1. Czym jest ustrój gospodarczy?

Ustrój gospodarczy stanowią te przepisy prawne, które przesądzają o tym, komu oraz jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może bądź musi wykonywać gospodarcze czynności.

Ustrój gospodarczy decyduje o efektywności, jest więc najważniejszym czynnikiem rozstrzygającym, czy państwo będzie bogate czy biedne, gdyż pewne typy ustrojów sprzyjają rozwojowi a inne nie.

O sytuacji gospodarczej podmiotu decyduje pieniężna wartość dóbr będących jego własnością. Jeśli są to pieniądze, to ich wartość jest równa ich ilości, jeśli natomiast są to dobra innego rodzaju, jak np. ziemia, kapitał trwały, to ich wartość pieniężna jest iloczynem ich ceny i ilości. Sytuacja gospodarcza podmiotu jest tym lepsza, im wyższa jest płynność dóbr będących jego własnością.

Dobro jest tym bardziej płynne, im łatwiej można je zamienić na gotówkę.

Wyróżniamy własność prywatną i kolektywną. Najbardziej rozpowszechniona forma własności kolektywnej to własność państwowa oraz komunalna. Własność kolektywna jest własnością wspólną, jej właścicielem jest każdy spełniający określone kryteria.

Czynności gospodarcze są to działania podejmowane po to, aby nastąpiła jakaś zmiana sytuacji gosp. lub aby tej zmianie zapobiec. Czynności gospodarcze mogą być: -zakazane (np. zakaz posiadania walut zagranicznych (Polska 1956 r.)); -nakazane (np. służba wojskowa, nauka); -uniemożliwione (np. uprawa ziemi).

Im poważniejsze są makroekonomiczne rezultaty wykonania jednej tylko czynności danego rodzaju, tym czynność ta ma większą wagę. Jeśli zakazane czynności gospodarcze pogrupujemy w klasy o tej samej lub podobnej wadze gospodarczej, a klasom tym przyporządkujemy relacje ważności, otrzymamy uporządkowany zbiór klas czynności zakazanych. Jeśli na wchodzących w skład ustroju gospodarczego nakazach przeprowadzimy tę samą operację częściowego porządkowania, jaką przeprowadziliśmy na zakazach, to otrzymamy uporządkowany zbiór klas czynności nakazanych.

Prawo do posiadania jakiegoś dobra przysługuje temu, kto legalnie może zostać jego właścicielem.

2. Cechy różniące ustroje gospodarcze?

Ustroje gospodarcze różnią się między sobą przede wszystkim ilością zakazów posiadania dóbr oraz zakazów i nakazów wykonywania czynności gospodarczych. Ustrój oferuje tym więcej wolności gospodarczej im mniej w nim zakazów i nakazów wykonywania czynności gospodarczych. Wobec powyższego można powiedzieć, że ustroje różnią się zakresami wolności gospodarczej. Jeśli w danym ustroju więcej czynności gospodarczych zarezerwowanych jest dla państwa i przedsiębiorstw państwowych, to panuje w takim ustroju mniejsza wolność gospodarcza i odwrotnie.

Prawa, jak i czynności gospodarcze, mogą mieć różne znaczenie. Niemożliwe jest uporządkowanie ich wagi, dlatego też państwa w różnoraki sposób hierarchizują je w określone grupy, klasy czy według znaczenia, rezultatem czego jest zróżnicowanie ustrojów gospodarczych.

Ustroje gosp. można uporządkować w kolejności od oferujących najwięcej wolności do takich, w których jest jej najmniej.

Cechy różnicujące ustroje:

* pochodzenie wytworzonej produkcji;

* oddziaływanie państwa na gospodarkę (nakazy, zakazy);

* sposób ustalania cen produktów i usług;

* forma własności, np. czynników produkcji;

* sposób organizowania procesu produkcji;

* wartość pieniądza;

* podejmowanie decyzji gospodarczych;

Występuje pięć kryteriów rozróżniania ustrojów gospodarczych:

• wolność gospodarcza (liberalne/etatystyczne),

• relacje gospodarcze (centralnie zarządana/rynkowa),

• relacje własnościowe (kapitalizm/socjalizm),

• sposób sprawowania władzy (demokratyczny/dyktatorski),

• klasowość.

3. Kryteria rozróżniania ustrojów liberalnych i etatystycznych.

Liberalizm gospodarczy to pogląd, w myśl którego gospodarka funkcjonuje tym lepiej, im mniej czynności gospodarczych zastrzeżonych jest dla instytucji lub przedsiębiorstw państwowych, a więcej dostępnych każdemu obywatelowi oraz im mniej jest czynności nakazanych przez państwo.
Gospodarka liberalna to taki typ gospodarki, w którym postulat liberalizmu wprowadzony jest w życie, czyli ilość czynności gospodarczych zastrzeżonych, bądź nakazanych przez państwo jest wysoce ograniczona.

Ustroje liberalne:

- działa mechanizm rynkowy i podstawowe kategorie ekonomiczne;

- państwo jest „stróżem prawa”, nie ingeruje w życie gospodarcze, ilość czynności gospodarczych nakazanych i zakazanych jest wysoce ograniczona;

- swoboda podejmowania decyzji gospodarczych;

- mamy do czynienia z tzw. ryzykiem konsumenta (podaż > popyt);

- ceny ustalane są na rynku;

- pieniądz ma rolę aktywną (można go łatwo wymienić na inny towar);

- występuje konkurencja między podmiotami gospodarczymi;

- dominuje prywatna własność;

- gospodarka otwarta;

- ważny jest sukces jednostki;

Ustrój jest tym bardziej etatystyczny, a gospodarka tym bardzie zetatyzowała im więcej czynności gospodarczych jest w niej zastrzeżonych wyłącznie dla instytucji lub przedsiębiorstw państwowych oraz im więcej jest czynności nakazanych przez państwo.

Ustroje etatystyczne:

- ingerencja państwa w działalność gospodarczą, dużo czynności nakazanych i zakazanych;

- gospodarka zamknięta;

- brak swobody wyboru podmiotu;

- brak konkurencji;

- dominuje rynek producenta;

- dominuje własność państwowa;

- ceny ustalane przez urzędników;

- funkcja bierna pieniądza;

- gospodarka niedoborów (popyt > podaż);

- polityczne zarządzanie państwem i podmiotami gospodarczymi - centralne planowanie i podział zasobów;

Im ustrój jest bardziej etatystyczny, tym w niższym stopniu jest liberalny, gdyż tym więcej można w nim wyróżnić czynności bądź nakazanych, bądź pozostających w wyłącznej gestii organów administracji państwowej i na odwrót.

4. Relacje między gospodarką liberalną, etatystyczną oraz centralnie zarządzaną i rynkowa.

W gospodarce liberalnej i etatystycznej, jak również w gospodarce centralnie zarządzanej i rynkowej zachodzi szereg relacji, które wiążą się głównie z gospodarowaniem, występowaniem dyrektyw gospodarczych rozdzielników oraz limitów w danym państwie.

Ustrój liberalny powstaje w szczególnym przypadku do etatystycznego w stosunku odwrotnym im bardziej jest on liberalnym tym mniej etatystyczny i vice versa: im ustrój bardziej jest etatystyczny, tym mniej liberalny, ponieważ tym więcej można w nim wyróżnić czynności zakazanych, bądź pozostających wyłącznie w gestii państwa, lub organów państwowych. Im ustrój jest bardziej etatystyczny tym więcej czynności objętych jest nakazem, a im bardziej liberalny to tym nakazów tych jest mniej.

Powstanie gospodarki centralnie zarządzanej - ustrój o tym charakterze pojawia się dopiero wtedy, gdy państwowe jednostki gospodarcze zaczyna obowiązywać pewien szczególny rodzaj nakazu i pewien szczególny rodzaj zakazu. Nakazem jest wykonanie dyrektyw gospodarczych, tzn. każda państwowa jednostka prowadzi w zetatyzowanym ustroju działalność gospodarczą, do wykonania której została powołana. Dyrektywa nakłada na nią obowiązek jej prowadzenia w dziedzinach i rozmiarach określonych przez władze i sposobem przez te władze wymaganym. Typowy dla gospodarki centralnie zarządzanej szczególny rodzaj zakazu brzmi: przedsiębiorstwom państwowym nie wolno zaopatrywać się w podstawowe czynniki produkcji poza rozdzielnikiem.
Rozdzielnik to wydane przez władze zezwolenie na nabycie określonej ilości czynników produkcji. W nieco innej formie przyjmować ono również mogło nazwę limitu. Ogranicza popyt przedsiębiorstw niezależnie od tego, ile przedsiębiorstwa posiadają pieniędzy oraz ile i czego faktycznie potrzebują, Np. obowiązek zaopatrywania się przedsiębiorstwa w czynniki produkcji (z wyjątkiem pracy) wg z góry określonego rozdzielnika u określonych dostawców, a także nakaz sprzedaży swoich dóbr i usług (o charakterze produkcyjnym) określonym odbiorcom. Przykładem zakazu może być limit zużycia czynników produkcji oparty na określonych normach czy też normatywach zużycia, bądź też zakaz zaopatrywania się u innych dostawców, niż określanych przez rozdzielnik, czy też zakaz sprzedaży innym odbiorcom niż określonym. Rozbudowa systemu dyrektyw przydziałów limitów i innych tego typu zakazów i nakazów obowiązujących przedsiębiorstwa państwowe jest na tyle istotna, że przesądza o sposobie funkcjonowania przedsiębiorstw a w rezultacie całej gospodarki. Systemowi tych zakazów i nakazów jako regulujących funkcjonowanie tych przedsiębiorstw towarzyszy rozbudowa aparatu władzy gospodarczej, w której decyduje kreowanie zakazów i nakazów na centrum gosp. Ustrój tego typu określono mianem gospodarki centralnie zarządzanej. Przejście od ustroju etatystycznego, ale zarazem po części rynkowego staje się możliwe wraz z likwidowaniem zakazów i nakazów jako czynności wyznaczających sposób i cel funkcjonowania przedsiębiorstw państwowych.

Wysoki stopień etatyzacji nie jest jednak wyróżnikiem gospodarki centralnie zarządzanej.

Gospodarka centralnie zarządzana

a) ustrój w wysokim stopniu zetatyzowany;

b) ważne sfery gospodarcze są zastrzeżone dla państwa;

c) obywatelom pozostawiony jest niewielki obszar swobody gospodarczej;

d) w krajach skrajnie zetatyzowanych obszar swobody gospodarczej bywa tak mały, iż zakazem objęte jest posiadanie ziemi, prowadzenie warsztatów rzemieślniczych i nawet małych sklepów;

e) w państwie o nie tak wysokim stopniu etatyzacji czynności te pozostawiono w gestii obywateli;

f) typowy dla gospodarki centralnie zarządzanej jest szczególny rodzaj zakazu: przedsiębiorstwom państwowym nie wolno zaopatrywać się w podstawowe czynniki produkcji poza rozdzielnikiem.

Powrót do gospodarki rynkowej następuje z momentem likwidacji nakazu wykonywania dyrektyw gospodarczych i zakazu zaopatrywania się w czynniki produkcji poza rozdzielnikiem.

Gospodarka rynkowa istnieje wtedy, gdy podstawowym motywem działania przedsiębiorstw jest maksymalizacja zysków, dokonują swobodnego wyboru kierunku działania, struktury produkcji, dostawców i odbiorców, ceny etc.. Ustrój rynkowy to ustrój, w którym głównym rezultatem zachowania się podmiotów ekonomicznych staje się mechanizm rynkowy, czyli mechanizm oparty na zależnościach popytowo- podażowych, zawiązuje się za pośrednictwem cen między równouprawnionymi podmiotami dążącymi do osiągnięcia korzyści ekonomicznych w drodze zawierania transakcji rynkowych.

Gospodarka rynkowa nie musi być liberalna, większość czynności gospodarczych może w niej być w dalszym ciągu zastrzeżona dla gospodarstw i instytucji państwowych. Jeśli jednak przedsiębiorstwa te nie otrzymują dyrektyw gospodarczych i nie są objęte zakazem zaopatrywania się poza rozdzielnikiem, zaczynają funkcjonować w sposób rynkowy. Celem staje się zysk, dla jego zwiększenia zmieniają asortyment produkowanych przez siebie dóbr bądź świadczonych usług.

Gospodarka rynkowa:

a) gospodarka nie musi być liberalna;

b) większość czynności gospodarczych może w nim nie być w dalszym ciągu zastrzeżone dla przedsiębiorstw i instytucji państwowych;

c) przedsiębiorstwa nie otrzymują dyrektyw gospodarczych i nie są objęte zakazem zaopatrywania się poza rozdzielnikiem.

d) celem przedsiębiorstw staje się:- zysk czyli różnica między przychodem i kosztem;

- dla zwiększenia zysku racjonalizują czynności nie tylko w dotychczasowej sferze swej działalności, lecz również rozszerzają ją na inne dziedziny;

- samodzielnie zmieniają asortyment produkowanych i świadczonych usług;

- samodzielnie negocjują ceny ze swoimi dostawcami i odbiorcami;

Wniosek: Każda gospodarka liberalna jest rynkowa, ale nie odwrotnie.

Każda gospodarka centralnie zarządzana jest równocześnie etatystyczna, ale nie odwrotnie.

liberalna i etatystyczna - NIE
liberalna i rynkowa - TAK
liberalna i centralnie zarządzana - NIE
etatystyczna i rynkowa - TAK
etatystyczna i centralnie zarządzana - TAK

RYSUNKI

5. Kryteria rozróżniania klasowych ustrojów gospodarczych.

Z ustrojem klasowym/stanowym mamy do czynienia wtedy, gdy jakaś część ludności, nie z uwagi na to, czym się zajmuje, lecz z racji pochodzenia, objęta jest na mocy prawa większą liczbą zakazów prowadzenia i nakazów wykonywania czynności gospodarczych niż pozostała jej część. Np. W Polsce przedrozbiorowej szlachcic miał wiele czynności zastrzeżonych jak również odpowiednio mało czynności nakazanych, a chłop nie mógł posiadać ziemi, prowadzić przedsiębiorstwa, zajmować się handlem, ale musiał wykonywać szereg czynności, z których podstawową była nieodpłatna praca na szlacheckim folwarku (pańszczyzna).

Obszar swobody gospodarczej klasy uprzywilejowanej - tylko dla członków klasy obarczonej najmniejszą ilością zakazów i nakazów, obejmuje on wszystkie czynności gospodarcze z wyjątkiem tych, które bądź są zastrzeżone dla państwa, bądź przez państwo nakazane.

Klasa upośledzona - zakazane są dla niej zarówno czynności zastrzeżone dla państwa, jak czynności zastrzeżone dla klasy uprzywilejowane.

Ze szczególnym rodzajem klasowego ustroju gospodarczego mamy do czynienia, gdy kryterium przynależności do klasy upośledzonej bądź uprzywilejowanej pokrywa się z odziedziczonymi po przodkach zespołem cech etniczno - fizycznych lub przynależnością do grupy narodowościowej bądź religijnej, np. niewolnictwo w USA lub odrębne przepisy ograniczające w jakimś państwie swobodę gospodarczą ludności wyznania judaistycznego (przedrozbiorowa Polska).

Kryterium klasowe może pokrywać się z kryterium narodowościowym np. hitleryzm na obszarze podbitym przez III Rzeszę stworzył szereg innych klas upośledzonych posługując się kryterium narodowościowym. Inny zakres wolności gospodarczej przysługiwał Polakom, inny Francuzom, a inny Norwegom.

Kapitalizm a klasy wg marksizmu - społeczeństwo żyjące w ustroju kapitalistycznym ma charakter klasowy. Istnieje w nim bowiem klasa posiadaczy środków produkcji i klasa wyzyskiwanych robotników. Podział ten zanika dopiero w socjalizmie.

Kierunek myślowy zwany marksizmem oparł natomiast klasyfikację na kryterium własności środków produkcji, czyli dóbr gospodarczych, za pomocą których dokonuje się proces wytwarzania. Grupa posiadająca te środki to klasa posiadaczy. Grupa nieposiadająca tych środków i zatrudniona przez właścicieli w procesie produkcji to klasa wyzyskiwana. W ustroju kapitalistycznym zgodnie z marksizmem społeczeństwo dzieli się na kapitalistów i robotników. Robotnik to ten, kto nie będąc właścicielem wykonuje pracę zarobkową, a nie ten, komu nie wolno zostać właścicielem przedsiębiorstwa. Jednak rozwój rynku kapitałowego i pojawienie się powszechnego obrotu papierami wartościowymi stworzyły możliwość, zgodnie z którą robotnik może stać się kapitalistą. Przechodzi on bowiem do ich klasy w momencie nabycia jakichkolwiek akcji. W ten sposób, może on stać się kapitalistą wielokrotnie w ciągu dnia, nadal pozostając robotnikiem. Zatem klasa kapitalistów nie zasługuje na to miano, gdyż można kilkanaście razy w ciągu dnia wejść i stracić przynależność do niej. Dlatego też, kryterium własności środków produkcji zawodzi, jeśli traktujemy je jako instrument analizy współczesnych gospodarek mających charakter zarazem rynkowy i liberalny.

6. Stopniowalność własności w rożnych ustrojach gospodarczych.

Dobro gospodarcze to obiekt, przy użyciu którego można prowadzić działalność, w rezultacie której przychody wyższe są od kosztów, czyli powstaje nadwyżka ekonomiczna.

Własność jest stopniowalna. Ma to znaczenie w przypadku dobra gospodarczego. Właściciel dobra gospodarczego może być nim w różnym stopniu. wyróżniamy trzy stopnie własności, zależnie od uprawnień przysługujących posiadaczowi. Trzy najważniejsze grupy tych uprawnień to:
a) prawo do sprzedaży dobra lub nieodpłatnego przekazania dowolnej osobie prywatnej lub fizycznej,
b) prawo do prowadzenia przy użyciu dobra działalności gospodarczej, której celem jest otrzymanie nadwyżki ekonomicznej,
c) prawo użytkowania dobra w granicach jego fizycznych właściwości,

KAPITALIZM RYNKOWY - zasoby są w posiadaniu prywatnym, o alokacji zasobów decyduje mechanizm rynkowy:

KAPITALIZM MIESZANY - ustrój etatystyczny, ale rynkowy; własność prywatna i rynkowa, alokacje zasobów są modyfikowane przez przepisy prawne wydawane przez rząd i fakt, że państwo posiada część majątku produkcyjnego kraju:

SOCJALIZM RYNKOWY - ustrój etatystyczny, rynkowy; zasoby są własnością państwa lub pewnych większych kolektywów, alokację determinuje system rynkowy:

SOCJALIZM PLANOWY - ustrój etatystyczny, centralnie zarządzany; zasoby są własnością państwa, alokację określa rządowy plan

Większość posiadaczy fabryk Rzeszy Niemieckiej pozbawiona została uprawnień do użytkowania.

Wiązało się to z dyrektywą i rozdzielnikiem. Prowadząc naukową działalność producenci otrzymywali jednak zyski, czyli drugie uprawnienie nie zostało im odebrane. W pewnych granicach mogli używać swoje zakłady (1 uprawnienie). Ustrój III Rzeszy można nazwać ustrojem kapitalistycznym.
Ustrój ma charakter kapitalistyczny, gdy większość dóbr gospodarczych jest lub na mocy prawa może być własnością prywatną, przy czym własność obejmuje przynajmniej pierwszą i drugą grupę uprawnień.
W Polsce Ludowej istniała duża liczba właścicieli dużych kamienic. Przed 1939r. były one dobrem gospodarczym, którego właściciele realizowali nadwyżkę gospodarczą. W Polsce Ludowej pozbawiono ich uprawnień drugiej i trzeciej grupy. Nie mogli ich dobrowolnie użytkować - istniał przy kwaterunku - bo państwo decydowało o najmie, nie mogli realizować nadwyżki, gdyż państwo wyznaczało czynsz na poziomie nie wystarczającym nawet na pokrycie kosztów eksploatacji. Właściciele mogli jedynie zbyć swoje obiekty. Przysługiwało im zatem tylko uprawnienie pierwsze.
Socjalizm - ustrój ma tę własność wtedy, gdy większość dóbr gospodarczych jest własnością państwa bądź prywatną lecz w tym ostatnim przypadku ograniczoną jedynie do pierwszej grupy uprawnień.

7. Klasyfikacja ustrojów dyktatorskich i demokratycznych.

Ze względu na tryb stanowienia prawa gospodarczego wyróżniamy:

Demokratyczny ustrój gospodarczy - jeśli całe społeczeństwo lub przynajmniej klasa uprzywilejowana wyposażona jest w mechanizmy wyborcze, za pomocą których może wpływać na charakter prawa gospodarczego, może zmieniać obowiązujące nakazy i zakazy, a także rozszerzać lub ograniczać uprawnienia współwłaścicieli.

Dyktatorski ustrój gospodarczy - jeżeli możliwości te nie istnieją i stanowienie prawa odbywa się z pominięciem tych mechanizmów, ustrój gospodarczy ma charakter dyktatorski np. Chile za czasów Pinocheta, Grecja, gdy sprawowali w niej władzę czarni pułkownicy, Hiszpania w epoce generała Franco - ustroje dyktatorskie, a równocześnie liberalne, bezklasowe, kapitalistyczne i rynkowe.

Gospodarczej dyktaturze nie musi towarzyszyć liberalizm, bezklasowość i rynek. W Europie Wschodniej dyktatura była atrybutem ustrojów będących równocześnie kapitalistycznymi, socjalistycznymi i atrybuty centralnego zarządzania. Istniały formy imitujące demokrację jak parlament czy wybory. Jednak społeczeństwo nie mogło mieć swych reprezentantów i pochodzących z wolnych wyborów przedstawicieli w organach władzy państwowej, decydującej o charakterze ustroju gospodarczego.

8. Założenia rachunku dochodu narodowego według SNA i MPS.

W metodologii MPS występują trzy fazy podziału dochodu:
a) faza pierwotna:
uczestniczą w niej przedsiębiorstwa produkcyjne i przedsiębiorstwa wytwarzające usługi produkcyjne oraz zatrudnieni w nich pracownicy. Dochód zostaje podzielony na płace dla pracowników i zysku dla przedsiębiorstw,
b) faza wtórna:
dochód jednych i drugich zostaje opodatkowany i odprowadzony do budżetu. Budżet dokonuje wtórnego ich podziału (redystrybucje) miedzy sferę nieprodukcyjną (budżetówkę) - lekarze, nauczyciele itp. Ci z pierwszej fazy mogą przez ofertę rynkową zaakceptować pewne usługi sfery nieprodukcyjnej,
c) faza ostateczna:
faza końcowa podziału dochodu na konsumpcję i akumulację trwa tak długo, aż dochód nie znajdzie ostatecznego zainteresowania,

Nie ma stałej kolejności faz. Tworzona ciągle była nadwyżka popytu nad podażą (ludzie dysponowali dochodem na podstawie nakładu, któremu nie był równy efekt, brakowało towaru, przymusowe oszczędności w bankach zasilały akumulację społeczeństwa).

Według MPS:

Dochód narodowy jest to wartość pracy ludności produkcyjnej, czyli ludności pracującej w sferze materialnej oraz w usługach związanych z tą sferą (np. naprawy, konserwacja, transport, handel).Praca ma charakter użyteczny. Wartość nowo wytworzona jest rezultatem pracy ludności produkcyjnej i tylko jej.

EFEKT = SUMA NAKŁADÓW Zysk - narzut na koszty. Nakłady produkcyjne ponoszone przez gałąź dzielą się tylko na dwie części: - nakłady bieżące,- inwestycje

I aksjomat MPS - na dochód narodowy w danym roku składają się nowo wytworzone, a nie zużyte w produkcji dobra materialne i tylko one.

II aksjomat MPS - wartość nowo wytworzona jest rezultatem pracy ludności produkcyjnej i tylko jej rezultatem.

III aksjomat MPS - nakłady materialne ponoszone przez gałąź produkcyjną dzielą się na dwie i tylko dwie części : nakłady bieżące i inwestycje.

Zasadą MPS jest to, że każdy nakład przynosi wzrost produkcji globalnej. Istnieje niebezpieczeństwo liczenia wielokrotnego tego samego materiału. Aby tego uniknąć od produkcji globalnej na szczeblu działu odejmuje się obroty wewnętrzne działu i przedmioty pracy z zewnątrz. Daje nam to produkcję czystą.
Miarą dochodu wg MPS jest suma produkcji finalnych (czystych) liczona w skali gospodarki narodowej.
Q = Cm + Ca + V + M
gdzie:
Q - produkcja globalna;
Cm - koszt materialny;
V+M - produkcja czysta.

Według SNA:

Dochód narodowy to wartość każdej pracy materialnej i niematerialnej, która ma na rynku określoną cenę regulowaną przez popyt na tą rzecz lub usługę.

Wartość nowo wytworzona to rezultat każdej pracy, na którą jest popyt (usługi imputowane - wartość pracy małżonka na rzecz domu; wartość najmu, jaki musielibyśmy płacić, gdybyśmy nie byli właścicielami lokalu itp.)

ZYSK = POCHODNA Z NADWYŻKI

Dobrobyt zależy od tego, jak obywatele mieszkają - sami odnajmujemy sobie mieszkanie tworząc dochód narodowy.

Jeśli ktoś pracuje zarobkowo, czyli sprzedaje swoją pracę, bądź jej rezultaty, tzn. że jego praca bądź jej rezultaty są komuś potrzebne. Jeżeli zaś są potrzebne to pomnażają poziom narodowego dobrobytu. Zatem każda płatna praca winna być traktowana jako zwiększająca dochód narodowy. Wliczamy także zysk niepodzielony i inwestycje, dochody z tytułu własności, dochody z tytułu posiadanego mieszkania (domu).
Wg metody SNA dochód narodowy określają (w cenach rynkowych):
- suma wydatków na dobra finalne; (konsumpcja [konsumpcyjne dobra finalne] + inwestycje [kapitałowe dobra finalne przedsiębiorstw] + wydatki rządowe [dobra finalne produkowane przez państwo, np. usługi posłów, patrole policji, usługi sędziów] + eksport netto)
- suma dochodów czynników wytwórczych; (płace netto, dochody z pracy na własny rachunek netto, zyski netto z przedsiębiorstw prywatnych - akumulacja, czynsze netto, dochody kapitałowe netto - odsetki, procent, składki na ubezpieczenia społeczne, podatki pośrednie - VAT, akcyza, podatki bezpośrednie - transfery czyli renty, emerytury) [koszty + zysk]
- suma wartości dodanej (w skali makro jest to produkcja globalna minus zużycie pośrednie, a w skali mikro wartość dodana to różnica pomiędzy przychodem przedsiębiorstwa ze sprzedaży produktów a sumą, jaką musi zapłacić za zużyte dobra pośrednie)

9. Omów podstawowe kategorie dochodu narodowego wg SNA (GNP, NNP, DNP, NI, DPA, DNP) wskazać różnice.

DNP = PKB - jest to wartość produkcji finalnej wytworzonej przez czynniki produkcji, zlokalizowane na terenie danego kraju. Można go mierzyć za pomocą : sumy wartości dodanej, sumy dochodów czynników produkcji, sumy wydatków na dobra finalne.

DNP - Produkt Krajowy Brutto PKB (z amortyzacją) lub netto PKN (bez amortyzacji); liczony w cenach rynkowych z punktu widzenia konsumenta.

GNP = PNB - to suma dochodów wszystkich obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług. Liczony w cenach rynkowych.

GNP - Gross National Product - PNB - jest miernikiem (całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody NETTO z tytułu własności za granicą) całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. Jest on liczony w cenach rynkowych.
Elementy GNP:
1. Amortyzacja i straty,
2. podatki pośrednie - subsydia,
3. narzuty na świadczenia socjalne,
4. podatki bezpośrednie,
5. nierozdzielone zyski,
6. pensje i płace,
7. inne dochody ludności z tytułu własności środków produkcji,
8. dochody właścicieli przedsiębiorstw,
9. dochody państwa z tytułu własności oraz przedsiębiorstw,
GNP
1. Akumulacja brutto,
2. zakupy rządowe,
3. wydatki konsumpcyjne,
Jest to miara brutto więc uwzględniamy poziom zużycia (amortyzacja + straty zwiększające amortyzację).

NNP = PNN - ilość pieniędzy jaką dysponuje gospodarka na dobra i usługi po odłożeniu na amortyzację. Jest to PNB minus amortyzacja w cenach rynkowych.

NNP = GNP - (amortyzacja + straty); GNP i NNP liczymy uwzględniając wpływ inwestycji zagranicznych.

NNP - NET NATIONAL PRODUCT - PNN - jest mniejszy od PNB (GNP) o wielkość amortyzacji (amortyzacja jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju zasobów kapitału trwałego w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia. Liczony w cenach rynkowych:

NI - NATIONAL INCOME OF FACTOR - DN - jest mniejszy od PNN (NNP) o wielkość podatków pośrednich (podatki pośrednie nie są bowiem częścią składową dochodu narodowego według cen czynników wytwórczych].

NI - Dochód narodowy; nie wliczamy amortyzacji i strat oraz podatków pośrednich minus subsydia - związane jest to z prowadzeniem go po cenach czynników produkcji.

Elementy NI:
1. narzuty na świadczenia socjalne,
2. podatki bezpośrednie,
3. nierozdzielne zyski,
4. pensje i płace,
5. dochody własności przedsiębiorstw,
6. inne dochody ludności z tytułu własności środków produkcji,
7. dochody państwa z tytułu własności oraz przedsiębiorstw,

DPI - dochód do dyspozycji gospodarstw domowych po potrąceniu podatków pośrednich. Nagromadzone dochody w gospodarstwach domowych są kierowane na bieżące wydatki konsumpcyjne, a pewna ich część jest oszczędzana.
DPI - Dochód do Dyspozycji Gospodarstw Domowych; liczymy w cenach czynników wytwórczych z punktu widzenia gospodarstw domowych.

W skład DPI wchodzi:

1. dochody typu transferowego,
2. pensje i płace,
3. dochody właścicieli przedsiębiorstw,
4. inne dochody ludności z tytułu własności środków produkcji,

Faktycznie każdy z w/w mierników składa się z trzech elementów:

1. Akumulacja brutto

2. Zakupy rządowe + transfery - czyli wydatki rządowe

3. Wydatki konsumpcyjne

Różnice między nimi to liczenie w cenach czynników produkcji lub rynkowych, a także elementy takie, jak: amortyzacja, podatki pośrednie i bezpośrednie, pensje i płace, nierozdzielone zyski.

10. Wymień główne patologie w różnych systemach gospodarczych oraz zachodzące interakcje w sposobach ich zwalczania.

Jest siedem głównych zespołów chorobotwórczych:
a) Inflacja -ogólny wzrost cen i kosztów, spowodowana jest nadmiarem pieniądza w obiegu w stosunku do podaży dóbr i usług. Inflacja może być pełzająca, krocząca, galopująca i być hiperinflacją. Nie wyróżniamy granicy gdzie inflację można nazwać zdrową lub zabójczą dla gospodarki.
b) bezrobocie - w łagodnej formie istnieje w każdym systemie z powodu zakłóceń w procesach informacyjnych i decyzyjnych na rynku pracy na którym istnieją pewne rozbieżności miedzy popytem a podażą. Cięższe formy bezrobocia trzeba uznać za chorobę gdyż powodują szkody materialne, straty gospodarcze w całym systemie. Wielkie bezrobocie idzie przeważnie w parze z niemożliwością częściowego wykorzystania innych materialnych źródeł energii - gromadzeniu się niepotrzebnych zapasów w niedostatecznym stopniu wykorzystuje się potencjał kapitału stałego,
c) deficyt - podaż systematycznie jest mniejsza od popytu. Nabywca nie może otrzymać poszukiwanego towaru, musi zastąpić droższym i gorszym. Zjawiskami towarzyszącymi są długie kolejki (czarny rynek).
d) Nadmierny wzrost zadłużenia za granicą - kredyty zagraniczne podejmowane zagranicą w rozsądnych rozmiarach nie są niczym złym, szczególnie gdy są dobrze rozdysponowane. Choroba jest wtedy gdy kredyty zostały źle wykorzystywane a dany kraj coraz bardziej w procesie samonakręcania wpada w zadłużenie. Łagodną formą tej choroby jest zadłużenie przewyższające znacznie wpływy z eksportu. Najostrzejsze gdy trzeba ogłosić niewypłacalność kraju.
e) Trudności ze wzrostem - zespół chorobowy obejmujący wiele różnorodnych typów. Jeden typ to chorobliwie wolny wzrost lub zmniejszenie produkcji i spożycia.
Przeciwstawnym jest nadmierny, gwałtowny wzrost. Typ kolejny nieproporcjonalny i pozbawiony harmonii wzrostu.
Do trudności zaliczamy drgawki procesów ekonomicznych - kryzysy obejmujące części lub gospodarki oraz cykliczne przyspieszenia i zwalnianie wzrostu.
f) szkodliwa nierówność - nierówność podziału dochodu i majątku oraz idąca z tym w parze nierówność konsumpcji dóbr i usług nie tylko jest zgodna z prawidłowym działaniem gospodarki, ale jest jego warunkiem. Nie wiadomo gdzie kończy się konieczna, zdrowa nierówność, a zaczyna niesprawiedliwość taka, przerażająco większej części społeczeństwa, która może doprowadzić ludzi do apatii a przez to zahamować działanie gospodarki. Mimo tego istnieje wiele państw, w których ściera się bogactwo i slamsy.
g) biurokratyzacja - zastąpienie autorytetów i tradycji sformalizowanymi zasadami. Przejaw: coraz więcej alokatywnych i dotyczących dystrybucji decyzji przechodzi z rąk osób bezpośrednio związanych z nimi i bezpośrednio zainteresowanych nimi, materialnie oraz moralnie w kompetencje bezosobowych procesów decyzyjnych urzędów i aparatu wielkich organizacji. Decyzje alokatywne i dystrybucyjne zostają uzależnione od biurokratyzacji.
Wśród krajów średnich i wysoko rozwiniętych nie ma takiego, który całkowicie byłby pozbawiony jakichkolwiek z tych 7 chorób.

11. Wskaż na określone skutki uboczne strategii walki z patologiami systemów gospodarczych.

a) Inflacja - proces inflacyjny można zahamować lub wyeliminować gdy jednocześnie zastosujemy wiele środków bądź kilka metod. Jeśli głównym narzędziem terapii jest ograniczenie popytu to skutkiem ubocznym będzie spadek produkcji oraz bezrobocie. Druga terapia to wprowadzanie administracyjnej regulacji cen i płac, skutek uboczny zakłócenie prawidłowego przebiegu procesów rynkowych i rozprzestrzenienie się biurokratyzacji, niekiedy pojawia się deficyt.

1. Inflacja → leczymy przez ograniczanie wydatków publicznych (a więc ostatecznie ograniczenie popytu) - skutek uboczny → spadek produkcji i wzrost bezrobocia.

b) bezrobocie - gospodarka kapitalistyczna, znaczącym skutkiem ubocznym keynesowskiego antidotum na bezrobocie, a wiec sztucznego podniesienia ogólnego popytu jest przyspieszenie procesów inflacyjnych. Gospodarka socjalistyczna jest w stanie ostatecznie zlikwidować bezrobocie a nawet wprowadzić rynek siły roboczej w stan chronicznego braku rąk do pracy. Możliwe to jest dzięki mechanizmowi działania gospodarki, zainteresowaniu decydentów oraz strategii wzrostowej polityki gospodarczej, które to starają nieprzerwanie dążyć do ekspansji, istnieje głód inwestycyjny oraz nieprzerwany popyt na wytworzone produkty. Wszystko to wchłania masowe bezrobocie. Z tymi procesami występuje zjawisko gospodarki deficytowej, a zatem nadmierny i gwałtowny wzrost zadłużenia zagranicznego.

2. Bezrobocie → sztucznie podnosimy popyt → wzrost inflacji.

c) Deficyt - antidotum na deficyt może być pozwolenie by główną role w gospodarce odgrywał rynek i mechanizm cenowy, wtedy znikają takie zjawiska jak niezaspokojony popyt, ale pojawia się inflacja.

3. Deficyt - skutek uboczny leczenia → inflacja, zadłużenie za granicą, trudności wzrostu.

d) Nadmierny wzrost zadłużenia - sposób leczenia obniżyć wartość narodowego środka płatniczego oraz protekcjonistyczną politykę celną - administracyjnie obniżyć import, zapewnić subwencje eksportowe. Skutki uboczne to - zmniejszenie tempa wzrostu lub ewentualnie całkowity spadek produkcji, czemu na zachodzie towarzyszy wzrost bezrobocia, a w Europie wschodniej wzrost liczby zjawisk związanych z deficytem wewnętrznym. Leczenie idzie w parze z przyspieszeniem inflacji.

4. Nadmierny wzrost zadłużenia za granicą- skutek uboczny → spadek produkcji lub tempa wzrostu, bezrobocie, deficyt wewnętrzny.

e) Trudności wzrostu - terapia tych zjawisk wiąże się z leczeniem bezrobocia, więc skutek uboczny to podobnie do tych z jakim mamy do czynienia w trakcie terapii bezrobocia - przyspieszenie procesów inflacyjnych.

5. Trudności wzrostu - leczenie bezrobocia → wzrost inflacji

f) Szkodliwa nierówność - kuracja polega na ułożeniu wysokiego i silnie progresywnego podatku, udzielenie licznych bezpłatnych lub prawie bezpłatnych świadczeń. W wyniku tych działań pewna część procesów gospodarczych uległa biurokratyzacji. Pojawia się deficyt.

6. Szkodliwa nierówność - wysokie podatki, bezpłatny system świadczeń → biurokratyzacja, deficyt.

g) Biurokratyzacja - najważniejszym rodzajem terapii jest deregulacja, przeniesienie regulacji kierowanej przez instytucje administracyjne na procesy regulowane przez mechanizmy rynkowe. Terapię te stosuje się w krajach rozwiniętych (kapitalistycznych). Jednak zlikwidowanie niektórych przepisów i ograniczenie prowadzi do wzrostu nierównowagi dochodów i majątków. Podobny efekt będzie miało zlikwidowanie lub zmniejszenie dotacji grup i warstw społecznych. Innym charakterystycznym skutkiem ubocznym jest to, że zniesienie biurokratycznej regulacji cen i zarobków otworzy drogę inflacji
7. Biurokratyzacja → regulacja kierowania przez instytucje administracyjne przeniesiona na regulacje przez mechanizmy rynkowe → inflacja.

12. Wskaż na relacje pomiędzy zyskiem a dochodem w procesie gospodarowania.

Dochód to suma nadwyżki i płac (v+m). Nadwyżka to kwota, o którą wpływy do budżetu przewyższają wydatki poniesione w danym okresie obrachunkowym. Dzieli się ona na akumulację, zysk dla załogi (bez płac) oraz dla własciciela.

Q = Cm + Ca + V + M -dochód netto

V + M - produkcja czysta netto

Ca + V + M - dochód brutto

Cm - koszty materiałów

Ca - amortyzacja

V - płace

M - nadwyżka zawierająca akumulację

Dochód = V + M (płace + nadwyżka) - pochodzi od produkcji czystej

Zysk = pochodna nadwyżki

Zysk jest pochodną nadwyżki, jej pewną częścią. Natomiast dochód to suma nadwyżki i płac. Dochód jest więc pojęciem szerszym. Zysk (jeśli jest) może być elementem dochodu.

13. Wskaż na relacje pomiędzy produkcją czystą (brutto lub netto) a dochodem i jego składnikami.

Produkcja czysta brutto = Ca + V + M = Q - Cm

Produkcja czysta netto = V + M

Produkcja czysta netto jest tożsama z nazwą: dochód wytworzony

JABŁUSZKA CZYŻEWSKIEGO:

Ta- Zobowiązania finansowe (podatki bezpośrednie, pośrednie)

Sk- saldo kredytów

Ps- price's scissors; nożyce cen; relacja cen artykułów sprzedawanych do nabywanych, bądź nabywanych do sprzedawanych

{to jabłuszko jest mniejsze od poprzedniego}

Nadwyżki ekonomicznej nie wolno nazywać akumulacją!

14. Wskaż na relacje pomiędzy produkcją globalną, końcową, czystą i finalną w procesie gospodarowania.

Produkcja końcowa jest to produkcja, która ma zakończony pewien etap produkcyjny i jest ona przeznaczona do dalszej produkcji (ale może być też skonsumowana).

Produkcja finalna to taka, której wszystkie etapy produkcji są już zakończone i dane dobro nie podlega już przetworzeniu, ale jest przeznaczone do konsumpcji lub inwestycji. Każda produkcja finalna jest końcową, a nie każda końcowa jest finalną.

Produkcja czysta jest to płaca + nadwyżka zawierająca akumulację. Produkcja czysta to wartość nowo wytworzona w przedsiębiorstwie = produkcja globalna - koszty materiałowe - amortyzacja.

Produkcja globalna to miara całkowitej działalności przedsiębiorstwa. Jest to produkcja finalna + końcowa.

15. Porównaj makro i mikroekonomię pod względem misji przedmiotu i zakresu badań.

MAKROEKONIMIA

MIKROEKONOMIA

Zajmuje się zjawiskami, które charakteryzują całość: wzrost, koniunktura, równowaga, nierównowaga, inflacja, bezrobocie. Zjawiska te nie zachodzą w poszczególnych przedsiębiorstwach, lecz są właściwością całości. Makroekonomia jest badaniem gospodarki narodowej jako całości lub też badaniem jej znaczącej części. Odnosi się do „ogólnego obrazu”, a nie szczegółów działalności gospodarczej danego kraju. Np. makroekonomiści obserwują, jakie są całkowite zakupy dóbr i usług dokonywane przez konsumentów, albo też, ile środków finansowych wydają wszyscy producenci na budowę nowych zakładów i wyposażenie do nich; makroekonomia śledzi ogólny poziom cen lub ich średnią; makroekonomiści badają dochody wszystkich zatrudnionych i globalną liczbę wszystkich zatrudnionych w całej gospodarce. Krótko mówiąc, makroekonomia zajmuje się badaniem krajowej produkcji bezrobocia i inflacji. * Makroekonomia bada współzależności między takimi agregatami, jak dochód narodowy, wydatki na konsumpcję, inwestycje, oszczędności, dochody i wydatki budżetu, bilans handlowy i płatniczy kraju, popyt na i podaż pieniądza. Akcentuje zawodność samoregulujących mechanizmów rynkowych i niezbędność ingerencji państwa w celu doprowadzenia do lepszego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych, zmniejszenia rozmiarów bezrobocia oraz obniżenia stopy inflacji. Typowe zagadnienia znajdujące się w kręgu zainteresowania makroekonomii obejmują: co określa ogólny poziom cen?, co określa poziom produkcji krajowej i dochodu narodowego?, jakie skutki wywiera polityka monetarna i budżetowa rządu na ogólny poziom cen, dochodu, zatrudnienia, bezrobocia?, co może, jeżeli w ogóle może, dla zwalczenia bezrobocia, inflacji, recesji?

Mikroekonomia jest badaniem pojedynczych rynków- zboża ,książek itp., które funkcjonują w ramach gospodarki narodowej. gdy ekonomiści mierzą, wyjaśniają, przewidują popyt na poszczególne produkty, np. kalkulatory, rowery itd. , mają do czynienia z mikroekonomią. Znaczna część pracy ekonomistów związana jest z analizą mikroekonomiczną, to znaczy, z interpretacją zjawisk mających miejsce na rynku i związanych z dokonywaniem osobistych wyborów przy zakupach towarów. Mikroekonomia patrzy na gospodarkę narodową przez pryzmat przedsiębiorców i konsumentów z punktu widzenia maksymalizacji ich korzyści. Zakłada ekstremalne warunki gospodarowania, tzn. doskonałą konkurencję, pełny monopol, dzięki którym przyczynia się do wypracowania precyzyjnych narzędzi analizy zachowania producenta i konsumenta. Kwestie będące przedmiotem zainteresowania mikroekonomistów mogą wyglądać następująco: Co określa cenę poszczególnych dóbr i usług? Co określa wielkość produkcji poszczególnych firm czy gałęzi przemysłu? Co określa wysokość płac, które otrzymują pracownicy?, stopę procentową, którą otrzymują pożyczkodawcy?, zyski uzyskiwane przez przedsiębiorstwa?, w jaki sposób poszczególne narzędzia polityki rządu, jak ustawy dotyczące poziomu płac minimalnych, reglamentacja cen, cła i podatki wpływają na cenę i poziom produkcji na poszczególnych rynkach?

16. Przedstaw analizę podziału dochodu narodowego z punktu widzenia składników popytu wg SNA.

Analizę podziału dochodu narodowego wg SNA można przedstawić za pomocą 20 równań. Dla analizy od strony popytu niezbędnych będzie tylko kilka. Należy jednak najpierw poczynić pewne założenia upraszczające: metodę tę cechuje idealizacja i konkretyzacja. Założenie pierwsze: w podziale uczestniczą gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa (inwestorzy). Później do podziału dodajemy rząd, system bankowy i zagranicę. Są to jednostki, które wytwarzają dochody, kreują popyt i uczestniczą w jego podziale. Drugie założenie: podział dochodu zapisujemy dwustronnie. Po lewej stronie podmioty, które kreują dochody, a po prawej alokację umiejscowienia popytu - wydatki na podaż.

1. Y = C + I - początkowo dochody tworzą konsumenci C posiadający pieniądze m.in. z tytułu pracy oraz inwestorzy I posiadający pieniądze z tytułu amortyzacji i akumulacji.

2. (5) Y = C + I + G - w kolejnym etapie dochody rządu kreują popyt z tytułu posiadania czynników produkcji.

3. (12) Y = C + I + G + B - kolejnym kreatorem popytu są banki posiadające pieniądze z tytułu różnicy oprocentowania i emisji pieniądza.

4. (20) C+I+G+B+NX=Y=YD+TA-TR-P+L=C+S+TA-TR+P-L - w ostateczności do kreatorów popytu dochodzi jeszcze zagranica, a ściślej mówiąc NX (saldo obrotów z zagranicą będące różnicą między Ex i Im). Tak wytworzony dochód narodowy staje się dochodem do dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych powiększonym o podatki minus transfery i o lokaty minus kredyty. W ostateczności dochód narodowy można przeznaczyć na konsumpcję.

17. Przedstaw analizę podziału dochodu narodowego z punktu widzenia składników podaży wg SNA.

Podział dochodu narodowego zapisujemy dwustronnie. Po lewej stronie podmioty, które kreują dochody, mają pieniądze i z tego tytułu kreują popyt, a po prawej stronie alokacja, umiejscowienie popytu - wydatki na podaż.

1. (3) C + I = Y = C + S początkowo dochody uzyskane przez konsumentów i inwestorów możemy przeznaczyć na konsumpcję lub oszczędności.

2. (10) C + I + G = Y = C + S + TA - TR wprowadzając do analizy rząd musimy uwzględnić rozliczenie z nim: TA - podatki (zwiększają dochód narodowy)

TR - transfery, które go pomniejszają

3. (14) C + I + G + B = Y = C + S +TA - TR + P - L kolejnym elementem jest B - system bankowy, w którym: P - depozyty (zwiększają dochód narodowy)L - kredyty

4. (18) C + I + G + B + Ex = C + S + TA - TR + P - L + Im przez wprowadzenie zagranicy pojawia się jeszcze jeden element lokalizacji podaży - import

5. (20) C + I + G + B + NX = Y = YD + TA - TR - P + L = C + S + TA - TR + P - L w ostateczności dochody wytworzone przez podmioty po lewej stronie równania zostają zużytkowane po prawej na konsumpcję C, oszczędności S, podatki minus transfery (TA - TR), depozyty minus kredyty (P - L). Są to składniki podziału dochodu narodowego wg SNA od strony podaży.

18. Zinterpretuj sens różnicy pomiędzy oszczędnościami a inwestycjami w podziale dochodu wg SNA z uwzględnieniem dynamiki struktury podmiotów gospodarcz.

I (4) Dwa podmioty (gospodarstwa, przedsiębiorcy)

I = S - w gospodarce zrównoważonej można tyle zainwestować ile zaoszczędzić (przy dwóch podmiotach)

II (11) Trzy podmioty S - I = G - TA + TR → S - I - jest to ilość, która pozostaje dla wszystkich, którzy bezpośrednio nie produkują (tu rząd).

III (15) Cztery podmioty S - I = G + TR - TA + B + L - P; L - kredyty P - płatności

IV (19) Pięć podmiotów S - I = G + TR - TA + B + L - P + Nx - pełny obraz podziału dochodu

19. Wskaż na statyczne równania opisujące stan równowagi w podziale dochodu wg SNA.

3 C+I=C+S
10 C+I+G=Y=C+S+TA-TR
14 C+I+G+B=Y=C+S+TA-TR+P-L
18 C+I+G+B+Ex=C+S+TA-TR+P-L+Im

20. Dlaczego dochód narodowy jest podstawowym miernikiem oceny poziomu życia?

Informacje statystyczne o wielkości, dynamice i strukturze dochodu narodowego są niezbędne do prowadzenia polityki pieniężnej, fiskalnej i polityki dochodowej w każdym kraju. Na ich podstawie bank centralny i państwo mogą uruchamiać różne instrumenty ekonomiczne i za ich pośrednictwem oddziaływać na wszystkie strefy działalności gospodarczej. Znając rachunek dochodu państwo orientuje się o efektach netto gospodarki oraz ile z tych efektów i między kogo może rozdzielić. Dochód narodowy jako miernik oddziałuje na decyzje gospodarcze. Łączy on i pozwala porównywać różne działy gospodarki. Mówi też o opłacalności lub jej braku w danej produkcji (gałęzi).
Ograniczenie miernika to: nie wliczanie do dochodu wszystkich czynników tj. koszty utraty zasobów mineralnych, świadczenia pozadochodowe, usługi świadczone samemu sobie, koszty zniszczenia środowiska naturalnego.
Niedostatki dochodu narodowego wynikają, że nie zawiera informacji o rzeczywistych proporcjach podziału dochodów w danej społeczności.
Aby dochód był w pełni adekwatnym miernikiem poziomu życia czy też dobrobytu, trzeba by uwzględnić wyżej wymienione czynniki. Trudności, a właściwie niemożność ich wyceny sprawia, że są one pomijane w rachunku dochodu narodowego. Mimo to dochód narodowy pozostaje najlepszą z miar, jaką dysponuje państwo przy ocenie sytuacji gospodarki kraju i dobrobytu społeczeństwa.

Przy pomiarze (ocenie) poziomu życia bierze się pod uwagę z reguły to, co poddany pomiarowi już posiada (nieruchomości, gospodarstwa rolne, gotówka, stan konta) oraz to, jakie są jego dochody (czyli ile zarabia). To, co obywatel posiada to majątek, to ile zarabia to jego dochód. Ten schemat można również przenieść na grunt kraju. Aby odróżnić państwo bogate od biednego należy ustalić poziom dochodu narodowego, podobnie jak w celu odróżnienia człowieka ubogiego od zamożnego (różnią się dochodem i majątkiem). Tym samym, aby ocenić poziom życia w danym kraju musimy poznać poziom dochodu narodowego. Z relacją poziomu dochodu narodowego a poziomem dobrobytu, tu bezpośrednio jest związana kwestia podziału, czyli to, na co przeznaczamy produkt społeczny:
- wg SNA - produkt społeczny brutto dzieli się na konsumpcję, amortyzację i inwestycje netto (lokata kapitału): PSB = K + A + In = K + Ib

- wg MPS - dochód narodowy brutto dzieli się na konsumpcję, amortyzację i inwestycje netto (nakład materialny): DNB = K + A + In = K + Ib

Dzieląc poziom dochodu narodowego przez liczbę mieszkańców otrzymujemy dochód narodowy per capita - średnia wielkość dóbr i usług na osobę, co znacznie przybliża możliwość oceny poziomu życia poszczególnych jednostek.

Problemy kwantyfikacji dochodu narodowego:

- inflacja (delator-wskaźnik PKB nominalny/PKB realny razy 100)

- szara strefa (lepiej w rzeczywistości, niż wskazują na to statystyki)

- problem usług imputowanych (usługi, które nie są wycenione, np. pomoc sąsiedzka)

- problem „marchewki” - produkcja przy ogródkach, która nie trafia na rynek

- problem podwójnego liczenia

- problem cen transferowych (efekty tworzone tu są uwidacznianie za granicą)

21. Źródła inwestycji w gospodarce rynkowej wg. SNA

Są to wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw finansowane z funduszy uzyskanych od różnych instytucji finansowych - z nagromadzonych wcześniej oszczędności własnych, zaciąganych kredytów, bądź emisji akcji. Przedsiębiorstwa inwestują w budynki, maszyny i urządzenia lub w zapasy surowców, materiałów i wyrobów gotowych

Amortyzacja + nie rozdzielone zyski przedsiębiorstw + oszczędności

22. Źródła wydatków rządowych w gospodarce wg SNA

Kiedy rząd wydaje pieniądze na zakup dóbr i usług wytwarzanych przez przedsiębiorstwa - np. na budowę i utrzymanie dróg, szpitali oraz szkół - wydatki te są dopływem obiegu. (Zauważmy przy tym, że wydatki państwowe w tym rozumieniu nie obejmują świadczeń społecznych. Te ostatnie jako płatności transferowe są równoważne ujemnym podatkom i zostały uwzględnione przy obliczaniu podatków netto (T) jako składnika odpływów)

Podatek dochodowy + podatki bezpośrednie od ludności

23. Produkt krajowy brutto jako miara produktu społecznego

Produkt społeczny - obliczamy jako sumę wartości dodanej brutto; suma produkcji wszystkich podmiotów gospodarczych ; przedmiotem sumowania nie będzie wartość globalna ale wartość dodana.

Q = Cm + Ca + V + M

M - nadwyżka PKB

Q - produkcja globalna

Cm - koszty materiałowe

Ca - amortyzacja

V - płace

24. Tożsamość pomiaru produktu społecznego poprzez sumowanie wydatków i dochodów.

a) dochodów:

- płace netto

- dochody z pracy na własny rachunek netto

- zyski netto przedsiębiorstw prywatnych

- czynsze netto

- dochody kapitałowe netto (odsetki)

- składki na ubezpieczenia społ.

- podatki pośrednie (VAT, akcyza)

- podatki bezpośrednie minus transfery

b) wydatków (popyt):

PKB= Produkt krajowy brutto

Konsumpcja + Konsumpcja

Inwestycje + Dobra trwałego użytku

Zakupy rządowe + Dobra nietrwałego użytku

Eksport netto Usługi

(zakupy produkcji finalnej) Inwestycje

Inwestycje w kapitał nietrwały

inwestycje niemieszkaniowe

inwestycje mieszkaniowe

Inwestycje w zapasy

Zakupy rządowe

Eksport netto

25. Metody pomiaru nierówności społecznej.

Miernikami nierówności społecznych jest krzywa Lorenza i współczynnik Giniego zwany także Wskaźnikiem Nierówności Społecznej. Rozkład dochodów w społeczeństwach jest bardzo zróżnicowany, a przyczyny jego występowania bardzo złożone. Wysokość dochodów zależy bowiem od poziomu wykształcenia, wykonywanego zawodu, intensywności pracy, miejsca zamieszkania, wielkości rodziny, predyspozycji fizycznych i umysłowych. Współczynnik Giniego należy interpretować w ten sposób, że im jest wyższy tym nierówności w dochodach w danym kraju są większe. Wskaźnik Giniego, oparty na krzywej Lorenza, pokazuje nierówności w dochodach danego społeczeństwa. Krzywa nachylona pod kątem 45 stopni przedstawia równomierny rozkład dochodów w społeczeństwie. Równomierny rozkład dochodów oznacza, że np. 80% dochodów otrzymuje 80% społeczeństwa

Krzywa Lorenza łączy punkty określające grupy gospodarstw domowych z jednej strony pod względem ilości, a z drugiej pod względem dochodów.
Współczynnik Ginniego - nadmierne dysparytety dochodowe, powyżej 0,4 ogromne (mały: kraje Skandynawskie, duży: Meksyk, Rosja)

---