Wybrane zagadnienia kryminologii.

1. Pojęcie przestępstwa i przestępczości. Statystyka przestępczości.

Kryminologia jest „ nauką o przestępstwie i przestępcy, o objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz o ich zapobieganiu, a także o funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej.” Rdzeniem cytowanej definicji są pojęcia „ przestępstwo” oraz „ przestępczość”.

Definicja przestępstwa jest zadaniem prawa karnego materialnego. Kodeks karny określa przestępstwo jako czyn :

• zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia ( art. 1 § 1 kk ),

• zawiniony ( art. 1 § 3 kk ),

• o szkodliwości społecznej w stopniu wyższym niż znikomy ( art. 1 § 2 kk ) .

Szczegółowe opisy przestępstw, uwzględniające ustawowe znamiona czynów karalnych zawiera część szczególna oraz wojskowa kodeksu karnego. Przestępstwa pozakodeksowe są ujęte w innych ustawach, o ile zawierają one przepisy karne, np. :

• w ustawie z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia ( art. 48 - 50 ),

• w ustawie z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji ( art. 50 ) .

Przestępczość to ogół ( suma ) przestępstw :

• znanych polskiemu ustawodawstwu karnemu w analizowanym okresie czasu,

• popełnionych w rozpatrywanym okresie,

• popełnionych na badanym obszarze ( np. kraju, województwa ).

Problem w tym, że przestępczość rozumiana jako ogół przestępstw popełnionych jest pojęciem, któremu odpowiada zbiór czynów nie dający się uchwycić statystycznie z różnych względów, w tym ze względu na konspiracyjne zachowanie sprawcy, jak i z powodu braku motywacji pokrzywdzonego do poinformowania organów ścigania.

Rozpatrując przestępczość należy używać określenia uściślającego, wskazującego na sposób rozumienia wyrażenia :

• przestępczość popełniona - nie jest znana organom ścigania i jej wielkość ocenia się

szacunkowo; pojęcie przestępczości popełnionej zastępuje się pojęciem tzw. ciemnej liczby przestępstw,

• przestępczość ujawniona - czyli znana organom ścigania określana niekiedy jako jasna

liczba przestępstw; nie każde ujawnione przestępstwo może być ścigane karnie z powodu braku wniosku o ściganie, immunitetu dyplomatycznego bądź niemożliwości przekształcenia materiałów operacyjnych na materiały procesowe; przestępczość ujawniona nie podlega rejestracji statystycznej,

• przestępstwa, w stosunku do których zostało wszczęte postępowanie przygotowawcze

w postaci dochodzenia lub śledztwa i które podlegają rejestracji; dochodzenia wszczęte przez Policję podlegają rejestracji w statystyce policyjnej, zwanej też statystyką kryminalną ( jednostką statystyczną jest w tym przypadku „ czyn przestępny”),

• przestępstwa, w stosunku do których wydano prawomocne orzeczenie sądowe;

podstawową jednostką obliczeniową statystyki sądowej jest osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądowym; statystyka sądowa pokrywa się ze statystyką prokuratorską, w tym z ilością spraw kierowanych do sądu wraz z aktem oskarżenia .

• statystyka więzienna ( penitencjarna ) - zasadniczą jednostką obliczeniową tej

statystyki jest osoba pozbawiona wolności ( tymczasowo aresztowana lub odbywająca karę pozbawienia wolności ). Ponieważ nie każda osoba skazana odbywa karę pozbawienia wolności, statystyka więzienna obejmuje najmniejszą liczbę przypadków.

2. Kryminologia a nauki penalne.

Przedmiot kryminologii można określić poprzez wyliczenie problemów, które wchodzą w zakres zainteresowań tej nauki. Są one następujące :

• opis przestępczości,

• przyczyny przestępczości - zajmuje się tym tzw. etiologia kryminalna, dociekająca

przyczyn zjawiska przestępczości, poszukująca odpowiedzi na pytanie o czynniki determinujące powstawanie przestępczości,

• struktura przestępczości,

• dynamika przestępczości,

• geografia kryminalna - zajmuje się badaniem rozmieszczenia przestępczości w Polsce

w przekroju wojewódzkim i powiatowym,

• rola ofiary w genezie przestępstwa.

Ż kryminologii wyłonił się dział pretendujący do miana samodzielnej dyscypliny naukowej, zwanej wiktymologią ( łac. victima - ofiara ). Termin wiktymologia wszedł do obiegu naukowego w 1947 roku na oznaczenie dziedziny kryminologii o zakresie zainteresowań obejmującym następujące obszary :

• osobowość sprawcy,

• podatność wiktymologiczną, czyli podatność na stanie się ofiarą,

• związek osobowości ofiary z przestępstwem,

• związek zachowania ofiary z przestępstwem,

• rola osoby pokrzywdzonej w etiologii przestępstwa.

Kryminologia należy do tzw. nauk penalnych, zajmujących się badaniem przestępstwa i kary.

Do nauk tych zalicza się w szczególności :

• naukę prawa karnego ,

• nauki penitencjarne,

• politykę kryminalną,

• kryminalistykę.

Prawo karne materialne - w części szczególnej - określa przestępstwa, a tym samym wyznacza zakres zainteresowań kryminologii. Kryminologia zatem bada ten obszar, który prawo karne obejmuje zakazami i nakazami. Nauki penalne zajmują się racjonalnym wykonywaniem kary pozbawienia wolności, natomiast polityka kryminalna wskazuje racjonalne działania organów państwowych w zwalczaniu przestępczości.

Kryminalistyka, jako dyscyplina penalna jest nauką o taktyce i technice popełniania i wykrywania przestępstw, a także zapobiegania przestępstwom. Kryminalistyka interesuje się głównie możliwościami wykrywania przestępstw poprzez doskonalenie metod ujawniania śladów pozostawionych przez sprawcę na miejscu zdarzenia oraz metod identyfikacji osób i rzeczy.

3. Ogólna charakterystyka współczesnej przestępczości.

W bieżącej dekadzie przestępczość w Polsce cechowały następujące przeobrażenia :

1. Wzrost ilości zamachów na mienie w kategorii :

• kradzieży,

• przestępstw rozbójniczych,

• przestępstw z użyciem broni palnej ( napady na banki, konwoje ) ,

• fałszerstwa znaków pieniężnych oraz innych dokumentów.

2. Stały wzrost ilościowy przestępstw w kategoriach :

• zabójstwa,

• uszkodzenia ciała,

• zgwałcenia,

• udział w bójkach i pobiciach.

Zabójstwa cechuje brak tendencji spadkowej i stały linijny, choć nieznaczny wzrost :

1991 - 971

1992 - 989

1993 - 1106

1994 - 1160

1995 - 1134

1996 - 1134

1997 - 1093

3. Wzrost ilości zdarzeń kryminalnych z użyciem materiałów wybuchowych :

• zamachy na osoby,

• uszkodzenia bądź zniszczenia pojazdów mechanicznych,

• zniszczenia obiektów mieszkalnych bądź o przeznaczeniu komercyjnym.

4. Wzrost ilości cudzoziemców popełniających przestępstwa, głównie spoza granicy

wschodniej Polski,

5. Proporcjonalnie duży udział nieletnich w popełnianiu przestępstw. W 1996 r.

nieletni dopuścili się :

• 42 zabójstw,

• blisko 161 zgwałceń,

• ponad 4500 rozbojów i wymuszeń rozbójniczych,

• blisko 25000 włamań ,

6. Brutalizacja przestępstw ( zachowania o charakterze znęcania się bądź okaleczania ofiar

nie uzasadnione potrzebą pokonywania oporu u ofiary ),

7. Intensyfikacja tzw. przestępczości zorganizowanej o zasięgu krajowym i między-

narodowym. Cechą tej przestępczości jest podział ról, współdziałanie wielu osób,

wzajemna lojalność, posługiwanie się zagrożeniem użycia przemocy, a w skrajnych

przypadkach przemocą.

4. Niektóre zjawiska społeczne o potencjale kryminogennym.

Uwaga kryminologii koncentruje się także na zjawiskach patologii społecznej , takich jak prostytucja czy narkomania, a nadto na takich, które tradycyjnie nie są zaliczane do patologii, ale rodzą ujemne konsekwencje społeczne, a w skrajnych przypadkach mogą mieć charakter kryminogenny, np. bezrobocie i samobójstwa.

Prostytucja.

Prostytucja w czystej postaci nie jest objęta penalizacją, czyli karalnością. Dopiero uprawianie prostytucji przez osoby chore, zarażone wirusem HIV, chorobami wenerycznymi lub innymi chorobami zakaźnymi narusza przepis art. 161 kk. Kryminogenny charakter prostytucji wynika stąd, że sprzyja ona nadużywaniu alkoholu oraz kradzieżom na szkodę klientów i dokonywaniu rozbojów na tzw. wabia, a także umożliwia funkcjonowanie zjawiska sutenerstwa i kuplerstwa, co stanowi naruszenie art. 204 kk. Odrębnym problemem jest demoralizacja nieletnich oraz funkcjonowanie melin pijacko - prostytuckich. Niewątpliwie prostytucja zwiększa rozmiary tzw. sieroctwa społecznego ( wzrost ilości dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej ) oraz poszerza obszar wrogości wobec porządku prawnego. Osoby uprawiające prostytucję hetero lub homoseksualną cechuje szczególna podatność wiktymologiczna tzn. są one bardziej narażone na okaleczenia i zabójstwa ze strony osób o perwersyjnych skłonnościach seksualnych.

Narkomania.

Według szacunkowych danych Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej w Polsce nałogowo narkotyzuje się około 30 - 40 tysięcy osób. Z narkomanią wiążą się następujące zjawiska negatywne, bądź naruszające przepisy prawne :

• zgony z przedawkowania narkotyku ( około 150 - 170 rocznie ) ,

• dezorganizacja osobowości, obniżenie sprawności społecznej osobnika aż do wypadania

z ról społecznych, rozluźnienie systemu norm moralnych,

• nielegalne uprawy, produkcja laboratoryjna i przemyt środków odurzających,

• kradzieże środków medycznych z aptek, prywatnych gabinetów lekarskich itp.,

• rzadko użycie środków przemocy w celu uzyskania środka odurzającego dla

zaspokojenia głodu narkotycznego ,

• fałszerstwa recept.

W kryminologii trwa dyskusja dotycząca związku narkomanii z przestępczością, a więc tego czy uzależnienie narkotyczne „może spowodować lub katalizować decyzję przestępczą” .

Zdaniem niektórych naukowców „ żaden narkotyk sam w sobie nie prowadzi do przestępstwa. O przestępczości wśród narkomanów decydują takie czynniki, jak osobowość uzależnionego

( ... ) wcześniejsze doświadczenia przestępcze, środowisko itp.”.

Samobójstwo.

Samobójstwo ma bardzo złożoną etiologię. Można je zaliczyć do kategorii strat społecznych.

W latach 1962 - 1997 zamachy samobójcze zakończone zgonem popełniły 141124 osoby.

Od 1992 do 1997 roku samobójstwa popełniło 7091 osób bezrobotnych, ale nie sposób jednoznacznie orzec czy akt autodestrukcji bezrobotnego był spowodowany wyłącznie sytuacją ekonomiczną czy też był uwarunkowany polimotywacyjnie. Zdarzają się samobójstwa przestępczo uwikłane, będące skutkiem podżegania do samobójstwa ( przestępstwo określone w art. 151 kk ) bądź rezultatem znęcania się, poprzedzającego niekiedy akt samobójczy przez dłuższy okres ( przestępstwo określone w art. 207 § 3 kk ).

Samobójstwo może być również wynikiem dokonanego uprzednio zabójstwa lub innego przestępstwa ( np. gospodarczego ) zagrożonego surową karą. Odrębny problem stanowią zabójstwa upozorowane na samobójstwa.

Bezrobocie jako czynnik kryminogenny.

W czerwcu 1998 r. liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Polsce wynosiła około 1,6 miliona osób. Część bezrobotnych, których źródłem dochodów jest działalność sprzeczna z prawem nie jest zainteresowana rejestracją oraz poszukiwaniem oficjalnych miejsc zatrudnienia. Statystycznie uchwytnym skutkiem bezrobocia są samobójstwa. Wyniki badań nad psychologią bezrobocia dowodzą, że brak zatrudnienia osłabia aktywność fizyczną i psychiczną oraz powoduje erozję przekonań moralnych, a także popycha do czynów i zachowań dotychczas nie akceptowanych, takich jak prostytucja, paserstwo, włóczęgostwo, nadużywanie alkoholu, dokonywanie drobnych kradzieży. Długotrwałe bezrobocie może prowadzić do patologii rodziny i di jej rozkładu wskutek nadużywania alkoholu, konfliktów na tle finansowym oraz zaniku funkcji wychowawczej rodziców. Skutkiem pośrednim rozkładu rodziny może być demoralizacja nieletnich i podjęcie przez nich działalności sprzecznej z prawem.

5. Profilaktyka kryminologiczna.

Różnorodność przyczyn przestępczości wymaga poszukiwań nowych metod profilaktyki, ponieważ stosowane systemy represyjne nie zapewniają zapobiegania przestępczości zarówno w skali indywidualnej, jak i społecznej. Dowodzi tego zjawisko powrotu do przestępstwa, sięgająca około 30 %. Profilaktyka kryminologiczna powinna wypracować środki zapobiegania przestępczości ingerujące w genezę i etiologię czynu przestępnego. Służyć temu celowi winny głównie metody z zakresu psychologii i pedagogiki społecznej, zmierzające do nadania pozytywnego kierunku aktywności ludzkiej i przekształcające ujemne postawy w odniesienia pozytywne. Punktem wyjścia są jednak badania naukowe nad przyczynami przestępczości, których wyniki mogą posłużyć do opracowania środków i metod profilaktyki kryminologicznej. Prof. Marek S. Szczepański, socjolog z Uniwersytetu Śląskiego w wywiadzie dla „ Gazety Wyborczej” wyraził pogląd, że w najbliższych latach przestępczość nadal będzie rosła oraz, że fikcją jest tzw. resocjalizacja w zakładach poprawczych i więzieniach. Przy okazji rozmowy prof. M. Szczepański wysunął następujące postulaty :

• rozszerzenie edukacji wiktymologicznej, zwłaszcza w szkołach,

• zmiana prawa w kierunku wzmocnienia ochrony prawnej ofiary,

• bezwzględne stosowanie prawa wobec nieletnich, którzy mają poczucie

bezkarności, a w 1998 r. dokonali 47 zabójstw,

• stosowanie „zerowej tolerancji”, czyli karania z jednolitą konsekwencją za występki

i za zbrodnie, aby każda osoba naruszająca prawo miała świadomość nieuchronności kary.

LITERATURA :

1. B. Hołyst - Kryminologia, Wyd. Prawnicze PWN, Warszawa, 1999.

2. „ Prawo i życie” z dnia 14 czerwca 1997 r.

L. Imielski - „Najlepsze zero tolerancji”, „Gazeta Wyborcza” z dnia 10 maja 1999 r.

PYTANIA KONTROLNE :

1. Podaj określenie kryminologii.

2. Wskaż różnicę między ciemną liczbą przestępstw a tzw. jasną liczbą przestępstw.

3. Podaj przykłady przestępstw pozakodeksowych.

4. Dlaczego należy uściślać sposób rozumienia pojęcia „ przestępczość” ?

5. Która statystyka uwzględnia przestępczość popełnioną ?

6. Dlaczego przestępczość objęta statystyką kryminalną jest liczebnie mniejsza od

przestępczości ujawnionej ?

7. Scharakteryzuj przestępczość rejestrowaną w statystyce prokuratorskiej.

8. Porównaj statystykę kryminalną ze statystyką sądową,

9. Dlaczego statystyka sądowa nie pokrywa się ilościowo ze statystyką prokuratorską ?

10. Na podstawie której statystyki można właściwie ocenić rozmiary przestępczości ?

11. Wymień nauki penalne.

12. Jaki jest przedmiot zainteresowań kryminalistyki ?

13. Wykaż znaczenie prawa karnego dla kryminologii.

14. Omów przedmiot zainteresowań wiktymologii.

15. Dlaczego nauki penitencjarne oraz politykę kryminalną zaliczamy do nauk penalnych

16. Przedstaw charakterystykę przestępczości w Polsce.

17. Omów problematykę samobójstw.

18. Dlaczego w zjawisku prostytucji tkwi potencjał kryminogenny ?

19. Jakie zjawiska negatywne bądź naruszające normy prawne wiążą się z narkomanią ?

20. Podaj przykłady samobójstw przestępczo uwikłanych.

Wybrane zagadnienia kryminalistyki.

1. Powstanie i rozwój kryminalistyki.

Wiele metod, właściwych współczesnemu postępowaniu karnemu, znanych było już w

czasach starożytnych np. obserwacja, rejestracja osób i rzeczy ,czy sposobów popełniania

przestępstw. Historia stosowania metod i środków, służących do wykonywania p-stw ich

sprawców związana jest z historią rozwoju organów, realizujących te zadania. Termin

"policja" pochodzi od greckiego słowa "politeia", oznaczającego wszystkie funkcje państwa

łącznie, całą władzę państwową.

Do XVIII wieku nie było wydzielonych organów policyjnych, a funkcje ładu i porządku

publicznego oraz ścigania przestępców realizowali, obok innych zadań, przedstawiciele

administracji państwowej. Zalążkiem policji kryminalnej był utworzony w Londynie w 1750

roku zespół kilkunastu funkcjonariuszy, którego organizatorem był sędzia Henry

Fielding. Wprowadził on rejestr przestępców, publikował listy gończe, a także współpracował z innymi sędziami w zakresie poszukiwania osób.

W 1810 roku w Paryżu utworzono oddział służby kryminalnej tzw. "securite"

/bezpieczeństwo/, którego szefem został były przestępca i awanturnik, dobrze znający

środowisko przestępcze - Eugene Vidocque. Przy doborze współpracowników kierował się

on zasadą zakładającą, że byli przestępcy posiadają najlepsze kwalifikacje do zwalczania

p-stw. Polityka E. Vidiocque' a wzbudzała niechęć społeczeństwa, dlatego też w 1833 roku

ustąpił on ze swego stanowiska, zakładając pierwszą w świecie agencję detektywistyczną

Metody jego pracy oraz tworzone archiwum były ciągle rozwijane, a po wynalezieniu

fotografü rejestry przestępców uzupełniano ich zdjęciami. Podstawą identyfikacji było

"uczenie się" przez detektywów wyglądu w czasie tzw. "parady zatrzymanych"

W Anglii dopiero w 1882 roku, w wyniku starań Roberta Reed'a - sekretarza stanu w

ministerstwie spraw wewnętrznych, tysiące umundurowanych w jednakowe spodnie, fraki i

cylindry policjantów rozpoczęło służbę w Londynie, a ich kwatera zlokalizowana została w

starym budynku zwanym Scotland Yard. Ponieważ umundurowana policja nie dawała

zadowalających wyników w zwalczaniu przestępstw, w 1842 roku utworzono 12-osobowy

zespół detektywów Scotland Yardu, przekształcony w 1878 roku w Kryminalny Wydział

Śledczy.

W Nowym Jorku początki służby kryminalnej przypadły na 1836 rok, kiedy to zespół 12 nie umundurowanych policjantów zajął się wykrywaniem p-stw i ich sprawców. Dopiero

1880 roku grupa detektywów Thomasa Byrnes'a zaczęła osiągać efekty, głównie dzięki

rejestracji p-ców i docenieniu znaczenia identyfikacji osób.

W I połowie XIX wieku rozwój kapitalistycznych stosunków produkcji i rewolucja

przemysłowa spowodowały wzrost zaburzeń społecznych, bezrobocie, brak środków

utrzymania, wyzysk zatrudnionych powodowały wzrost przestępczości, rodzenie się

nastrojów rewolucyjnych. Zaktywizowało się środowisko przestępcze. Rodziło to potrzebę rozbudowania aparatu policyjnego, doskonalenie organizacyjne - wydzielenie pionów

śledczych, wypracowanie taktyki i techniki zwalczania p-stw. Rozwój nauk przyrodniczych

pozwolił na ich wykorzystanie dla potrzeb policji i procesu wykrywczego. Rok 1893 był

przełomowym i uważany jest za datę narodzin współczesnej kryminalistyki. Wtedy to

austriacki sędzia śledczy, późniejszy profesor uniwersytetu w Graz - Hans Gross

opublikował pierwsze wydanie podręcznika pn. "Podręcznik dla sędziów śledczych jako

system kryminalistyki" .Wychodził on z założenia, że każde osiągnięcie naukowe z nauk

przyrodniczych i technicznych może być wykorzystane dla potrzeb kryminalistyki. Jest on twórcą naukowych podstaw współczesnej kryminalistyki.

W tym samym okresie tzn. na przełomie XIX i XX wieku działał we Francji inny wybitny kryminalistyk - Alphonse Bertillon, który m.in. wprowadził do praktyki śledczej wyniki antropometrii kryminalistycznej, zasad portretu pamięciowego oraz udoskonalonych metod fotografii. W tym samym czasie powstawały w Europie pierwsze placówki naukowo - badawcze z zakresu kryminalistyki m.in. w 1902 roku w Lozannie Instytut Kryminalistyki, który nawiązywał kontakty i umożliwił powstanie takich samych instytutów w Brazylii i w carskiej Rosji. Kolejne placówki to: Laboratorium Kryminalistyczne w Lyonie, powstałe w 1910 roku oraz w Graz, powstałe w 1912 roku.

2. Początki i aktualny stan kryminalistyki w Polsce.

Kryminalistyka w Polsce jest nauką stosunkowo młodą - rangę przedmiotu uniwersyteckiego uzyskała dopiero po II wojnie światowej. W okresie międzywojennym próby wprowadzenia tej nauki do programów uniwersyteckich podjęli polscy kryminolodzy m.in. prof. Markowski - na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Na uniwersytecie Poznańskim wprowadzono Lektorat Kryminalistyki. Pierwsze wykłady jednak rozpoczęto dopiero po II wojnie światowej - pierwsza Katedra Kryminalistyki powstała w 1956 roku na Uniwersytecie Warszawskim. Pierwszą placówką naukowo - badawczą z dziedziny kryminalistyki było utworzone w 1927 roku Laboratorium Kryminalistyczne przy Centrali Służby Śledczej Komendy Głównej Policji Państwowej w Warszawie. W 1929 roku powstał Instytut Ekspertyz Sądowych w Warszawie, przeniesiony następnie do Krakowa. W latach 1946 - 1949 utworzono w Warszawie Sekcję Naukowo - Techniczną, przekształconą następnie

w Zakład Kryminalistyki KGMO - obecnie Centralne Laboratorium Kryminalistyczne przy Komendzie Głównej Policji w Warszawie. Aktualnie poza w/w placówkami w komendach wojewódzkich Policji funkcjonują wydziały techniki kryminalistycznej, których głównym zadaniem jest opracowywanie ekspertyz kryminalistycznych. Ponadto przy akademiach medycznych istnieją zakłady medycyny sądowej. Polskie Towarzystwo Kryminalistyczne oraz Instytut Problematyki przestępczości to organizacje, w których działają polscy specjaliści z zakresu kryminalistyki.

3. Pojęcie, istota i zadania kryminalistyki.

Nauka ta posiada kilka definicji - od bardzo ogólnych, po najbardziej szczegółowe. Według prof. Hanauska kryminalistyka to nauka o taktycznych zasadach i sposobach oraz o technicznych metodach i środkach wykrywania, zabezpieczania, badania i wykorzystywania wszelkich źródeł informacyjnych i informacji o osobach oraz o zdarzeniach i ich okolicznościach. Według prof. Horoszewskiego kryminalistyka bada sposoby i środki doko0nywania p-stw oraz opracowuje metody służące do wykrycia p-stwa, ustalenia i ujęcia sprawcy czynu przestępczego. Najbardziej trafna wydaje się definicja kryminalistyki podana przez prof. Gutekunsta, który określa ją jako naukę o taktyce i technice popełniania p-stw, taktyce i technice wykrywania i zapobiegania p-stwom. Kryminologia z kolei jest metodą o przestępstwie i przestępcy, o objawach i przyczynach przestępczości i innych, związanych z nią zjawisk patologii społecznej oraz o metodach ich eliminacji. Różnica między tymi naukami jest zasadnicza - kryminologia jest nauką o zjawiskach jako takich, natomiast kryminalistyka jest nauką o zwalczaniu tych zjawisk. Jest jasne, że zjawiska przestępczości nie można zwalczyć bez dokładnej wiedzy o nim i dlatego kryminalistyka wiele korzysta z osiągnięć kryminologii, mając jednak własne pole badawcze, tj. metody i środki prowadzenia walki przeciwko przestępczości. Podsumowując powyższe rozważania można stwierdzić, że zakres kryminalistyki obejmuje nie tylko taktykę i technikę, ale jednocześnie całokształt postępowania organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, począwszy od stadium

sprawdzeń operacyjnych, inwigilacji, dochodzenia czy śledztwa, a na postępowaniu

dowodowym przed sądem skończywszy.

W kryminalistyce można wyróżnić trzy podstawowe działy :

- taktykę kryminalistyczną - zajmującą się badaniem sposobów popełniania p-stw, bada-

niem metod stosowanych przez organy ścigania i wymiaru

sprawiedliwości w trakcie wykrywania p-stw i ich

sprawców oraz wypracowywaniem sposobów zapobiegania

p-stwom,

- technikę kryminalistyczną - badającą środki techniczne stosowane przy popełnianiu

p-stw, badającą środki techniczne stosowane w toku docho-

dzenia i zapobiegania p-stwom,

- strategię kryminalistyczną - obejmującą dalekowzroczne plany i przedsięwzięcia

wynikające z oceny aktualnego, a także przewidywa-

nego stanu p-czości - polega ona na umiejętnym

manewrowaniu siłami i środkami organów ścigania w celu

zwalczania i zapobiegania p-czosci.

Do głównych zadań kryminalistyki należy :

• badanie sposobów postępowania sprawców p-stw / modus operandi/,

• ustalanie badanie narzędzi i środków technicznych używanych przez sprawców p-stw,

• opracowywanie środków technicznych stosowanych przy zwalczaniu p-stw,

• opracowywanie metod postępowania organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości stoso-

wanych przy wykrywaniu p-stw i ich sprawców,

• uzyskiwanie osobowych i rzeczowych źródeł dowodowych, a następnie wykorzystanie

ich w postępowaniu karnym,

• poszukiwanie nowych metod badawczych, zwłaszcza w zakresie identyfikacji osób,

rzeczy i zjawisk oraz ujawnianie i zabezpieczanie śladów.

Głównym celem kryminalistyki jest opracowywanie naukowych metod i środków

służących do poznania prawdy obiektywnej o zdarzeniach i ich okolicznościach, a

następnie wykorzystanie znajomości tej prawdy do realizacji prawnie określonych celów

- zwłaszcza celów procesu karnego.

Zadania i cele kryminalistyki realizowane są gównie poprzez takie czynności, jak :

• wywiad,

• obserwację,

• przesłuchania,

• przeszukania czy kryminalistyczne oględziny i badanie miejsca zdarzenia.

Poza procesem karnym kryminalistyka znajduje zastosowanie także w postępowaniu

cywilnym, administracyjnym i innych dziedzinach życia. Osiągnięcia kryminalistyki są

wykorzystywane przez inne nauki np. archeologię, antropologię, historię itd.

Współczesna kryminalistyka rozwija nie tylko tradycyjne działy techniki, jak

np. daktyloskopię, mechanoskopię, badanie pisma i dokumentów, badanie broni palnej,

traseologię, lecz rozwija i tworzy nowe działy techniki. Są to m.in. :

• różne techniki fotograficzne, filmowe i magnetowidowe,

• fonoskopia - badanie głosu ludzkiego,

• technika identyfikacji osób na podstawie śladów czerwieni wargowej, śladów ucha,

paznokci, uzębienia,

• techniki identyfikacji osób na podstawie odtworzenia ich wyglądu / identi-

kit, superprojekcja, metoda Gierasimowa /,

• termowizja,

• niektóre metody badań fizykochemicznych przydatne zwłaszcza w badaniach

mikośladów / mikroskopia elektronowa /,

• metody oparte na zastosowaniu poligrafii,

• techniki szybkich testów identyfikacji wstępnej, zwłaszcza przydatnych w badaniach

środków odurzających i alkoholu.

3. Związek kryminalistyki z innymi naukami.

Kryminalistyka jest samodzielnąţ dyscyplinţ nauki i posiada liczne związki z innymi

dziedzinami nauk, wykorzystując ich znajomość dla potrzeb zwalczania p-czości. Największe

związki posiada z biologią, medycyną, chemią, fizyką, matematyką, elektroniką oraz z

naukami społecznymi, jak : psychologia, socjologia, a także z naukami prawnymi.

Kryminalistyka a prawo karne materialne.

Prawo karne materialne wyznacza kryminalistyce zakres badań, których przedmiotem jest

przestępca i przestępstwo. Teoria kryminalistyki przyczynia się do poznania danych dot.

sposobów przygotowania, usiłowania i dokonywania p-stw opisanych w kodeksie karnym

w innych ustawach. Wyniki badań kryminalistycznych pozwalają na konfrontację

teoretycznych założeń prawa karnego z praktyką a tym samym na usuwanie niedomagań

ustawodawczych przy formułowaniu nowych przepisów np. prawo bankowe.

Kryminalistyka a prawo karne procesowe.

Prawo karne procesowe określa formy uzyskiwania i utrwalania dowodów, wyznacza granice

możliwości zastosowania metod kryminalistycznych np. pobieranie odcisków od

podejrzanego. Czynności wchodzące w zakres kryminalistyki rozciągają się poza sferę

zainteresowań prawa karnego procesowego np. czynności operacyjne.

Kryminalistyka a kryminologia.

Kryminologia zajmuje się p-stwem jako zjawiskiem społecznym, a jej celem jest opracowanie

metod zapobiegania p-czości przez usuwanie przyczyn natury ogólnej. Kryminalistyka służy

natomiast zwalczaniu i zapobieganiu konkretnym p-stwom - czyni to poprzez ujawnianie -

p-stwa, wykrycie sprawcy i dostarczenie środków dowodowych sądowi. Inne więc jest

spojrzenie na p-stwo i p-cę, inne metody badawcze. Znajomość zagadnień kryminologicznych

wpływa na bardziej skuteczną realizację celów kryminalistyki np. znajomość obyczajów

konkretnego środowiska przestępczego.

Kryminalistyka a medycyna sądowa.

Obie nauki korzystajţ ze zdobyczy nauk biologicznych, nauk lekarskich. Zakres zagadnień

medycyny sądowej wyznaczony jest przez kryminalistykę - dotyczy to np. ustalenia przyczyn

zgonu, poznanie charakteru obrażeń, toksykomanii, badań nad truciznami itd.

Kryminalistyka a psychiatria sadowa.

Psychiatria zajmuje się wykrywaniem i określeniem zaburzeń psychicznych pod kątem

ustalenia przesłanek, od których zależą konsekwencje prawne. Nauka ta jest pomocnicza m.in. przy ocenie zeznań osób dotkniętych zaburzeniami psychicznymi oraz wypracowaniu metod wykrywania p-stw, których sprawcami są osoby chore psychicznie.

Kryminalistyka a proces cywilny.

Wyniki badań kryminalistycznych mają zastosowanie w wielu sprawach rozpatrywanych w

procesie cywilnym np. z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy - zebranie

dowodów w sprawie np. przesłuchania stron, wyniki badań, wyniki z oględzin, badanie

dokumentów, krwi, fotografia, film itp.

Kryminalistyka a fizyka, chemia, elektronika i matematyka.

Związki te wynikają m.in. z potrzeby prowadzenia badań takich materiałów, jak : wyroby

lakierowane, szkło, środki kryjące. Badania te prowadzi się przy wykorzystaniu promieni

ultrafioletowych, podczerwieni. Ponadto badania chemiczne - badania mikroskopowe,

spektralne, analiza chemiczna, badanie fizyko-chemiczne, rozwiązywanie problemów

komputeryzacji, registratur kryminalistycznych.

4. Zasadnicze źródła informacji.

Aby polityka karania sprawcy za p-stwo odniosła pozytywny skutek, czasokres od

popełnienia p-stwa do czasu ukarania sprawcy powinien być jak najkrótszy. Ważną kwestią

jest tu dopływ informacji o zdarzeniu i jego okolicznościach, a także o osobie sprawcy.

Wyróżnia się trzy kierunki działania Policji

W celu uzyskania informacji o p-stwie i p-cy :

• od przestępstwa przez sprawcę do przedmiotu - typ klasycznego p-stwa kryminalnego np. zabójstwo, włamanie,

• od przedmiotu przez sprawcę do przestępstwa - np. nielegalne posiadanie broni palnej,

• od sprawcy przez przedmiot do przestępstwa - np. sam4ooskarżenie.

W zależności od kryterium informacje można podzielić na:

• ogólne i szczegółowe,

• pierwiastkowe i następne,

• zewnętrzne i wewnętrzne.

Źródłami informacji o zdarzeniach, osobach i zjawiskach mogą być :

• osoby - pokrzywdzeni, świadkowie, osoby trzecie, sprawcy,

• rzeczy i ich części,

• miejsca,

• zjawiska i zdarzenia,

• zwłoki,

• dokumenty.

Z praktyki wynika, że najczęstszym źródłem informacji jest człowiek - najczęściej są to

zawiadomienia o popełnieniu p-stwa. Przyjmując informację o zdarzeniu należy, w miarę

możliwości, uzyskać jak najwięcej danych o zdarzeniu i jego okolicznościach.

Osobowe źródła informacji podzielić można na :

• oficjalne - zgłoszenia od pokrzywdzonych, świadków, osób trzecich, sprawców,

• nieoficjalne - informacje pochodzące od poufnych osobowych źródeł informacji,

anonimy, różne formy kontaktu ze społeczeństwem.

Mówiąc o osobowych źródłach informacji zwrócić należy uwagę na :

• społeczny obowiązek poinformowania organów ścigania o znanym fakcie

popełnienia p-stwa ściganego z urzędu - art. 304 par.1 kpk obowiązek ten wynika z

pobudek moralnych i dotyczy każdego, kto dowiedział się o takim zdarzeniu. Zaniechanie

tego obowiązku nie powoduje konsekwencji prawnych. W interesie całego społeczeństwa

jest jednak spełnienie tego obowiązku, zwłaszcza w obliczu narastającej fali

przestępczości i brutalizacji środowiska przestępczego.

• obowiązek prawny instytucji państwowych i samorządowych informowania organów

ścigania o ujawnieniu p-stwa ściganego z urzędu -- art.304 par.2 kpk. Zaniechanie

tego obowiązku powoduje konsekwencje prawne wynikające z kodeksu karnego. Na

instytucjach państwowych i samorządowych spoczywa ponadto obowiązek podjęcia

niezbędnych czynności do czasu przybycia Policji, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i

dowodów przestępstwa. Czynnościami tymi jest zabezpieczenie miejsca zdarzenia-

usunięcie osób postronnych, zabezpieczenie śladów przed zniszczeniem lub

zniekształceniem. Można tu wyróżnić zabezpieczenie osobowe np. rozstawienie patroli

oraz zabezpieczenie techniczne np. przykrycie śladu w sytuacji, gdy pada deszcz.

Poza osobowymi źródłami informacji Policja i inne podobne organy np. urzędy skarbowe

informacje o zdarzeniach uzyskują w drodze innych czynności np.:

• na podstawie analizy operacyjnej,

• w wyniku czynności operacyjnych przy wykorzystanie metod i form pracy operacyjnej,

np. wywiadu, obserwacji, środków techniki operacyjnej, pościgu, zasadzki, blokady itp.

• w wyniku własnych spostrzeżeń np. niegospodarność, przekroczenie granicy itp.

• w wyniku analizy materiałów archiwalnych,

• w wyniku lektury ogłoszeń prasowych.

5. Ślady kryminalistyczne.

Ślady w znaczeniu kryminalistycznym to zmiany w obiektywnej rzeczywistości, które

jako spostrzegalne po zdarzeniach. będących przedmiotem postępowania mogą stanowić podstawę do odtworzenia i ustalenia przebiegu tych zdarzeń zgodnie z rzeczywistością.

Zakres tego pojęcia jest bardzo szeroki. Najważniejszą cechą śladów są zmiany w stosunku do stanu przed zmianami. Obiektywna rzeczywistość to wszystko co nas otacza - ludzie,

przyroda, zwierzęta i roślinność, zatem zmiana tej rzeczywistości jest wynikiem ruchu, nie

tylko mechanicznego, ale także w wyniku działania ciepła, prądu elektrycznego itp.

Śladami zatem będą :

• przedmioty np. odzież, zapałka, włókno,

• odwzorowanie np. odcisk obuwia, ślad linii papilarnych,

• zmiana położenia przedmiotu w pomieszczeniu,

• zmiana właściwości strukturalnych substancji, morfologii powierzchni,

• plamy,

• brak przedmiotów, gdzie powinny się znajdować.

Spostrzeganie zmian będących śladami należy rozumieć jako ich wyszukiwanie za pomocą

zmysłów oraz prostych środków technicznych, jak lupa, latarka, a także bardziej złożonych,

jak mikroskopy, źródła promieniowania ultrafioletowego. Nie ma przestępstwa doskonałego

na każdym miejscu przestępstwa sprawca pozostawia ślady. Można mówić jedynie o

niedostatecznym ujawnieniu i utrwaleniu pozostawionych śladów.

Klasyfikacja śladów kryminalistycznych.

W oparciu o stopień zorganizowania materii wyróżnia się następujące rodzaje śladów :

• materialne - trwające co najmniej do momentu ich wykrycia, zabezpieczenia i wykorzy-

stania w postępowaniu np. ślady linü papilarnych, plamy krwi, zmiana

kształtu przedmiotu pod wpływem ciepła., zmiana połażenia przedmiotu,

- ślady w świadomości będące spostrzeżeniami zmysłowymi osób- są to :

- spostrzeżenia wzrokowe np. rysopis sprawcy,

- słuchowe np. odgłos wystrzału, krzyk, akcent mowy,

- powonienia np. zapach czosnku w pomieszczeniu,

- dotyku np. faktura materiału ubrania,

- smaku np. zakłócony smak ulubionej potrawy.

Z punktu widzenia identyfikacji osoby na podstawie śladów można je podzielić na :

• bezpośrednie - badania przeprowadzone na ich podstawie pozwalają na ustalenie jednej

lub kilku osób np. ślady linii papilarnych, uzębienia, krwi, wydzielin,

• pośrednie - np. ślady mechanoskopijne, traseologiczne - pozwalają na określenie środka

od którego pochodzą, a w dalszej kolejności ustalenie osoby np. właściciela

pojazdu, narzędzia.

W zależności od wielkości ślady można podzielić na :

• mikroślady,

• makroślady.

W zależności od powstawania ślady można podzielić na :

• odwzorowania,

• plamy,

• inne ślady.

Mechanizm powstawania śladów.

Odwzorowania.

Koniecznym warunkiem dla powstania odwzorowania jest kontakt powierzchni dwóch

przedmiotów np. palec, stopa, opona. Wyróżnia się tu :

- odciski - występują w podłożu o dużej plastyczności i małej twardości np. gleba, wosk,

czekolada,

- odbitki - powstają na podłożu o małej plastyczności i dużej twardości np. szkło, drewno,

tworzywo sztuczne. Wśród odbitek wyróżnia się odwzorowania :

- nawarstwione - np. substancja potowo-tłuszczowa na szkle,

- odwarstwione - ślad pozostawiony na zakurzonej podłodze, na

opylonych cementem schodach.

Plamy.

Plamy mogą być tworzone przez substancje płynne, galaretowate, kleiste, tłuste,

sproszkowane, niektóre lotne np. pary jodu. Mogą być one tworzone w wyniku rozlania

rozsypania, wycieku substancji na podłoże. Mają one kształt nieregularny. Powszechnie spotyka się plamy krwi, wydzielin, wydalin, wyrobów lakierowanych, barwników. Badania tych śladów zmierzają do określenia ich właściwości fizycznych, chemicznych, biologicznych, co jest podstawą do ustalenia składu jakościowego i ilościowego.

Inne ślady.

Należą do nich ślady nie będące ani odwzorowaniem ani też plamami. Do grupy tych śladów

należą :

l. Przedmioty pozostawione na miejscu zdarzenia :

• części odzieży,

• niedopałki papierosów

• szkło,

• łuski pocisków

• dokumenty,

• zęby, paznokcie, włosy,

• gleba, włókna.

2. Brak przedmiotów w miejscach, gdzie powinny się one znajdować np. brak pieniędzy w

kasie, dokumentów, odzieży, opiłków metalu.

3. Zmiany w usytuowaniu przedmiotu w stosunku do stanu, jaki istniał przed zdarzeniem

np. przemieszczenie przedmiotu lub jego części. Są to m.in. przestawienie mebli, otwarte

okno w przypadku kradzieży, uchylone drzwi.

4. Zmiany wywołane działaniem :

• prądu elektrycznego,

• substancji radioaktywnych,

• ciepła

• wilgoci,

• fal dźwiękowych.

• broni palnej.

Działanie tych czynników powoduje powstanie śladów kryminalistycznych, gdy poprzedzone

to jest świadomą lub nieświadomą działalnością osoby np. uruchomienie języka spustowego

broni palnej.

5. Zapachy.

6. Wykorzystanie śladów kryminalistycznych w postępowaniu karnym.

Kompleksowa analiza śladów pozwala na tworzenie wersji zdarzenia, jej sprawdzenie i

uprawdopodobnienie. Pomaga również we wnioskowaniu dotyczącym wersji zdarzenia i

osoby sprawcy. Wnioskowanie to opiera się na podstawie właściwości śladów np.

umiejscowienia, rozmieszczenia, stanu, rodzaju, barwy i liczby, kształtu i wymiarów. Na

podstawie właściwości śladów można wnioskować o osobie sprawcy np. wzrost, barwa

włosów, używana odzież, pochodzenie, umiejętności, zawód itp. Zabezpieczone ślady bada się za pomocą zmysłów, jak i aparatury badawczej. Zabezpieczone ślady na miejscu zdarzenia to materiał dowodowy np. ślad linii papilarnych, odcisk obuwia, włos, strzęp materiału mikroślad. Materiał porównawczy to ślad celowo pobrany od podejrzanego np. odciski linii papilarnych i przesłany do badań porównawczych z materiałem dowodowym. Materiałem porównawczym może być przedmiot 1ub jego część np. brzeszczot piłki do metalu. Na podstawie dostarczonego do badań materiału dowodowego i porównawczego ekspert z danej specjalności może przeprowadzić badanie :

- identyfikacyjne - ustalenie właściwości fizycznych, chemicznych, biologicznych i innych

materiału dowodowego, gdy brak jest materiału porównawczego.

Uzyskane wyniki to np. przesłana. do badań substancja jest krwią AB

Rh-, przesłana do badań jest rośliną i występuje w południowej części

kraju w pobliżu Krakowa,

- porównawcze - polegają na wyszukaniu w materiale dowodowym i porównawczym cech

wspólnych np. ślady krwi. Można tu wyróżnić cechy grupowe - np. krew

na odzieży podejrzanego oraz cechy indywidualne - np. ślad linii papi-

larnych zabezpieczony na miejscu zdarzenia pochodzi od podejrzanego X.

- inne badania - związane npz eksperymentem badawczym - określenie wieku linü papi-

larnych.

Rejestracja kryminalistyczna.

Niektóre ślady oraz materiał porównawczy rejestrowane są w kartotekach, aby w

przyszłości wykorzystać je do dalszych badań. Są to m.in.:

• dokumenty anonimowe,

• łuski, pociski z miejsc zdarzeń pochodzące z broni o nieustalonym pochodzeniu,

• niezidentyfikowane ślady linii papilarnych.

Ujawnianie i zabezpieczenie śladów kryminalistycznych.

Ujawnianie śladów to ich wyszukiwanie, lokalizowanie, natomiast zabezpieczenie

oznacza uczynienie ich trwalszymi, mocniejszymi, to ich ochrona. Ujawnienie i

zabezpieczenie śladu zależy od jego rodzaju, wielkości, rodzaju podłoża, umiejętności

funkcjonariusza.

W praktyce najczęściej stosuje się :

• wykonanie odlewu śladu za pomocą gipsu, masy silikonowej np. odcisk obuwia, opony,

• przeniesienie na folię daktyloskopijną,

• wykonanie zdjęcia fotograficznego,

• zebranie śladu z całym podłożem.

Utrwalony ślad kryminalistyczny należy umiejętnie zapakować, aby uchronić go przed

zniszczeniem - jest to zabezpieczenie techniczne. Należy również pamiętać o

zabezpieczeniu procesowym to jest wpisaniu go do protokołu oględzin. Poza

sfotografowaniem można również wykonać szkic.

Znaczenie śladów kryminalistycznych.

Ślady kryminalistyczne są najbardziej obiektywnymi świadkami zdarzenia np. ślad linii

papilarnych na miejscu zdarzenia. W sądzie podlegają one swobodnej ocenie. Ślady po ich

opracowaniu stanowią punkt wyjścia do wnioskowania co do przebiegu zdarzenia i osoby

sprawcy, budowania wersji, wypracowania kierunków działań.

7. Metody identyfikacji osób i rzeczy.

Pierwsze informacje o zastosowaniu opisu osoby d1a celów śledczych pochodzą sprzed

naszej ery / pierwszy list gończy pochodzi z II wieku p.n.e./, jednak początku badań nad

cechami identyfikacyjnymi człowieka należy dopatrywać się dopiero w odkryciach

A. Bertillon, który opracował założenia antropometrü kryminalnej to jest :

• podstawy portretu pamięciowego,

• registraturę antropometryczną,

• zasady albumu fotograficznego przestępców.

Na przestrzeni lat doskonalono różne metody rozpoznawczo-identyfikacyjne, a w

szczególności portret pamięciowy, służący do sporządzania rysopisu sprawców p-stw oraz

odtwarzania ich wyglądu. Przełomowe znaczenie dla rozwoju służby rozpoznawczej miała

daktyloskopia, umożliwiająca identyfikację człowieka na podstawie linii papilarnych.

Praktyka dowodzi, że na miejscu zdarzenia sprawca nie zawsze pozostawia ślady linii

papilarnych, a wielokrotnie jest widziany przez świadków. Znajomość zasad portretu

pamięciowego ułatwia uzyskanie informacji o sprawcy od świadka. Na portret pamięciowy

składają się cechy morfologiczne / o charakterze statycznym i dynamicznym / oraz

psychosomatyczne. Pierwsze dotyczą ogólnego wyglądu osoby oraz poszczególnych

elementów ciała, jego motoryki /poruszania się /, drugie zaś sposobu bycia, postępowania

oraz zachowania się w określonych okolicznościach. Portret pamięciowy powinno się zawsze

utrwalać w formie opisowej / jako rysopis / lub rysunkowo-zdjęciowej / graficzne

odtworzenie wyglądu /. Sporządzając portret pamięciowy osoby należy używać n/w

sformułowań :

1. Płeć - mężczyzna, kobieta.

2. Wiek - np. około 20 lat lub w wieku od 20 do 25 lat.

3. Wzrost - należy podawać w przybliżeniu np. około 170 cm.

4. Budowa ciała / sylwetka / - wątła, szczupła, średnia, krępa, otyła.

5. Włosy- rude kasztanowate , jasnoblond, średnioblond, ciemnoblond, szatyn brunet, siwe,

szpakowate: uczesanie - z przedziałkiem, do góry, na, jeża, do dołu, faliste,

kędzierzawe, warkocz, kok.

6. Zarost -wąsy, broda, bokobrody.

7. Znaki szczególne - łysina czołowa, tonsurowa, półpełna, pełna, włosy farbowane, peruka.

8. Twarz -owalna, okrągła, drobna, pełna, a także inny podział : twarz owalna, pięciokątna,

elipsoidalna, trapezoidalna, prostokątna, okrągła, trójkątna.

9. Cera - czerstwa, śniada, blada.

10. Znaki szczególne - blizny, krosty, plamy, piegi, pieprzyki, ślady po ospie, tatuaże,

guzy, zagłębienia.

11. Czoło - wysokie, średnie, niskie, szerokie, wąskie, wypukłe, pionowe, cofnięte.

12. Oczy - jasne / niebieskie, zielone, szare /, ciemne / orzechowo-brunatne, ciemnobrązowe,

czamo-brązowe /, wpadnięte, normalnie osadzone, wypukłe, nosi okulary, opaskę

na oku, tik nerwowy, zez, bielmo lub proteza oka.

13. Brwi i powieki - przymknięte powieki, górne powieki obwisłe, dolne powieki workowate,

zrośnięte brwi, krzaczaste brwi, brak rzęs, brwi skośnie w dół, skośnie w

górę.

14. Nos - duży, średni, mały, wklęsły, prosty, wypukły, o kolorze naturalnym, czerwony,

siny, zadarty do góry, ze śladami blizn, skrzywiony, mający ubytki

15. Uszy - duże, średnie, małe, odstające, normalne, przylegające, wada słuchu, kształt ucha

trójkątny, prostokątny, owalny, okrągły.

16. Usta - grube, średnie, cienkie, z wystającą wargą górną lub dolną, z bruzdą na wardze,

kąciki ust skierowane ku górze lub dołowi.

17. Uzębienie - zęby wystające, widoczne braki w uzębieniu, zęby sztuczne wykonane z

białego lub żółtego metalu, proteza górnej lub dolnej szczęki, inne wady w

uzębieniu.

18. Broda - ustawiona pionowa, wysunięta do przodu, wyraźne cofnięta, z wyraźnym

dołkiem lub bruzdą, o kształcie trójkątnym, prostokątnym, spiczastym.

19. Szyja - długa, typowa, krótka, graba, cienka, z wystającą chrząstką krtaniową z

wolem wywołanym tarczycą, blizny, plamy, guzy,

20. Kończyny górne - długie, krótkie, cienkie, grube, blizny, plamy, guzy, brodawki,

tatuaże, brak dłoni, palce zniekształcone, zrośnięte, ubytki.

21. Kończyny dolne - długie, krótkie, cienkie, grube, blizny, plamy, guzy, brodawki,

żylaki tatuaże, usztywnienie nogi, ubytek i proteza,

kształt nóg - pałąkowaty, zwężone w kolanach.

22. Chód - energiczny, powolny, kuleje, utyka, powłóczy nogami, chodzi z pomocą laski

kuli.

23. Rozmiar obuwia.

24. Głos, mowa - wysoki / piskliwy / niski / basowy, gruby /, chrapliwy, sepleni, jąka się,

charakterystyczna wymowa niektórych głosek, akcent.

25. Ubranie - nakrycie głowy, okrycie górne, spodnie, buty, rękawiczki itp. Należy określić

rodzaj tworzywa i kolor materiału, a także strój - elegancki, schludny, niedbały

niechlujny. .

26. Umiejętności i nawyki - gra na instrumentach muzycznych, gra hazardowa w karty, inne

gry hazardowe, prowadzenie pojazdów samochodowych,

mość języków obcych.

27. Znaki szczególne - deformacje ciała, szramy po ranach, noszenie okularów, tik nerwowy

znamiona zawodowe, ozdoby na palcach, rodzaj palonych papierosów.

Dotychczasowa praktyka wykazuje, że przeciętny obywatel ma trudności z wyobrażeniem

sobie wyglądu na podstawie rysopisu, ponieważ nie potraf odpowiednio szybko złożyć w

pamięci opisanych elementów twarzy w portret dlatego też istnieje potrzeba dodatkowego,

graficznego lub zdjęciowego wyglądu osoby poszukiwanej. Doświadczenia wykazują, że

słowne opisy cech zewnętrznych danej osoby podane przez kilku świadków bardzo się różnią

od siebie. Z powyższych przyczyn od dawna prowadzi się badania nad udoskonaleniem

przekształcenia opisu słownego w audiowizualny. Na podstawie badań i doświadczeń

opracowano kilka skutecznych sposobów odtwarzania wyglądu osoby poszukiwanej na

podstawie zeznań świadków. Do najczęściej stosowanych należą :

• metoda graficzna / rysunkowa /,

• metoda fotomontażu,

• metoda portretu składanego za pomocą identyfikatora rysunkowo-kompozycyjnego - IRK

• metoda rzeźbiarsko-plastyczna,

• metody automatyczne.

W przypadku pozostawienia przez sprawcę śladów na miejscu zdarzenia / materiał

dowodowy / należy dążyć do ustalenia tego sprawcy wykorzystując wiedzę dot. portretu

pamięciowego i podanych wyżej sposobów, a po wytypowaniu konkretnej osoby pobiera się

od niej materiał porównawczy do badań porównawczych. Tożsamość sprawcy ustalić można

na podstawie :

• badań daktyloskopijnych,

• badań stóp,

• badań małżowiny usznej

• badania czaszki,

• badania uzębienia,

• badania włosów,

• badania krwi i wydzielin / pot, ślina, sperma /

• badania głosu i mowy,

• badania pisma.

Ustalanie tożsamości przedmiotów odbywa się przy wykorzystaniu materiału dowodowego

i porównawczego. W ten sposób ustalić można tożsamość obuwia, odzieży, pojazdów mecha-

nicznych, sań, nart, narzędzi itp.

8. Postępowanie po uzyskaniu informacji o przestępstwie do czasu przybycia Policji.

Art. 304 par.2 kpk nakłada na instytucje państwowe i samorządowe obowiązek

powiadomienia organów ścigania o każdym przypadku ujawnienia p-stwa ściganego z urzędu.

Niezależnie od powyższego instytucje te mają prawny obowiązek zabezpieczyć miejsce

zdarzenia do czasu przybycia Policji, aby nie dopuścić do zatarcia lub zniszczenia śladów i

dowodów. Zabezpieczenie miejsca zdarzenia to zespół różnych czynności zmierzających

do ochrony tego miejsca przed niepożądanym działaniem człowieka oraz do

zabezpieczenia śladów i dowodów przed zatarciem lub utratą, zniszczeniem, a także

działań mających na celu ujawnienie źródeł informacji o zdarzeniu i osobach z nim

związanych oraz przerwanie zdarzenia i zapobieżenie ,jego skutkom

Zabezpieczenie miejsca zdarzenia w wąskim znaczeniu oznacza ochronę tego miejsca,

aby pozostało ono w stanie nienaruszonym do czasu rozpoczęcia badania.

Miejscem zdarzenia może być :

• miejsce dokonanego p-stwa,

• miejsce zaistniałego skutku np. śmierć człowieka, pożar

• teren przyległy, otaczający miejsce popełnienia p-stwa,

• droga przyjścia i odejścia sprawcy,

• miejsce ukrycia się sprawcy,

• miejsce ukrycia zwłok,

• miejsce porzucenia lub ukrycia przedmiotów użytych do popełnienia p-stw lub

pochodzących z p-stwa,

• miejsce przygotowania do p-stwa.

Najogólniej powiedzieć można, że miejscem zdarzenia jest obszar, na którym doszło do

przestępczego działania człowieka lub zaistniało jakieś zjawisko, w wyniku którego

powstały zmiany w obiektywnie istniejącej rzeczywistości - powstały ślady krymina-

listyczne.

Obowiązki pracownika ochrony w zakresie zabezpieczenia miejsca zdarzenia :

• stwierdzić rodzaj zdarzenia,

• zorganizować lub udzielić pierwszej pomocy osobom, którym zagraża niebezpieczeństwo

utraty życia lub zdrowia, nawet kosztem zniszczenia niektórych śladów,

• usunąć z miejsca zdarzenia niepożądane osoby i strzec granic tego miejsca,

• powiadomić najbliższą placówkę Policji, a w miarę możliwości, Prokuraturę i

odpowiednie instytucje,

• starać się ustalić i ująć sprawcę p-stwa,

• ustalić świadków zdarzenia, ustalić osoby, które pierwsze były na miejscu zdarzenia

• wszelkie dostrzeżone fakty i zebrane informacje zapamiętywać i notować, a następnie

przekazać je kierownikowi grupy operacyjno-dochodzeniowej,

• z czynności wchodzących w zakres zabezpieczenia miejsca zdarzenia i ich wyników

• sporządzić notatkę urzędową.

Miejsce zdarzenia to obszar, który następnie poddany zostanie oględzinom. Pojęciem szerszym od oględzin jest kryminalistyczne / śledcze / badanie miejsca zdarzenia obejmujące

czynności kryminalistyczne, taktyczno-techniczne, aby osiągnąć cel procesowy tzn. ujawnić

utrwalić i zabezpieczyć materiał dowodowy celem postawienia sprawcy p-stwa w stan

oskarżenia. Podstawowym celem śledczego badania miejsca zdarzenia jest rekonstrukcja jego

przebiegu i zabezpieczenia materiału dowodowego. W praktyce osiąga się go realizując

zadania cząstkowe - poprzez udzielenie odpowiedzi na tzw. 7 złotych pytań śledczych :

• co się stało?- czy jest to p-stwo, czy też inne zdarzenie,

• gdzie się stało ? - gdzie. nastąpiło zdarzenie np. czy miejsce znalezienia zwłok jest

miejscem popełnienia zabójstwa

• kiedy to się stało ? - czas popełnienia p- stwa np. .na podstawie plam opadowych zwłok,

• jak, w jaki sposób ? - odtworzyć przebieg zdarzenia, ustalić w jaki sposób popełniono

p-stwo,

• czym popełniono p-stwo ? -jakich środków i narzędzi użył sprawca,

• dlaczego ? - ustalenie motywów popełnienia p-stwa m. in. na podstawie działania

sprawcy / modus operandi /,

• kto jest sprawcą ? - ustalenie konkretnej osoby, bądź kręgu osób, z którego wywodzi

się sprawca np. zboczeniec seksualny. Można to ustalić m.in. na

podstawie motywu czy sposobu działania sprawcy.

W praktyce bardzo rzadko można jednocześnie uzyskać odpowiedź na wszystkie pytania-

odpowiedź tę uzyskuje się po wykonaniu całego szeregu czynności procesowych i

operacyjnych.

W oparciu o zebrany materiał dowodowy na miejscu zdarzenia zarządza się

przeprowadzenie ekspertyzy techniczno-kryminalistycznej. Ekspertyza kompleksowa to

przeprowadzenie badań z kilku dyscyplin naukowych na zabezpieczonym materiale

dowodowym np. badania biologiczne, mechanoskopijne, fizykochemiczne, mikrośladów na

zabezpieczonej do badań odzieży.

LITERATURA :

1. Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, Dz. U. Nr 114, poz. 740.

2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny, Dz. U. Nr 88, poz. 553.

3. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego, Dz. U. Nr 89, poz. 555.

4. Czeczot Z., Tomaszewski T., Podstawy kryminalistyki ogólnej, Warszawa, 1996 r.

5. Hanausek T., Kryminalistyka, Zarys wykładu, Kraków, 1998 r.

6. Kulicki M., Kryminalistyka, Wybrane problemy teorii i praktyki śledczo - sądowej, Toruń, 1994 r.

7. Widacki J., Kryminalistyka, Warszawa, 1999 r.

PYTANIA KONTROLNE :

1. Podaj krótki rys historyczny kryminalistyki w świecie.

2. Omów początki i aktualny stan kryminalistyki w Polsce.

3. Podaj najbardziej ogólną definicję kryminalistyki i jej podział na działy.

4. Zadania kryminalistyki.

5. Podaj związek kryminalistyki z innymi naukami.

6. Wymień i omów zasadnicze źródła informacji.

7. Na czym polega społeczny i prawny obowiązek poinformowania organów

ścigania o przestępstwie ściganym z urzędu ?

8. Definicja śladu kryminalistycznego i rodzaje śladów.

9. Na czym polegają odwzorowania i jak się dzielą ?

10. Co rozumiesz pod pojęciem "inne ślady" ?

11. Co rozumiesz pod pojęciem "materiał dowodowy" i "materiał

porównawczy" ?

12. Na czym polega zabezpieczenie kryminalistyczne, a na czym procesowe

zabezpieczenie śladu kryminalistycznego ?

13. Jakie jest znaczenie ujawnionych, utrwalonych i zabezpieczonych

śladów kryminalistycznych ?

14. Istota i znaczenie portretu pamięciowego człowieka.

15. Podaj inne metody ustalania tożsamości osób i zwłok.

16. Na czym polega zabezpieczenie miejsca zdarzenia ?

17. Obowiązki pracownika ochrony w zakresie zabezpieczenia miejsca

zdarzenia do czasu przybycia policji.

Etyka zawodowa pracownika ochrony.

1. Normy prawne a normy moralne.

2. Normy moralne w sytuacjach konfliktowych.

3. Etyczne aspekty relacji pracownik - obywatel.

4. Podejmowanie decyzji w sytuacjach konfliktowych.

W procesie organizacji pracy przeważają zorganizowane formy jej wykonania, które charakteryzują się m.in. tym, że cele pracy osiągane są przez grupy pracowników.

Pożyteczną pracą jest ta, która osiąga pozytywne efekty. Na efektywność pracy składa się wiele czynników, wśród których bardzo ważnym - nieraz decydującym - jest czynnik ludzki.

Zachowania człowieka w czasie wykonywania pracy podlegają wielostronnym ocenom i dotyczą bardzo różnych spraw. Są wśród nich i takie, które objęte są wspólnym określeniem

„etyka zawodowa”. Zalicza się do nich m.in. takie postawy czy cechy pracownika, jak :

• staranne i zgodne z obowiązującymi w danym zawodzie zasadami wykonywania

obowiązków pracowniczych,

• lojalność wobec pracodawcy i dbałość o interesy firmy,

• umiejętność współżycia w kolektywie,

• gotowość niesienia pomocy innym współpracownikom,

• godne reprezentowanie zawodu i pracodawcy w stosunkach zewnętrznych.

Przestrzeganie przez pracowników ochrony podstawowych zasad etyki zawodowej konieczne jest z kilku powodów :

• jest jednym z warunków pozytywnej opinii o pracowniku,

• pozytywna ocena postaw i zachowań pracowników buduje autorytet firmy, którą oni

reprezentują,

• jest gwarancją osiągania pozytywnych efektów pracy.

W zawodzie pracownika ochrony naruszenie zasad etyki zawodowej jest szczególnie niebezpieczne, gdyż godziłoby często w dobra osobiste człowieka ( życie, zdrowie, wolność, godność, mienie ), którego pracownik ochrony ma obowiązek chronić.

Pojęcie etyka wywodzi się z łacińskich słów : ethikos - zwyczajowy i ethos - obyczaj, zwyczaj, a zostało wprowadzone przez Arystotelesa na oznaczenie tzw. filozofii praktycznej.

Najogólniej można powiedzieć, że etyka to nauka o moralności, zajmująca się opisem, analizą i wyjaśnianiem rzeczywiście istniejących moralności i ustalaniem dyrektyw moralnego postępowania. Etyka stanowi teorię wartości głównie w aspekcie dobra i zła, zainteresowaną ustaleniem statusu wartości, ich hierarchii i możliwości ich osiągnięcia przez człowieka. Na tej podstawie formułuje ona zespół norm i zachowań umożliwiających osiągnięcie, realizację wartości. Etyka jest jedną z nauk filozoficznych i zmierza do pełnej autonomii - wyzwolenia się z aksjologii i filozofii antropologicznej. W praktyce bardzo często etyka utożsamiana jest z moralnością lub określonym systemem etycznym, co jest nieco mylące, ponieważ moralność to normy, zasady, oceny postępowania ludzkiego regulujące takie postępowanie.

Przedmiotem zainteresowania etyki są normy moralne odnoszące się zarówno do całego społeczeństwa, jak i do grup społecznych czy zawodowych. Ogół norm moralnych obowiązujących w danej grupie zawodowej określany jest jako etyka zawodu.

Etyką zawodową jest zespół przyjętych norm postępowania i ocen moralnych zachowań ludzi wykonujących określony zawód.

We współczesnym świecie problematyka etyki zawodowej uległa znacznemu poszerzeniu, uzyskała ogromne znaczenie społeczne. Nie dotyczy już bowiem grup zawodowych tradycyjnie uchodzących za wyróżnione np. lekarze, nauczyciele, wojskowi, księża itp.

Obejmuje ona wszystkie grupy zawodowe, w tym również nowo tworzący się zawód pracownika ochrony.

Aby zacząć mówić o etyce zawodowej pracowników ochrony warto na wstępie zadać sobie następujące pytania :

• czego oczekuje społeczeństwo, obywatel od pracownika ochrony ?

• czego oczekuje pracodawca, zwierzchnik od pracownika ochrony ?

• czego oczekują koledzy, współpracownicy od pracownika ochrony ?

• czego oczekuje słuchacz kursu, nowo przyjęty pracownik ochrony od tego zawodu ?

Już sama próba udzielenia odpowiedzi na postawione wyżej pytania wskazuje na fakt, iż zarówno społeczeństwo, pracodawca, współpracownicy, jak i nowo przyjęty pracownik ochrony oczekują jasnego określenia katalogu zachowań tej grupy zawodowej - nakazów i zakazów, dyrektyw postępowania, aby praca w tej grupie zawodowej sprawiała satysfakcję, a jednocześnie była pozytywnie postrzegana przez wszystkich zainteresowanych. Katalog takich zachowań i powinności, jak zakazów mieści się w etyce zawodowej pracownika ochrony, swoistym kodeksie postępowania.

Warto wspomnieć również, że nowo powstały zawód pracownika ochrony to zawód szczególny - nie każdy może go wykonywać. Pracownicy ochrony to grupa zawodowa posiadająca szereg uprawnień m.in. prawo użycia środków przymusu bezpośredniego, w tym broni palnej. Stosowanie zatem tych środków cechować winna rozwaga i zdrowy rozsądek, a każdy pracownik ochrony powinien mieć poczucie wielkiej odpowiedzialności , dobrej znajomości przepisów prawa, praworządności i poszanowania prawdy w wymiarze jednostkowym, jak i zbiorowym. Zawód pracownika ochrony należy do tej szczególnej grupy zawodów, w pełnieniu którego istotne jest powołanie i rozumienie jego funkcji w społeczeństwie. Obowiązki, jakie świadomie podejmuje pracownik ochrony są tak wielkiej wagi, że dla ich wypełnienia przyznano mu wyjątkowe prawa, jakich nie posiada inny obywatel. Jednak tylko dokładna znajomość tych praw i obowiązków może sprawić, że pracownik ochrony stanie się naprawdę godnym swego pokładanego w nim zaufania.

Podstawowe obowiązki pracownika ochrony wynikają z przepisów prawa. Pracownik ochrony pełni swą służbę, podobnie jak policjant, dla społeczeństwa, chroniąc powierzone mu mienie, a także życie, zdrowie i szeroko rozumiane bezpieczeństwo. Zawód ten wiąże się z ponadprzeciętnym ryzykiem zawodowym, które musi podjąć pracownik ochrony, jeśli chce nim być. Pracownik ochrony łącząc doświadczenie zawodowe z normami moralnymi, powinien w każdej sytuacji starać się wznieść na wyższy poziom swej odpowiedzialności.

Powołanie do odpowiedzialności zakłada doskonalenie siebie, doskonalenie profesjonalizmu.

Etyka zawodowa w pracy pracownika ochrony winna spełniać m.in. następujące funkcje:

• regulowanie stosunków wewnątrz grupy zawodowej - chodzi tu o solidarność zawodową, wzajemną pomoc, przekazywanie wiadomości i umiejętności uczącym się zawodu czy zachowanie wzajemnego bezpieczeństwa, czyli reguły etyki określające zachowanie się pracowników ochrony względem siebie,

• określenie stosunku przedstawicieli zawodu do przedmiotu pracy - ma to szczególne znaczenie, gdy praca wykonywana jest bezpośrednio na rzecz innego człowieka, stąd też wysokie wymagania moralne obowiązują np. w zawodzie lekarza, jak też pracownika ochrony, który ma obowiązek ochrony podstawowych dóbr człowieka : życie, zdrowie i mienie,

• zabezpieczenie przedstawicieli grupy zawodowej - chodzi tu o zabezpieczenie pracowników ochrony przed grożącymi im pokusami i niebezpieczeństwami moralnymi, jak również przed możliwością swoistych nadużyć moralnych wiążących się z charakterem wykonywanej pracy,

• podnoszenie prestiżu grupy zawodowej w opinii społeczeństwa - realizacja tej funkcji zapewnia grupie zawodowej uznanie społeczne, możliwość wyższych dochodów i własną satysfakcję moralną. Przykładem wzrostu prestiżu zawodu pracownika ochrony może być przyznanie szeregu uprawnień, z jakich będzie mógł korzystać pracownik ochrony zgodnie z wymogami Ustawy o ochronie osób i mienia,

• uczciwość, rzetelność i profesjonalizm w pracy - ta funkcja dotyczy podstawowych cech etyki, a jej realizacja wymaga m.in. dążenia do nieustannego podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych,

• tajemnica zawodowa - obowiązek przestrzegania przepisów o tajemnicy dotyczy zarówno działalności firmy, w której pracownik jest zatrudniony, jak i obiektu, który ochrania. W pracy na ogół pracownik ochrony mieć będzie do czynienia z tajemnicą służbową, rzadziej z tajemnicą państwową. Tajemnica służbowa obejmuje także zakaz ujawniania danych dotyczących klienta, o których pracownik ochrony dowiedział się w czasie wykonywania obowiązków,

• dobro klienta - obowiązek dbałości o dobro klienta podyktowany jest potrzebą utrzymania klientów już korzystających z usług danej firmy, jak i pozyskiwania nowych klientów. Podstawowym warunkiem funkcjonowania firmy, wykonującej usługi w zakresie ochrony osób i mienia jest określona liczba kontrahentów, dla których te usługi będą wykonywane. Im staranniej będzie się dbać o dobro swych klientów, tym większe są szanse na długotrwałą współpracę. Nie dbając o klienta, można go stracić, a to oznacza rezygnację z usług i mniejszy dochód firmy,

• odpowiedzialność za własną pracę - pracownik powinien wykonywać swe obowiązki zawodowe z należytą starannością oraz powinien być świadomy z konsekwencji, jakie może ponieść w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania ciążących na nim obowiązków pracowniczych. Podstawowe rodzaje odpowiedzialności to : odpowiedzialność cywilna ( za szkody związane z niewykonaniem lub wadliwym wykonaniem obowiązków pracowniczych, a także odpowiedzialność za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym ), odpowiedzialność karna ( za czyny uznane prze prawo jako przestępstwa ) oraz odpowiedzialność porządkowa ( dyscyplinarna ) ( za nieprzestrzeganie obowiązujących w pracy zasad porządku, dyscypliny pracy oraz zasad BHP ).

Etyczne postępowanie pracownika ochrony polega na wykonywaniu przez niego obowiązków służbowych zgodnie z normami i zasadami obowiązującymi w tym zawodzie.

Te normy i zasady to zarówno ogólnie obowiązujące normy moralne, takie jak uczciwość, prawdomówność, lojalność itp., jak i normy określające sposób wykonywania zadań służbowych, wynikające z różnych uregulowań prawnych m.in. takich jak regulamin służby czy Ustawa o ochronie osób i mienia. Normy moralne mają charakter bardziej ogólny w tym sensie, że obowiązują one w różnych zawodach z podobnym skutkiem. Ich przestrzeganie podczas wykonywania obowiązków zawodowych jest konieczne.

Tak więc właściwe wykonywanie zadań służbowych wymaga zawsze połączenia obydwu zagadnień. Inaczej mówiąc, etyczne postępowanie pracownika ochrony to postępowanie zgodne z przyjętymi w tym zawodzie zasadami wykonywania działań ochronnych, jak i z ogólnie obowiązującymi normami moralnymi.

Zgodnie z treścią art. 2 pkt 4 i 5 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia. Podstawowym zadaniem pracownika ochrony jest zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej osób oraz zapobieganie przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałanie powstawaniu szkód wynikających z tych zdarzeń oraz niedopuszczenie do wstępu osób nie uprawnionych na teren chroniony.

Wynika z tego, że z punktu widzenia etyki zawodowej wartością centralną jest człowiek i jego dobra, takie jak życie, zdrowie, mienie i inne, a głównym celem działania - obrona i ochrona tych dóbr. Biorąc pod uwagę charakter i cele pracy należy przyjąć, że pracownicy ochrony powinni posiadać pewne cechy szczególne. Do podstawowych wyróżników wzorca osobowego tej grupy zawodowej zaliczyć by należało w szczególności :

• zamiłowanie do swej pracy i jej perfekcyjne wykonywanie,

• stanowczość, pewność siebie, a jednocześnie wysoka kultura osobista, takt, szczególnie

w kontaktach pracownik ochrony - klient,

• precyzja i szybkość w podejmowaniu decyzji, szczególnie w wypadku wystąpienia

zagrożeń,

• szacunek i lojalność wobec przełożonych i niezbędny dystans wobec podwładnych,

• wysokie poczucie godności osobistej, ambicja, uczciwość oraz solidarność i

koleżeństwo wobec własnej grupy zawodowej,

• staranny i schludny wygląd zewnętrzny.

Wskazane tu cechy osobowe dotyczą wymogów podstawowych, bez których trudno wyobrazić sobie dobrego pracownika ochrony. Bez tych cech praca wykonywana nawet zgodnie z wymogami prawa nie będzie mogła uzyskać oceny pozytywnej.

Etyka pracownika ochrony a stosowanie środków przymusu bezpośredniego.

Zgodnie z art. 36 ust. 1 pkt 4 Ustawy o ochronie osób i mienia pracownicy ochrony mają prawo do stosowania środków przymusu bezpośredniego, o których mowa w art. 38 ust. 2 tej

Ustawy. W tej sytuacji wydawać by się mogło, że powstaje konflikt między pojęciami etycznymi a Ustawą ( obowiązkami pracownika ochrony ). Jest to jednak konflikt pozorny, bowiem zawsze należy pamiętać, że podstawowym celem jest ochrona dóbr, a ewentualne zastosowanie środków przymusu czy użycie broni to tylko elementy służące do osiągnięcia tego celu. Przy użyciu środków przymusu lub broni pracownik ochrony musi kierować się pewnymi zasadami wynikającymi m.in. z samej Ustawy, a w szczególności :

• środki przymusu bezpośredniego stosować można wyłącznie wobec osób uniemożliwia-

jących wykonanie zadań określonych w Ustawie,

• pracownik ochrony obowiązany jest do wezwania osoby do zachowania się zgodnie z

prawem oraz do uprzedzenia, że w razie niepodporządkowania się wezwaniu zostaną użyte wobec niej środki przymusu bezpośredniego,

• można stosować tylko taki środek przymusu, który jest niezbędny do osiągnięcia

podporządkowania się wezwaniu do określonego zachowania,

• odstępuje się natychmiast od stosowania środków przymusu bezpośredniego, gdy osoba,

wobec której użyto tych środków, podporządkowała się wydanym poleceniom,

- użycie broni palnej powinno mieć na celu obezwładnienie osoby i nie może zmierzać do

pozbawienia jej życia, a także narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia

innych osób,

• środków bardziej niebezpiecznych, takich jak pałki obronne, psy obronne, paralizatory elektryczne, broń gazowa i ręczne miotacze gazu, nie wolno stosować wobec kobiet o widocznej ciąży, osób, których wygląd wskazuje na wiek do lat 13, osób w podeszłym wieku oraz o widocznej niesprawności,

• jeżeli wskutek zastosowania środka przymusu bezpośredniego lub broni palnej nastąpiło zranienie osoby lub utraciła ona przytomność, pracownik ochrony jest obowiązany natychmiast udzielić tej osobie pierwszej pomocy przedlekarskiej w granicach dostępnych środków, a w razie potrzeby zapewnić pomoc lekarską.

Z powyższego wynika, że stosowanie środków przymusu bezpośredniego obwarowane jest szeregiem zakazów i nakazów, które uwzględniają zasady etyki, czego wyrazem jest ogólna zasada stosowania środków przymusu bezpośredniego, polegająca na tym, że środki te można stosować tylko w granicach niezbędnych potrzeb i w sposób jak najmniej dotkliwy dla osoby, wobec której środka trzeba użyć.

Z zagadnieniem etycznego stosowania środków przymusu bezpośredniego i używania broni palnej wiąże się sprawa odpowiedzialności karnej pracownika ochrony, przewidzianej w art. 50 Ustawy o ochronie osób i mienia. Z treści tego artykułu wynika, że pracownik, który przy wykonywaniu zadań przekroczył upoważnienia lub nie dopełnił obowiązku, naruszając w ten sposób dobra osobiste człowieka, podlega karze pozbawienia wolności do lat 5.

Dobra osobiste człowieka to jego zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Jeżeli naruszenie dobra nastąpiło wskutek przekroczenia upoważnienia

( dokonanie czegoś, do czego nie był upoważniony ) lub niedopełnienia obowiązku (niezrobienie czegoś, do czego pracownik był zobowiązany ), to za takie postępowanie pracownik może ponieść karę.

Przykład :

Obowiązkiem pracownika ochrony jest udzielenie pomocy przedlekarskiej ( a w niektórych przypadkach także wezwanie lekarza ), jeżeli w wyniku zastosowania środka przymusu bezpośredniego lub użycia broni palnej nastąpiło zranienie człowieka. Jeżeli pracownik tego obowiązku nie dopełni, wskutek czego narusza dobro osobiste człowieka, jakim jest jego zdrowie, to za takie postępowanie może zostać ukarany na podstawie art. 50 Ustawy o ochronie osób i mienia. Odpowiedzialność karna, o której mowa, przewidziana jest m.in. po to, aby zapobiegać przekraczaniu uprawnień do stosowania środków przymusu bezpośredniego, co jest niezgodne m.in. z zasadami etyki.

Pracownik ochrony w swej pracy wielokrotnie przeżywał będzie dylematy moralne, których codzienna praca nie będzie mu szczędzić. Należy bowiem mieć na uwadze fakt, iż w sytuacji podejmowania jakiejkolwiek interwencji przez pracownika ochrony zawsze istnieje sprzeczność interesów - z jednej strony interes ogółu, z drugiej zaś interes osoby naruszającej obowiązujące przepisy prawa. W obliczu tych przeciwstawnych interesów staje pracownik ochrony, który wzbogacony znajomością zasad etyki zawodowej i kierujący się tymi zasadami powinien podjąć rozważne i zgodne z prawem rozwiązanie. Należy zawsze mieć na uwadze dwa przeciwstawne bieguny - dobro i zło, jako wyznaczniki ocen moralnych.

Dla przykładu - korupcja zawsze powinna być odbierane w kategoriach zła - jako czyn dyskwalifikujący pracownika ochrony, naruszenie zasad etyki zawodowej.

Warto zwrócić uwagę na kilka moralnych zasad uniwersalnych odnoszących się do pracowników ochrony, jako grupy zawodowej :

• moralne oblicze służby ochroniarskiej i detektywistycznej jest rozumiane przede

wszystkim jako działanie w sytuacjach konfliktowych, którym towarzyszy prawna i moralna inwentaryzacja zmiennych wartości, wśród których najwyżej stoi autorytet człowieka i prawa definiowany jako rozumne i roztropne zarazem jego poszanowanie w refleksji moralnej i prawnej,

• bezwzględne przestrzeganie norm prawnych i moralnych, Konstytucji, ochrona praw i

wolności obywatelskich jest jedną z podstawowych zasad demokracji i ma również wymiar ustrojowy i polityczny,

- trzeba pamiętać, że służby ochronne i detektywistyczne podejmując walkę ze złem, same

nie mogą czynić zła,

- wysokie wymagania moralne od służby ochrony osób i mienia są oczywistością zawodu

powszechnie postulowaną i oczekiwaną od rzeczywistości naszych czasów,

• model moralny służb ochronnych opiera się na potrzebie poszanowania prawa

konstytucyjnego, porządku, wysokim poziomie umysłowości, kulturze osobistej, uczciwości i sprawiedliwości, poszanowania godności człowieka, humanizmie, prawość i szlachetności.

Przestrzeganie dyscypliny służbowej, oparte na poczuciu obowiązku i odpowiedzialności to niezbędny warunek przestrzegania zasad etyki zawodowej pracownika ochrony. Zasada świadomej dyscypliny wymaga postawy zaangażowania, twórczego stosunku do zadań pracowniczych, inicjatywy osobistej, zdolności i odwagi samodzielnego podejmowania decyzji. Warunkiem niezbędnym i niezaprzeczalnym jest również fakt, aby przestrzeganie zasad etyki zawodowej miało miejsce nie tylko w czasie wykonywania obowiązków służbowych, ale również poza pracą, w życiu codziennym. Na dobre imię tej grupy zawodowej, tworzenie jej pozytywnego wizerunku powinni zapracować wszyscy pracownicy ochrony, czego wyrazem może być między innymi dobry odbiór społeczny, uznanie i poszanowanie w społeczeństwie.

LITERATURA :

1. Czeniakiewicz J., Wybrane zagadnienia etyki policyjnej, Szczytno, 1997 r.

2. Hanausek T., Prywatny detektyw, Warszawa - Poznań, 1992 r.

3. Kant I., Uzasadnienie metafizyki moralności, Warszawa, 1981 r.

4. Mądrzycki T., Osobowość jako system tworzący i realizujący plany, Gdańsk, 1996

5. Nowicki Z., Bank wobec przemocy, Warszawa 1997 r.

6. Obuchowski K., Człowiek intencjonalny, Warszawa, 1995 r.

7. Piasta L., Public relations, Warszawa, 1996 r.

8. Pratley P., Etyka w biznesie, Warszawa, 1998 r.

9. Vardy P., Grosh P., Etyka, Poznań, 1995 r.

PYTANIA KONTROLNE :

1. Jakie elementy składają się na etykę zawodową ?

2. Jakie czynniki determinują potrzebę przestrzegania zasad etyki zawodowej ?

3. Co rozumiesz pod pojęciem etyki zawodowej ?

4. Na jakich wartościach opiera się etyka ?

5. Jakie funkcje spełnia etyka zawodowa ?

6. Na czym polega etyczne postępowanie pracownika ochrony ?

7. Wymień i omów podstawowe wyróżniki wzorca osobowego grupy zawodowej.

8. Etyka zawodowa a stosowanie środków przymusu bezpośredniego.

9. Przedstaw kilka dylematów moralnych, jakie może przeżywać pracownik ochrony

w swej codziennej pracy.

10. Podaj podstawowe zasady uniwersalne odnoszące się do pracowników ochrony, jako

grupy zawodowej.

B. Hołyst, Kryminologia, Wyd. Prawnicze, W-wa, 1999. S. 28,

Według art. 1 § 2 kk nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna

szkodliwość jest znikoma.

Ustawa ta opublikowana w Dz. U. Nr 53, poz. 549 z dnia 19 czerwca 1999 r. wejdzie w

życie po 9-miesięcznym okresie vacatio legis.

„ Rzeczpospolita”, Nr 84, z dnia 10 - 11 kwietnia 1999 r. zamieściła artykuł pióra

M. Kuciela pt. „ Oskarżony o pięć zabójstw uniewinniony”. Treścią artykułu jest decyzja

Krakowskiego Sądu Okręgowego z dnia 9 kwietnia br., który nie przychylił się do wersji

Prokuratury i uznał zebrany w sprawie materiał dowodowy za niewystarczający do skazania

oskarżonego.

Nauka prawa karnego zajmuje się prawem karnym materialnym w odróżnieniu od nauki

nauki procesu karnego.

W okresie 1990 - 1999 ilość napadów rabunkowych z użyciem broni palnej lub

innego niebezpiecznego przedmiotu wzrosła z 92 przypadków do 1519, czyli 16 razy.

( według B. Holyst, Kryminologia, Wyd. Prawnicze PWN, W-wa, 1999, s. 255 ).

W II kwartale 1999 r. odnotowano 7 napadów z bronią na banki, w tym w 5 przypadkach

na banki spółdzielcze. W trakcie jednego z napadów sprawcy zgubili w czasie ucieczki

pistolet gazowy. Podane 7 napadów to równocześnie suma wszystkich tego rodzaju

przestępstw w 19995 r. - informacja Komendy Głównej Policji o napadach i włamaniach

do banków w II kwartale 1999 r.

„ Prawo i życie” z dnia 14 czerwca 1997 r., s. 22.

Termin „ patologia” został przeszczepiony z gruntu nauk przyrodniczych i medycznych

do nauk społecznych. W naukach społecznych patologia oznacza zachowanie jednostek,

grup lub zbiorowości sprzeczne z wartościami i zasadami akceptowanymi przez

społeczeństwo i z tego względu oznaczone za „chorobowe”, nienormalne, „odchylające”

od obowiązujących norm.

B. Hołyst, tamże, s. 565.

B. Hołyst, tamże, s. 568.

Przypadek taki zanotowano w Bielsku - Białej. Narkoman grożąc użyciem broni palnej

zażądał w aptece wydania leków o właściwościach odurzających. Posiadał przy sobie

kilka sztuk broni. Po opuszczeniu apteki zażył otrzymane leki, w wyniku czego nie

oddalił się zbyt daleko od miejsca popełnienia przestępstwa i został ujęty przez Policję.

B. Hołyst, tamże, s.582 - 585.

L. Imielski - „ Najlepsze zero tolerancji”, „Gazeta Wyborcza” z 10 maja 1999 r.

1

61

---