Sprawa 6/64
Flaminio Costa v. ENEL - pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego przed normami krajowymi
STAN FAKTYCZNY
Adwokat Flaminio Costa uważał, że ustawa nr 1643, uchwalona we Włoszech 6.12.1962 r. dotycząca znacjonalizowania wytwarzania i dystrybucji energii elektrycznej, oraz dekrety Prezydenta, mające na celu wykonanie przepisów tej ustawy, naruszały przepisy art. 97, 88, 44, 31 TWE. W związku z tym wystąpił do Giudice Conciliatore (sądu pokoju) w Mediolanie przeciwko E.N.E.L. (Ente nazionale energia elettrica). Sąd ten wystosował pytanie prejudycjalne do ETS w trybie określonym art. 234 TWE o interpretację w/w przepisów.
Artykuł 97
1. W przypadku gdy istnieje obawa, że przyjęcie lub zmiana przepisu ustawowego, wykonawczego lub administracyjnego może spowodować zakłócenia w rozumieniu artykułu 96, Państwo Członkowskie, które chce to uczynić podejmuje konsultacje z Komisją. Po przeprowadzeniu konsultacji z Państwami Członkowskimi Komisja zaleca zainteresowanym Państwom właściwe środki w celu uniknięcia tego zakłócenia.
2. Jeśli Państwo, które chce przyjąć lub zmienić przepisy krajowe nie zastosuje się do zalecenia Komisji, nie może żądać od innych Państw Członkowskich, w zastosowaniu artykułu 96, zmiany ich przepisów krajowych w celu wyeliminowania tego zakłócenia. Jeśli Państwo Członkowskie, które nie zastosowało się do zalecenia Komisji, powoduje zakłócenie wyłącznie na własną szkodę, postanowienia artykułu 96 nie mają zastosowania.
Artykuł 88
1. Komisja we współpracy z Państwami Członkowskimi stale bada systemy pomocy istniejące w tych Państwach. Proponuje im ona stosowne środki konieczne ze względu na stopniowy rozwój lub funkcjonowanie wspólnego rynku.
2. Jeśli Komisja stwierdzi, po wezwaniu zainteresowanych stron do przedstawienia uwag, że pomoc przyznana przez Państwo lub przy użyciu zasobów państwowych nie jest zgodna ze wspólnym rynkiem w rozumieniu artykułu 87, lub że pomoc ta jest nadużywana, decyduje o zniesieniu lub zmianie tej pomocy przez dane Państwo w terminie, który ona określa.
Jeśli dane Państwo nie zastosuje się do tej decyzji w wyznaczonym terminie, Komisja lub każde inne zainteresowane Państwo może, na zasadzie odstępstwa od postanowień artykułów 226 i 227, wnieść sprawę bezpośrednio do Trybunału Sprawiedliwości.
Na wniosek Państwa Członkowskiego Rada, stanowiąc jednomyślnie, może zdecydować, że pomoc, którą to Państwo przyznaje lub zamierza przyznać, jest uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem, na zasadzie odstępstwa od postanowień artykułu 87 lub rozporządzeń przewidzianych w artykule 89, jeśli wyjątkowe okoliczności uzasadniają taką decyzję. Jeśli w odniesieniu do danej pomocy Komisja wszczęła procedurę przewidzianą w pierwszym akapicie niniejszego ustępu, wystąpienie zainteresowanego Państwa z wnioskiem skierowanym do Rady powoduje zawieszenie tej procedury do czasu zajęcia stanowiska przez Radę.
Jednakże jeśli Rada nie zajmie stanowiska w terminie trzech miesięcy od wystąpienia z wnioskiem, Komisja wydaje decyzję w sprawie.
3. Komisja jest informowana, w czasie odpowiednim do przedstawienia swych uwag, o wszelkich planach przyznania lub zmiany pomocy. Jeśli uznaje ona, że plan nie jest zgodny ze wspólnym rynkiem w rozumieniu artykułu 87, wszczyna bezzwłocznie procedurę przewidzianą w ustępie 2. Dane Państwo Członkowskie nie może wprowadzać w życie projektowanych środków dopóki procedura ta nie doprowadzi do wydania decyzji końcowej.
Artykuł 44
Z zastrzeżeniem postanowień przewidzianych w niniejszym Traktacie Państwa Członkowskie nie wprowadzają nowych ograniczeń w zakresie przedsiębiorczości na swych terytoriach w stosunku do obywateli innych Państw Członkowskich.
Artykuł 31
1. Państwa Członkowskie dostosowują stopniowo monopole państwowe o charakterze handlowym w taki sposób, aby z upływem okresu przejściowego wykluczona była wszelka dyskryminacja między obywatelami Państw Członkowskich w stosunku do warunków zaopatrzenia i zbytu.
Postanowienia niniejszego artykułu stosują się do każdego podmiotu, za pośrednictwem którego Państwo Członkowskie z mocy prawa lub faktycznie, bezpośrednio lub pośrednio, kontroluje, kieruje lub wpływa w stopniu odczuwalnym na przywóz lub wywóz w stosunkach między Państwami Członkowskimi. Postanowienia te stosują się także do monopoli delegowanych przez państwo innym podmiotom.
2. Państwa Członkowskie powstrzymują się od wszelkich nowych środków sprzecznych z zasadami określonymi w ustępie 1 lub ograniczających zakres stosowania artykułów dotyczących zniesienia ceł i ograniczeń ilościowych między Państwami Członkowskimi.
3. Harmonogram wprowadzania środków przewidzianych w ustępie 1 powinien być dostosowany do trybu usuwania ograniczeń ilościowych na te same produkty, przewidzianego w artykułach 30-34 włącznie.
Jeżeli dany produkt podlega monopolowi krajowemu o charakterze handlowym tylko w jednym lub kilku Państwach Członkowskich, Komisja może zezwolić innym Państwom Członkowskim na stosowanie środków zabezpieczających, których warunki i tryb sama ustala, tak długo dopóki nie nastąpi dostosowanie przewidziane w ustępie 1.
4. W przypadku monopolu o charakterze handlowym, obejmującego regulację zmierzającą do ułatwienia zbywania lub podnoszenia wartości produktów rolnych, w stosowaniu norm niniejszego artykułu należy zapewnić równoważne gwarancje w zakresie zatrudnienia i poziomu życia zainteresowanych producentów, uwzględniając tryb możliwych dostosowań oraz niezbędnych specjalizacji.
5. Zobowiązania Państw Członkowskich zachowują moc obowiązującą tylko w takim zakresie, w jakim zgodne są one z istniejącymi umowami międzynarodowymi.
6. Począwszy od pierwszego etapu, Komisja kieruje zalecenia dotyczące sposobu i tempa przystosowania przewidzianego w niniejszym artykule.
STANOWISKA UCZESTNIKÓW POSTĘPOWANIA
Rząd włoski |
Powód - Flaminio Costa |
Komisja Europejska |
Sądowi pokoju (pierwszej instancji) chodzi o stwierdzenie, czy ustawa włoska jest zgodna z TWE, a ponieważ w sporze ma być stosowane prawo wewnętrzne, nie zaś prawo wspólnotowe, to ewentualna niezgodność prawa krajowego z TWE nie ma wówczas znaczenia
|
Sąd pokoju wystąpił nie o rozstrzygnięcie merytoryczne, lecz jedynie o wykładnię przepisów
|
|
Powołanie się powoda na niewłaściwy przepis prawny - art. 234 odnosi się do orzekania przez Trybunał Sprawiedliwości w trybie prejudycjalnym o wykładni TWE, nie zaś w kwestii zgodności prawa wewnętrznego z prawem wspólnotowym
|
Trybunał Sprawiedliwości ma obowiązek dokonać wykładni Traktatu, jeśli odpowiedni sąd rozstrzygający spór w pierwszej instancji zwróci się do niego z odpowiednim wnioskiem
|
Trybunał Sprawiedliwości rozpatrując wniosek złożony w trybie art. 234 nie ma obowiązku badania przyczyn, dla których wniosek ten przedstawiono, ani też wnikania, czy odpowiednie przepisy mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu
|
Kontrola zgodności prawa krajowego z prawem wspólnotowym byłaby dopuszczalna jedynie w trybie art. 226 i art. 227
|
|
|
Artykuł 226
Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy niniejszego Traktatu, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag.
Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości.
Artykuł 227
Każde Państwo Członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości, jeśli uznaje, że inne Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy niniejszego Traktatu.
Zanim Państwo Członkowskie wniesie przeciwko innemu Państwu Członkowskiemu skargę opartą na zarzucanym naruszeniu zobowiązania, które na nim ciąży na podstawie niniejszego Traktatu, powinno wnieść sprawę do Komisji.
Komisja wydaje uzasadnioną opinię, po umożliwieniu zainteresowanym Państwom przedstawienia na zasadzie spornej uwag pisemnych i ustnych.
Jeśli Komisja nie wyda opinii w terminie trzech miesięcy od wniesienia sprawy, brak opinii nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybunału Sprawiedliwości.
Artykuł 234
Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym:
o wykładni niniejszego Traktatu;
o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje Wspólnoty i EBC;
o wykładni statutów organów utworzonych aktem Rady, gdy te statuty przewidują.
W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania.
W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości
ORZECZENIE
ETS zarzucił sądowi krajowemu złe sformułowanie pytania, gdyż na podstawie art. 234 nie może on stwierdzić, czy ustawa krajowa jest zgodna z traktatem a jedynie dokonać interpretacji w/w artykułów.
W odpowiedzi na stanowisko rządu włoskiego ETS stwierdził, że:
traktat EWG ustanowił własny porządek prawny, który został włączony do systemu prawnego państw członkowskich po jego wejściu w życie i który sądy krajowe mają obowiązek stosować
„Powołując do życia Wspólnotę na czas nieokreślony, z własnymi instytucjami, osobowością, zdolnością prawną oraz prawem występowania na arenie międzynarodowej, a zwłaszcza wyposażając ją w rzeczywiste uprawnienia wynikające z ograniczenia suwerenności przez państwa członkowskie oraz przekazania kompetencji na rzecz Wspólnoty, państwa członkowskie ograniczyły swoje suwerenne prawa i w ten sposób stworzyły system prawny, które wiąże zarówno te państwa jak i ich obywateli”
prawo traktatowe nie może zostać uchylone przez przepisy prawa krajowego
pierwszeństwo prawa wspólnotowego potwierdza art. 249 TWE - rozporządzenie wiąże w całości i jest stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich
państwa członkowskie mogą działać jednostronnie jedynie na mocy szczególnych postanowień oraz na wniosek o przyznanie odstępstw
prawu traktatowemu nie można przeciwstawić w postępowaniu sądowym jakiegokolwiek aktu prawa krajowego, gdyż byłoby to równoznaczne z utratą przez to prawo charakteru wspólnotowego i zakwestionowaniu podstaw prawnych Wspólnoty
jeśli pojawiają się problemy, dotyczące interpretacji Traktatu, należy zastosować art. 234 niezależnie od jakiegokolwiek przepisu krajowego
INTERPRETACJA ARTYKUŁÓW
Art. 97 - Jeśli istnieje obawa, że wprowadzenie jakiegoś przepisu w państwach członkowskich może naruszyć warunki konkurencji na wspólnym rynku, dane państwa członkowskie wraz z innymi zainteresowanymi p. powinno skonsultować się z Komisją, która zleca im podjęcie określonych działań. Jeśli dane państwo członkowskie nie zastosuje się do tych zaleceń, nie może wymagać od innych p. ich przestrzegania.
nie stosowane bezpośrednio - zobowiązanie konsultacji dotyczy jedynie państw i nie nadaje ich obywatelom uprawnień do wszczynania postępowania przeciwko państwom członkowskim lub Komisji.
Art. 88 - Komisja wraz z państwami członkowskimi kontroluje systemy pomocy istniejące w tych p. Jeśli stwierdzi, że dana pomoc jest niezgodna ze wspólnym rynkiem, określonym w art. 87 lub jest ona nadużywana, określa termin zmiany lub zniesienia tej pomocy. Jeśli dane państwo nie zastosuje się do poleceń Komisji, Komisja lub inne państwo członkowskie może złożyć skargę do ETS. Dane państwo członkowskie może jednak złożyć wniosek do Rady o uznanie tej pomocy na zasadzie wyjątku. Rada ma 3 miesiące na podanie swojego stanowiska.
cel - stopniowe cofnięcie pomocy państwowej i zapobieganie ewentualnym zagrożeniom dla konkurencji, spowodowanym przez uprzywilejowanie niektórych przedsiębiorstw lub produktów,
nie stosowane bezpośrednio - państwa jako takie zobowiązały się do informowania Komisji o planowanej pomocy, nie wypływa stąd więc prawo dla podmiotów indywidualnych do występowania przeciwko państwu członkowskiemu ani przeciw Komisji;
Art. 44 - państwa członkowskie nie mogą ograniczać na swoim terenie działalności gospodarczej obywateli innych państw członkowskich
stosowany bezpośrednio, gdyż może bezpośrednio wpływać na stosunki prawne między państwami członkowskimi a ich obywatelami - nadaje jednostkom uprawnienia podlegające ochronie sądów krajowych,
państwo członkowskie narusza ten przepis, gdy obywatele innych państw członkowskich prowadzący działalność na terenie danego p. zostaną poddani surowszym wymogom niż obywatele tego p., niezależnie od formy prawnej przedsiębiorstwa,
Art. 31 - monopole państwowe o charakterze handlowym nie mogą bezpośrednio ani pośrednio powodować dyskryminacji między obywatelami państw członkowskich
stosowany bezpośrednio, gdyż może bezpośrednio wpływać na stosunki prawne między państwami członkowskimi a ich obywatelami,
podwójne zobowiązanie - dostosowanie monopoli krajowych i niepodejmowania sprzecznych z tym art. działań,
dot. towarów, które mogą być przedmiotem konkurencji i handlu między państwami członkowskimi oraz odgrywających ważną rolę w tym handlu;
sąd krajowy ma ocenić, czy dana działalność gospodarcza, przeciw której wytoczono postępowanie, narusza w ten sposób w/w zakaz dyskryminacji
UWAGI
Po raz pierwszy zaakceptowano absolutny prymat prawa wspólnotowego nad prawem wewnętrznym
Wspólnoty posiadają kompetencje wynikające z ograniczenia kompetencji lub delegacji pewnych uprawnień przez państwa członkowskie na ich rzecz → prawo wspólnotowe tworzy specyficzny porządek prawny i jest usytuowane między prawem wewnętrznym i prawem międzynarodowym
Wyrok w sprawie Costa v. ENEL jest rozwinięciem orzeczenia w sprawie 6/60 Humblet v. Belgia. Stwierdzono w nim, że w razie niezgodności przepisów prawa krajowego z prawem wspólnotowym państwo powinno zmienić swoje ustawodawstwo i wypłacić ewentualne odszkodowanie → monistyczna koncepcja prawa