Farmakognozja
Wykład III
Surowce zawierające glikozydy nasercowe są mało trwałe i zachodzi u nich hydroliza enzymatyczna, uzależniona od stopnia wilgotności tych surowców. Ich trwałość nie przekracza roku.
Surowce zawierające antrazwiązki – nietrwałe, najszybciej zachodzą zmiany fermentacyjne oraz utlenianie.
Surowce alkaloidowe – mało trwałe i ulegają racemizacji (przechodzenie z formy w formę)
Surowce garbnikowe są wrażliwe na utlenianie i może u nich zachodzić polimeryzacja garbników katechinowych.
Surowce śluzowe – łatwo pleśnieją i fermentują. Wymagają suchego przechowywania.
Surowce Flawonoidalne są wrażliwe na światło, utlenianie i czynniki hydrolizujące.
Surowce olejkowe są bardzo wrażliwe na temperaturę, należy je przechowywać w niskiej temperaturze i chronić od światła.
Standaryzacja surowców roślinnych.
Przeznaczone do użytku leczniczego muszą odpowiadać określonym standardom (wymagania w FP).
Przepisy FP dotyczą również preparatów galenowych sporządzonych z surowców roślinnych, a także czystych izolowanych substancji roślinnych.
W przypadku surowców nieobjętych farmakopeą, standaryzację wykonuje się na podstawie norm jakościowych, standaryzacja ma zapewnić odpowiednią wartość leczniczą.
Jest oparta na badaniu cech makroskopowych, mikroskopowych, ocenie czystości, oraz badaniu zawartości składników czynnych.
Normy podają tylko dolną granicę zawartości składników czynnych.
Przygotowanie próbki do badań ma zasadniczy wpływ na wynik analizy. Próbka powinna być reprezentatywna względem partii surowca użytego do badań.
Parta surowca roślinnego to cała jego ilość pochodząca z jednej dostawy i ujednolicona przed przystąpieniem do pobierania próbki.
Etapy pobierania próbek:
Po ustaleniu liczebności partii należy wybrać losowo opakowania, z których zostaną wybrane próbki pierwotne.
Z każdego losowo wybranego opakowania należy pobrać minimum 3 próbki z górnej, środkowej i dolnej warstwy.
Po wymieszaniu próbek pobranych z pojedynczych opakowań, otrzymujemy próbkę ogólną.
Wydzielenie próbki laboratoryjnej:
Metody badań surowców pochodzenia roślinnego:
Makroskopowe:
Badanie tożsamości botanicznej surowca – badanie zgodności wyglądu zewnętrznego z opisem podanym w monografii, FP określenie zapachu, koloru, konsystencji, wielkości, wykrycie i oznaczenie domieszek, oraz zanieczyszczeń organicznych i mineralnych. (obecność surowców składników zwierzęcych, lub pleśni jest niedopuszczalna).
Domieszki – to rozkrusz surowca za mocno rozdrobniony, lub surowiec ma zabarwienie niezgodne z podanym w monografii, oraz mogą być niedopuszczalne inne części danej rośliny.
Zanieczyszczenia organiczne – to wszelkie fragmenty pochodzenia roślinnego nie stanowiące części rośliny z której uzyskuje się surowiec.
Zanieczyszczenia mineralne np. piasek, kamyki, grudki gleby.
Bardzo ważne jest sprawdzenie zapachu tuż po otwarciu opakowania.
Mikroskopowe:
Przedmiotem badania jest skrawek z odpowiednio przygotowanego surowca, lub surowiec sproszkowany. Namoczyć w wodzie, lub rozcieńczonym etanolu, a nasiona trzeba namoczyć w mieszaninie różnych części wody, etanolu i glicerolu.
Reakcje mikrochemiczne przeprowadza się na szkiełku podstawowym umieszczając skrawek surowca lub niewielką ilość proszku w kilku kroplach odczynnika. (obecność skrobi wykrywa się płynem Lugola)
Badanie zawartości substancji czynnych w surowcach roślinnych.
Badania chromatograficzne:
Zalety:
Duża specyficzność
Znaczne możliwości wydzielnicze
Możliwość uzyskania wyników jakościowych i ilościowych
Identyfikacja poszczególnych składników surowców
Rodzaje metod chromatograficznych stosowanych w Farmakologii, Farmakognozji.
Chromatografia bibułowa (PC)
Chromatografia cienkowarstwowa (TLC)
Chromatografia kolumnowa:
Absorpcyjna
Jonowymienna
Wysokociśnieniowa chromatografia cieczowa (HPLC) (piki)
Chromatografia gazowa (GC)
Chromatografia termiczna
Chromatografia kropelkowa
Badania chemiczne:
Cele:
stwierdzenie zawartości określonych grup składników (reakcje barwne, strąceniowe)
W badaniach chemicznych oznacza się ilość (miareczkowanie, kulometria, metody wagowe, metody objętościowe, spektrofotometria)
Izolowanie substancji czynnych i ich identyfikacja lub ustalenie struktury chemicznej dla nowych substancji.
Metody:
Analiza skręcalności płaszczyzny światła spolaryzowanego.
Widma
W świetle UV
Podczerwieni
W świetle widzialnym
Magnetyczny rezonans jądrowy
Badania biologiczne
Dotyczą one głownie badania aktywności biologicznej surowców i preparatów zawierających glikozydy kardianoidowe.
Służą badaniu aktywności antybiotyków metodami mikrobiologicznymi.
Oznaczenie wskaźnika goryczki.
Badanie indeksu hemolitycznego saponin.
Badania biologiczne są nieodzowne dla takich substancji jak:
Antybiotyki
Furgiotolytki
Insektycydy
Substancje mutagenne
Hormony
Są wykonywane in vivo jak i in vitro.
Konieczność badań biologicznych wynika również z potrzeby dokładnego określenia ich wartości leczniczej i aktywności biologicznej.
Przykładowo:
Oznaczone chemicznie ilości składników nie zawsze pokrywają się z ich aktywnością biologiczną. Chociażby zespół glikozydów nasercowych w liściach naparstnicy nie daje wyobrażenia o aktywności biologicznej surowca.
Kontrola jakości leków – ma zapewnić bezpieczeństwo w stosowanej farmakoterapii czy fitoterapii.
Głównym ośrodkiem kontrolnym jest Instytut Leków w Warszawie. Natomiast w terenie działają rejonowe laboratoria kontroli jakości w poszczególnych zakładach produkujących leki.
Kontrole jakości surowic i szczepionek prowadzi Państwowy Zakład Higieny w Warszawie.
Kryteria jakości oraz metody badań określane są w :
FP
Normach zakładowych branżowych i państwowych