Związki między polityką monetarną a polityką fiskalną
Polityka ekonomiczna opiera się na badaniach ekonomi politycznej. W najbardziej ogólnym pojęciu bada życie gospodarne w jego dynamicznym rozwoju, określa cele i wyznacza zadania rozwojowe, wskazuje i zapewnia środki realizujące oraz ustala metody wykonawcze i drogi wiodące do osiągnięcia wyznaczonych celów.
Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym ale dopiero od kilku lat spełnia funkcję banku centralnego w gospodarce rynkowej.
Polityka pieniężna obejmuje decyzję centralnego banku dotyczące rozmiarów podaży pieniądza, za pomocą którego można wpłynąć na kształtowanie się popytu globalnego i wzrostu dochodu narodowego. Ogniwem łączącym zmianę podaży ze zmianą popytu globalnego jest stopa procentowa. O wielkości podaży pieniądza decyduje bank centralny, oznacza to, że oprócz rządu wpływa na sposób funkcjonowania gospodarki, gdyż dzięki realizowaniu polityki monetarnej oddziaływuje na wielkość produkcji, a więc i zatrudnieniu oraz na inflację.
Analiza polityki monetarnej można przedstawić na działaniu banku centralnego prowadzą do wzrostu podaży kredytu i pieniądza, dzięki stopa procentowa ulega zmianie.
Ekspansywna polityka monetarna
Wykres1 Wykres2
Polityka monetarna jest skuteczna, gdy prowadzi do obniżenia stopy procentowej i wzrostu inflacji. Przyjmijmy że punktem równowagi gospodarki jest E na wykresie niżej podanym. Podaż pieniądza w ujęciu nominalnym wzrasta w pewnym momencie dwukrotnie w wyniku zakupu przez bank centralny państwowych papierów wartościowych w ramach operacji otwartego rynku. Dla każdego poziomu cen realna podaż pieniądza jest teraz wyższa niż poprzednio, a krzywa popytu MDS przesuwa się do położenia MDS'. Dla każdego poziomu cen niższa jest też stopa procentowa, a w sferze konsumpcji występuje efekt realnych zasobów pieniądza.
Nowym punktem równowagi jest nowy punkt E'. Po zakończeniu procesów dostawczych po stronie płac i cen jednym skutkiem zwiększenia nominalnej podaży pieniądza pozostaje podwyższony poziom cen. Produkcja pozostaje na poziomie Yp', ponieważ zgodnie z ujęciem klasycznym krzywa podaży globalnej przebiega pionowo. Możemy nawet sformułować twierdzenie bardziej precyzyjne: przy dwukrotnym zwiększeniu nominalnej podaży pieniądza makroekonomiczna krzywa popytu na rysunku musi się przesunąć a położenia MDS do położenia MDS', w którym poziomie cen równowagi P' jest również dwukrotnie wyższy do pierwotnego Po. Dlaczego tak się dzieje?
Przy pionowej krzywej podaży AS realny popyt globalny, przy nowym punkcie równowagi, musi pozostać bez zmian w Yp. Nastąpi to tylko wtedy, gdy realna podaż pieniądza pozostanie również nie zmieniona. W przeciwnym wypadku zmienił by się bowiem poziom stopy procentowej i w konsekwencji równocześnie stan realnych zasobów pieniądza gospodarstw domowych; spowodowało by to także wystąpienie efektu realnych zasobów w sferze konsumpcji.
Stosowanie restrykcyjnej polityki monetarnej przez bank centralny może odbywać się poprzez podniesienie stopy redyskontowej lub stopy rezerw obowiązkowych albo sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku prowadzi do zmniejszenia podaży kredytów a więc do zmniejszenia podaży pieniądza. Na skutek przesunięcia się krzywej podaży kredytów na lewo rośnie stopa procentowa, co prowadzi do ograniczenia inwestycji. Na skutek zmniejszenia się wydatków inwestycyjnych maleje zagregowany popyt, co prowadzi do zmniejszenia realnego produktu narodowego brutto.
Gospodarcze środki stosowania ekspansyjnej polityki fiskalnej polega na zwiększeniu wydatków rządowych lub obniżeniu podatków albo też zwiększeniu transferów w celu doprowadzenia do wzrostu zagregowanego popytu.
Stosowanie restrykcyjnej polityki fiskalnej polega również na zmniejszeniu wydatków rządowych lub podwyższenia podatków albo też zmniejszenia transferów w celu doprowadzenia do ograniczenia nadwyżkowego zagregowanego popytu. Restrykcyjna polityka fiskalna ogranicza nadwyżkowy popyt w gospodarstwach, a więc i presję inflacyjną powoduje wzrost możliwości produkcyjnej w gospodarstwie w dłuższym okresie.
Ekspansywna polityka fiskalna
Wykres1 Wykres2
„Dokąd zmierzają koleje polskie?”
Upadające udziały rynkowe kolei
Małe udziały kolei na rynku transportowym są zmartwieniem rządów wielu państw Unii. W latach 1970-2000 udział kolei w przewozach towarowych (liczony w tonokilometrach) spadł z 30% do 13,4%, a licząc także transport morski z 20% do 8%. Jest to poważny problem ekonomiczny, bo rosnący udział transportu drogowego jest głównym generatorem tzw. kosztów zewnętrznych transportu, które wcześniej czy później musi w ostatecznym rozrachunku ponieść cała gospodarka. Drugi problem, to wysoka energochłonność transportu drogowego. Nie jest to sprawa obojętna w bilansie energetycznym całej gospodarki-transport pochłania bowiem w krajach rozwiniętych około30% całości zużytej energii.
Po pierwsze, analiz udziałów rynkowych należy dokonywać z punktu widzenia efektywności całej gospodarki, a nie wycinkowo tylko dla kolei. Dla przykładu równie efektywnym, a nawet nie znacznie bardziej ekonomicznym i preferowanym przez Komisję Europejską środkiem transportu jest żegluga śródlądowa, która w Polsce znajduje się w stanie szczątkowym -0,6% udziałów rynkowych przy średniej unijnej 6,9%. Okładając na bok sentymenty dla kolei, ocenę efektywności transportu powinno się rozpatrywać poprzez ocenę udziału w bilansie obu tych gałęzi łącznie.
Po drugie, należy zdefiniować, do jakiej europy mamy się porównywać. Czy wzorem dla nas są kraje, które z przyczyny geograficznych mają mało rozwinięta kolej (Grecja, Portugalia) lub w wyniku błędnej gospodarki zaniedbały koleje, a teraz ogromnymi nakładami finansowymi chcą te błędy naprawić (Wlk. Brytania). Z drugiej strony, mamy kraje, które prowadzą od lat konsekwentną politykę transportową, mającą na celu osiągnięcie optymalnego podziału rynkowego z punktu widzenia kosztów dla całej gospodarki. Okazuje się, że nasza pozycja w tym rankingu, uwzględniającym nowe kraje Unii, wcale nie jest imponująca.
Po trzecie, czy wielkości przewozów drogowych podawanych w statystyce w Polsce odpowiadają rzeczywistości. Nie chodzi tu tylko o tzw. szarą strefę, ale także o przewozy realizowane przez małe firmy, które nie są objęte pełną sprawozdawczością GUS. Biorąc pod uwagę, że cały ten sektor zajmuje się przewozem drobnych ładunków, a ładunki masowe są dalej domeną kolei, nie jest to błąd duży, ale może obniżyć udział kolei, możliwe, że nawet o 10%. Wymaga to głębszych analiz.
Po czwarte, najbardziej istotne są trendy. A te są wyjątkowo nie pomyślne. Wielkość towarowych przewozów kolejowych w Polsce od początku lat 90. wskazuje znaczną tendencję zniżkową(spadek z 81,6 mld tkm w 1990 r. Do 54 mld tkm w 2000 r.). W tym samym czasie przewozy towarowe wzrosły prawie we wszystkich państwach Unii Europejskiej. Zaczął też wzrastać udział rynkowy kolei. W ostatnich latach w Polsce odnotowano stabilizację przewozów, co jest wielkim sukcesem kolei, mimo bardzo niekorzystnych warunków zewnętrznych. Ale sama stabilizacja przewozów dla gospodarki nie wystarczy. Doświadczenia UE wskazują, że przynajmniej w fazie intensywnego rozwoju gospodarczego wzrost zapotrzebowania na transport nie jest proporcjonalny do wzrostu PKB. Gdyby wzrost PKB generował zapotrzebowanie na transport np. tylko 3% rocznie, to bez wzrostu przewozów kolejowych udział tego sektora 2020 roku mógłby spaść znacznie poniżej 10 punktów procentowych. W tym czasie udział sektora kolejowego w Unii znacząco wzrośnie.
„Wartości ekonomiczne w Polsce”
Wartości ekonomiczne |
1999 r. w mln zł. |
2000 r. w mln zł. |
Produkt krajowy brutto ogółem |
615115,3 |
|
Popyt krajowy |
491946,8 |
|
Dynamika popytu krajowego |
12370 |
|
PKB na przemysł |
|
167476,3 |
PKB na rolnictwo łowiectwo i leśnictwo |
|
19769,0 |
PKB na budownictwo |
|
50369,0 |
PKB na handel i naprawy |
|
125260,2 |
PKB na mieszkańca |
|
17742 |
PKB na mieszkańca |
16925 |
|
PKB na gospodarstwa domowe |
390473,6 |
|
PKB na przedsiębiorstwa |
104148,6 |
|
Budżet państwa-dochody Budżet państwa-wydatki Wynik budżetu |
|
135663,9 151054,9 -15391,0 |
Wartość brutto i stopień zużycia środków trwałych |
1346008,5 |
|