Wybrane zagadnienia psychologii i socjologii pracy.

Pojęcie PSYCHOLOGIA pochodzi z połączenia wyrazów psyche (dusza) i logos (nauka), co etymologicznie oznacza naukę o duszy. W ten właśnie sposób pojęcie to było rozumiane na przełomie średniowiecza i czasów nowo­żytnych, odzwierciedlając zainteresowania ówczesnych badaczy pozostających pod silnym wpływem teologii. Obecnie zainteresowania współczesnych psycho­logów są znacznie szersze i dotyczą człowieka i jego zachowania się. Psychologia jest więc nauką o czynnościach człowieka i o człowieku jako podmiocie. Przedmiotem psychologii są wyższe zachowania się człowieka.

Psychologia dzieli się na 2 podstawowe działy :

1. psychologia teoretyczna :

• psychologia ogólna - zajmuje się ogólnymi zasadami funkcjonowania psy­chicznego

człowieka;

• psychologia rozwojowa - zajmuje się zasadami rozwoju człowieka w posz­czególnych okresach rozwojowych;

• psychologia społeczna - bada zasady funkcjonowania człowieka w środo­wisku, bada zasady działania grup, środowisk, społeczności;

• psychologia zwierzęca - bada zachowanie się zwierząt.

2. psychologia stosowana :

• psychologia wychowawcza - zajmuje się psychologicznymi aspektami naucza­nia, wychowania i usprawniania procesu dydaktycznego;

• psychologia kliniczna - zajmuje się zaburzeniami czynności ludzkich, za­burzeniami osobowości, osobami niedorozwiniętymi i upośledzonymi oraz

wykolejonymi społecznie;

• psychologia pracy - zajmuje się psychologicznymi uwarunkowaniami i skut­kami procesu pracy, bada psychikę człowieka w trakcie pracy w celu zwięk­szenia wydajności i kształtowania ważnych dla pracy zawodowej cech osobo­wości. Przedmiotem psychologii pracy są relacje między psychiką człowieka a rządzącymi nią prawami w warunkach pracy zawodowej.

Działy psychologii pracy :

• psychologia inżynieryjna - dotyczy przystosowania konstrukcji narzędzi oraz środowiska fizycznego pracy do psychofizycznych możliwości człowieka;

• psychologia kierownictwa - bada zdolności kierownicze, wpływ sposobów postępowania kierowników na atmosferę w zespołach oraz ich wydajność;

• psychologia czynności roboczych;

• psychologia szkolenia zawodowego;

• psychologia bezpieczeństwa pracy;

• poradnictwo zawodowe, które ułatwia wybór zawodu przez:

1. podawanie bieżących informacji o zawodach, typach szkół oraz wymaga­nych w nich cechach i umiejętnościach;

2. udzielanie porad w zakresie wyboru zawodu, często na podstawie badań psychologicznych i lekarskich;

3. wyszukiwanie i dobór kadr pracowniczych.

Psychologię pracy można jeszcze podzielić na:

• przystosowanie pracy do człowieka, czyli dostosowanie warunków pracy do możliwości psychofizycznych ludzi;

• przystosowanie człowieka do pracy, czyli racjonalnym doborem kadr, ich rozmieszczeniem i przygotowaniem do pracy;

• przygotowaniem człowieka do pracy z innymi ludźmi.

Procesy poznawcze.

Termin poznanie oznacza proces poznawania i obejmuje percepcję, pamięć, ocenianie,, mowę, uczenie się, zapamiętywanie, podejmowanie decyzji oraz twórczość. Są to procesy, dzięki którym jednostki myślą o przedmio­tach i zdarzeniach oraz je poznają i uświadamiają je sobie. Dzięki tym procesom jest możliwa orientacja w otaczającym świecie. Szczególna rola w procesach poznawczych przypada myśleniu, a zwłaszcza myśleniu problemowemu umożliwiającym bliższe poznanie spostrzeganych przedmiotów oraz rozszerza poznanie o nowe informacje.

Bodźce zewnętrzne mogą i często ulegają transformacji pod wpływem kombinacji procesów poznawczych lub każdego z osobna wytwarzanych przez cały szereg operacji umysłowych. Duży wpływ na rozwój procesów poznawczych mają zarówno czynniki środowiskowe, jak i genetyczne. Procesy poznawcze mają charakter ciągły - można jednak wyróżnić kolejno następujące po sobie fazy pełniące funkcję pośrednią między wejściem i wyjściem w postaci reak­cji. Procesy poznawcze mogą rozwijać się w sposób liniowy (uporządkowany) oraz w sposób polegający na równoczesnym przetwarzaniu różnych rodzajów informacji w różnym tempie.

Odbiór danych.

Odbiór danych jest uzależniony od podstawowych procesów poznaw­czych: wrażenia i spostrzeżenia.

Wrażenie - uświadomienie sobie faktu pobudzenia receptora zmysłowego. Jest to elementarne zjawisko psychiczne, powstaje na skutek oddziaływania na receptor bodźca.

Złudzenie - błędna interpretacja relacji między pojawiającymi się bodźcami (w jej wyniku spostrzeżenie nie odpowiada rzeczywistości fizycznej dającej mu początek). Złudzenie, jako izolowane zjawisko, odgrywa niewielką rolę w kształtowaniu orientacji w otoczeniu.

Złudzenie odporności jest to fałszywe przekonanie, iż jest się zabezpie­czonym przed poniesieniem szkody fizycznej lub psychicznej, może doprowa­dzić jednostkę do niedoceniania oddziaływań zewnętrznych i może być przy­czyną niepowodzeń we właściwym radzeniu sobie z nimi.

Spostrzeżenie jest to poznawczy proces psychiczny, polegający na odzwier­ciedleniu przedmiotu działającego na receptor lub receptory. Źródłem spos­trzeżeń są zespoły bodźców odbierane przez 2, 3 lub więcej receptorów. Spostrzeżenia mogą być również uwarunkowane przez nastawienie wytworzone (podanie informacji) lub stan emocjonalny. Różnica między wrażeniami a spostrzeżeniami nie jest różnicą iloś­ciową. Należy pamiętać, że spostrzeżenia nie są sumą wrażeń. Struktura i spostrzeżenia jest jakościowo różna i bardziej złożona niż struktura wra­żenia. Treść spostrzeżenia jest uzależniona od znajomości przedmiotów po­dobnych, widzianych wcześniej i zapamiętanych oraz od stanu emocjonalnego w chwili spostrzegania.

Odbiór danych dokonywany jest przez różne receptory (zmysły), złożone z wysoce wyspecjalizowanych komórek receptorowych. Przeważnie każdy narząd receptorowy wrażliwy jest tylko na jeden, ściśle określony typ fi­zycznych lub chemicznych właściwości środowiska (np. fale dźwiękowe - ucho, fale świetlne - oko).

Bodziec to każda zmiana w środowisku prowadząca do reakcji ze strony odpowiednio wyposażonych komórek organizmu, jest to określony rodzaj energii. Receptor jest to układ o jednym wejściu i wyjściu informacyjnym, stanowi go wyspecjalizowane do odbioru określonego wymiaru sensorycznego zakończe­nie wypustki komórki nerwowej (neuron).

Pobudliwość jest to zdolność do reagowania na bodźce pobudzeniem (stanem czynnym komórki). Strukturą biologiczną wyposażoną w cechę pobudliwości jest membrana (błona komórkowa) neuronów (komórek nerwowych i mięśniowych).

Przetwarzanie danych.

W procesie przetwarzania danych bardzo ważną rolę u ludzi odgrywa porozumiewanie się. Ludzie porozumiewają się werbalnie lub niewerbalnie. Porozumiewanie werbalne odbywa się za pomocą języka.

Do najważniejszych funkcji języka należy :

1. komunikacja - przekazywanie informacji od nadawcy do odbiorcy za pomocą kodu znanego zarówno nadawcy jak i odbiorcy oraz kanału, którym przekaz jest przenoszony;

kanał

nadawca --------- koder ---------------- koder ------------ odbiorca

2. reprezentacja - mająca zabarwienie znaczeniowe;

3. struktualizowanie rzeczywistości i pobudzanie fantazji.

Do komunikacji niewerbalnej zaliczamy:

1) kinezjetyka - ruchy ciała

2) proksemika - odległość w przestrzeni, kontakt wzrokowy i dotykowy

3) para język - niewerbalne aspekty komunikacji głosowej.

Negocjacje polegają na dostosowaniu pożądanych przez przeciwne strony idealnych rozwiązań do takiego stanu, aby przeciwne strony były zadowolone. Metody negocjacji:

• perswazja - interesy negocjatorów są sprzeczne z interesami klientów;

• przymus - jest niezbyt pożądanym zachowaniem, gdyż może spowodować chęć odwetu i wrogie nastawienie;

• poddanie się - ustąpić należy w sytuacji, gdy potrzeby obu stron są przeciwne lub przedmiot transakcji jest błahy. Aby było możliwe porozu­mienie jedna ze stron musi zrezygnować z własnych potrzeb na korzyść drugiej;

• rozwiązywanie problemu - może mieć zastosowanie tylko wtedy, gdy wszys­cy przeciwnicy uznają, że dany problem dotyczy każdego z nich w równym stopniu;

• instrukcje - głównie w relacjach przełożony - podwładny;

• sąd rozjemczy - jest alternatywą przy nieprzejednanych stanowiskach

partnerów.

Każdą z w / w metod negocjacji można stosować w określonych okolicznościach, w innych może dana metoda nie przynieść oczekiwanych rezultatów.

Etapy negocjacji:

1. przygotowanie - bardzo istotnym elementem negocjacji jest gruntowne przygotowanie się do nich. Należy dokładnie określić oczekiwania każdej ze stron, wskazać i uszeregować cele:

bardzo ważne (priorytetowe) - bez możliwości zrezygnowania z nich,

średnio ważne - ważne, jednak nie decydujące,

mało ważne - ich osiągnięcie nie ma istotnego znaczenia.

Błędy pierwszego etapu:

* brak czasu na precyzyjne przygotowanie celów,

* brak przygotowania się do negocjacji,

* brak realizmu przy określaniu stanowisk,

* brak ustalenia ważności celów.

2. dyskusja - jest bardzo ważnym i cennym elementem negocjacji. Należy zadawać konkretne i jasne pytania oraz uważnie wysłuchiwać odpowiedzi. Na tym etapie często można już zaobserwować sygnały świadczące o gotowości do ustępstw, należy na nie pozytywnie reagować.

Błędy:

* lekceważenie sygnałów!

* udzielanie bezkompromisowych odpowiedzi!

* brak wyjaśnienia ukrytego znaczenia sygnału!

* brak pozytywnej reakcji na sygnały!

3. propozycja - muszą odpowiadać oczekiwaniom i być realne. Istotnym elementem jest podsumowanie propozycji.

Błędy:

* stosowanie nieasertywnego języka!

* składanie ofert bez warunków!

* prowadzenie nieoficjalnych negocjacji lub z pominięciem poszczególnych

partnerów!

* brak konsekwencji!

* przerywanie, tłumienia propozycji partnerów!

* błędne ocenianie propozycji!

4. transakcja - istotną rzeczą jest, aby każda oferta zawierała konkretne rozwiązania. Należy wszystkie kwestie dobrze kontrolować.

Błędy:

* brak skonkretyzowych warunków!

* przyjmowanie warunków osobno lub ich zupełny brak!

* brak możliwości łączenia rozwiązania jednego problemu z następnym!

Pamięć to proces psychiczny, w którym można wyróżnić 3 fazy:

1. zapamiętywanie lub nabywanie - jednostka zapamiętuje to co na nią oddziałuje lub jakieś formy swego zachowania. Może dotyczyć pojedynczego aktu spostrzeżeniowego lub polegać na opanowaniu trudnego materiału werbalnego lub umiejętności sensomotorycznych lub umysłowych;

2. przechowywanie - jest to faza utajona i odnosi się tylko do tego co stanowiło treść pierwszej fazy;

3. odtwarzanie - polega na ponownej aktywacji nabytych treści. Może mieć

formę reprodukcji lub wspomnień.

Cechy pamięci:

• trwałość pamięci - dotyczy fazy przechowywania;

• szybkość - odnosi się do fazy zapamiętywania;

• dokładność lub wierność;

• gotowość - dotyczy fazy odtwarzania;

• zakres pamięci lub jej pojemność.

Uwaga jest to koncentrowanie się na określonej rzeczy, może być mimowolna (gdy nie świadomie kierujemy na coś naszą świadomość) oraz dowolna. Cechy: trwałość, podzielność, pojemność, koncentracja, przerzutność oraz wybiór­czość.

Myślenie jest to zachowanie polegające na operowaniu pojęciami, obejmuje

procesy symboliczne, przedstawieniowe i transformacyjne.

Myślenie autystyczne myślenie zdeterminowane przede wszystkim przez potrzeby, pragnienia danej jednostki.

Myślenie realistyczne jest ściśle związane z rzeczywistością.

Myślenie twórcze jest nacechowane wyobraźnią, nieskrępowane, wykorzysty­wane do rozwiązywania problemów.

Emocje są to złocone subiektywne procesy psychiczne, które mogą być wywo­łane przez bodźce środowiskowe i w których pośredniczą zmienne fizjologi­czne, mogą mieć zdolność motywowania organizmu do działanie. Dzielimy je na:

• emocje steniczne - wzmacniają gotowość człowieka do działania (walka,

ucieczka, obrona);

• emocje asteniczne - obniżają gotowość do działania, dezorganizują, uniemożliwiają podjęcie działania.

Agresja - wybrane zagadnienia.

Agresja to reakcja polegająca na niszczeniu przedmiotów, wyrządzaniu krzywdy innym lub sobie samemu. Może mieć podłoże instynktowne, genetyczne (anomalie), mikrouszkodzenia mózgu (obszaru zwanego ciałem migdałowatym), wychowanie społeczne i naś­ladowane wzorce.

Agresja wewnątrzgatunkowa - jest skutkiem współzawodnictwa o żywność, partnera seksualnego, schronienia oraz konieczności obrony własnej lub potomstwa. Tylko człowiek zabija bez biologicznej potrzeby.

Agresja antyspołeczna - agresja wyrażona w nieakceptowany społecznie sposób.

Agresja prospołeczna - agresja służąca akceptowanym społecznie celom (karanie za łamanie reguł lub obrona dziecka przed awanturnikiem).

Agresja instrumentalna - akt agresji służący osiągnięciu innego celu poza zadaniem bólu czy zranieniem.

Agresja wroga - akt agresji poprzedzony uczuciem gniewu, którego celem jest zadanie bólu lub zranienia. Teoria frustracji-agresji jest to teoria, zgodnie z którą przeszkody wys­tępujące na drodze osiągnięcia upragnionego celu zwiększają prawdopodo­bieństwo wystąpienia reakcji agresywnych.

Deprywacja relatywna jest to poczucie jednostki lub grupy społecznej, że posiada mniej niż zasługuje lub mniej niż pozwolono jej oczekiwać lub też mniej niż posiadają inni ludzie lub grupy społeczne do niej podobne.

Teoria hydrauliczna jest to teoria, zgodnie z którą nie ujawnione emocje ulegają kumulacji i wywołują stan napięcia ustępujący w chwili, gdy dojdzie do ekspansji stłumionych emocji.

Katharsis jest to zjawisko uwolnienia nagromadzonej agresywnej emocji poprzez wysiłek fizyczny, obserwację zachowań agresywnych innych ludzi

lub dopuszczenie się samemu czynu noszącego znamiona agresji, takie zachowanie obniża prawdopodobieństwo podjęcia agresywnych działań w przy­szłości.

Dehumanizacja proces polegający na pozbawieniu ofiary cech ludzkich i deprecjonowaniu jej wartości. Obniża opór przed dokonywaniem aktów agresji i sprawia, że raz podjęta agresja ułatwia następne zachowania tego typu i znacznie zwiększa prawdopodobieństwo ich wystąpienia.

Stres - wybrane zagadnienia.

Stres - to niespecyficzna reakcja fizjologiczna i psychiczna jednostki na wszelkie wymagania środowiskowe lub zagrożenie jej integralności.

Stresor - każdy czynnik potencjalnie szkodliwy dla organizmu, czy to fizycznie czy psychicznie, wystawiający na próbę jego adaptacyjne zdolności.

Ogólny zespól adaptacyjny to teoretyczna koncepcja stworzona przez Selyego dla wyjaśnienia reakcji organizmu na długotrwały stres. Składa się ona z trzech stadiów:

• reakcja alarmowa - obejmuje szereg złożonych zmian fizjologicznych, będących odpowiedzią organizmu na działanie streso­ra ;

• stadium odporności - organizm jest w stanie przez pewien czas opierać się stresowi (bez występowania zaburzeń), czemu sprzyja wzmożone wydzielanie gruczołów nadnerczy ;

• stadium wyczerpania - organizm nie jest w stanie dłużej opierać się działaniu stresora i może zginąć, jeśli stres nie ustanie.

Sytuacje stresowe nie zawsze prowadzą do choroby lub zaburzeń funkcjonowania. Jest on nieuniknioną częścią życia i należy nauczyć się radzić sobie z nim, a nie próbować go unikać.

Niektóre zagadnienia psychologii osobowości.

Zainteresowanie to dążenie do obcowania z przedmiotami angażującymi poz­nawczo i emocjonalnie. Przedmiotem zainteresowań może być wszystko. Wskaźnikiem wartości zainteresowania jest jego znaczenie dla jednostki jako członka ludzkiej społeczności, jest pomnażanie przez nie treści poznawczych, uczuć i działań jednostki.

Zamiłowania to zainteresowania centralne jednostki, absorbujące jego uwa­gę i energię.

Skłonności to dążenia do zaspokajania potrzeb.

Potrzeba jest to biologiczny lub psychiczny stan motywacyjny ukierunkowany na pewien, określony cel.

Motywacje są to zmienne pośredniczące, o których możemy wnioskować badając zależności między bodźcami a reakcjami. Motywacja obejmuje:

• wzbudzenie energii,

• ukierunkowanie wysiłku na określony cel,

• selektywne zwracanie uwagi na istotne bodźce,

• zorganizowanie pojedynczych reakcji w zintegrowany wzorzec czy sekwencję,

• wytrwałe kontynuowanie ukształtowanej w ten sposób czynności, do czasu, gdy nie zostaną zmienione warunki, które ją zapoczątkowały.

Popędy biologiczne wynikają z podstawowych potrzeb organizmu.

Homeostaza to tendencja do utrzymania równowagi fizjologicznej organizmu.

Należy pamiętać, że w miarę wzrostu motywacji wzrasta do pewnego momentu sprawność działania, po czym zaczyna spadać. Przy bardzo wysokiej motywacji jest zaskakująco niska sprawność działania, gdy nasilenie motywacji jest średnie to działanie przebiega najsprawniej.

Zdolności to takie różnice indywidualne sprawiające, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie w porównywalnych warunkach zewnętrznych osiągają różne rezultaty w działaniu.

Inteligencja to zdolność ogólna do spostrzegania zależności i wyciągania wniosków oraz rozwiązywania trudnych zadań, jest mierzona przy pomocy tes­tów. Wskaźnikiem inteligencji jest iloraz inteligencji (I.I.).

Istnieje ścisły związek między stopniem trudności zadania a natę­żeniem motywacji, a mianowicie przy dużym natężeniu motywacji osiągane są lepsze wyniki im łatwiejsze jest zadanie, natomiast, im zadanie jest trud­niejsze, tym dla lepszej sprawności działania korzystniejsze jest niewielkie natężenie motywacji.

Charakter jest to zespół cech psychicznych, zwłaszcza moralnych danego człowieka, przejawiających się w jego usposobieniu i postępowaniu, są to cechy wyróżniające, indywidualne.

Osobowość jest to ogólna suma sposobów reagowania na innych ludzi i wchodzenia z nimi w interakcje, które są charakterystyczne dla danej jed­nostki. Innych ludzi charakteryzujemy na podstawie stałości ich zachowania.

Mechanizm obronny (mechanizm obronny ja) to nieświadomy sposób radzenia sobie z sytuacjami wzbudzającymi lęk lub zagrażają samoocenie. Należą tu:

1) przemieszczenie - uczucia zostają wyładowane na obiekcie zastępczym,

2) przeniesienie - przeniesienie negatywnych emocji na inną osobę,

3) racjonalizacja,

4) regresja - zniekształcenie pamięciowe przeżytych zdarzeń,

5) sublimacja - zastępowanie nieakceptowanych motywów lub popędów aprobo­wanymi społecznie formami aktywności.

Analiza ważniejszych procesów społecznych.

Proces społeczny jest to zbiór interakcji tworzących sieć lub łańcuch interakcyjny (np. kooperacja, konflikt). Jest to również proces, którego rezultatem jest pojawienie się zmiany społecznej oraz prowadzący do potwierdzenia i narzucenia rzeczywistości społecznej danej jednostce lub grupie.

Interakcja społeczna - to wzajemne oddziaływanie na siebie 2 lub więcej jednostek, oddziaływanie grup albo jednostek i grupy, polegające na obu­stronnym wpływaniu na swoje zachowania.

Zmiana społeczna - jest to forma procesu społecznego polegająca na poja­wieniu się, zaniku lub restrukturyzacji dotychczas istniejących komponen­tów rzeczywistości społecznej.

Rzeczywistość społeczna - to część dostępnej człowiekowi rzeczywistości, obejmująca swym zakresem znaczenia zjawisk, procesów, idei, sytuacji i przedmiotów. Znaczenia te powstały dzięki nadaniu im cech nabytych w czasie interakcji społecznej.

Przystosowanie społeczne (adaptacja społeczna) jest to proces dostosowa­nia się jednostek lub grup do warunków konkretnej rzeczywistości społecz­nej. Odbywa się na drodze socjalizacji, w czasie której jednostki i grupy nabywają niezbędnej kompetencji kulturowej umożliwiającej im funkcjonowa­nie w nowych sytuacjach społecznych.

Kompetencja kulturowa jest to jednostkowa lub grupowa umiejętność zacho­wywania się w sposób zgodny z kulturowo ukształtowanymi wzorcami. Przyswojenie tych właściwych danej kulturze dyspozycji przez świadomość, doświadczenie lub nawyki umożliwia pewną stałość i regularność zachowań, niezbędną do przetrwania danej społeczności.

Socjalizacja to proces uspołecznienia, który polega na przekształceniu przez instytucje społeczne indywiduum ludzkiego (ludzka istota biologicz­na) w jednostkę obdarzoną osobowością społeczną, uwewnętrznieniu i ucze­niu jej uznawanych przez daną zbiorowość norm, wartości, wzorów i umie­jętności. Jednocześnie formułuje się jej tożsamość, co umożliwia czynne uczestnictwo w życiu społecznym.

Współpraca to typ procesu społecznego (stanowiący łańcuch wzajemnie do­pełniających się czynności i przypadków) zmierzającego do osiągnięcia wspólnego celu. Podjęcie tego typu działań, często ściśle związanych z podziałem pracy w danej zbiorowości powoduje ograniczenie jednostkowej samodzielności. Zakłada również osiągnięcie obustronnej korzyści ( której odniesienie przez poszczególnych uczestników tego procesu jest zazwyczaj niemożliwe lub bardzo utrudnione) lub identyfikację z celem, do którego

dążą współpracujące jednostki czy grupy społeczne.

Współdziałanie to typ procesu społecznego, do którego należą nie tylko interakcje, lecz także czynniki kształtujące te czynności, których funkcja, postać i forma są w pewien sposób zdeterminowane przez czynności czy sytuacje wcześniejsze, niejako wymuszające konkretne zachowania lub kontynuację działań (np. odwzajemnienie ukłonu znajomemu na ulicy). Jest to termin o szerszym znaczeniu niż współpraca.

Współzawodnictwo jest to spontaniczny lub celowo i świadomie zorganizowany proces społeczny (np. konkurencja handlowa) trwający w czasie, polegający na rywalizacji, niekiedy na walce pomiędzy jednostkami czy grupami. Celem współzawodnictwa jest zdobycie środków czy wartości pozwalających na zaspokojenie potrzeb, przy czym dystrybucja owych war­tości i dóbr jest ograniczona (np. ich niewystarczającą ilością). Nie mogą więc być rozdzielone pomiędzy wszystkich.

Konflikt - antagonizm, sprzeczność interesów, poglądów. Jest to spór, za­targ, kolizja.

Konflikt społeczny jest to proces społeczny zachodzący między jednost­kami, grupami, klasami, narodami, państwami czy organizacjami, wynikający ze sprzeczności interesów, celów, intencji, poglądów, zamiarów, motywacji czy obowiązków, powodujący powstanie wrogości między nimi. Następstwem konfliktu społecznego może być przejście w fazę współzawodnictwa i walki (tzw. kooperacji negatywnej) lub rozwiązanie kompromisowe (jest to ugoda na drodze wzajemnych ustępstw). Konflikt społeczny jest to stały, wszech­obecny element wszelkich stosunków społecznych, który jest przyczyną per­manentnego procesu zmiany społecznej.

Typy konfliktów:

1. jednostka - jednostka - jest to konflikt między poszczególnymi jednost­kami ludzkimi, są społecznie zdeterminowane i rozgrywają się w konkret­nych zbiorowościach.

2. jednostka - zbiorowość - może występować wewnątrz grupy społecznej lub poza nią, w ramach dowolnej zbiorowości. Ma on miejsce, gdy członek danej zbiorowości narusza normy współżycia społecznego obowiązujące w danej grupie. Naruszenie norm powoduje wystąpienie przeciw niemu członków zbio­rowości razem i w sposób zorganizowany.

3. zbiorowość - zbiorowość - są to konflikty między grupowe, chociaż nie muszą to być grupy społeczne (np. melomani chcący wysłuchać koncert a grupa demonstrantów manifestujących na ulicy).

Przeważnie konflikty interpersonalne są rozwiązywane na drodze analizy, a konflikty między grupowe są rozwiązywane w drodze przetargu.

Konflikty możemy również podzielić na wewnętrzne (psychologiczne) czyli

stany wynikające z trudności wyboru, rozterek warunkowanych dwoma nie dającymi się pogodzić motywami oraz konflikty zewnętrzne (konflikty pos­taw, interesów oraz ról).

Konflikty są ważnym elementem procesu dojrzewania oraz prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa.

Budowa portretu pamięciowego.

Obecnie można mówić o 2 rodzajach portretów obrazowych wykonywa­nych na podstawie cech zewnętrznej budowy głowy (twarzy) zwanych cechami antroposkopowymi (opisowymi):

1. portret obrazowy twarzy, wykonywany na podstawie opisu słownego cech wyglądu osoby (czasami odtwarzany jest wygląd sylwetki);

2. portret pamięciowy głowy, wykonywany na podstawie cech wyglądu (budowy) czaszki i odpowiednio wyglądu zewnętrznego głowy. Portret ten powstaje w oparciu o korelacje występujące w budowie elementów kostnych czaszki (punkty antropologiczne) i elementów zewnętrznego (przeżyciowego) ukształtowania głowy ludzkiej (punkty kefalometryczne). Końcowe ustale­nia badań antropologicznych, pozwalające między innymi na oznaczenie typu rasowego są czynnikiem badań antropologicznych, antroposkopowych oraz oceny płci i wieku.

Budowa portretu twarzy na podstawie śladu pamięciowego (obrazo­wego) składa się z 6 etapów:

• uzewnętrznienie obrazu twarzy osoby obserwowanej na podstawie śladu utrwalonego w pamięci i przekazania (odtwarzania), w miarę możliwości, najbardziej szczegółowego opisu ;

• opracowanie rysopisu;

• synteza rysopisu ( wybór najbardziej istotnych - konstrukcyjnych) cech podstawowych i cech charakterystycznych budowy twarzy ;

• opracowanie wstępnej formy obrazowej ;

• weryfikacja portretu i uzupełnienie obrazu ;

• opracowanie końcowej formy portretu i jej dokumentacja (reprodukcja).

Portret pamięciowy jest zbudowany z następujących elementów:

1. portret szczegółowy:

• rysy twarzy, kolor włosów, kolor oczu, kształt nosa, kształt ust, mał­żowin usznych,

znamiona oraz asymetria ;

2. końcowy portret "bazowy":

• typ konstytucyjny osoby opisywanej, stopień dojrzałości fizycznej (wiek), podstawowe rysy twarzy.

Analiza społeczeństwa.

Psychologia społeczna jest nauką badającą zachowanie się społeczne jed­nostki w sytuacjach społecznych. W latach 40-tych XX wieku został zapo­czątkowany ruch, zajmujący się dynamiką grup, który polegał na badaniu dy­namiki interakcji społecznej w obrębie grup.

Pojecie i struktura grupy społecznej.

Grupa są to, w podstawowej formie, dwie lub więcej osób znajdujących się w tym samym miejscu w tym samym czasie.

Czterema głównymi źródłami wpływu grup są :

1. współuczestniczenie w procesie podejmowania decyzji,

2. publiczne zaangażowanie się w zalecany kierunek działania,

3. społeczne poparcie ze strony innych członków grupy,

4. standardy normatywne - normy społeczne - które określaj, jakie zacho­wania są społecznie pożądane.

Grupa niespołeczna jest to grupa, w której dwie lub więcej osób znajdujących się w tym samym miejscu w tym samym czasie nie współdziałają ze sobą.

Grupa społeczna jest to grupa, w której co najmniej dwie osoby współdziała­ją ze sobą oraz współzależą od siebie w tym sensie, że w zaspokajaniu po­trzeb i zaspokajaniu celów muszą na sobie polegać.

Grupa nieformalna jest to grupa społeczna cechująca się więziami o cha­rakterze osobistym, nieformalna kontrola społeczna i nieformalna struktura wewnętrzna, zazwyczaj funkcjonuje na gruncie zwyczajowych systemów norma­tywnych.

Grupa formalna jest to grupa społeczna cechująca się występowaniem więzi o charakterze bezosobowym, formalną kontrola społeczną i sformalizowana struktura wewnętrzną, tworzy się głównie na gruncie prawa publicznego.

Struktura grupy jest to układ wszystkich elementów składowych, aby mogły one wykonywać swoje funkcje uzupełniając się i harmonizując, tak aby grupa jako całość mogła się utrzymać i rozwijać. Jest to więc sposób ułożenia

i przyporządkowania sobie członków, instytucji, podgrup oraz innych ele­mentów tej grupy, takich jak: elementy materialne, symbole i wartości, wzory zachowań i stosunków, pozycje społeczne zajmowane przez członków. W grupach większych, w pełni zorganizowanych rozróżnia się:

1. mikrostrukturę - jest to ułożenie jednostek, ich ról i stosunków w całość mniej lub więcej zharmonizowaną, tzn. taką, w której zasady wzajemnego przyporządkowania nie utrudniają funkcjonowania grupy. Z mikrostrukturami mamy do czynienia głównie przy grupach małych, gdy mikrostruktura jest strukturą tej grupy. W przypadku dużych grup mamy do czynienia z siatką mikrostruktur, które łączą się w szersze zbiorowości.

2. Makrostrukturę - jest to przyporządkowanie wszelkich elementów składowych (klas, warstw, itd.) społeczeństw globalnych.

Klasyfikacje grupy społecznej.

Grupę społeczną można podzielić na :

• grupy pierwotne - oparte na bezpośredniej osobistej więzi (rodziny);

• grupy wtórne - oparte na styczności rzeczowej Tworzy się je dla reali­zacji określonych celów, potrzeb;

• grupy rówieśnicze - należą do grup pierwotnych. Skupiają przede wszys­tkim dzieci, młodzież w tym samym wieku, powstają spontanicznie, są krót­kotrwałe;

• grupy minimalne - nic nie znaczące grupy utworzone przez zgrupowanie ob­cych ludzi na podstawie trywialnych kryteriów, jednak owo minimalne członkostwo nadal przejawia się w spontaniczności wobec grupy własnej;

• grupa własna - grupa, z którą jednostka się identyfikuje i czuje się jej członkiem;

• grupa obca - grupa, z którą jednostka nie identyfikuje się.

Grupy celowe.

Grupy celowe to takie grupy, które zostały zorganizowane planowo dla realizacji jednego tylko celu lub jednej grupy celów Istnieją tylko więzi sformalizowane ze względu na osiągnięcia danego celu. W tych grupach nie występuje więc uczuciowa, osobista.

W tych grupach dominuje więź rzeczo­wa i stosunki osobiste oparte na stycznościach rzeczowych, są wytworzone intencjonalnie. Najczęściej spotykanymi grupami celowymi formalnymi są stowarzyszenia sportowe, partie polityczne, organizacje ekonomiczne, -wszystkie stowarzyszenia tworzone i powoływane dla realizacji określonych celów.

Cechy charakterystyczne więzi w grupach celowych:

1. istnienie rozbudowanego systemu instytucji i urządzeń sformalizowanych;

2. istnienie takiej organizacji koordynującej i kierującej działaniami osób zrzeszonych zakłada, że uczestnictwo w takiej grupie ma charakter "kontraktu" (oparte jest na zobowiązaniu każdego człowieka, że będzie wypełniał swoje zobowiązania wynikające z zasad organizacji).

3. wytwarza się atmosfera załatwiania spraw w sposób sformalizowany, określony przepisami.

Tendencje grup celowych :

1. tendencja do jedności - jednoczenie się, konsolidacja zrzeszeń pokrewnych lub podobnych;

2. tendencja do koordynacji i centralizacji, jest to wynik tendencji do jedność;

3. tendencja do powstawania kategorii wyspecjalizowanych kierowników, organizatorów i techników wyspecjalizowanych w wykonywaniu zadań technicz­nych w kierowaniu stowarzyszeniem i osiąganiu wysokiej efektywności tych działań, bez względu na cele merytoryczne organizacji i jej ideologię;

4. powstaje zamknięta grupa wysokiego kierownictwa stojącego na czele, co prowadzi do odłączenia się grupy centralnego kierownictwa od reszty członków.

Tłum i inne zbiorowości.

Tłum jest to zbiorowisko jakichkolwiek jednostek, niezależnie od ich narodowości, płci i wyznania oraz przypadku.

Klasyfikacja tłumów:

1. tłum psychologiczny to taki tłum zorganizowany, który tworzy jedną zbiorową istotę rządzoną przez prawo jedności umysłowej tłumów. Jest to tłum jednostek, które dzięki przypadkowi na pewnym określonym terytorium i tylko w pewnych okolicznościach nabierają zupełnie nowych właściwości, innych od posiadanych przez poszczególne jednostki. W tłumie zanika świa­domość własnej odrębności, uczucia i myśli wszystkich jednostek kształtują się w jedność, tworzy się zbiorowa dusza tłumu, która sprawia, że jednost­ka działania, myśli i czuje inaczej niż normalnie. Tłum ten jest tłumem chwilowym, złożonym z różnych elementów.

2. tłum zbrodniczy jest to tłum psychologiczny, dokonujący zbrodni. Jego działania są najczęściej wynikiem silnej sugestii, a uczestniczące w nich jednostki działają w przeświadczeniu, że spełniają swój obywatelski, pa­triotyczny obowiązek.

3. tłum wyborczy jest to zbiorowość podana do wyboru przedstawicieli do organów władzy ustawodawczej lub prawodawczej. Charakteryzuje się zani­kiem zdolności rozumowania, brakiem krytycyzmu, drażliwością oraz łatwo­wiernością i prostotą uczuć. Jest to typowy tłum heterogeniczny.

Podział tłumów:

1. tłumy heterogeniczne - składają się one z różnorodnych jednostek zarów­no pod względem zawodowym i jak i rozwoju umysłowego :

1. tłum nieanonimowy - to tłum posiadający bardzo silnie rozwinięte poczucie

odpowiedzialności, co kieruje jego działalnością (parlament, sejm, ława

przysięgłych);

b) tłum bezimienny - jest to zbiorowość bez poczucia odpowiedzialności (tłum uliczny, gromada gapiów).

2. tłumy homogeniczne - to zbiorowości składające się z jednostek o takich samych zainteresowaniach, tym samym rozwoju umysłowym itp.

1. sekty - to pierwszy stopień organizacji tłumów homogenicznych. Obejmu­je ona jednostki często różnice się wychowaniem, pochodzeniem i wykształ­ceniem; łączy je tylko wspólna wiara lub wspólny cel (sekta religijna lub partia polityczna ).

2. kaseta - jest najwyższym stopniem organizacji, jaką tłum może wytworzyć. Łączy jednostki jednego i tego samego zawodu, pochodzące na ogół z tych samych sfer i wykazujące prawie jednakowy stopień inteligencji ( kaseta wojskowa lub kapłańska ).

3. warstwa - łączy jednostki różnego pochodzenia, zbliżone do siebie wspólnotą zajęć, podobieństwem sposobu życia i warunków otoczenia ( mieszczaństwo, chłopi, szlachta ).

LITERATURA :

1. Aronson E. i in. - Psychologia społeczna - serce i umysł. Zysk i S-ka, Poznań 1997

2. Gavin K. - Negocjacje doskonałe. Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 1999

3. Kopaliński W. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970

4. Kowalczyk R. - Psychologia i socjologia pracy, WSiP, Warszawa 1982.

5. Le Bon - Psychologia tłumu. Wydawnictwo PAVO, Warszawa 1996.

6. Pietrasiński Z.- Podstawy psychologii pracy, WSiP, Warszawa 1975.

7. Pomykało W. - Encyklopedia pedagogiczna , Fundacja INNOWACJA, Warszawa 1993.

8. Szewczuk W. - PSYCHOLOGIA PZWS, Warszawa 1966.

9. Szczepański J. - Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1970.

10. Tomaszewski T. - Psychologia, PWN, Warszawa 1979.

11. Załęcki P. - Słownik socjologiczny, Graffiti BC, Toruń 1997.

12. Zimbardo P. i in. - Psychologia i życie, PWN, Warszawa 1994.

Czasopismo:

1. Problemy kryminalistyki nr 205/1994.

PYTANIA KONTROLNE :

1. Co jest przedmiotem psychologii i jak był ten przedmiot rozumiany w różnych fazach rozwoju psychologii?

2. Podaj charakterystykę działów psychologii.

1. Zróżnicuj pojęcia „zachowanie” i „czynność”.

2. Podaj charakterystykę podstawowych czynności w psychologii.

3. Wyjaśnij na czym polega regulacyjny stosunek człowieka z otoczeniem oraz wyjaśnij mechanizm sprzężenia zwrotnego.

4. Co to jest homeostaza?

5. Jakie znasz mechanizmy samoregulujące organizm?

6. Podaj i scharakteryzuj wyznaczniki zachowania się człowieka.

7. Wyjaśnij na czym polegają psychiczne procesy poznawcze?

8. Jakie znasz sposoby ćwiczenia spostrzegawczości?

9. Czy istnieje idealny obserwator?

10. Jak rozumiesz pojęcie emocji, podaj definicję i charakterystyczne cechy.

11. Zróżnicuj objawy wegetatywno - somatyczne i behawioralne emocji.

12. Jakie znasz zniekształcenia w postrzeganiu drugiego człowieka?

13. Czy emocje wpływają na procesy poznawcze?

14. Wyjaśnij motywacyjny charakter emocji, a także podaj charakterystykę pojęć: kierunek,

natężenie, potrzeba, zadanie.

15. Co to jest osobowość i jakie znasz jej teorie?

16. Co to jest sytuacja trudna.

17. Wymień i podaj charakterystykę sytuacji trudnych.

18. Kto był twórcą teorii stresu, jakie znasz rodzaje stresu ?

19. Jakie znasz rodzaje negocjacji ?

20. Jakie sugestie należy uwzględnić w negocjacjach opartych na zasadach ?

21. Podaj definicję grupy społecznej i jakie winna ona spełniać warunki ?

22. Scharakteryzuj grupy społeczne.

43

---