Żywienie kliniczne

Dieta niskosodowa

Elżbieta Poniewierka

Dieta niskosodowa

• Składniki mineralne, pierwiastki, które 

pozostają po spaleniu tkanek w postaci popiołu

• Makroelementy: zawartość w organizmie 

człowieka powyżej 0,01% a zapotrzebowanie 

dzienne jest powyżej 100 mg/osobę/dzień- 

wapń, fosfor, magnez, potas, sód, chlor i siarka

• Makroelementy są niezbędne do prawidłowego 

funkcjonowania organizmu

• Mikroelementy, pierwiastki śladowe mniej niż 

0,01% w organizmie, zapotrzebowanie mniej 

niż 100mg/osobę/dzień-żelazo, cynk, miedź, 

mangan, fluor, jod, selen, chrom 

Dieta niskosodowa

Rola sodu w organizmie człowieka, 
1. Gospodarka wodno-elektrolitowa, równowaga 

kwasowo-zasadowa, pobudliwość nerwowo 

mięśniowa

2. Główny kation płynu zewnątrzkomórkowego    

( sok trzustkowy, jelitowy)

3. Składnik Na/K APTazy
4. Regulacja objętości osocza, ciśnienia 

osmotycznego płynów pozakomórkowych

5. Wpływ na kurczliwość mięśni i przewodnictwo 

nerwowe

6. Transport składników odżywczych 

Dieta niskosodowa

• Wchłaniany w jelicie cienkim

• 40% zasobów jest zmagazynowane w 

kościach

• Wydalany z moczem, z potem, z kałem

• Renina-angiotensyna-aldosteron i hormon 

antydiuretyczny

• Spadek poziomu sodu w osoczu lub spadek 

objętości osocza wzrost resorbcji zwrotnej w 

kanalikach nerkowych

• Wzrost ciśnienia tętniczego, nadmierna podaż 

sodu spadek resorbcji, wzrost wydalania sodu

• Odpowiednia podaż wody.

Dieta niskosodowa

• Gospodarka sodem jest silnie powiązana z 

gospodarką chlorem głównie dzięki 

występowaniu chlorku sodowego, NaCl

Nadmierna utrata NaCl: pocenie się, 

biegunka, wymioty, stosowanie środków 

moczopędnych, powstanie gradientu 

osmotycznego, przemieszczenie wody do 

komórek, obrzęki, przesunięcie potasu, 

osłabienie, utrata apetytu, nudności i 

wymioty

Przewodnienie ustroju

Dieta niskosodowa

Nadmierna podaż NaCl

nadmierne solenie posiłków

   wzrost stężenia sodu w osoczu, 

odwodnienie komórek, większe pobranie i 

retencja wody, obrzęki

   zaburzona funkcja nerek
   niemowlęta karmione sztucznie, bez 

dostatecznej ilości wody

Hipernatremia: nerwowość, przyspieszony 

oddech, gorączka, wymioty

Dieta niskosodowa

• Dzienne straty NaCl-1,5 g
• Zależność od wieku, aktywności fizycznej
   temperatury otoczenia, wilgotności 

powietrza

• W produktach pochodzenia roślinnego jest 

mniej sodu ( należy go uzupełniać)

• Wg WHO dzienne spozycie sodu powinno 

wynosić nie więcej niż 2350 mg co w 

przeliczeniu na sól kuchenną wynosi 6g

Dieta niskosodowa

• Sól składnik produktów spożywczych, cechy smakowe, 

konserwujące i funkcjonalne

• Obróbka kulinarna pożywienia
• Spożycie soli w Polsce 15g/dobę/osobę
• Technologie produkcji z obniżoną zawartością NaCl
• Najwięcej soli dostarczamy w pieczywie, przetworach 

mięsnych, zupach, ziemniakach, kaszach i makaronach

• Diety wegetariańskie dużo potasu mało sodu, produkty 

spożywcze przetworzone przemysłowo odwrotnie

• Dodatnia korelacja między wysokim spożyciem soli a 

ryzykiem nadciśnienia tętniczego, udarów mózgu, 

rakiem żołądka 

Dieta niskosodowa

Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej
• Przewodnienie hipertoniczne: nadmiar 

wody w ustroju, zwiększona molalność 

płynów ustrojowych, hipernatremią

• Nadmierna podaż roztworów 

hipertonicznych lub izotonicznych NaCl 

chorym z niewydolnością nerek, u 

niemowląt, u rozbitków statków (picie słonej 

wody)

• Leczenie: dieta bezsolna (ryżowa), diuretyki 

pętlowe, roztwory 5% glukozy

Dieta niskosodowa

Hipernatremia:
Utrata wody( gorączka, wzmożony katabolizm )
Utrata hipotonicznych płynów:
Poty
Wymioty biegunka
Moczówka prosta
Leki ( lit, leki przeciw grzybicze
Zaburzenia elektrolitowe( hipercalcemia, hipokaliemia)
Diureza osmotyczna( hiperglikemia, mannitol, mocznik)
Nadmierna podaż sodu ( zatrucie solne, osoby reanimowane, 

kwasica mleczanowa )

Hipernatremia samoistna
Brak uczucia pragnienia( uszkodzenie OUN )

Dieta niskosodowa

Nadciśnienie tętnicze:

Pierwotne
Wtórne: choroby nerek, zaburzenia czynnościowe gruczołów wydzielania 

wewnętrznego, choroby naczyń

Następstwa: uszkodzenie mięśnia sercowego, miażdżyca naczyń tętniczych, 

udary mózgu

Przyczyny: dziedziczne, czynniki środowiskowe ( palenie papierosów, 

nadużywanie soli kuchennej, wysokokaloryczne posiłki, czynniki 

psychogenne)

Wysoka podaż soli kuchennej, wzrost stężenia sodu w komórkach, silna i 

długotrwała kurczliwość mięśniówki naczyń

Odwrotne działanie potasu, wapnia i magnezu nawet przy zwiększonym 

spożyciu sodu

70% otyłych ma nadciśnienie, co jest również związane ze zwiększonym 

dowozem soli    ( wzrost łaknienia )

Zalecana ilość soli 5g/dobę, 2g sodu , rekomendowana 3,8 g 

NaCl/dobę

Dieta niskosodowa

• W badaniach randomizowanych stwierdzono , że 

ograniczenia spożycia sodu o 80-100mmol/l  ( 4,7-

5,8 g Na Cl) dziennie w porównaniu           z 

wyjściowym spożyciem 180 mmo/l ( 10,5g) dziennie 

powoduje obniżenie RR o 4-6 mmHg

• Efekt ten jest lepszy gdy kojarzy się go z innymi 

zaleceniami dietetycznymi

• Zmniejszenie dawek leków na nadciśnienie

• Im mniejszy udział mechanizmu renina-

angiotensyna-aldosteron tym większy wpływ 

ograniczenia soduw diecie na spadek RR

• Dotyczy to osób w średnim i starszym wieku, kobiet 

po menopauzie, a także z towarzyszącymi 

chorobami taki jak cukrzyca czy niewydolność nerek

Dieta niskosodowa

• 1800-2500 mg/dobę (80-110 mmol/dobę
• Podwójne gotowanie bez dodatku soli, straty 

potasu i sodu ale i witamin

   warzywa, ryż, makarony, mięso
• W okresie wyrównania bez nadciśnienia 

tętniczego nie należy drastycznie ograniczać 

soli

• W okresie schyłkowym diata ziemniaczana 

bez soli, przyprawy ziołowe

• Dializoterapia: ograniczenie sodu zapobiega 

pragnieniu, unikanie potraw solonych

Dieta niskosodowa

Ograniczenie sodu w diecie:
Dni ziemniaczane(1kg), dni 

owocowe(1-1,5 kg), dni picia soków

Dieta ryżowa Kempnera, 200-350 g 

ryżu gotowanego w wodzie 
destylowanej

Stosowanie przypraw roślinnych: 

cebula, pieprz, papryka

Dieta niskosodowa

• Choroby nerek i układu moczowego
Rola nerek

- Wydalanie toksycznych produktów przemiany 

azotowej

- Regulowanie gospodarki wodno-elektrolitowej

- Regulowanie gospodarki kwasowo- zasadowej

- Regulowanie prawidłowych wartości ciśnienia 

tętniczego

- Synteza witaminy D

- Produkcja erytropoetyny

Dieta niskosodowa

• Zalecenia dietetyczne w ostrym 

kłębuszkowym zapaleniu nerek

• Choroba autoimmunologiczna poprzedzona 

zakażeniem paciorkowcem β hemolizującym 

A 

• Dieta odciążająca nerki, ograniczenie podaży 

sodu (nadciśnienie i obrzęki ) do ok. 0,5g na 

dobę

• Podaż płynu proporcjonalnie do ilości 

wydalanego moczu

• Kleiki z ryżu, niska zawartość sodu

Dieta niskosodowa

Przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek
     Bilans płynów, zmniejszenie retencji wody, ograniczenie a nawet 

wykluczenie z diety soli kuchennej.

• Ostra niewydolność nerek- zahamowanie czynności nerek, postać 

przednerkowa, nerkowa i pozanerkowa, objawy sa podobne

• I okres początkowy, II okres skapomoczu lub bezmoczu, III okres 

wielomoczu, IV okres zdrowienia

• Żywienie zależy od stanu odżywienia, chorób towarzyszących, 

nasilenia katabolizmu oraz od stopnia niewydolności nerek

• W okresie skąpomoczu lub bezmoczu ograniczenie ilości płynów, 

sodu, potasu i fosforanów, sód ok. 80 mg

• W okresie wielomoczu zwiększona ilość płynów, uzupełnianie 

chlorku sodu  i chlorku potasu

• Żywienie pozajelitowe z monitorowaniem gospodarki 

wodnoelektrolitowej     i kwasowo-zasadowej

• Żywienie dojelitowe, diety przemysłowe z ograniczona ilością 

sodu, potasu  i fosforanów

Dieta niskosodowa

Przewlekła niewydolność nerek

• Utrata zdolności do oczyszczania organizmu z toksycznych 

produktów przemiany materii, wydalania wody i kontroli 

stałości  środowiska wewnętrznego ( wydalania fosforu, sodu, 

potasu, utrzymywania równowagi kwasowo-zasadowej, i 

wodno-elektrolitowej, regulacji ciśnienia krwi itd.)

• Niewydolność utajona, wyrównana, niewyrównana, 

schyłkowa (mocznica)

• Spadek zdolności wydalania sodu. Nadmiar sodu: wzmożone 

pragnienie, zatrzymanie wody, obrzęki, nadciśnienie tętnicze

• Wyeliminowanie produktów z obecnością soli kuchennej: 

konserwy, marynaty, wędliny przetwory mięsne, produkty 

wędzone,sery żółte, koncentraty spozywcze z glutaminianem 

sodu (kostki rosołowe, zupy w proszku, Vegeta). W okresie 

schyłkowym potraw nie należy dosalać

• Stosowanie leków moczopędnych 

Dieta niskosodowa

Moczówka prosta
Niedobór wazopresyny
Utrata wrażliwości kanalików nerkowych na
Wazopresynę
Wzmożone pragnienie, wielomocz, niski
ciężar właściwy moczu
Ograniczenie NaCl i nadmiaru białka w diecie,
zmniejsza diurezę i ułatwia utrzymanie
Prawidłowego nawodnienia

Dieta niskosodowa

Choroby wątroby a podaż sodu
Zapalenia wątroby, choroby stłuszczeniowe 

wątroby, marskość wątroby, toksyczne 

uszkodzenia wątroby, nowotwory wątroby

Przewlekłe choroby wątroby w stadium wyrównania 

nie wymagają szczególnych ograniczeń w podaży 

sodu, 5g soli kuchennej na dobę

Okres niewyrównania, niewydolność wątroby, 

encefalopatia wątrobowa: nudności, wymioty brak 

łaknienia, nadciśnienie wrotne, wodobrzusze, 

obrzęki- ograniczenie sodu i płynów, 

zwiększenie ilości potasu

Dieta niskosodowa

• Nadmiar soli w diecie może być 

przyczyną raka żołądka

• Spadek zapadalności na raka żołądka 

jest związany ze zmiana nawyków 
żywieniowych: solenie, wędzenie, 
peklowanie, suszenie chłodzeniem      
       i zamrażanie

Dieta niskosodowa

Zalecenia Instytutu Żywności i Żywienia
- Należy ograniczyć spożycie soli , 

zwłaszcza w razie nadciśnienia 

tętniczego lub zwiększonego 

zagrożenia jego rozwojem ( wywiad 

rodzinny). Nie powinno się dosalać 

potraw, należy ograniczać dodawanie 

soli w czasie gotowania, należy 

pamiętać, że dużo soli znajduje się w 

wędlinach