Grecka sztuka
Z epoki neolitu zachowało się dość wiele zabytków, szczególnie w Tesalji (domy o planach prostokątnych i owalnych, wzgl. apsydalnych). W epoce brązu rozwija się na ziemiach greckich sztuka zwana mykeńską (ob. Kreteńsko-mykeńska sztuka), którą głównie znamy z Argolidy i Beocji. Właściwa sztuka grecka zaczyna się dopiero w początkach II. tysiąclecia prz. Chr. z okresem żelaza. Jest to epoka t. zw. stylu g e o m e t r y c z n e g o (wieki IX-VIII. prz. Chr.).
A r c h i t e k t u r a . Z epoki stylu geometrycznego zachowały się tylko nieliczne reszty świętych okręgów, wzgl. świątyń greckich, podobnie jak z następnego po niej okresu o r j e n t a l i z u j ą c e g o (w. VII.). Genezy świątyni greckiej nie udało się dotąd wytłumaczyć całkowicie, są na ten temat różne teorje, które uwzględniają zależność świątyni greckiej od domu północnego (typ prostokątny; t. zw. m e g a r o n ), od domu submykeńskiego, drewnianego, motywów egipskich, jak kolumna i t. d. Zasadniczy plan świątyni greckiej jest w każdym razie prostokątny; składa się z wydłużonej sali i przedsionka. Ściany są z kamienia, belkowanie i dach z drzewa, części dekoracyjne mogą być z gliny, jak metopy w świątyni Apollina w Termos. Następnie świątynia otrzymuje kolumny przed przedsionkiem lub wieniec kolumn dokoła; wieniec ten może być podwojony i w ogóle w tym kierunku istnieje szereg warjantów architektonicznych. Główne części dekoracji architektonicznej są: f r y z , p r z y c z ó ł k i i m e t o p y . Najbardziej charakterystyczną cechą świątyni pozostaje jednak zawsze k o l u m n a ; charakter kolumn prowadzi do wyodrębnienia poszczególnych t. zw. porządków architektonicznych. Do najstarszych należą świątynie: Hery w Olimpji, Apollina w Termos i Heraion argiwskie, wczesną fazę rozwojową przedstawia świątynia w Prinias na Krecie; wczesne są także świątynie w Wielkiej Grecji i na Sycylji. Pierwszy okres wielkiego rozwoju architektury greckiej przypada na w. VI., epokę a r c h a i z m u ; widać już wtedy ukształtowanie się dwu zasadniczych stylów: d o r y c k i e g o i j o ń s k i e g o . Świątynie doryckie są raczej wydłużone; kolumna dorycka jest krótsza i cięższa, belkowanie cięższe; w jońskim stylu widać większą dążność do lekkości i wdzięku. Z archaicznych doryckich wymienić można świątynie: Afai na Eginie, Hekatompedon na Akropolis ateńskiej, w Koryncie, w Assos i wiele świątyń w płd. Italji i na Sycylji; z jońskich: Artemidy w Efezie, Hery na Samos, skarbiec w Delfach. Po wojnach perskich powstaje bardzo żywy ruch na polu architektury, o czym świadczy szereg nowych świątyń. Marmur jest wtedy używany często. Za czasów Peryklesa powstają na Akropolis ateńskiej wspaniałe budowle, wykonane całkowicie z marmuru, w pierwszym rzędzie Partenon, ukończony ok. 438 przed Chr., ozdobiony przyczółkami, fryzem i metopami, związanymi z twórczością szkoły Fidjasza. Obok stylu doryckiego, wysuwa się teraz na lądzie styl joński. Już Propileje na Akropolis, ukończone 432 r. mają wewnątrz kolumny jońskie. Obok nich powstaje piękna mała jońska świątynia Nike, później attycko-joński Erechteion ze sławną halą Kor W. IV. w. charakter architektury zmienia się; staje się ona bardziej różnorodną i bogatszą. Wymienić tu można świątynię Ateny w Tegei Skopasa, okrągłą budowlę, t. zw. Tolos w Epidaurze, teatr w Epidaurze. W Małej Azji powstają również świątynie jońskie, jak odbudowana świątynia Artemidy w Efezie, świątynia Ateny w Prienie, mauzoleum w Halikarnasie. Kolumna k o r y n c k a nie stanowi nowego stylu, a różni się od jońskiej właściwie w zasadzie tylko kapitelem. W epoce h e l l e n i s t y c z n e j architektura staje się przedewszystkim dworską. W nowych stolicach powstają bogate świątynie, pałace (n. p. w Pergamonie), teatry, termy, gimnazja, hale sądowe i targowe i t. d. Pod wpływem Wschodu panuje zamiłowanie do bogactwa motywów i dekoracyjności.
R z e ź b a . Od początków kultury greckiej istniały małe s t a t u e t k i gliniane i brązowe, przedstawiające ludzi lub zwierzęta, o charakterze przeważnie wotywnym. Rzeźba m o n u m e n t a l n a powstaje dopiero współcześnie z monumentalną architekturą sakralną, a więc w w. VII. Pierwotnie używano drzewa i miękkiego wapienia potem marmuru, jak również brązu. Najstarsze posągi bóstw czy ludzi wskazują na wpływy egipskie; są wtedy dwa zasadnicze typy: nagiej postaci męskiej (typ t. zw. Apollina) i udrapowanej postaci kobiecej. Pochodzą one z wysp morza Egejskiego i z lądu stałego. Z innych typów archaicznych wymienić należy: postać uskrzydloną leżącą (t. zw. Nike) oraz postać siedzącą. Ważną serję archaicznych posągów stanowią t. zw. Kory z Akropolis ateńskiej. Wcześnie rozwija się także rzeźba w W. Grecji i na Sycylji (metopy z Selinuntu). Od początków jednak widać pewne, czasami dość silne różnice między rzeźbą dorycką a jońską. — Rzeźba brązowa kwitnie przedewszystkim na Samos, a potem na Peloponezie w Sikjonie, Argos i na Eginie. Do tego zasięgu odnieść można Woźnicę z Delf (ok. 475 r.), przyczółki świątyni Afai na Eginie i t. d. Znajomość anatomii ciała ludzkiego postępuje naprzód. Konwencjonalizm (m. i. t. zw. archaiczny uśmiech) ustępuje miejsca swobodzie. Głównemi tematami stają się posągi bóstw i atletów, lecz kwitnie także rzeźba architektoniczna i reljef (szczególnie nagrobkowy). Ważne miejsce zajmują rzeźby świątyni Zeusa w Olimpji. W połowie V. w. działa Myron, twórca męskich posągów bronzowych (Dyskobol). Osobny rozdział stanowi sam dla siebie F i d j a s z (ob.), twórca posągów: Ateny w Partenonie i Zeusa w Olimpji oraz in. dzieł. Do sztuki jego wzgl. jego szkoły (Alkamenes, Kresilas i i.) zbliżona jest znaczna liczba rzeźb. Działalność Fidjasza stanowi najsilniejsze natężenie idealizującego realizmu rzeźby greckiej. Głównym przedstawicielem kierunku peloponeskiego jest w V. w. P o l i k l e t , tworzący postacie atletów (Doryforos, Amazonka): z jego osobą jest złączony t. zw. kanon w rzeźbie greckiej. Od IV. w. widoczny jest w rzeźbie naturalizm. Główni rzeźbiarze tego czasu są S k o p a s , P r a k s y t e l e s , L i z y p . Skopas rzeźbił posągi bogów i bohaterów o dramatycznym napięciu (rzeźby w Tegei); Praksyteles akcentował wdzięk i miękkość formy (Hermes z Dionizosem, Afrodyta knidyjska), wywarł też wielki wpływ na dalsze losy rzeźby greckiej. Lizyp tworzył posągi atletów (Apoksjomenos), a przedewszystkiem wspomnieć trzeba jego portrety Aleksandra W. W okresie hellenistycznym rzeźba dochodzi do silnego naturalizmu; widać zamiłowanie do oddawania afektów. W Pergamonie powstaje wielka grupa brązowa jako upamiętnienie zwycięstwa nad Gallami; za Eumenesa II. powstaje tamże wielki ołtarz zdobny fryzem: walka bogów z Gigantami. W związku z tą szkołą stoją: t. zw. Byk Farnese i grupa Laokoona. Bardzo żywe życie artystyczne panowało na innych dworach, szczególnie w Aleksandrji.
M a l a r s t w o . Wszystkie wielkie dzieła malarstwa greckiego zaginęły. Odtwarzamy jego historię na mocy malarstwa wazowego, różnych dzieł rzemieślniczych, jak malowane stele (n. p. z Tesalji i z Aleksandrji), reszt polichromii na innych zabytkach (n. p. na sarkofagach), oraz wzmianek literackich. — W m a l a r s t w i e w a z o w e m wyróżnia się style: geometryczny, (w. IX.— VIII.), o r j e n t a l i z u j ą c y (w. VII.), c z a r n o- f i g u r o w y , c z e r w o n o- f i g u r o w y . Osobne klasy stanowią biało gruntowane lecyty attyckie i wielobarwna ceramika hellenistyczna. — Wielkie malarstwo zaczyna się w w. V.; w pierwszej jego połowie działają w Atenach: P o l i g n o t , M i k o n , P a n a i n o s . Polignot malował w Atenach (dekoracja malarska w Stoa Poikile) i w Delfach (Zajęcie Troi, Odyseusz w Hadesie). Agatarchos, a szczególnie Apollodoros ok. poł. V. w. dążą już do stworzenia efektów perspektywicznych; wszyscy ci malarze mieli b. ograniczoną skalę kolorystyczną; dzieła ich należy sobie raczej wyobrażać jako wielkie kolorowane rysunki. W końcu V. w. działają Zeuksis i Parrhasios. Z innych wspomnieć należy: Pamfilosa, Pausiasa, Eufranora, Nikiasa. Za Aleksandra W. pierwsze miejsce zajmuje Apelles z Kolofonu (Afrodite anadyomene); z późniejszych należy wymienić Timomachosa (Medea). W epoce hellenistycznej kwitnie malarstwo rodzajowe i pejzaż, prawdopodobnie głównie w Aleksandrji. Powstają także wtedy pierwsze greckie ilustrowane rolki.
P r z e m y s ł a r t y s t y c z n y jest najstarszą dziedziną twórczości artystycznej Greków. Na pierwszy plan wybija się c e r a m i k a . Grecy stworzyli wielką rozmaitość form naczyń, jak amfora, krater, lecyta i i., służących do celów domowych, kultowych, toaletowych i t. d. i doszli wtem do niezwykłej umiejętności; ceramika grecka jest jednym z najbardziej konsekwentnie rozwiniętych działów sztuki greckiej. Z metali wyrabiano części uzbrojenia, naczynia (szczególnie w epoce hellenistycznej: srebrne i złote), kandelabry i i. Z ł o t n i c t w o znamy z szeregu zabytków z grobów i depozytów w świątyniach; znamy też diademy, kolczyki, naszyjnik i t. d. G e m m y (ob.), służące jako pieczęcie, powstały ze wschodnich zwyczajów pieczętowania (skarabeusze, cylindry). Zachowała się także pewna liczba zabytków z kości słoniowej i drzewa; tkaniny — z bardzo małymi późnymi wyjątkami — nie przetrwały do naszych czasów.