Rola witamin w żywieniu 

ryb

                                    

                                 Adrianna 

Wojtas

                                      

Michał Frasik

 

 

Według Untergasser (1998) zapotrzebowanie na 
witaminy dla akwariowych pielęgnic i innych ryb 
akwariowych przy przeliczeniu na 1 kg karmy 
przedstawia się następująco 

witaminy

zapotrzebowanie

A

1,5 mg

B2

0,5-2 mg

B6   B11

2 mg

Niacyna

15-20 mg

B12

0,005 mg

Biotyna

0,05 mg

C

75 mg

D

0,01 mg 

E

5-10 mg

K1  K2

0,001-0,005 mg

Kwas foliowy

1 mg

Kwas 

pantotenowy

3-5 mg

 

 

Witaminy to niezbędne do życia substancje organiczne 
pobierane przez organizmy zwierzęce w niewielkich 
ilościach. Niedostateczną ilość witamin w organizmie 
określa się jako hipowitaminozy, natomiast całkowity 
ich brak jako awitaminozy. Hipowitaminoz i 
awitaminozy powodują poważne zaburzenia w 
przemianie materii ludzi i zwierząt. 

Odpowiednia zawartość witamin w organizmie 
uwarunkowana jest nie tylko ich obecnością w 
pokarmie lecz również prawidłowym ich wchłanianiem 
w jelicie; a to z kolei zależy w dużym stopniu od składu 
karmy. Na przykład do wchłaniania witamin 
rozpuszczalnych w tłuszczach niezbędna jest obecność 
w paszy pewnej ilości tłuszczu.
Witaminy z grupy B, niacyna, kwas foliowy, kwas 
pantotenowy, witamina C i witamina H są 
rozpuszczalne w wodzie. Do witamin rozpuszczalnych 
w tłuszczach należą natomiast witaminy: A, D, E i K.

 

 

Znaczenie poszczególnych witamin:

Witamina A (akseroftol)

Witamina A odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu 
narządu wzroku, błon śluzowych i komórek 
pigmentowych. Jest niezbędna do budowy różnych 
komórek organizmu, szczególnie zaś komórek naskórka 
i nabłonka.

Objawy niedoboru: chudnięcie ryb, zahamowanie ich 
wzrostu, zmętnienie soczewki oka prowadzące do 
ślepoty, stłuszczenie wątroby, deformacja kręgów, 
skrzeli i pokryw skrzelowych, można zaobserwować 
wybroczyny w okolicy otworu gębowego i nasady płetw 
oraz w jamie gębowej. Brak witaminy A może 
doprowadzić do wystąpienia patologicznych zmian w 
skórze i śluzówce przewodu pokarmowego.
Witamina A występuje w wątrobie wołowej, żółtku jaja i 
szpinaku. W środowisku wodnym witamina A występuje 
w fitoplanktonie i zooplanktonie np. u rozwielitek. 

 

 

Witamina B1 (tiamina)

Wchodzi w skład szeregu enzymów komórkowych. 
Wywiera ona wpływ na funkcjonowanie tarczycy oraz 
na aktywność układu nerwowego. Zapotrzebowanie na 
witaminę B1 rośnie wraz ze wzrostem ilości karmy 
węglowodanowej pobieranej przez rybę.

Objawy niedoboru: zaburzenie funkcji mięśni i układu 
nerwowego, zahamowanie wzrostu, odchylenie pokryw 
skrzelowych, wybroczyny u nasady płetw i ściemnienie 
powłok ciała. W niektórych przypadkach ryby wykazują 
nadpobudliwość. W zaawansowanym stadium 
awitaminozy może dojść do skurczów lub porażenia 
mięśni.
Przy wyłącznym karmieniu ryb paszą węglowodanową i 
przy braku w niej witaminy B1 wystąpić może 
zapalenie śluzówki przewodu pokarmowego oraz 
dysfunkcja wątroby.

 

 

Należy pamiętać, że surowe mięso ryb zawiera enzym 
tiaminazę rozkładający witaminę B1. ]ednostronne 
karmienie ryb surowym mięsem rybim doprowadzić więc 
może szybko do awitaminozy. Witamina B1 występuje 
między innymi w sercu i wątrobie wołowej.

Witamina B2 (ryboflawina)

Kompleks witaminy B2 obejmuje oprócz ryboflawiny 
również niacynę, kwas foliowy i kwas pantotenowy. 
Witamina B2 jest niezbędna w przemianach 
węglowodanów, tłuszczów i białek zachodzących w 
organizmie. Bierze ona między innymi udział w 
rozkładzie białek i w przyswajaniu aminokwasów. 
Witamina B2 występuje w siatkówce oka a więc 
uczestniczy w procesie widzenia.
Witamina B2 odgrywa szczególnie istotną rolę w 
oddychaniu tkanek pozbawionych unaczynienia, takich 
jak naskórek, nabłonki, rogówka i soczewka oka. 

 

 

Okazało się również, że wpływa ona pozytywnie na 
wytrzymałość ryb na deficyty tlenowe występujące w 
wodzie. Według Butcher (1992) przy deficycie witaminy 
B2 ryby wykazują zwiększoną wrażliwość na infekcje 
myksobakterii wywołujących między innymi ubytki 
płetw.
Brak ryboflawiny powoduje uszkodzenie naskórka 
skóry, nabłonka przewodu pokarmowego i może 
doprowadzić do wystąpienia stanu zapalnego śluzówki 
przewodu pokarmowego i rogówki oka.
Witamina B2 występuje obficie w wątrobie wołowej, 
sercu, intensywnie pracujących mięśniach 
szkieletowych i szpinaku.

 

 

Niacyna (kwas nikotynowy)

Niacyna uczestniczy w komórkowej przemianie materii 
i jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania 
układu nerwowego, śluzówki przewodu pokarmowego i 
skóry.
Przy braku niacyny występują różnorodne objawy takie 
jak: utrata apetytu, zahamowanie wzrostu, 
wychudzenie, chroniczne zapalenie śluzówki przewodu 
pokarmowego, zaburzenia nerwowe, obrzęk skrzeli i 
stłuszczenie wątroby.

Kwas foliowy

Kwas foliowy jest niezbędny do budowy, rozkładu 
aminokwasów i kwasów nukleinowych.
Brak kwasu foliowego powoduje deformację 
erytrocytów, hamuje ich podział i doprowadza do 
anemii. Hipowitaminoza może być przyczyną 
uszkodzenia leukocytów, a więc może powodować 
obniżenie odporności ryb na choroby. Podawanie tej 
witaminy powoduje natomiast wzrost odporności.

 

 

Inne skutki braku kwasu foliowego to:zapalenie 
śluzówki przewodu pokarmowego oraz zaburzenia w 
zakresie wchłaniania pokarmu z przewodu 
pokarmowego.
Szczególnie istotne jest podawanie tej witaminy w 
okresie leczenia ryb oraz bezpośrednio po kuracji, 
szczególnie gdy z karmą stosuje się sulfonamidy i 
nitrofurany (Aqua-Furan, Nitrofurantoin). Preparaty te 
redukując ilość bakterii jelitowych produkujących 
kwas foliowy doprowadzają do deficytu tej witaminy.

Kwas pantotenowy

Kwas pantotenowy odgrywa kluczową rolę w 
enzymatycznej przemianie materii u zwierząt i jest 
niezbędny w procesie rozkładu węglowodanów, 
tłuszczów i białek. Wpływa więc na wzrost i rozwój 
komórek, szczególnie nerwowych.
W następstwie deficytu kwasu pantotenowego u ryb 
występuje: brak apetytu, wychudzenie i zahamowanie 
wzrostu. 

 

 

Obserwuje się również objawy nerwowe, zapalenia 
śluzówki przewodu pokarmowego oraz stłuszczenie 
wątroby. Szczególnie charakterystyczne zmiany 
znaleźć można w skrzelach. Polegają one na obrzęku 
listków skrzelowych i zrastaniu się blaszek 
oddechowych; ryby mogą wówczas wykazywać objawy 
duszenia się - pomimo wystarczającej koncentracji 
tlenu w wodzie.
Do deficytu kwasu pantotenowego w organizmie 
dochodzi w następstwie długotrwałego stosowania 
sulfonamidów.
Kwas pantotenowy występuje między innymi w 
wątrobie i żółtku jaja.

 

 

Witamina B6 (pirydoksyna)

Witamina B6 jest niezbędna w przemianach 
aminokwasów i bierze udział w "wbudowywaniu" ich 
do komórek. Brak tej witaminy doprowadza do 
wychudzenia i zahamowania wzrostu. Efekt 
hipowitaminowy jest szczególnie wyraźnie widoczny u 
młodych szybko rosnących ryb. U ryb starszych 
pirydoksyna wytworzona jest przez bakterie jelitowe, a 
do deficytu tej witaminy dochodzi wskutek stosowania 
antybiotyków.
Przy braku witaminy B6 notuje się również zapalenie 
śluzówki jamy gębowej i jelita oraz zapalenie oczu. W 
niektórych przypadkach dojść może do uszkodzenia 
wątroby oraz centralnego układu nerwowego.
Pirydoksyna występuje między innymi w wątrobie.

 

 

Witamina B7 (biotyna)

Witamina B7 odgrywa bardzo istotną rolę w przemianie 
materii - jest nośnikiem CO2. Objawy deficytu biotyny 
są mało typowe. Są to: utrata apetytu, zaburzenia 
nerwowe, przekrwienie śluzówki przewodu 
pokarmowego i anemia.
Biotyna jest syntetyzowana przez bakterie jelitowe a 
jej brak występuje wówczas, gdy rozwój tych bakterii 
zostanie zahamowany. Witamina B7 występuje między 
innymi w wątrobie.

Witamina B12 (kobalamina)

Warunkuje prawidłowy rozwój jąder komórkowych i 
podziały komórek. Kobalamina bierze udział w 
przemianie węglowodanów, tłuszczów i białek.
Objawy niedoboru: zaburzenia ze strony układu 
nerwowego,wystąpienie anemii oraz upośledzeniem 
wchłaniania pokarmu.

 

 

Zagrożenie wystąpienia deficytu kobalaminy występuje 
podczas żywienia ryb wyłącznie dietą roślinną, 
ponieważ w roślinach witamina ta nie występuje.

Witamina C (kwas askorbinowy)

Witamina C odgrywa bardzo istotną rolę w organizmie 
ryby. W przeciwieństwie do ssaków witamina ta nie jest 
syntetyzowana u ryb. Witamina C chroni wiele innych 
witamin przed rozpadem. Obecność jej jest warunkiem 
właściwej wytrzymałości ścian naczyń krwionośnych. 
Bierze ona udział w tworzeniu włókien kolagenowych 
(np. w skórze) jak również tkanki chrzęstnej i kostnej.
Brak witaminy C w organizmie wyraźnie zwiększa 
wrażliwość ryb na choroby. Stwierdzono, że 
hipowitaminoza powoduje występowanie wybroczyn w 
okolicy otworu gębowego i oczu, a ponadto przyczynia 
się do wydłużenia okresu gojenia się ran i wrzodów. 

 

 

Oprócz tego brak witaminy C może być przyczyną anemii 
oraz deformacji kręgosłupa, pokryw i łuków skrzelowych.
Halver (1972) stwierdził, że szybkość gojenia się ran u 
ryb rośnie wraz ze wzrostem ilości podawanej im 
witaminy C. Okazało się ponadto, że ryby z deficytem 
witaminy C wykazują zwiększoną wrażliwość na infekcje 
bakteryjne np. myksobakterii.
Naturalnym źródłem witaminy C dla ryb jest zooplankton, 
skąposzczety (np. tubifeks) i larwy ochotek. Hilton i wsp. 
(1977) zwrócili uwagę, że 90% witaminy C ulega 
rozkładowi przy sporządzaniu granulatów nawet 
wówczas, gdy technologia produkcji oparta jest na 
metodzie nie wymagającej wysokich temperatur. Ryby 
powinny otrzymywać zwiększoną dawkę witaminy C, gdy 
w akwarium stosuje się preparaty miedziowe
Niektórzy uważają, że podawanie witaminy C rybom 
działa pozytywnie na ich przeżywalność w przebiegu 
ichtioftiriozy.

 

 

Witamina D (kalciferol)

Witamina D jest jednym z czynników regulujących 
przemiany wapniowe i fosforowe w organizmie. Ma 
ona szczególnie duże znaczenie przy budowie 
szkieletu kostnego w okresie wzrostu ryby. Brak tej 
witaminy powoduje, że wapń i fosfor jest pobierany na 
potrzeby organizmu z kości. Według Untergasser 
(1998) jednym z powodów powstawania spironukleozy 
dyskowców i innych dużych pielęgnic-jest brak 
witaminy D.
Witamina D występuje w tranie i w żółtku jaja. Przy 
dodawaniu tej witaminy do karmy ryb należy 
pamiętać, że nadmierne jej ilości wywołują zaburzenie 
w przemianach wapniowo-fosforowych co jest bardzo 
niekorzystne dla organizmu ryby.

 

 

Witamina E (tokoferol)

Warunkuje prawidłowy przebieg procesu oddychania, a 
ponadto wpływa pozytywnie na wydzielanie hormonów 
gonadotropowych. Należy również do 
przeciwutleniaczy, a jej rola w tym zakresie polega na 
hamowaniu tlenowego rozkładu nienasyconych 
kwasów tłuszczowych występujących w karmie 
ryb(zapobiega jełczeniu).
Bezpośrednim następstwem braku witaminy E jest 
zanik mięśni. Hipowitaminoza powoduje zaburzenie w 
rozrodzie ryb, a nawet bezpłodność. Ryby z deficytem 
tokoferolu pływają w nienaturalny sposób, wykazują 
utratę równowagi, a sekcyjnie stwierdzić można 
zapalenie wątroby i pęcherza pławnego. Ryby wykazują 
ponadto bladość skrzeli, martwicę płetw oraz 
nadmierną wrażliwość na różne zewnętrzne czynniki 
stresowe. Stwierdza się często tłuszczowe 
zwyrodnienie wątroby, a niekiedy zwyrodnienie mięśni 
szkieletowych.
Duże ilości witaminy E występują w wątrobie wołowej i 
jajach.

 

 

Witamina K (filochinon)

Niezbędna w procesie krzepnięcia krwi. Brak tej 

witaminy może wystąpić po zastosowaniu leków 

niszczących bakteryjną florę jelitową wytwarzającą ten 

związek.

Podsumowanie:

Ryby żywione różnorodną karmą naturalną nie są 
zagrożone deficytem witamin. Problemy hipowitaminoz 
pojawiają się, gdy ryby karmi się paszą sztuczną - 
dotyczy to zarówno ryb akwariowych jak i ryb 
przeznaczonych do konsumpcji. Nawet jeżeli proces 
produkcji karmy płatkowej granulowanej czy też 
ekstruderów zapewnia pełen asortyment witamin to 
większość z nich ulega wkrótce rozkładowi. Witaminy są 
wrażliwe przede wszystkim na światło i tlen, ale również 
na wilgoć, podwyższoną temperaturę oraz zbyt kwaśne 
lub zbyt zasadowe środowisko. Karma przeterminowana 
albo kupowana w dużych ilościach i przechowywana w 
niewłaściwych warunkach jest zwykle pozbawiona 
witamin.

 

 

Diagnostyka deficytów witamin u ryb na podstawie 
objawów klinicznych i zmian anatomopatologicznych 
może być zawodna. Niektóre czynniki środowiskowe i 
zakaźne mogą wywoływać podobne objawy kliniczne i 
zmiany anatomopatologiczne jak te, które powoduje 
brak witamin, a więc na początku trzeba zbadać ryby w 
kierunku obecności pasożytów i bakterii, jak również 
wykluczyć działanie niekorzystnych warunków 
środowiskowych. Należy również pamiętać, że przy 
niewielkich deficytach witamin ryby mogą nie 
wykazywać objawów klinicznych czy zmian 
anatomopatologicznych - mogą one być jedynie 
bardziej wrażliwe na stresy środowiskowe, wykazywać 
osłabienie odporności na choroby lub zaburzenia w 
rozrodzie.
Dawkowanie witamin jest trudne ponieważ 
zapotrzebowanie na nie może się różnić znacznie u 
różnych gatunków ryb i przy różnej karmie. 

 

 

Nie ulega jednak wątpliwości, że konieczne jest 
podawanie rybom akwariowym dodatkowych witamin 
szczególnie wówczas, gdy stosuje się wyłącznie karmę 
sztuczną o nieznanej recepturze i nieznanej dacie 
ważności. Szczególnie istotny jest dodatek witamin do 
karmy jeżeli rybom podaje się leki hamujące rozwój 
naturalnej bakteryjnej flory jelitowej.

Czołowi producenci pokarmu dla ryb akwariowych 
stosują różne ilości witamin w pełnowartościowych 
mieszankach. 

Przykładowy skład witaminowy pokarmów firmy 
Tropical

Pełnoporcjowa mieszanka Ichtio-vit

witamina A 23 000 j.m./kg, witamina D3 1 400 j.m./kg, 
witamina E (octan alfa-tokoferolu) 90 mg/kg, witamina C 
(fosforan kwasu askorbowego) 340 mg/kg.

 

 

Wysokoproteinowy  Tropical

witamina A 28 000 j.m./kg, witamina D3 1 800 j.m./kg, 
witamina E (octan alfa-tokoferolu) 120 mg/kg, witamina 
C (fosforan kwasu askorbowego) 450 mg/kg.

TUBIVIT pełnoporcjowy, wysokoproteinowy, 
płatkowany pokarm dla ryb akwariowych preferujących 
w naturze pożywienie pochodzenia zwierzęcego, takie 
jak larwy komarów, larwy ochotkowatych, 
skąposzczety, rureczniki Tubifex.

witamina A 21 000 j.m./kg, witamina D3 1 250 j.m./kg, 
witamina E (octan alfa-tokoferolu) 80 mg/kg, witamina 
C (fosforan kwasu askorbowego) 280 mg/kg

Vitality & Color  pokarm wybarwiający

Witaminy dodane na 1 kg: witamina A 42 500 j.m., 
witamina D3 2 650 j.m., witamina E 180 mg, 2-
polifosforan kwasu L-askorbowego (stabilizowana 
witamina C) 320 mg.

 

 

 

 

Materiały użyte do prezentacji:

1) Miesięcznik „Nasze akwarium” nr.6/Marzec 2000 
artykuł Rola witamin u ryb- prof. Jerzy Antychowicz 

2) Vademecum akwarysty-żywienie ryb 
(www.tropical.com.pl)