Choroby gruczołów wewnętrznego wydzielania

Choroby gruczołów wewnętrznego wydzielania rzadko notuje się w praktyce weterynaryjnej, ze względu na trudności diagnostyczne i często mało konkretny obraz objawów klinicznych.

Najczęściej mówi się o nadczynności lub niedoczynności poszczególnych gruczołów.

Przyczynami niedoczynności najczęściej są:

• niewystarczająca sekrecja hormonu z powodu zaniku lub zmian wstecznych gruczołu lub z powodu braku odpowiednich prekursorów hormonalnych

• nadmierne wiązanie lub przyspieszony rozpad i wydalanie hormonu

• niewrażliwość organów docelowych na działanie hormonu

Przyczynami nadczynności najczęściej są:

• zwiększona sekrecja w skutek guzów nowotworowych lub uszkodzenia mechanizmu sprzężenia zwrotnego

• zwiększonego wiązania, rozpadu lub wydalania hormonu

• nadwrażliwości organów docelowych

UWAGA!!! - układ hormonalny ściśle współdziała z układem nerwowym!!!

Przysadka

Skład: 3 płaty - przedni i środkowy to część gruczołowa i tylni to część nerwowa.

Niedoczynność części gruczołowej u zwierząt prowadzi do karłowatości lub gigantyzmu:

• Karłowatość - zahamowanie rozwoju i wzrostu kości długich, opóźniona wymiana zębów mlecznych, objawy typowe dla niewydolności tarczycy i kory nadnerczy.

• Gigantyzm - zwiększony apetyt i pragnienia, wzrost masy czaszki, powiększenie głowy i klatki piersiowej, zgrubienie kończyn, nadmierny przyrost okrywy włosowej oraz cukrzyca

Zaburzenia czynnościowe części nerwowej - wiążą się zwykle z hormonem antydiuretycznym (wazopresyną).

• Moczówka prosta - polidypsja, poliuria, odwodnienie, zaburzenia elektrolitowe, ciężar właściwy moczu 1,002 do 1,005, suchość błon śluzowych i skóry, lizawość, postępujące wyniszczenie.

Rozpoznanie - oznaczenie poziomu hormonu, badanie moczu.

Leczenie - wazopresyna donosowo w dawce 0,05 ml 2 x dz u psów o masie 10-15 kg.

Nadnercza

Składają się z 2 odrębnych anatomicznie i fizjologicznie części: rdzenia i kory.

Część korowa pozostaje pod wpływem przysadki i wydziela hormony sterydowe ( kortykosteroidy + androgeny, progesteron i estrogeny wydzielane także przez gruczoły płciowe). Część rdzenna ściśle związana z układem nerwowym wydziela katecholaminy.

Kortykosteroidy dzielimy pod względem fizjologicznym na glikokortykoidy ( kortyzol, kortykosteron) oraz mineralokortykoidy( aldosteron).

• Działanie glikokortykoidów sprowadza się do:
  

• stymulowania procesu tworzenia glukozy z białek i tłuszczów oraz hamowanie rozpadu glukozy przez zmniejszenie możliwości wykorzystania jej przez tkanki.

• działanie przeciw zapalnie i przeciw świądowe.

• wpływu na układ krwiotwórczy i krew w postaci litycznego oddziaływania na tkankę limfatyczną i limfocyty( zmniejszenie ilości eozynofilów we krwi obwodowej i pobudzenie erytropoezy).

• stymulowania procesu zatrzymania przez nerki wody i Na, a zwiększonego wydalania K. Podstawową funkcją aldosteronu jest utrzymanie odpowiedniego ciśnienia krwi.

Rdzeń nadnerczy nie jest kontrolowany przez żaden z hormonów tropowych i wydziela katecholaminy: adrenalinę, noradrenalinę i dopaminę.

• Katecholaminy działają na układ krążenia, mięśniówkę gładką i procesy przemiany materii. Powodują wzrost ciśnienia krwi i przyspieszenie akcji serca oraz pogłębienie oddechów i podwyższenie poziomu cukru we krwi, a także ograniczenie motoryki przewodu pokarmowego.

Niedoczynność kory nadnerczy

• Pierwotna - zwyrodnienie lub zanik tkanki korowej. Objawy - brak apetytu, wymioty, biegunka, spadek masy ciała oraz zaburzenia w układzie krążenia: wzrost Ht, spadek ciśnienia krwi, zapaść naczyniowa.

• Wtórna - spowodowana jest niedostatecznym wydzielaniem ACTH, brak jest zaburzeń elektrolitowych ponieważ wydzielanie aldosteronu nie jest kontrolowane przez ACTH, mogą też występować objawy charakterystyczne dla niewydolności przysadki.

Rozpoznawanie - trudne, mało swoiste objawy kliniczne, które nakładają się na objawy choroby podstawowej.

• Laboratoryjnie - test Thorna: ocena spadku eozynofilów po iniekcji ACTH(rano przed karmieniem). Dawka ACTH 0,25 - 0,5 mg/kg m.c po 6 godz ocena u psów, po 10 godz u krów. Spadek 50 % eozynofilów świadczy o zachowanej funkcji kory nadnerczy.

• Oznaczanie poziomu 17 - hydroksykortykosteroidów w plazmie lub ilości wydalania ich metabolitów w moczu.

Leczenie sprowadza się do wyrównania zaburzeń w gospodarce wodno-elektrolitowej i podaży octanu dezoksykortykosteronu 1-3 mg/10 kg i.m przez kilka dni.

Nadczynność kory nadnerczy

• Syndrom Cushinga psów

Objawy: nadmierny rozrost podściółki tłuszczowej w górnej części szyi, wilczy apetyt, zmniejszenie napięcia i zanik mięśni brzucha ( obwisły brzuch). Skóra staje się sucha, szorstka, niekiedy nadmiernie pigmentowana. U 40 % psów można stwierdzić miejscową mineralizację skóry mimo normalnego poziomu Ca i P w surowicy. Zwapnienia można stwierdzić również w narządach miąższowych i mięśniach. U samców dochodzi do zaniku jąder, u suk do zaniku cieczki.

Rozpoznanie - eozynopenia, limfopenia, wzrost glukozy, cholesterolu, Aspat, Alat, A.P.

Leczenie - chirurgiczne usunięcie obu nadnerczy - bardzo trudne!!!, Izomer orto, para insektycydu DDD- działający wybiórczo na nadnercza p.o w dawce 50 mg/kg przez 5-10 dni, tydzień przerwy i ponownie w tej samej dawce. Po całkowitym ustąpieniu objawów zalecane są dawki podtrzymujące 8-10 mg/kg/dzień.

Przytarczyce

Często leżą w tkance łącznej powyżej grzbietowej granicy tarczycy, ale lokalizacja jest zmienna. Produkują PTH i kalcytoninę. PTH różni się od ludzkiego sekwencją aminokwasów w C- końcowym odcinku, taka sama sekwencja jest w N- końcowym odcinku ( zestawy do oznaczeń zawierają przeciwciała dla C - końcowego odcinka).

W weterynarii używa się systemu pomiarowego dla 3 różnych rodzajów przeciwciał: skierowane w środkowy odcinek łańcucha, skierowane w C - końcowy odcinek i w N- końcowy

PTH

• Działa na układ kostny, nerki i przewód pokarmowy

• Zatrzymanie Ca przez nerki ( zwiększa resorpcję zwrotną), wzrost wydalania P.

• Powoduje resorpcję wapnia z kości poprzez aktywację cyklazy adenylowej

• Zwiększa wchłanianie Ca z jelit, ale tylko przy udziale 1,25 dihydrocholekalcyferolu

• Antagonistycznie działa kalcytonina.

Wtórna nadczynność - żywieniowe: zły stosunek Ca do P = ch. Otrębowa, Ca i P w osoczu prawidłowy, wzrasta wydalanie P z moczem. Leczenie - dieta.

Zatrucie witaminą D3 - wzrost stężenia Ca, P w normie, wapnienie tkanek miękkich.

Przyczyny hiperkalcemii:

• Pierwotna nadczynność przytarczyc

• Guzy nowotworowe

• Hiperwitaminoza D3

• Niedoczynność kory nadnerczy

• Niewydolność nerek, choroby układu kostnego ( osteomyelitis, osteodystrofia przerostowa)

• Przedawkowanie preparatów Ca

• Odwodnienie dużego stopnia

• Wzrost PTH znaczny lub średni przemawia za pierwotną nadczynnością przytarczyc.

• Gruczolaki, hiperplazja.

Objawy - polidypsja, poliuria, ogólna słabość, nietolerancja wysiłkowa, utrata apetytu, spadek masy ciała, wymioty, zaparcia.

W badaniach - hiperkalcemia, normofosfatemia do hipofosfatemii, hipostenuria, alkalizacja moczu, zwapnienia w nerkach.

Uwaga!!! Przy niewydolności nerek wzrost PTH spowodowany jest zaburzeniami w jego krążeniu. Zawsze oznaczyć Ca zjonizowany - niski przy niewydolności nerek, wysoki w pierwotnej nadczynności przytarczyc.

3