WYKŁAD: 2005-04-29 Wykład 1/21.02.05

1. Definicja ekonomii:

Ekonomia jest nauką najbardziej ogólną dotyczącą procesu gospodarowania, który obejmuje gromadzenie niezbędnych środków, które są potrzebne do przetwarzania. W zakładach przemysłowych odbywa się to poprzez proces produkcji i w końcowej fazie następuje podział dóbr czy usług, wymiana i sprzedaż.

2.Podział ekonomii:

W USA a także w Polsce od lat 90-tych dzieli się ekonomię na makro i mikroekonomię.

Makroekonomia zajmuje się analizą gospodarki jako całości w obrębie poszczególnych krajów.

Mikroekonomia poddaje analizie poszczególne elementy gospodarki. Do nich zaliczamy przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe obejmujące konsumentów, poddaje analizie poszczególne sektory gospodarki, działy i segmenty, zajmuje się także analizą poszczególnych rynków, towarów i usług.

3. Dziedziny i nauki wykorzystywane przez ekonomię:

Ekonomia dzieląc się na makro i mikroekonomię korzysta z dorobku także innych dziedzin ekonomicznych takich jak: geografie ekonomiczne, historie gospodarcze, historie myśli ekonomicznych, a także różnych ekonomik tzw. branżowych zwanych też ekonomikami stosowanymi takie jak: ekonomika przemysłu, rolnictwa, budownictwa, handlu, transportu czy np. lata 80-te XX w. ekonomika ochrony środowiska.

Ważną dyscypliną wykorzystywaną w ekonomii jest statystyka ogólna i ekonomiczna, która przy pomocy wielkości mierzalnych przedstawia tendencje występujące w gospodarce. Ekonomia korzysta również z teorii zarządzania, prakseologii - nauka o sprawnym działaniu. Korzysta również z innych dyscyplin pozaekonomicznych takich jak socjologia - nauka o państwie i prawie, politologia, filozofia, logika, matematyka.

W procesie gospodarowania ekonomia eksponuje elementy tego gospodarowania takich jak środki produkcji, siła robocza, kapitał, ziemia. Eksponuje takie podmioty gospodarcze, do których będziemy zaliczać:

• przedsiębiorstwa,

• gospodarstwa domowe

• państwo.

4. Polityka gospodarcza.

Państwo w polityce gospodarowania prowadzi politykę gospodarczą, którą można zdefiniować jako świadomą działalność jego organów określających cele gospodarowania uznawane za priorytetowe oraz określanie narzędzi, czy instrumentów (np. polityki pieniężno - kredytowej) przy pomocy których cele te można osiągnąć.

W polityce gospodarczej wykorzystuje się poznane prawa ekonomiczne oraz uwzględnia istniejące tendencje gospodarcze zarówno w danym kraju jak i jego otoczeniu zewnętrznym. Ważnym elementem procesu gospodarczego jest podejmowanie decyzji gospodarczych - mogą to być decyzje o charakterze:

1. makroekonomicznym (a więc podejmowane na poziomie centralnym przez organy rządowe)

2. mikroekonomiczne (podejmowane na szczeblu przedsiębiorstw i gospodarstw domowych)

3. produkcyjne (co? Dla kogo?)

4. konsumpcyjne.

Procesy gospodarcze zachodzą w stosunkach zarówno społecznych jak i ekonomicznych. Wśród stosunków ekonomicznych do najważniejszych zaliczamy: stosunki własnościowe, stosunki produkcji, ich strukturę oraz wymiar przestrzenny.

SYSTEMY GOSPODARCZE

Procesy gospodarcze przebiegają w określonych systemach gospodarczych.

1.Pierwsze trzeba wyróżnić gospodarkę naturalną i towarową.

Gospodarka naturalna sprowadza się do tego, że bezpośredni producent pozyskuje produkty na własne potrzeby lub dla najbliższej rodziny.

Gospodarka towarowa związana jest z pojawieniem się nadwyżki, którą można przeznaczyć na wymianę lub sprzedaż.

2.Gospodarka rynkowa - kapitalistyczna, która ma charakter gospodarki zdecentralizowanej tzn. takiej, której większość decyzji gospodarczych podejmowanych jest na szczeblu gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

Gospodarka nakazowo - rozdzielcza (socjalistyczna) - planowa - o charakterze scentralizowanym, w której większość decyzji gospodarczych podejmowana jest na szczeblu centralnym. Natomiast przedsiębiorstwa są zmobilizowane do ustalania tzw. planów gospodarczych.

HISTORIA MYŚLI FILOZOFICZNEJ:

W rozwoju historycznym wraz ze zmianami w procesach gospodarowania pojawiają się określone nurty ekonomiczne. O gospodarowaniu wspominał już Arystoteles. W 1615 roku ukazała się pierwsza książka poświęcona gospodarowaniu pt. „Traktat filozoficzny”

Na przełomie XVI i XVII w. pojawił się nurt zwany MARKANTYLIZMEM, który po raz pierwszy przedstawia tzw. interwencję państwa w gospodarce co wówczas sprowadziło się do pobierania podatków przez państwo, ochronę własnego rynku, a środki z tego tytułu kierowane były na utrzymanie administracji państwowej, wojska, budowę manufaktur, a także rozwój infrastruktury transportowej, a więc dróg.

Kolejnym nurtem jest EKONOMIA KLASYCZNA powstała w XVII i rozwijała się w XVIII w. Eksponowała ona liberalizm gospodarczy. Jej prekursorem był W. Petty a najwięcej wiedzy teoretycznej udostępnił w swych publikacjach A. Smith. Przedstawicielem był także D. Ricardo. Tezą tego kierunku było stwierdzenie, że bogactwem narodu jest produkt a jej przedłużeniem jest handel.

W tym samym czasie powstał FIZJOKRATYZM - bogactwem narodu jest przyroda i rozwój rolnictwa.

Z uwagi na narastające konflikty i sprzeczności w ramach ustroju kapitalistycznego na przełomie XVIII i XIX wieku pojawił się SOCJALIZM UTOPIJNY - zakłada on konieczność wprowadzenia określonych reform socjalnych, społecznych w ramach tego ustroju przy czym według przedstawicieli tego kierunku te reformy przeprowadzają przedstawiciele klas posiadających.

W praktyce reformy tego tytułu nie były wprowadzane na większą skalę stąd konflikty zaostrzyły się, dlatego powstała EKONOMIA MARKSISTOWSKA (przedstawiciele: F. Engels, K. Marks W. Lenin), którzy założenia tego kierunku przedstawili kapitałem. Nurt ten przewidywał zmiany i objęcie władzy przez proletariat w zniesieniu do istniejących stosunków kapitalistycznych. Założenia teoretyczne w ekonomii marksistowskiej zostały w praktyce wykorzystane przez W. Lenina w Rosji Radzieckiej po Rewolucji Październikowej w roku 1917.

W XIX w. powstała SZKOŁA HISTORYCZNA poddająca krytyce ekonomię marksistowską., która jednocześnie eksponowała przeprowadzenie szeregu reform społecznych w ramach ustroju kapitalistycznego.

W XX wieku powstał:

1. LIBERALIZM - eksponował wolność gospodarczą i brak ingerencji państwa w procesie gospodarczym. Państwo miło być tzw. stróżem nocnym - ustalać reguły prawne, chronić własność prywatną. Po wielkim kryzysie z 1929 - 1933 r. przekształcił się w NEOLIBERALIZM, który nie ingeruje w procesy gospodarcze, określa strategie rozwojowe, przeciwdziała inflacji, zabezpiecza dobra społeczne, które nie mogą barć udziału w procesie gospodarowania. Przedstawicielem tego kierunku był M. Friedman, F. von Hayeck, A. Laffer, który jest czołowy przedstawicielem postulującym obniżanie stawek podatkowych.

2. INTERWENCJONIZM PAŃSTWA W GOSPODARCE nasilający się 1929-1933 eksponuje konieczność szerokiej ingerencji państwa w procesie gospodarowania (przedstawiciel J. M. Keynes a później tzw. postkensiści).

Wykład 2/28.02.05

Temat: Podstawowe formacje społeczno ekonomiczne.

1. Wspólnota pierwotna

2. Niewolnictwo

3. Feudalizm

4. Kapitalizm

1. Kapitalizm wolnokonkurencyjny

2. Kapitalizm monopolistyczny

3. Kapitalizm państwowo - monopolistyczny

5. Socjalizm (gospodarka nakazowo-rozdzielcza)

ad.1 Wspólnota pierwotna.

Pierwszą formą społeczno ekonomiczną w dziejach ludzkości była wspólnota pierwotna. Było to okres funkcjonowania gospodarki naturalnej tzn. bezpośredni producent pozyskiwał i wytwarzał dobra na potrzeby swoje i członków swojej rodziny. Było to pozyskiwanie dóbr pochodzących ze środowiska i przyrody, zbieractwo, myślistwo, rybołówstwo, a także uprawa małych obszarów ziemi, która zapoczątkowała rozwój rolnictwa.

W okresie tym nie występowała tzw. nadwyżka produktów, które mogły być przeznaczone na wymianę, natomiast rozszerza się rywalizacja pomiędzy plemionami, dochodzi do różnych wojen. Plemiona podbite stają się z czasem niewolnikami i stanowią własność panów, do których należą.

ad.2 Niewolnictwo.

Wyraźnie pojawiają się dwie klasy społeczne znacznie różniące się w zakresie posiadania. W formie tej pojawił się podział pracy, następuje wyraźnie wyodrębnienie działalności w rolnictwie, rzemiośle oraz pojawiają się pośrednicy dokonujący wymiany i rozwija się handel. W okresie niewolnictwa w trakcie wytwarzania dóbr w rolnictwie i rzemiośle pojawia się nadwyżka produktów, która jest przeznaczona na wymianę lub sprzedaż. Pojawienie się nadwyżki towarów zapoczątkowało rozwój gospodarki towarowej.

ad.3 Feudalizm

W okresie późniejszym pojawia się feudalizm, w którym występuje LATYFUNDIA - duże obszary gruntów rolnych należących do panów feudalnych, występuje przypisanie chłopów do ziemi i brak swobody jego przemieszczania się. Chłop zobowiązany jest oddawać panu fedualnemu określoną daninę przy czym pojawia się fragment rynku a więc nadwyżki u chłopa mogą być przeznaczone na sprzedaż lub wymianę. Ta formacja stanowi dużą przeszkodę w zakresie rozwoju sił wytwórczych bo siła robocza nie jest mobilna. Dlatego na przełomie XVI i XVII w dochodzi w Anglii do rewolucji Clomuleowskiej, która obala w Anglii ustrój feudalny i zaczyna pojawiać się kapitalizm.

ad.4. Kapitalizm.

Cechami charakterystycznymi kapitalizmu jest to, że:

• kapitalista nie jest dysponentem siły roboczej,

• siła robocza jest wolna, a więc może się przemieszczać

• tym samym staje się mobilna. Może być zaangażowana w określonym miejscu gdzie jest najbardziej potrzebna. Pojawiają się II klasy społeczne: właściciele środków produkcji tzw. kapitaliści oraz ludzie pozbawieni środków produkcji - siła robocza, która musi się najmować do pracy z powodu przymusu ekonomicznego, który polega na tym, że osoba nie pracująca nie dysponująca środkami produkcji jest pozbawiona środków do życia.

• prawne zagwarantowanie własności środków produkcji i kto tę własność narusza jest ścigany przez organy państwowe. Natomiast nie ma gwarancji typu ekonomicznego tzn. właściciele środków produkcji, którzy gospodarują nieumiejętnie i doprowadzają firmy do bankructwa muszą się liczyć z tym, że mogą stracić posiadane środki pieniężne czyli kapitał.

• Głównym celem działalności gospodarczej dla właścicieli środków produkcji jest wypracowanie zysku. W okresie kapitalizmu następuje różnicowanie się kapitału, który można podzielić na:

• kapitał przemysłowy związany z działalnością produkcyjną,

• kapitał handlowy czyli ten zaangażowany w handlu

• kapitał pożyczkowy związany z udzielaniem pożyczek, kredytów a więc funkcjonujący w ramach systemu bankowego.

W pierwszym okresie kapitalizmu kapitał pochodził z tzw. AKUMULACJI PIERWOTNEJ. Było to bogactwo nagromadzone przez feudał, państwo feudalne, kościół, bogatych rzemieślników, a także w wyniku podbojów i dokonywanych grabieży głównie w krajach kolonialnych. W późniejszym okresie kapitał tworzy się w ramach AKUMULACJI. Polega ona na powiększaniu kapitału w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej tj. zwiększanie środków z tytułu wypracowanego zysku netto, a także przejmowanie z reguły po niskich kosztach innych upadłych firm.

W rozwoju kapitalizmu można wyróżnić techniczno - organizacyjne stadia tego rozwoju:

a) stadium kooperacji prostej - produkcja odbywa się w manufakturach i polega na tym, że poszczególny pracownik wykonuje określony produkt od początku do końca, nie występuje wyraźny podział pracy,

b) stadium kooperacji złożonej - występuje techniczny podział pracy i specjalizacja tzn. każdy pracownik wykonuje tylko jakiś określony element produktu, który przekazywany jest w fazie końcowej do montażu finalnego. Pojawiający się podział pracy i specjalizacja przyczyniają się do wzrostu wydajności pracy.

c) od początku XIX w. zaczyna się rozwijać stadium produkcji zmechanizowanej (stadium fabryki), polega na wprowadzeniu do produkcji maszyn i urządzeń i np w 1814 w Anglii powstaje pierwsza zmechanizowana w całym cyklu produkcji fabryka tekstylna. Wprowadzenie maszyn i urządzeń zmniejsza pracochłonność wytwarzanych wyrobów i powoduje wzrost wydajności pracy. Kolejną cechą tego stadium jest stopniowy wzrost obiektów produkcyjnych z czym wiąże się wzrost niepodzielności środków produkcji. Przykładowo w XIX wieku powstają coraz większe maszyny w fabrykach i coraz większe piece hutnicze, wytwarzające coraz większy podział produkcji. Cechą charakterystyczną stadium jest stopniowe coraz szersze wprowadzenie zmian w zakresie organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem. I o ile na początku właściciele firm sami podejmowali decyzje dotyczące ich funkcjonowania to w późniejszym czasie do tych celów najmowali specjalistów zwanych menadżerami, którzy w ich imieniu lub na ich zlecenie kierują i zarządzają firmą. Wynika to z faktu coraz większego komplikowania się procesów produkcyjnych, a także procesów związanych z zarządzaniem co wymaga zaangażowania specjalistów, którzy znają się na określonej problematyce.

Wyróżniamy trzy fazy:

1. kapitalizm wolnokonkurencyjny,

2. kapitalizm monopolistyczny,

3. kapitalizm państwowo monopolistyczny.

Ad.a)Pierwsza faza kapitalizm wolnokonkurencyjny: w nim propagowano Lesseferyzm czyli wolność gospodarczą, ma swój początek w XIX wieku i trwa do ok. 1870 roku. Kapitalizm ten charakteryzuje się

• dużą ilością firm o małych rozmiarach funkcjonujących na rynku. Żaden z przedsiębiorców nie miał możliwości wpłynąć na relacje występujące na rynku i nie miał pozycji uprzywilejowanych. Wymiana na rynku odbywała się w sposób żywiołowy, a cena kształtowała się w wyniku relacji zachodzących między podażą a popytem.

• W okresie tym następuje swobodny przepływ kapitału jednej gałęzi do innej tzn z gałęzi charakteryzujących się niską rentownością i przenoszenie kapitału do gałęzi gdzie można uzyskać wyższą rentowność działalności gospodarczej.

• Cechą charakterystyczną jest szybka adaptacja nowych rozwiązań technicznych i technologicznych, których znaczne przyspieszenie występuje w drugiej połowie XIX wieku. Wynika to z faktu, że nowe techniki, technologie, maszyny i urządzenia poprawiają konkurencyjność firmy m.in. poprzez wzrost wydajności pracy i obniżenie kosztów wytwarzania.

• W okresie tym występuje sytuacja znacznego różnicowania się położenia różnych warstw społecznych, z jednej strony szybkie i bardzo znaczące bogacenie się właścicieli środków produkcji, a z drugiej strony powszechnie występujący wyzysk siły roboczej i w wielu przypadkach utrzymanie się bardzo niskiego poziomu życia. W konsekwencji okres XIX wieku jest okresem dużych napięć społecznych, strajków, rozruchów, zaburzeń, które m. in. w wieku XX prowadzą do powstania socjalizmu.

• Cech charakterystyczną jest pojawienie się kryzysu tzw. nadprodukcji, które początkowo mają charakter lokalny, z czasem jednak obejmują one zasięgiem całą gospodarkę światową i dochodzi do kryzysów ogólnoświatowych (czyli występuje we wszystkich krajach świata). Dwa największe kryzysy z lat 1857 i 1873 powodują bankructwo tysięcy firm ich upadek i przejmowanie przez firmy sprawne funkcjonujące na rynku. Tym samym występują sytuacje zmniejszania się ilości małych firm oraz stopniowy wzrost rozwoju firm sprawniejszych. Występować zaczyna okres monopolizacji gospodarki.

Ad b) kapitalizm monopolistyczny zaczyna się od roku 1870. W tym okresie występują tendencje koncentracji kapitalizmu tzw. centralizacji kapitału, a więc duże firmy wytwarzają większą ilość produktów, ich sprzedaż rośnie oraz rosną zyski, które przeznaczane są na powiększenie kapitału w formie rzeczowej jak i pieniężnej. Koncentracja kapitałowa odbywa się również drogą przejmowania mniejszych upadłych firm, które stały się elementem większych przedsiębiorstw. Pojawia się druga forma centralizacji kapitału. Polega ona na łączeniu się kapitału należącego do różnych właścicieli najczęściej w formie powstawania tzw. spółek, których celem jest prowadzenie działalności gospodarczej czy też inwestycyjnej. Łączenie kapitału często występuje w celu występowania większych inwestycji. Tego typu działania wynikają z faktu, że duże inwestycje wymagają ponoszenia znacznych środków finansowych.

Poszczególny właściciel, kapitalista, nie jest w stanie zgromadzić tego typu środków. Często w działalności gospodarczej duże środki finansowe potrzebne są na ponoszenie inwestycji, które wykorzystują efekt skali. Efekt skali polega na budowie obiektu wytwarzających duże obszary produkcji. W tym celu wykorzystuje się najnowsze rozwiązania techniczne i technologiczne, zakupuje się nowe maszyny i urządzenia co pozwala zwiększyć wydajność pracy, rozmiar produkcji, a także obniżyć koszty wytwarzania. W tym okresie występuje zjawisko terytorialnej koncentracji kapitału, czyli kapitał koncentruje się głównie wówczas w dużych zagłębiach górniczo - hutniczych, w dużych aglomeracjach, w dużych miastach, w których rozwinął się znacznie przemysł włókienniczy.

W Anglii to Londyn, Manchester, Liverpool, Leeds i innych.

We Francji koncentracja kapitału znajduje się w okolicach Paryża, północne zagłębie Lille.

W Niemczech koncentracja kapitału jest w Zagłębiu Ruhry,

W USA północno wschodnim oraz Kalifornia i Teksas.

W Polsce koncentracja kapitału występuje na Górnym Śląsku oraz w kilku wielkich miastach.

Koncentracja kapitału dotyczy różnych sfer działalności gospodarczych. Wyróżniamy wysoki stopień gromadzenia kapitału: przemysł ciężki, wydobywczy, energetyka, produkcja środków transportu, później usługi: bankowe, ubezpieczenia a ostatnio coraz częściej towarowe dużych sieci handlowych.

Zróżnicowany stopień koncentracji występuje głównie w transporcie, duża kapitalizacja występuje w transporcie kolejowym, lotniczym, mała w transporcie lądowym i samochodowym, a najniższa w rolnictwie, budownictwie, w handlu, a także przemysł, spożywczy lekki i drzewno papierniczy.

Ze względu na stopień monopolizacji, a więc ilość przedsiębiorstw które monopolizują rynek możemy wyróżnić tzw. :

1. MONOPOL PEŁNY - występuje wówczas, kiedy jedno przedsiębiorstwo ma pozycję dominującą na rynku ale wynika to głównie z wyłączności tego przedsiębiorstwa w produkcji określonego wyrobu, który najczęściej chroniony jest patentem. Dotyczy to wyrobów o specjalnych właściwościach i parametrach technicznych, który nie jest wytwarzany przez inny przedsiębiorstwa. Jednak tego typu sytuacja nie trwa długo, gdyż inne firmy starają się wprowadzić na rynek produkt o podobnych parametrach technicznych i eksploatacyjnych.

2. DUOPOL - kiedy dwa przedsiębiorstwa mają na rynku pozycje dominującą.

3. OLIGOPOL - kilka lub kilkanaście przedsiębiorstw ma pozycję dominującą i sprzedają one około 80% wytwarzanych produktów. Zjawisko to zaczęło się w latach 30 XX wiek w USA i obecnie funkcjonuje we wszystkich krajach rozwiniętych gospodarczo przy czym występuje tendencja do stopniowego zmniejszania się ilości przedsiębiorstw w racjach tzw. oligopolu.

T: MIERNIKI WZROSTU I ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MAKROSYSTEMÓW

1. Wzrost gospodarczy, stagnacja, regres

2. Rozwój gospodarczy.

Ad1. W procesie gospodarczym ważne są mierniki charakteryzujące zmiany zachodzące w gospodarce, a więc:

• Wzrost gospodarczy - kiedy ilościowe wskaźniki ekonomiczne w danym okresie wzrastają do okresu poprzedniego.

• W przypadku gdy wielkości nie ulegają zmianie mamy do czynienia z tzw. stagnacją.

• Natomiast jeżeli wielkości obniżają się mówimy o regresie gospodarczym.

Ad2. Rozwój gospodarczy - obejmuje zarówno wskaźniki o charakterze ilościowym, jak i zmiany w gospodarce o charakterze jakościowym. Aby określić rozwój gospodarczy uwzględnia się różne wskaźniki poziomu tego rozwoju.

1. Wielkość i struktura majątku narodowego:

• Majątek produkcyjny - tu zaliczamy fabryki, budowle, maszyny, urządzenia, infrastruktura służąca produkcji

• Majątek nie produkcyjny - budynki mieszkalne, szkoły, szpitale, instytucje kulturalne, a więc służące mieszkańcom i przyczyniające się do jego rozwoju intelektualnego i fizycznego.

b.) Osiągnięty poziom produkcji: może on być podany w wielkościach wartościowych (np. w Polsce w zł.) lub w wartościach liczbowych (ilość wytworzonych wyrobów). Często podaje się również zmiany wielkości produkcji w danym okresie do okresu poprzedniego najczęściej wyrażone w %.

c.) Produkt krajowy brutto (PKB): charakteryzuje poziom rozwoju gospodarczego danego kraju. Produkt krajowy brutto tj. suma wytworzonych w danym kraju produktów i usług finalnych. Produkt krajowy brutto wartościowo podaje się w wartościach bezwzględnych (w Polsce przekroczył 8 mld zł). Bardzo często podaje się PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca, który pokazuje przeciętny poziom rozwoju gospodarczego w danym kraju. W Polsce wskaźnik ten przekracza blisko 40% poziomu UE, a PKB na jednego mieszkańca jest niższe w granicach 2-3 razy w porównaniu z najbardziej rozwiniętymi krajami UE. Podaje się także zmiany PKB w danym roku do roku poprzedniego. Jest wyrażana w %. W roku 2004 PKB wzrosło w Polsce 3,5%, a w roku 2003 - 3,8%. Na ten rok przewiduje się wzrost na ok. 5%.

d.) Produkt narodowy brutto (PNB): jest wskaźnikiem szerszym niż PKB. Oprócz produkcji krajowej uwzględnia uzyskiwane dochody przez obywateli danego kraju uzyskane z tytułu ich działalności za granicą.

e.) Stopa wzrostu inwestycji: porównanie nakładów inwestycyjnych w danym roku do roku ubiegłego, a także udział inwestycji w wytwarzanym PKB. Ważnymi wskaźnikami są także WSKAŹNIKI ROZWOJU SPOŁECZNEGO, charakteryzujące poziom życia mieszkańców danego kraju i mogą uwzględniać warunki w zakresie:

• Warunków mieszkaniowych - ilość osób przypadających na 1-dno mieszkanie, 1-dną izbę, powierzchnia przeciętna mieszkań, ilość oddawanych mieszkań na osobę w danym roku, wyposażenie mieszkań np. ogrzewanie, kanalizacja,

• Warunków zdrowotnych - ilość lekarzy, pielęgniarek przypadających na 10 tyś. mieszkańców, ilość łóżek szpitalnych przypadających na 10 tyś. mieszkańców,

• Zabezpieczeń socjalnych - ilość uczniów i studentów na różnych poziomach kształcenia, ilość absolwentów różnych szkół, ilość absolwentów w przeliczeniu na 10 tyś mieszkańców, ilość absolwentów szkół wyższych, a także udział osób z wyższym wykształceniem w całej populacji.

• Warunków kulturalnych - uzyskiwanie emerytur, rent, zasiłków, poziom ich wysokości

• Warunków edukacji - ilość instytucji kulturalnych i osób które z tych instytucji korzystają, np. ilość widzów w kinach, w teatrach, wskaźnik ten dotyczy też publikacji czasopism, oglądalności TV, słuchania radia i inne.

f.) Od 1990 roku w USA dla zobrazowania rozwoju społecznego określiła tzw. HDI - Human Developmant Indeks, który uwzględnia takie elementy jak:

• Długość życia mieszkańców

• Uzyskiwane przez nich dochody

• Rozwój kształcenia na różnych poziomach (szkoły podstawowe, średnie, wyższe)

• Umiejętność czytania i pisania

Na podstawie tego wskaźnika przygotowuje się ranking poziomu społecznego w poszczególnych krajach.

WSKAŹNIKI EFEKTYWNOŚCIOWE:

1. INDYWIDUALNA I SPOŁECZNA WYDAJNOŚĆ PRACY

• przez indywidualną pracę będziemy rozumieli ilość wytwarzanych dóbr i usług podawanych w wielkościach wartościowych lub ilościowych przypadających na jednego pracownika i wytworzonych w określonej jednostce czasu, np. liczy się to w ciągu roku, miesiąca, dniówki czy też wydajności na godzinę.

• przez społeczną wydajność pracy rozumiemy wydajność w danym kraju. Jest to wydajność przeciętna, która pozwala porównywać te wydajności w danych krajach

2. EFEKTYWNOŚĆ PRODUKCJI - obrazuje uzyskane efekty produkcyjne w stosunku do poniesionych nakładów na ich wytworzenie.

3. KAPITAŁOCHŁONNOŚĆ PRODUKCJI - jest to ilość nakładów wyrażanych wartościowo, poniesionych na wytworzenie określonej produkcji.

4. WSKAŹNIK PRODUKTYWNOŚCI MAJĄTKU TRWAŁEGO - który pokazuje ilość wytworzonych dóbr przy poniesieniu określonego majątku trwałego, a więc maszyn i urządzeń. Produktywność można zwiększyć przy określeniu zmianowości produkcji (I-zmiana, II-zmiana).

5. MATERIAŁOCHŁONNOŚĆ PRODUKCJI - która obrazuje ilość materiałów zużytych do produkcji porównywalnego wyrobu.

6. ENERGOCHŁONNOŚĆ PRODUKCJI - to ilość zużytego paliwa umownego przy produkcji określonych wyrobów. O wskaźnikach tych decydują tzw. Postęp techniczny i technologiczny wprowadzany w przedsiębiorstwach oraz postęp organizacyjny związany z organizacją produkcji oraz zarządzaniem i kierowaniem produkcji.

WYKŁAD

Temat: Cykliczny rozwój gospodarki rynkowej

Gospodarka rynkowa rozwija się w sposób cykliczny, stąd periodyczne zmiany aktywności gospodarczej występujące w tej gospodarce w pewnych okresach czasowych. Przeciętnie zmiany te występują mniej więcej co 8-10 lat chociaż teoretycy ekonomi wyróżniają także cykle krótsze i dłuższe nawet do 50 lat. Cykl koniunkturalny zachodzący w warunkach gospodarki kapitalistycznej, wolnokonkurencyjnej zwanej też CYKLEM KLASYCZNYM dość znacznie różni się od CYKLU WSPÓŁCZESNEGO, a więc występującego w warunkach kapitalizmu państwowo-monopolistycznego.

W warunkach cyklu klasycznego wyróżniamy 4 FAZY:

* faza kryzysu [AB]

* faza depresji [BC]

* faza ożywienia [CD]

* faza rozkwitu [DE]

W fazach kapitalizmu tzw. nadprodukcji, kiedy podaż dóbr znacznie przewyższa popyt na te dobra jest to głównie związane z tzw. odebraniem aktu kupna od aktu sprzedaży inaczej mówiąc konsumenci na rynku otrzymując określone dochody za swą pracę nie wydają tych dochodów w krótkim okresie czasu. Często znaczną część tych środków przeznaczają na oszczędności. To ograniczenie popytu nie może być w pełni zrekompensowane podzielanymi przez banki kredytami, których zamiary z reguły są znacznie niższe niż zgromadzone oszczędności w postaci lokat depozytów.

W FAZIE KRYZYSU - przedsiębiorcy

• Ograniczają rozmiary produkcji

• Ograniczają rozmiary prowadzonych inwestycji albo całkowicie się z nich wycofują.

• Powoduje to w konsekwencji obniżenie zatrudnienia, wzrost bezrobocia.

• Z kolei wzrastające bezrobocie powoduje tendencje w zakresie obniżenia płac pracowników, a to z kolei obniżając popyt konsumpcyjny powoduje obniżenie wzrostu cen lub ich spadek.

FAZA DEPRESJI - charakteryzuje się

• znaczną stagnacją handlu

• słabą sprzedażą towarów i usług

• utrzymanie się bezrobocia

Przedsiębiorcy próbują jednak pobudzić do zmiany sprzedaży stąd:

1.

• intensyfikują pracę pracowników często obniżając ich wynagrodzenia

• obniża się koszty wytwarzania wyrobu i są one nieco tańsze

• pobudza się sprzedaż

2.

istotnym czynnikiem jest posiadanie przez właścicieli produkcji wolnych kapitałów, które zaczynają inwestować w nowe maszyny i urządzenia, bardziej nowoczesne i wydajne co dalej powoduje obniżenie kosztów produkcji.

FAZA OŻYWIENIA - Z kolei zakup maszyn i urządzeń pobudza popyt na surowce, materiały, paliwa, energię, różne półprodukty, a także wzrasta zapotrzebowanie na siłę roboczą potrzebną do produkcji maszyn i urządzeń.

FAZA ROZKWITU - osiąga w cyklu największy (najwyższy) punkt aktywności gospodarczej. Charakteryzuje się również tym, że punkt B jest na poziomie wyższym niż punkt w poprzedniej fazie rozkwitu, punkt A. Można zauważyć tendencję wzrostową w cyklicznym rozwoju gospodarczym.

SKUTKI FAZY KRYZYSU:

W cyklu klasycznym bardzo niekorzystna jest faza kryzysu, która powoduje występowanie skutków w zakresie ekonomicznym, społecznym, a także politycznym (obni

Wśród skutków kryzysu wyróżniamy:

SKUTKI EKONOMICZNE

• spadek produkcji

• spadek działalności inwestycyjnych

• spadek poziomu płac

• spadek poziomu cen

SKUTKI SPOŁECZNE

• zmniejszenie zatrudnienia

• wzrost bezrobocia, który prowadzi do obniżenia dochodów obywateli, prowadzi to do obniżenia poziomu życia i występowania zjawisk o charakterze patologicznym np. przestępczości i z kolei

SKUTKI POLITYCZNE

- obniżenie produkcji, inwestycji, tendencji inflacyjnych cen gospodarki

- strajki

- różne zadłużenia

- dochodzenia do władzy ugrupowań skrajnie prawicowych i lewicowych np. dojście do władzy Hitlera.

Kryzysy mogą powodować także zaburzenia rewolucyjne (np. rewolucja październikowa i w konsekwencji powstanie Rosji radzieckiej). Stąd w okresie wielkiego kryzysu powstaje wyraźna tendencja do angażowania się państwa w procesy gospodarowania i w pewnym stopniu regulowania przez organy państwowe tendencji koniunkturalnej występującej w gospodarce stąd współcześnie w cyklu koniunkturalnym można zauważyć dwie fazy:

• spadkowa

• wzrostowa

Ważnym elementem modyfikacji cyklu jest: amplituda wahań koniunkturalnych która jest bardziej spłaszczona co powoduje, że skutki kryzysów obserwowane współcześnie nie są tak wyraźne jak w okresie kapitalizmu wolnokonkurencyjnego. Przejawia się to również tym, że na rynku jest mniej bankructw różnych przedsiębiorstw.

• Stosunkowo rzadko występuje tzw. „panika giełdowa” polegająca na gwałtownej sprzedaży papierów wartościowych.

• Stosunkowo rzadko występuje „panika bankowa” polegająca na gwałtownym wycofaniu lokat i depozytu systemu bankowego.

Istotnym elementem łagodzenia kryzysu we współczesnej gospodarce jest także występowanie znacznie odwołanego systemu w gospodarce.

BUDŻETY LOKALNE.

Wgł. założeń w najbliższych latach powinno wzrastać znaczenie finansowania różnych zadań z budżetów lokalnych, czyli budżetów miasta, gmin, które wskazują największe dochody z budżetów powiatów i budżetów wojewódzkich.

DOCHODY:

Dochody	Wydatki
1. Dochody własne	1. Wydatki bieżące
2. Subwencje i dotacje z budżetu państwa	2. Wydatki rozwojowe (inwestycyjne)

DOCHODY WŁASNE: pochodzą głównie z różnych podatków lokalnych. W miastach najważniejszą rolę odgrywa podatek od nieruchomości, a w gminach miejskich to podatek rolny. Dochody można też uzyskać z tytułu: dzierżawienia majątku państwa oraz ze sprzedaży majątku miasta lub gminy. Dochodem własnym miast i gmin jest udział miast i gmin w dochodach z tytułu podatków dochodowych od osób fizycznych i prawnych mieszkających lub funkcjonujących na terenie miasta, gminy. Szczególny jest udział podatku dochodowego od osób fizycznych.

Natomiast budżety miast, gmin utrzymują z budżetu państwa SUBWENCJE na realizację określonych zadań, np.

• subwencja oświatowa na utrzymanie i funkcjonowanie szkolnictwa podstawowego i średniego w mieście.

• Środki na cele związane z budową, rozbudową, modernizacja sieci drogowej, czy przeprowadzeniem jej remontu

• Na pomoc społeczną.

W ramach WYDATKÓW BIEŻĄCYCH najwięcej kieruje się na utrzymanie oświaty. Wydatki te stanowią nawet 40% ich wszystkich wydatków. Wydatki te kierowane są też na gospodarkę komunalną, mieszkaniową czy też związaną ze świadczeniem pomocy społecznej.

WYDATKI ROZWOJOWE przeznaczone są na różne inwestycje w gminie, mieście np.

• budowa czy remont sieci drogowej

• budowa obiektów na terenie miasta, gminy

• zakup autobusów dla transportu publicznego

Bardzo korzystne jest by udział wydatków inwestycyjnych był znaczący i przekraczał 20%. Ponieważ wydatki inwestycyjne powodują poprawę stanu infrastruktury w mieście, gminie co powoduje poprawę funkcjonowania miasta, gminy, przyciąga nowych inwestorów. Bardzo ważnym elementem wydatków inwestycyjnych jest to, że na terenie miasta, gminy tworzą dodatkowe miejsca pracy i powodują obniżenie skali bezrobocia oraz stymulują lokalny wzrost i rozwój gospodarczy.

Temat: Bezrobocie.

Wraz z rozwojem gospodarki rynkowej pojawiło się nowe zjawisko, które w warunkach gospodarki nakazowo rozdzielnej istniało - czyli BEZROBOCIE. Wynika ono z nadwyżki podaży siły roboczej ponad popyt na nią czyli rzeczywiste zapotrzebowanie na pracowników.

BEZROBOTNY to osoba:

• pozbawiona pracy,

• poszukująca pracy,

• zarejestrowana w Urzędzie Pracy,

• nie prowadząca działalności gospodarczej,

• nie posiadająca świadczeń emerytalnych i rentowych,

• nie posiadająca gospodarstwa rolnego o powierzchni większej niż 2 hektary.

Bezrobocie mierzy się STOPĄ BEZROBOCIA. Jest ona wyrażona w %. Jest to inaczej stosunek osób pozostających bez pracy, do zasobów siły roboczej.

Możemy wyróżnić tzw. NATURALNĄ STOPĘ BEZROBOCIA określaną od 4-6%. Jest ona związana głównie z niedostateczną informacją o istniejących miejscach pracy, a także nie w pełni wysoką mobilnością siły roboczej czyli inaczej ZDOLNOŚCI SIŁY ROBOCZEJ do przemieszczania się.

Wysokość stopy bezrobocia w poszczególnych krajach jest bardzo zróżnicowana:

-Polska 19,4%

-Słowacja 16,6% (4 kwartał 2004r)

-Hiszpania 11,2%

-Litwa 10,5%

-Łotwa 10,5%

-Estonia 9,5%

-Francja 9,4%

-Grecja 9,4%

-Niemcy 9,3%

-Finlandia 8,9%

-Malta 8,8%

-Włochy 8,8%

-Belgia 8,5%

-Czechy 8,0%

-Portugalia 6,8%

-Słowenia 6,4%

-Szwecja 6,4%

-Dania 6,1%

-Węgry 5,9%

-Wlk. Brytania 4,8%

-Cypr 4,7%

-Holandia 4,5%

-Irlandia 4,5%

-Austria 4,4%

-Luxemburg 4,0%

Wielkości te ulegają zmianie z miesiąca na miesiąc. Z czego to wynika:

• zdecydowanie niższe stopy % ustalone przez Bank Centralny tych krajów w stosunku do banku polskiego

• uprzemysłowienie gospodarki dóbr z chęci kontaktów z zagranica

• znaczne zaangażowanie siły roboczej w rozbudowę infrastruktury w tych krajach (np. w Czechach kończy się już program budowy autostrad ustalony na początku lat 90), a w Polsce program ten rozpoczął się niedawno

• w przypadku Węgier, Czech mamy duży napływ turystów co jest związane z lepszą infrastrukturą drogowa i większą dostępnością sieci hotelów. Funkcjonują tu również duże, które zatrudniają pracowników, a w Polsce gospodarstwa rolne zostały zlikwidowane co zwiększyło bezrobocie.

BEZROBOCIE W POLSCE:

W Polsce zjawisko bezrobocia pojawiało się stopniowo:

1990-6,5%

1992-14,3%

1993-16,4% 16,7%

1995-14,9%

1997-10,3%

1998-10,4%

2000-13,1%

2001-17,4%

2004-19,4%

Ostatnio bezrobocie już nie rośnie, a nawet jest w spadku. Szacuje się, że w najbliższych miesiącach z uwagi na rozwój prac sezonowych ulegnie ono dalszemu obniżeniu. W liczbach bezwzględnych stan bezrobocia wynosi ok. 3 mln osób. W Polsce bezrobocie jest dość znacznie urozmaicone:

1. Warmińsko - Mazurskie ok.30%

2. Zachodnio - Pomorskie ok. 29%

3. Lubuskie ok. 28%

4. Mazowieckie ok. 15%

5. Małopolskie ok. 15,5%

6. Śląskie ok. 17%

Ze wzgl. na strukturę wśród bezrobotnych nieco więcej jest kobiet niż mężczyzn.

Ze wzgl. na strukturę wieku dominują osoby młode od 24-30 lat.

Ze wzgl. na wykształcenie najwięcej jest z wykształceniem zawodowym, licealnym, policealnym, ale wzrasta też liczba osób z wykształceniem wyższym. Bardzo niekorzystna jest sytuacja absolwentów kończących studia w Polsce i ok. 40% absolwentów po ukończeniu tych szkół nie może znaleźć pracy.

W warunkach woj. Śląskiego wzrost bezrobocia był spowodowany prowadzoną restrukturyzacją podstawowych gałęzi przemysłu i spadkiem produkcji wyrobów tj. stali wydobycie węgla kamiennego np.

PRODUKCJA STALI (w mln. ton)	ZATRUDNIENIE W HUTNICTWIE (w tyś. osób)
1980 - 19,5	1980 - 185,5
1999 - 9,6	2000 - 55,0
WYDOBYCIE WĘGLA KAMIENNEGO (w mln. ton)	ZATRUDNIENIE W GÓRNICTWIE (w tyś. osób)
1980 - 193	1980 - 412
1999 - 116	2000 - 170

Czynnikiem wzrostu bezrobocia była też prywatyzacja dużych zakł. Państwowych włącznie z prowadzoną restrukturyzacją co spowodowało spadek il. zatrudnionych osób w wielu zakładach, a także w wielu przypadkach likwidację tych zakładów.

KLASYFIKACJE I RODZAJE BEZROBOCIA:

1. Bezrobocie koniunkturalne: związane z koniunkturą w gospodarce - tzn. że kiedy

koniunktura jest dobra to bezrobocie spada, a kiedy koniunktura jest zła bezrobocie rośnie.

2. Bezrobocie strukturalne: związane jest z dokonującymi się zmianami w strukturze gospodarki, np. Górny Śląsk gdzie następuje spadek zatrudnienia w przemysłach tradycyjnych, a na tym obszarze stosunkowo niewielki jest udział przedsiębiorstw o nowoczesnych technologiach.

3. Bezrobocie ukryte (tzw. utajone): polega na tym, że ilość zatrudnionych pracowników w przedsiębiorstwach jest wyższe niż rzeczywiste zapotrzebowanie na pracowników. W Polsce

bezrobocie ukryte szacowane jest od 1 - 1,5mln. osób. Bezrobocie ukryte największe jest: w górnictwie węgla kamiennego, hutnictwie, w polskich kolejach państwowych PKP.

4. Bezrobocie chroniczne (tzw. stałe): występuje w regionach o słabo rozwiniętej infrastrukturze przemysłowej czy w zakresie usług.

5. Bezrobocie frykcyjne: kiedy z jednej strony są bezrobotni z drugiej oferty pracy, lecz kwalifikacje bezrobotnych nie odpowiadają kwalifikacjom przedstawionym w ofertach pracy.

6. Bezrobocie technologiczne: jest ono związane z wprowadzeniem do produkcji nowych technik, technologii, bardziej wydajnych maszyn, które powodują zmniejszanie zapotrzebowania na pracowników.

7. Bezrobocie sezonowe: związane z różnymi porami roku. Występuje ono w takich sektorach gospodarczych, jak: rolnictwo i budownictwo w okresie zimy gdy ogranicza się zakres prowadzonych robót oraz w turystyce (w zimie nad morzem).

PRZECIWDZIAŁANIE BEZROBOCIU:

1. Utrzymanie wysokiego wzrostu gospodarczego(6-7%).

2. Wspieranie polityki proeksportowej: jak szacowano 2-3 lata temu z deficytu handlowego w Polsce traci się 800 miejsc pracy na rzecz innych krajów rozwiniętych gospodarczo, np. Chin i innych krajów azjatyckich.

3. Wspieranie działalności inwestycyjnej która tworzy również rzeczywiste miejsca pracy. Ponadto stwarza popyt na różne wyroby w innych działach gospodarki. Czynnikiem stymulującym byłaby tu np. rozbudowa infrastruktury przemysłowej, budownictwo mieszkaniowe, ochrona środowiska.

4. Wspieranie produkcji krajowej: np. „Teraz Polska” . przedsiębiorstwa które otrzymały ten znak bardzo zdynamizowały sprzedaż swoich wyrobów. Bardzo niekorzystnym zjawiskiem jest przyjmowanie przez polskich konsumentów tzw. efektu elemonstracji zwanego też naśladownictwem i wspierane opinią wielu polskich konsumentów, że wyroby z innych krajów są znacznie lepsze niż Polsce. Powoduje to w konsekwencji znaczny wzrost popytu na wyroby zagraniczne, a tym samym wzrost bezrobocia w kraju. Pełną formą zakompleksienia polskich producentów jest częste używanie w nazwach firm i swoich wyrobów nazewnictwa anglojęzycznego.

5. Ochrona rynku krajowego (wewnętrznego) przed nieuczciwą konkurencją: pochodzącą z krajów azjatyckich, Chin, Turcji gdzie w niektórych przypadkach na rynku krajowym wyroby są oferowane nawet po cenach dumpingowych, a to z kolei wypiera z rynku krajowych producentów.

6. Stworzenie dogodnych warunków rozwoju przedsiębiorczości w kraju: co głównie sprowadza się do zmniejszenia demokratycznych barier w zakładaniu firm i podejmowanych działalności gospodarczych. Istotna jest przychylność władz lokalnych dla rozwoju przedsiębiorczości na terenie miast, gmin.

7. Tworzenie korzystnych regulacji prawnych dla rynku pracy: w tym zakresie znowelizowano Kodeks Pracy i wzmocniono pozycję pracodawców często kosztem pracowników. Regulacje prawne powinny też ułatwić podejmowanie działalności, jej prowadzenie i nie stwarzać znaczących barier.

Temat: Inflacja.

Inflacja - to wzrost cen towarów i usług w danym okresie w stosunku do okresu poprzedniego. Liczy się ją na podstawie tzw. koszyka najczęściej kupowanych dóbr i usług. Wielkość tą wyraża się w tzw. STOPIE INFLACJI.

STOPIA INFLACJI - pokazuje nam średni %-owy wzrost cen w danym okresie w stosunku do okresu poprzedniego. Najczęściej liczona jest ona w skali roku, ale także półrocza, miesiąca oraz też w detalach.

A) Ze wzgl. na wysokość inflacji możemy wyróżnić:

• INFLACJE TŁUMIONE (ZASOBOWE): kiedy ceny w danym okresie nie ulegają zwiększaniu. Charakterystyczna dla gospodarki nakazowo rozdzielczej.

• INFLACJA PEŁZAJĄCA: wzrost w granicach 3-5%

• INFLACJA KROCZĄCA: 6-10%

• INFLACJA GALOPUJĄCA: 11-50%

• SUPERINFLACJA: wzrost może dotyczyć nawet kilkaset %.

B). Ze wzgl. na sposób powstania inflacji:

• INFLACJA KOSZTOWA - polega na tym, że w wyniku wzrostu na rynku światowym cen podstawowych surowców i paliw producenci muszą uwzględnić ten wzrost w cenie swoich wyrobów, których ceny również wzrastają. Wzrostem nie można w krótkim czasie zrekompensować np. wzrostu wydajności pracy.

• INFLACJA POPYTOWA - wynika z nadwyżki globalnego popytu nad podażą i jest głównie spowodowana nadmiernymi wydatkami budżetu państwa, np. o charakterze społecznym, które powodują wzrost deficytu budżetowego, a także naciskami związków zawodowych na wzrost płac przedsiębiorstwa, które nie koresponduje ze wzrostem pracy.

Inflacja wywiera znaczące SKUTKI zarówno o charakterze ekonomicznym jak i społecznym. Przede wszystkim powoduje komplikowanie prowadzenia rachunku ekonomicznego, ponieważ zwiększa ryzyko zmiany wielkości ekonomicznych w przyszłości. Konsekwencją jest ograniczenie działalności inwestycyjnej oraz produkcyjnej powodującej wzrost bezrobocia i ograniczenie wzrostu gospodarczego.

Inflacja powoduje:

• Podrożenie kredytów bankowych co ogranicza ich zaciąganie

• Osłabia wzrost

• Jest niekorzystna dla eksporterów, ponieważ w wyniku realizacji transakcji handlowych uzyskują oni mniej korzystne ceny transakcyjne

• Obniża poziom życia szczególnie rodzin o niskich dochodach

• Powoduje zmiany w zakresie redystrybucji uzyskiwanych dochodów.

PRZECIWDZIAŁANIE INFLACJI:

W tym celu, w Polsce, na początku lat 90-tych prowadzona była polityka tzw. TRUDNEGO PIENIĄDZA, która sprowadzała się do likwidacji czy też ograniczenia dotacji do działalności gospodarczej i wyrobów, ograniczenia wydatków z budżetu państwa na cele społeczne, skłaniania konsumentów do oszczędzania, ustanawianie tzw. cen urzędowych na podstawie nośnika energii.

Na początku lat 80 % obowiązywały na węgiel, energię elektryczną, gaz, paliwa silnikowe. Utrzymywane były przez dłuższy czas na tym samym poziomie co nie pobudzało zjawisk inflacyjnych.

Obecnie częściej stosuje się stopę procentową banku centralnego. Jej podwyższanie powoduje podrożenie kredytu i zakresu ich zaciągania co zmniejsza zjawisko inflacyjne w gospodarce. Tego typu działalnościami zajmuje się Rada Polityki Pieniężnej działająca przy Narodowym Banku Polskim.

1990 - 586%

1992 - 43%

1995 - 26,8%

1998 - 11,6%

2001 - 5,5%

2003 - nawet poniżej 0,5%

2005 - 3,4%

W momencie przyjęcia Polski do Unii Europejskiej nastąpił pewien wzrost inflacji, spowodowany był dwoma czynnikami:

• Znacznym wzrostem cen ropy naftowej na rynkach międzynarodowych, która przekraczała 50$, chociaż 3 - 4 lata temu kosztowała około 10$,

• Znacznym wzrostem eksportu polskich towarów rolnych na rynki krajów Unii Europejskiej, rok temu nawet 37%. Spowodowało to zmniejszenie podaży tych produktów na rynku krajowym oraz wzrost cen wielu artykułów spożywczych: cukier, produkty mleczne, mięso.

Od kilku miesięcy osłabia się inflacja w polskiej gospodarce. Na najbliższe lata zakłada się osiągnięcie celu inflacyjnego na poziomie 2 - 2,5% inflacji w skali roku. W innych krajach Europy wschodniej w okresie w okresie transformacji wysokość inflacji była bardzo znacząca.

Ukraina 1993 - 10155% Rosja 1992 - 2318% Chorwacja 1993 - 1150 %

1992 - 2000 %

W Czechach i na Węgrzech wielkość inflacji była bardzo niska i w 1991 wynosiła 52%. W krajach rozwiniętych gospodarczo inflacja z reguły nie przekraczała 3%, a ostatnio nawet 2% w skali roku.

1. TEMAT: ZMIANY STRUKTUR GOSPODARCZYCH W ROZWINIETYCH KRAJACH KAPITALISTYCZNYCH.

W miarę dokonującego się rozwoju gospodarczego w krajach kapitalistycznych następuje stopniowa zmiana struktur kapitalistycznych, które to rozumiemy jako proporcje i relacje między wyodrębnionymi elementami gospodarki tj. sektory gospodarki, działy i gałęzie.

Zmiany struktur dotyczą:

• zmian struktury produkcji,

• zmian struktur własnościowych

• a także dokonującej się zmiany struktur przestrzennych. Następuje także zmiana lokalizacji obiektów o charakterze przemysłowym oraz obiektów służących usługi.

Wyróżniono kilka klasyfikacji. Najczęściej prezentowana jest klasyfikacja gospodarki według Fishera i Clarka, którzy dzielą gospodarkę na trzy sektory:

• I sektor: rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo,

• II sektor: przemysł, budownictwo,

• III sektor: różne usługi, np. handel, transport, szkolnictwo, służba zdrowia, usługi w zakresie telekomunikacji i łączności, usługi turystyczne, bankowe i ubezpieczeniowe.

W rozwoju historycznym I sektor dominował do II połowy XIX wieku, kiedy rozpoczął się gwałtowny proces uprzemysłowienia (najpierw Anglia, Francja, Niemcy później USA).

Do lat 50 - tych XX wieku dominujący udział w gospodarce w zakresie wytwarzania PKB (produkt krajowy brutto) jak i ilości zatrudnionych miał II sektor, zwłaszcza przemysł.

Lata 60 - te XX wieku w gospodarce dominuje sektor III. Przy czym w następnych dekadach podział ten stopniowo wzrasta. Udział ten będzie dochodził do 80% w wytworzonym PKB jak i zatrudnieniu pracowników.

W krajach rozwiniętych gospodarczo struktury te ulegały zmianie na zasadzie swobodnej gry siły rynkowej (w szczególności w czasie prezydentury Ronalda Regana - tj. okres reganomika). Podobnie w Wielkiej Brytanii - Margaret Thatcher.

Natomiast w większości innych krajów: Niemcy, Francja, Japonia, Korea Pd, zmiany struktur gospodarczych są w znacznym stopniu ukierunkowane przez określone agendy państwowe (inaczej mówiąc to świadome działanie państwa poprzez wspieranie priorytetowych sektorów dziedzin gospodarki decydujących o nowoczesności gospodarek oraz konkurencyjności. Dotyczy to np. rozwoju dziedzin nowych technologii, HIGH technologii. Tu preferuje się wsparcie przemysłów elektrycznych, informatycznych, komputerowych, precyzyjnych, bioinżynierii, biotechnologii, technologii laserowych, czy też rozwoju lotnictwa (rozwój w ramach UE produkcji nowego samolotu Airbasa, który obecnie stanowi dużą konkurencje dla Boeinga).

Ponadto państwo dąży do rozwoju tych dziedzin wysokiej szansy, które pozwalają na znaczną sprzedaż produkt, wzrost eksportu. Preferuje się też rozwój sektora usług, który będzie zatrudniał nowych pracowników, przy spadku zatrudnienia w sektorze I i II (przemyśle). Podobne zmiany dokonują się w Europie Wschodniej i Środkowej. Ale nie jest on tak bardzo rozwinięty, jak w krajach rozwiniętych w tym także Polska.

STRUKTURA ZATRUDNIENIA (w%) I WYTWARZANIA PKB W 2005 ROKU

KRAJE	ROLNICTWO		PRZEMYSŁ		USŁUGI
		zatrudnienie	Część PKB	zatrudnienie	Część PKB	zatrudnienie	Część PKB
EU - 15	4,1	2,5	25,0	27,8	70,9	69,8
Czechy	4,8	5,6	39,7	37,0	55,5	57,4
Węgry	6,2	5,4	34,1	34,8	59,7	59,6
Słowacja	5,0	5,4	35,5	31,6	60,5	63,0
Polska	19,3	2,0	28,6	36,9	52,0	57,6

W ostatnich latach od lat 70 - tych stwarza się duże preferencje związane z ochroną środowiska (wprowadzenie technologii powodujące bardziej oszczędne zużycie paliw i ich racjonalne zużycie)

Ponadto wspiera się wyraźne stosowanie tzw. odnawialnych źródeł energii (spalanie biomasy, wykorzystanie energii wiatru, słonecznej, wodnej, geotermalnej, pływów morskich). Są to źródła w niewielkim stopniu negatywnie oddziałują na środowisko. Rozwijają się także szybkie połączenia kolejowe np. TGV w Niemczech, Francji, Japonii - powodują mniejsze zanieczyszczenie niż przez transport lotniczy

2005. TEMAT: MIĘDZYNARODOWA WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA

Po okresie II wojny światowej następuje stały proces umiędzynarodowienia życia społeczno -gospodarczego. Przejawia się to we wzroście wymiany handlowej a także w współpracy w innych strefach działalności gospodarczej czy naukowej. Następuje proces coraz większej otwartości gospodarek poszczególnych krajów tzw. proces liberalizacji, polegający na zmniejszaniu ograniczeń np. celnych czy innych prowadzonych w wymianie gospodarczej. Postępuje też proces globalizacji a więc docieranie przez podmioty gospodarcze ze swoimi usługami, towarami coraz bardziej swobodnie do wszystkich krajów świata. Występuje proces pogłębiania substytucji i specjalizacji przy czym w krajach najbardziej rozwiniętych gospodarczo są dostawcami wyborów najbardziej przetworzonych. Natomiast kraje słabo rozwinięte gospodarczo skupiają się na eksporcie surowców i produktów rolnych.

W skali globalnej występuje również zjawisko tzw. naśladownictwa czy demonstracji - które polega na przyjmowaniu wzorców przez społeczeństwa krajów słabo rozwiniętych od najbardziej rozwiniętych gospodarczo.

Kolejnym procesem jest umiędzynarodowienie procesu technicznego prowadzonego w zakresie współpracy badań naukowych i wspólnego wykorzystania efektów tych badań np. w sferze kosmosu, gdzie do niedawna konkurujące kraje ZSRR i USA obecnie współpracują w tym zakresie.

Pogłębianie procesów integralnych, które polegają na łączeniu się kilku lub kilkunastu krajów ugrupowania gospodarcze w celu prowadzenia wspólnej polityki gospodarczej (np. UE).

Różnicowanie się rozwoju poziomu krajów świata tj. kiedy mówi się o krajach pn. czy pd. można

wyróżnić cztery grupy takich krajów:

• Kraje tworzące Trzon technologiczny, posiadają najbardziej nowoczesne technologie: USA, Japonia i Niemcy,

• Kraje wysokorozwinięte, pozostałe kraje - 15, Kanada, Australia, Nowa Zelandia,

• Kraje o nowoczesnych strukturach np. kraje Europy Środkowej, Europy Zachodniej, Polska,

• Kraje słabo rozwinięte gospodarczo, nazywane krajami III świata, kraje afrykańskie, Ameryki Łacińskiej, azjatyckie większość krajów azjatyckich, w ostatnich dekadach można zauważyć stałe, dalsze różnicowanie się poziomu rozwoju gospodarczego między krajami najbardziej rozwiniętymi a krajami rozwiniętymi najsłabiej,

Po drugiej wojnie światowej można zauważyć w procesie rozwoju gospodarczego świata występowanie kilku barier:

• Demograficzna - dotyczy tych krajów, w których występuje bardzo duży przyrost naturalny, w niektórych krajach nawet wyższy niż niektóre wskaźniki rozwoju gospodarczego, np. Bangladesz, Indie, Pakistan, Indonezja i inne.

• Żywnościowa - wynikająca z tego, że w niektórych krajach przyrost produkcji rolnej jest niższy niż przyrost naturalny co w wielu krajach powoduje występowanie zjawiska niedożywienia i głodu (kraje Afrykańskie),

• Technologiczna - dotyczy krajów słabo rozwiniętych gospodarczo, które nie dysponują dostateczną wielkością środków finansowych na zakup nowych technik, technologii w postaci nowych maszyn i urządzeń. Powoduje to w konsekwencji ich dalsze opóźnianie w rozwoju, w stosunku do krajów najbardziej rozwiniętych gospodarczo.

• Zadłużenie zagraniczne - występuje w wielu krajach (ameryki Łacińskiej, Europy Wschodniej i Środkowej), zadłużenie to powstało w II połowie lat 70 - tych i w wielu krajach doprowadziło do tego, że w pewnym momencie nie były one wstanie spłacić swych zobowiązań, tj. tzw. „pułapka zadłużeniowa”. W wielu krajach Ameryki Łacińskiej dług przekracza nawet 150 milionów $. Paradoksem jest to że największe zadłużenie ma USA, co jest spowodowane występowaniem znacznych deficytów w wymianie handlowej i bilansie płatniczym, np. deficyt 6 miliardów $. Jest to jedna z głównych przyczyn znacznego spadku wartości 1$ amerykańskiego o ponad 30% w stosunku do innych walut w tym także Euro.

• Ekologiczna - w miarę rozwoju gospodarczego świata następowała stała degradacja środowiska naturalnego oraz jego zniszczenie. Powoduje to zwolnienie rozwoju gospodarczego i ponoszenie znacznych kosztów na likwidowanie strat ekonomicznych i społecznych związanych ze zdrowiem ludzkości, stąd w krajach najbardziej rozwiniętych gospodarczo od II połowy 70 - tych lat podejmuje się coraz szersze działania i przedsięwzięcia o charakterze proekologicznym.

POWIĄZANIA GOSPODARCZE KRAJÓW

• Najważniejszym powiązaniem gospodarczym między krajami są realizowane obroty w handlu zagranicznym. Jest to:

• eksport -wywóz towaru z danego kraju do innych,

• import- przywóz towarów i usług z innych krajów do danego kraju.

Obecnie ponad 2/3 wymiany stanowią towaru przemysłowe. Występuje tendencja stałego wzrostu handlu usługami np. w zakresie transportu, turystyki, telekomunikacji i łączności itp.

Po okresie II wojny światowej tempo realizowanej wymiany handlowej z uwagi na realizację handlu, czyli np. wznoszenie ceł rosło szybciej niż wzrastała produkcja dóbr. Z uwagi na istniejący procesy integracyjne tendencja ta dalej się rozwija.

• Kolejnym elementem powiązań są tzw. przepływy kapitałowe, z jednego kraju do drugiego. Najczęściej przepływy odbywają się z krajów najbardziej rozwiniętych gospodarczo do krajów słabiej rozwiniętych gospodarczo. Występują one najczęściej w postaci tzw. zagranicznych inwestycji bezpośrednich, które mogą polegać na wykupywaniu udziałów kapitałowych już w istniejących przedsiębiorstwach czy instytucjach lub też poprzez realizację całkiem nowych inwestycji od podstaw np. budowa fabryki samochodów opla w Gliwicach.

Przepływy kapitału mogą następować również poprzez udzielanie kredytów bankowych na realizację określonych projektów, czy też udzielanie kredytów eksportowych, które związane są z wywozem określonych towarów.

• Transfery wiedzy technicznej czy technologicznej - na podstawie zawieranych umów gospodarczych, np. sprzedaż licencji na produkcję określonych wyrobów, sprzedaż know - how (wiedzieć co jak wykonywać) sprzedaż patentów, usług w zakresie doradztwa technicznego czy też w zakresie organizacji, zarządzania, szkolenia, współpraca w zakresie badań i rozwoju, jest ona prowadzono zarówno między różnymi szkołami wyższymi różnych krajów a także między różnymi ośrodkami naukowo-badawczymi. Ostatnio prowadzona jest w ramach wspólnych programów realizowanych przez kilka krajów np. badania w zakresie podboju kosmosu między USA, Rosją, a także innymi krajami rozwiniętymi gospodarczo.

• Transfer osób -„drenaż mózgów” głównie z krajów słabiej rozwiniętych gospodarczo (Indie) do krajów najbardziej rozwiniętych gospodarczo, dotyczy to specjalistów w zakresie badań naukowych, a także specjalistów, których brakuje na rynku danego kraju np. informatyków w Niemczech, czy też kadry medycznej w krajach Europy Zachodniej.

„Drenaż mózgów” jest zjawiskiem niekorzystnym dla krajów rozwijających się, ponieważ osłabia potencjał intelektualny, w tych krajach w których został wykształcony, przy pomocy środków finansowych w danym kraju.

WYMIANA ZAGRANICZNA Z POWIĄZANIA z zagranicą przynosi określone korzyści.

• Pozyskanie z zewnątrz określonych surowców, materiałów, technologii, maszyn, urządzeń oraz ludzi których brakuje w danym kraju np. w Polsce sprowadza się większość ropy naftowej, ponieważ krajowe wydobycie jest niewielkie. Dotyczy to też: gazu ziemnego, różnych metali, maszyn i urządzeń specjalistycznych, które nie są w kraju wytwarzane.

• Pozyskiwanie towarów i usług po cenach niższych niż wytwarzane w kraju tzw. „teoria kosztów komparatywnych”- polega na tym, że głównie eksportuje się towary z kraju, których koszty wytwarzania w porównaniu z innymi są najniższe. Pozwala to podmiotom gospodarczym ograniczyć koszty swojej działalności.

• Wzbogacenie asortymentu towarów i usług, które mogą być bardziej dopasowane do potrzeb, zainteresowań i gustów konsumentów. Istnieje stała tendencja do liberalizacji wymiany handlowej, któremu sprzyjają procesy globalizacji. Każdy kraj prowadzi pewną politykę handlową i w okresach zaostrzenia trudności na rynku wewnętrznym stosuje różne elementy ochrony tego rynku, a także popiera własną krajową wytwórczość i eksport - polityka taka nazywa się PROTEKCJONIZMEM i zasadniczymi elementami są:

- nakładanie ceł na towary importowane

• wprowadzenie różnych ograniczeń ilościowych, poprzez ustalanie kwot kontyngentów, czyli ilości towarów, które mogą być zaimportowane.

• wprowadzenie kontyngentów, ale do ilości towarów, które mogą być zaimportowane do krajów

- wprowadzenie pozwoleń na import - licencja

• ustalenie wymagań odnośnie sprowadzanych towarów, np. sanitarne

• popieranie własnej produkcji i eksportu poprzez stosowanie tzw. opłat do eksportu, w przypadku UE powszechnie stosuje się dopłaty do eksportu produktów rolnych.

W krajach rozwiniętych gospodarczo stosuje się również:

- Gwarancje kredytowe na eksport, które zmniejszają ryzyko wysyłki towarów przez eksporterów- w przypadku kiedy importer nie wnosi opłaty na rzecz eksportera jego strata może być pokryta przez udzielaną gwarancję kredytową. Instrument ten znacznie przyczynia się do wzrostu eksportu towarów i usług.

- EMBARGO- zakaz wywozu określonych wyrobów do określonego kraju. Jest nakładane z różnych względów politycznych, np. embargo wysyłki towarów do Iraku w okresie rządu Sadama Husajna, zakaz wywozu z UE broni zaawansowanej i uzbrojenia do Chin.

WSKAŹNIKI HANDLU ZAGRANICZNEGO:

1. Saldo wymiany handlowej

Saldo (+) eksport > import

Saldo (-) eksport < import

Saldo wymiany handlowej jest różnicą między eksportem towarów i usług z importem towarów i usług.

W Polsce saldo jest niekorzystne od wielu lat, wykazuje bardzo wysoki deficyt (w 1998r. przy eksporcie wynoszącym ok. 25 mld $, deficyt wynosił 18,5 mld $). Powoduje to znaczną utratę ilości miejsc pracy, w Polsce szacowano w 1998r. 1mln. miejsc pracy na rzecz krajów najbardziej rozwiniętych gospodarczo. W roku 2004 deficyt wynosił 11,5 mld Euro.

2. Struktura wymiany handlowej - jakie towary dominujące są po stronie eksportu i importu. W przypadku Polskich obrotów po stronie importu i eksportu dominują wyroby przemysłowe przetworzone -struktura Polskiego eksportu jest coraz korzystniejsza, ponieważ spada udział eksportu surowców.

3. Kurs walutowy - stosunek ilości jednostek waluty krajowej w stosunku do jednostek walut wymienialnych

1 Euro ≈4,15 zł

1 USD ≈3,10 zł

Kurs walutowy przyczynia się do opłacalności eksportu lub jego spadku. Silny złoty powoduje, że eksport staje się mniej opłacalny. Opłacalny staje się import. Natomiast osłabienie złotego wzmacnia pozycję eksporterów i podraża sprowadzany do Polski import towarów i usług.

4. „Terms of trade” -stosunek średnich cen uzyskiwanych w imporcie w stosunku do średnich cen uzyskiwanych w eksporcie. Wskaźnik ten pokazuje w jakim stopniu zmienia się opłacalność eksportu towarów w stosunku do towarów importowanych.

Temat: BILANS PŁATNICZY

Pojęciem szerszym w stosunku do bilansu handlowego jest bilans płatniczy. Pokazuje on saldo wszystkich rozliczeń za granicą.

Bilans płatniczy składa się:

• rachunek obrotów pieniężnych - najważniejszą pozycję stanowi saldo wymiany handlowej w zakresie eksportu i importu towarów. Bilans ten uzupełniany jest o saldo różnych usług: transportowe, turystyczne itd. W przypadkach niektórych krajów, chociaż wymiana handlowa towarami wykazuje deficyt ( Hiszpania zarabia nwet do 30 mld $ w skali roku Włochy, Francja, Grecja, Szwajcaria, Austria) w niektórych krajach saldo uzyskuje się z tytułu usług w zakresie transportu np. Grecja, Norwegia. Wpływy z tego tytułu znacznie niwelują deficyt w wymianie transportowej. W ramach tych wskaźników uwzględnia się przekazy pieniężne uzyskiwane z zagranicy oraz różne przekazy rządowe. W Polsce znaczną pozycję stanowią obroty nie skonsolidowane, dotyczące sprzedaży na granicy wschodniej i zachodniej, towarów na bazarach, cudzoziemców z Niemiec, Ukrainy, Białorusi czy Rosji i z tego tytułu uzyskano w roku 2004 większe saldo o 4 mln.

• rachunek obrotów kapitałowych -przepływ kapitału do danego kraju i odpływ oraz ustalenie salda. Najważniejszą pozycję stanowią zagraniczne inwestycje bezpośrednie - wykupywanie udziałów w istniejących firmach, budowa nowych obiektów, inwestycje portfelowe, które są związane z zakupem różnych papierów wartościowych.

Rachunek ten ( o ile występuje saldo dodatnie) ma wpływ na poprawę całkowitego bilansu płatniczego. Polski przepływ kapitału zagranicznego do Polski jest znacznie wyższy niż odpływ. W sumie od początku transformacji napłynęło ponad 60 mld $ ze stałą tendencję wzrostową.

• rachunek zmian rezerw rządowych -gromadzenie obcych środków płatniczych np. Euro w $ i innych walutach, a także gromadzenie kruszców szlachetnych, np. złota, platyny.

Rezerwy mogą być uruchomione wówczas, kiedy brakuje dostatecznych środków na utrzymanie bilansu płatniczego.

Jest to jeden ze sposobów wyrównania deficytu płatniczego. W Polsce rezerwy obecnie są szacowane na 40 mld. $. Deficyt można również pokrywać zaciąganymi pożyczkami z tzw. międzynarodowych instytucji finansowych: Banki Światowe, czy też zagraniczne Banki komercyjne. Jednak tego typu działania powodują narastanie zadłużenia zagranicznego. W Polsce bilans płatniczy od początku transformacji jest ujemny. Mimo redukcji zadłużenia ekonomicznego na początku lat 90 o połowę, do chwili obecnej znacznie narosła do 115 mld. $ z czego połowa przypada na zadłużenie zagraniczne przedsiębiorstw działających w Polsce, a druga na zadłużenie skarbu państwa. Sytuacja taka będzie powodowała w najbliższych latach konieczność spłaty zadłużenia, a obecnie obsługa ruchu zagranicznego jest bardzo znaczącą pozycją w wydatkach budżetu państwa.

23

C

D

A

B

E

---