WADY ŻYWIENIOWE

PIERWOTNE WTÓRNE

Nieprawidłowy skład pożywienia: Upośledzenie:

• ilość - przyjmowania

• jakość - trawienia

• rytm przyjmowania - wchłaniania

- przyswajana

- rozprowadzania

* zewnątrzpochodne: * wewnątrzpochodne:

a) uwarunkowania gosp.-ekonom. a) trawienie i metaboliczne

b) uwarunkowania kult. - religijne (funkcjonalne postacie składnika c) warunki klimatyczne odżywczego -np. przyswajanie Ca d) nawyki żywieniowe ze zbóż nie rozkłada się przez e) wiedza enzymy tak jak Ca z mleka,

zaburzenia trawienia, wchłaniania i

przyswajania)

b) patologiczne i funkcjonalne

( choroby degeneracyjne, zakaźne,

toksyczne)

STAN ODŻYWIENIA (wg. WHO) - to stan organizmu wynikający ze

spożycia, wchłaniania i wykorzystania

składników odżywczych oraz

czynników patologicznych.

Ocena stanu odżywiania:

- cechy opisowe - bad. antropologiczne(rozmiary ciała i rozwój fiz.; eróżne wskaźniki np. BMI)

- wywiad ( społ., historia choroby żywienia)

- bad. ogólnolekarskie (wychwycenie i identyfikacja klinicznych objawów niedoborów oraz ocenę

aktualnego stanu zdrowia)

- bad. biochemiczne ( *stężenie skł. lub ich metabolitów w płynach ustrojowych t.j. krew, surowica

i tkankach np. włosy

*aktywność enzymów w płynach ustrojowych

*wielkość wydalania z organizmu

*testy immunologiczne, których wynik wskazuje na stan funkcjonalny

organizmu w kontekście niedoborów żywieniowych)

6 STOPNII ODŻYWIANIA wg. Darbe'go:

1. stan nadmiaru - stan, w którym org. Cierpi z powodu nadmiaru pewnego skł.

pokarmowego np. tłuszczy- otyłość

2. stopień wysycenia - tkanki zawierają optymalną ilość danego skł. i nie

magazynują go, jeżeli podawany on jest w nadmiarze np. wit. rozpuszczalne w wodzie

3. stopień nie wysycenia, ale bez zmian czynnościowych - org. zawiera

mniej skł. odżywczych niż w stanie wysycenia, jednak nie ma objawów klinicznych.

Brak testów biol. I biochem., które by wykrywały niedobory.

4. stopień potencjalnego niedoboru - nie występują jeszcze kliniczne objawy. Występują jawne objawy podczas jakiegoś obciążenia organizmu..(Ciąża, po urazach, zabiegach)

5. stopień ukrytego niedoboru występują objawy kliniczne, ale nieswoiste…ciężko ustalić przyczynę bez wcześniejszej historii choroby.

6. stopień jawnego niedoboru --> jawne objawy niedoboru, beri-beri, gnilca, niedokrwistość

Choroby cywilizacyjne- wady żywieniowe Polaków:

• 
  
  choroba niedokrwienia serca

• 
  choroba nadciśnienia miażdżyca

• 
  udary mózgu

• nowotwory

• otyłość i choroby z nią związane

• cukrzyca

• choroba wrzodowa dwunastnicy i żołądka (np. głód, alkohol)

• przewlekłe nieswoiste choroby ukł. oddechowego

• nerwice i zaburzenia psychiczne

• urazy, wypadki, zatrucia

• choroby jatrogenne (spowodowane przez szpital np. WZW typ B, C)

• uzależnienia lekowe i narkomanie

* Zespół polimetaboliczny : miażdżyca + cukrzyca + nadciśnienie tętnicze

Mają swoje źródło w błędach żywieniowych, które zmieniły się wraz z warunkami życia, pracy, technologią przygotowania żywności i jej dostępności na rynku.

TRAWIENIE to hydroliza enzymatyczna związków

wielocząsteczkowych ( białka, tłuszcze, węglowodany)

do związków małocząsteczkowych:

1. mechaniczne - gryzienie

2. chemiczne - rozkład enzymatyczny

STRAWNOŚĆ - przydatność i podatność skł. pokarmowego do

trawienia (poddaje się czy nie).

PRZYSWAJALNOŚĆ - stopień wchłaniania.

GŁÓD (dawniej sposób selekcji naturalnej)- niedobór skł. pokarmowych w danym czasie

Różnice w odczuwaniu głodu i jak długo można bez pokarmu wytrzymać zależą od:

• warunków życia

• procesów metabolicznych

• zapasów glikogenu energetycznego

OBJAWY GŁODU:

• obrzęki - nie tracimy na masie

• spowolnienie czynności serca - bradykaria

• zmniejszenie objętości wątroby, osocza, mięśni

• nie zmieniają się objętości erytrocytów i kom. mózgowych(nie kurczą)

• zmniejszenie liczby erytrocytów - anemia

• nadmierne wydalanie produktów azotowych ( w związku z rozpadem białek u.) - poliuria

• biegunki w I etapie

• owrzodzenie dwunastnicy i żołądka

• utrata ciepła

Zmniejszenie spożycia pokarmu utrata białek ustrojowych osłabienie mm oddechowych upośledzenie czynności wentylacji płuc zapadanie się pęcherzyków płucnych (tzw. atelektaza ) zapalenie płuc śmierć

FAZY GŁODU:

1. faza - pozytywna (od 5 do 10 dni):

• wytwarzanie glukoneogenezy - wytwarzanie glukozy z innych żródeł

- niecukrowych tj. z kw. mlekowego, pirogronowego, glicerolu, aminokwasów.

2. faza :

• oszczędzanie białka ustrojowego (minimalizacja)

• praca mózgu oparta na ketokwasach (w wątrobie w okresie glodu zamiast glukozy; do 150g)

• wątroba nigdy nie pozbywa się swoich zapasów, glikogen wątrobowy zamieniany na glukozę przekazywany jest w tym okresie w całości do pracy mózgu (100g, jest to niebezpieczne)

• glikogen mm nie odda glukozy do mózgu, tylko do kom. mm

ISTOTA GŁODU:

W podwzgórzu występują dwa ośrodki:

1. ośrodek głodu [G]

2. ośrodek sytości [S]

PODWZGÓRZE

JEŚĆ!

[G] - cz. brzuszna, przyśrodkowa

NIE JEŚĆ!

JEDZENIE NIE JEDZENIE

[S] - cz. boczna

WYSOKI NISKI

POZIOM POZIOM

GLUKOZY GLUKOZY

Poziom glukozy warunkuje poziom głodu - mało glukozy = głód.

Gdy zjemy słodycze, czy jesteśmy zdenerwowani wzrasta poziom glukozy, a co za tym idzie - nie jesteśmy głodni.

Doznania pokarmowe:

1. GŁÓD - wszystko zjem, bez wyboru

2. SYTOŚĆ - zaspokojenie na ilość pokarmu

3. APETYT - mam możliwość wyboru

4. PRAGNIENIE - np. na wodę, łaknienie na NaCl

GLUKORECEPTORY - stymulują org. do wstrzymywania lub pobierania

pokarmu, gdyż są bardzo wrażliwe na poziom

glukozy.

*Sygnały hormonalne uaktywniane przez hormony regulujące spożycie wpływają na poziom np. glukozy we krwi, jej wzrost uaktywnia insulinę.

POŻYWIENIE - jadalne części tkanek roślinnych i zwierzęcych w stanie

naturalnym bądź przetworzonym, płynnym lub stałym,

które po przyjęciu i strawieniu są źródłem różnych

składników odżywczych.

SKŁADNIK ODŻYWCZY (POKARMOWY) - najmniejsza cząstka

organiczna lub nieorganiczna, która po

uwolnieniu w procesach trawienia org. może

wchłonąć w przewodzie pokarmowym i

wykorzystać do swoich celów.

EGZOGENNE - niezbędne ENDOGENNE- zbędne

- organizm sam nie jest w stanie go - org. sam go syntetyzuje lub

wytworzyć np. błonnik, NNKT, wit., glukoza wytwarza np. retinol(wit.A) z β-karoten

3 FUNKCJE SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH:

1. ROLA ENERGETYCZNA - do utrzymania podstawowych procesów

życiowych (stała ciepłota ciała, krążenie krwi,

oddychanie, wchłanianie) - W, T, B.

2. ŹRÓDŁA MATERIAŁU BUDULCOWEGO - używane do budowy nowych i

odbudowy zużytych kom. i tkanek - B

i niektóre sole mineralne tj. Ca, Fe, P, J.

3. ROLA REGULACYJNA -regulacja procesów życiowych - witaminy,

skł.mineralne(regulatory)

Biodostępność składnika:

zewnątrzpochodne -EGZOGENNE: wewnętrzne - ENDOGENNE:

a) budowa chemiczna a) uwarunkowania genetyczne

b) ilość b) stan odżywiania

c) postać dostarczanego pokarmu c) stan fizjologiczny

d) interakcje

3 typy interakcji:

1. SYNERGIZM ADDYCYJNY - będący reakcją sumującego się działania skł.

np. Fe + wit. C

2. ANTAGONIZM - reakcja obniżenia jednego skł.(związku) przy drugim

np. Zn + miedź

3. INTERAKCJE HIPERADDYCYJNY - trudne do przewidzenia,

najniebezpieczniejsza np. gdy zachodzą

pomiędzy lekami (antybiotyki + leki)

Składniki antyodżywcze:

( niejadalne tk. roślinne: celuloza, glina, guma, lignina, pektyna

i zwierzęce: kości, ścięgna, powięzia)

3 GRUPY ANTYODŻYWCZE - POŻYTECZNE: 4 GR.ANTYODŻYWCZE -NIEPOŻYTECZNE:

- WIELOCUKRY NIESKROBIOWE - ANTYWITAMINY - upośledzają ich

nie są strawne, ale fermentują w jelicie grubym wchłanianie i wytwarzanie

(gliny, ligniny, błonnik, celulozy) - GLIKOZYDY

- POLIFENOLE - przeciw gorączkowy, krzepliwy - TOKSYNY - grzyby, pleśnie

i bakteryjny np. kw. salicylowy - ANTYWCHŁANIACZE mikro i makro- elem.

-TERPENOIDY - karotenoidy, tokoferole (wit.E)

fitosterole (antyoksydanty) * szkodliwe lub toksyczne, org. wydala lub

zobojętnia, odkłada w tk. tłuszczowej i kostnej

* Nadzór sanitarny nad żywności w Polsce ma Państwowa Inspekcja sanitarna, której terenowymi jed. Są stacje sanitarno-epidemiologiczne.

ZANIECZYSZCZENIA

techniczne przypadkowe

* dodawanie hormonów * nieprzestrzeganie zasad higieny

antybiotyków, pestycydy,

szkodnikobójczy

• PODSTAWOWYCH - NIEZBĘDNYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH

(org. nie jest wstanie sam ich syntetyzować) :

1. 10 egzogennych aminokwasów: fenyloalanina, izoleucyna, metionina, lizyna, leucyna, treonina, tryptofan,

walina, arginina, histydyna.

2. NNKT : kw. linolowy i α-linolenowy, kw. arachidowy (AA), kw. eikozapentaenowy (EPA), kw. dokozaheksaenowy (DHA)

3. cukrowce: glukoza, fruktoza, galaktoza

4. makroelementy : Ca, P, J, Fe, Mg, K, Na, Cl, S ( 5g)

5. mikroelemty : Zn, Cu, Mn, Co, Se, F, Cr

6. witaminy i związki o charakterze witaminowym : wit. A, D, E, K ; C, B₁, B₂, B₃, B₆, B₁₂, H,

kw. foliowy, pantotenowy, PAB, kw. lponowy, cholina, nityna

---