!

W majaczeniu drżennym podajemy tiaminę i.m.

Organiczny zespół amnestyczny

(zespół lub psychoza Korsakowa)

•

Zaburzenia
pamięci
bezpośredniej i
dawnej bez
zaburzeń
świadomości i
otępienia

•

ETIOLOGIA

ETIOLOGIA

•

ZZA/ niedobory wit. B

•

pourazowy

•

Guzy mózgu

udary dot. wzgórza i ukł.

limbicznego

•

Hipoglikemia/ hipoksja

•

Napady padaczkowe

•

W przebiegu neuroinfekcji
HVS

Uszkodzenie

międzymózgowia

i struktur

skroniowo-

limbicznych

Objawy psychopatologiczne

towarzyszące guzom mózgu

•

50% z objawami

zab psychicznych

Okol. czołowa/

układ limbiczny

•

50% bez

zaburzeń

psychicznych

okol.

ciemieniowa/

skroniowa

Objawy są niecharakterystyczne:

zab. pamięci/ myślenia/ języka/ uwagi/

emocjonalne

Problemy zdrowia

psychicznego

u chorych na padaczkę

Padaczka często towarzyszy upośledzeniom

umysłowym, autyzmowi.

→

Zaburzenia nastroju, lękowe,
somatyzacyjne, obsesyjno-
kompulsywne

→

Zmiany osobowości: drażliwość,
chwiejność i lepkość emocjonalna,

→

Deficyty poznawcze

→

Objawy przypominające schizofrenię
u pacjentów z napadami skroniowymi

HALUCYNOZA

ORGANICZNA

•

Występowanie przewlekłych lub
nawracających omamów, bez zab.
świadomości

•

PRZYCZYNY: choroby
neurologiczne, ch. Parkinsona,
padaczka, z. Charles’a Bonneta,
zespół Lhermitte’a (zespół lilipuci)

Zaburzenia psychiczne

spowodowane chorobami

somatycznymi

•

Przyczyna poza OUN; indywidualna
wrażliwość/sytuacja psychospołeczna i
ogólny stan zdrowia pacjenta

•

Każda choroba somatyczna może
doprowadzić do zab. psychicznych

Psychozy ostre /

reakcje egzogenne

Bonhoeffera

•

Zespoły depresyjne

i lękowe

w ch. przewlekłych

Dziękuję za uwagę