Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury mykeńskiej spowodowanym w głównym stopniu najazdem Dorów. Za czas jej trwania przyjmuje się okres od ok. 1200 p.n.e. do I w. p.n.e., czyli do czasu podboju starożytnej Grecji przez Rzymian.

Jednak wraz z podbojem rzymskim, nie skończył się definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści nadal tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby kolekcjonerów rzymskich. Najczęściej ich dzieła były kopiami znanych wcześniej dzieł greckich. Dzięki tej działalności znamy wygląd wielu rzeźb, których oryginały zaginęły lub zostały zniszczone. Sztuka grecka (m.in. właśnie dzięki kopiom) wywarła przeogromny wpływ na rozwój sztuki rzymskiej. Jednak wraz ze zmianami politycznymi skończyła się jej samodzielność.

Sztukę starożytnej Grecji dzielimy na trzy okresy:

- okres archaiczny
- okres klasyczny
- okres hellenistyczny

Okres archaiczny (1100 - 400 r. p.n.e.)

- silne ośrodki - miasta-państwa (polis) rywalizują na polach gospodarczym i kulturalnym - szybki rozwój
-  VIII - VI w. p.n.e. - Wielka Kolonizacja

-  IX w. p.n.e. - Grecy przejmują alfabet od Fenicjan i wzbogacają o brakujące samogłoski - pierwszy alfabet literowy

- pierwsze udokumentowane igrzyska olimpijskie - rok 776 p.n.e - połączone z uroczystościami religijnymi
- doskonalenie sprawności fizycznej i zafascynowanie ludzkim ciałem

- początek teatru greckiego “trójjedyna chorea” - sztuka łącząca muzykę, taniec, poezję opartą na zasadzie rytmu 
- rozwój kultury greckiej w VI w. p.n.e. - rozkwit poezji lirycznej (Safona), poezji epickiej (Hezjod), filozofii (ścisły związek z naukami przyrodniczymi - Pitagoras, Heraklit), poematy epickie (Homer)

 

- bogowie wyobrażani w postaci ludzkiej
- powstały style architektoniczne: dorycki i joński (VIII w. p.n.e.)
- rozwój ceramiki

Rzeźba

Materiały rzeźbiarskie:

- drewno
- wapień 

Cechy rzeźby okresu archaicznego:

- widoczny wpływ Wschodu (kanonu egipskiego)
- posągi idealnych, pięknych ludzi
- najczęściej spotykane są rzeźby kurosa (nagiego młodzieńca, często zwycięzcy igrzysk sportowych) i kory (przyodzianej w luźne szaty dziewczyny)
- postacie ukazywane są w postawie stojącej, siedzącej, czasem kroczącej (z jedną nogą lekko wysuniętą), zazwyczaj z uśmiechem na twarzy (archaiczny uśmiech) 
- rzeźby są zwarte, zamknięte, blokowe, o ustawieniu frontalnym
- kompozycja jest statyczna
- oś symetrii wyraźnie wyczuwalna

Kora z Samos, ok. 570 - 560 p.n.e.

Kuros - Apollo z Tenei, VI w. p.n.e.

Woźnica z Delf, okr. Klasyczny

Ceramika

- w dekoracji wyrobów ceramicznych - wielobarwne wyobrażenia fantastycznych zwierząt (sfinksów, gryfów, syren) oraz gatunków nie spotykanych w Grecji - panter, tygrysów.

- wśród wzorów roślinnych - pąki lotosu, palmety, rozety.

- nowa metoda zdobienia - rycie wzorów, w miejsce wcześniejszej dekoracji malarskiej

Styl geometryczny

- charakteryzuje się powtarzającymi się wzorami geometrycznymi

- bardzo popularny przed VII wiekiem p.n.e.

- naczynia prawie całkowicie pokrywano czarnym firnisem, pozostawiając jedynie pasy w kolorze gliny, które zdobiły powtarzające się koła lub meandry

- w VIII wieku p.n.e. pojawiały się sylwetki zwierząt i sceny figuralne

- używany również do zdobienia murów i tkanin.

Styl orientalizujący

- w dekoracji amfory dominują wschodnie rośliny i postacie zwierząt (rzeczywiste i mityczne).

Styl czarnofigurowy

- technika polegała na użyciu firnisu, którym malowano postaci i przedmioty; przy odpowiednim wypalaniu firnis nabierał czarnego koloru a reszta naczynia - czerwonego

- oszczędność efektów kolorystycznych - głównie dwie barwy - czarna i czerwon

- umiar dekoracji - ograniczała się do obrazu o przejrzystej, nieskomplikowanej kompozycji figuralnej, w której wyraziście rysują się na czerwonym tle czarne sylwetki. Oddają one surowość sztuki greckiej tego okresu.

- przede wszystkim postaci bogów i ludzi-bohaterów; sceny mityczne i biesiadne.

Styl czerwonofigurowy

W malarstwie czerwonofigurowym częstsze stają się malowidła ukazujące akcję - np. sceny tańca, zawodów sportowych itp. Postacie ludzkie ukazywane były coraz częściej przy zastosowaniu skrótów perspektywistycznych, dbałość o detale przyczyniała się do coraz większego realizmu ukazywanych scen. Artyści zwracali też uwagę na dobór tematyki dekoracji do kształtu i przeznaczenia naczynia. Dzięki odpowiedniemu wypalaniu uzyskiwano czerwone postaci na czarnym tle. Technika ta była łatwiejsza i dawała lepsze efekty artystyczne niż styl czarnofigurowy. Przy jej wykorzystaniu powstały największe dzieła malarstwa wazowego.

Waza w stylu geometrycznym

Waza w stylu orientalizującym

Waza w stylu czarnofigurowym -Achilles i Ajaks grający w kości; Eksekias; precyzja, przejrzysta kompozycja, wydłużone proporcje

 

Czerwonofigurowa waza Francis; Klitias (wyk. Ergotimos); krater wolutowy ateński; ok. 570 p.n.e.; dekoracja ujęta jest w 6. horyzontalnych pasach, przedstawia sceny z mitów greckich

Czarnofigurowa amfora panatenajska - opakowanie nagrody dla zwycięskich atletów, uczestników igrzysk panatejskich; Euphiletosa, Lidos, Kleofrades, Malarz Berliński; przedstawia z jednej strony boginię Atenę, a z drugiej dyscyplinę sportową, za jaką przyznawana była nagroda

Okres klasyczny (V wiek - poł. IV w. p.n.e.)  („złoty okres kultury greckiej”)

 

Architektura

- miasta budowane z prostopadłymi ulicami
- podział na dzielnice miejskie
- domy mieszkalne na planie prostokąta
- najważniejszym miejscem w mieście była agora otoczona przez portyki kolumnowe (stoa)
- udoskonalono styl dorycki i joński

- odchodzenie od doryckiej zasady tryglifów
- budowle stają się coraz smuklejsze 
- dekoracyjne wnętrza
- wpływ architektury wschodu - tendencja do wznosenia ogromnych budowli (świątynia Artemidy w Efezie) 

- upowszechnił się nowy typ świątyni - tolos, wznoszony na planie koła w porządku doryckim lub jońskim otoczony zewnętrzną, zazwyczaj wykonaną w porządku korynckim, kolumnadą

- budowle świeckie pełniące funkcję propagandową, tzw. pomniki honoracyjne,  gmachy posiedzeń władz, magazyny, teatry, gimnazjony 

 

Partenon w Atenach (447 - 432 r. p.n.e.); Iktinos i Kallikrates; el. Rzeźbiarskie - Fidiasz; porz. dorycki + el. Porz. jońskiego (4 jońskie kolumny w pom. zach., fryz panatenajski - na ścianach celli); krzywizny pionowe i poziome korygowały zniekształcenia powstające przy oglądaniu budowli (wybrzuszenie stylobatu i belkowania, nachylenie ku środkowi kolumn i zastosowanie entazie - lekkiego wybrzuszenia kolumn w 2/5 wys.)

 

Trzy mojry (wschodni przyczółek Partenonu);; styl mokrych szat -> ukazanie piękna; mojry obecne przy narodzinach Ateny

 

Erechtejon (421 p.n.e. - 406 r. p.n.e) / od str. Kariatyd; na ateńskim Akropolu, poświęcona Posejdonowi i Atenie; prostylos w porządku jońskim, planie prostokąta; dwupoziomowy układ świątyni; portyki przykryto stropem ozdobionym kasetonami, ściany zewnętrzne zdobił ciągły fryz

 

Grecki Teatr w Epidauros (300 r. p.n.e.), Poliklet Młodszy

Rzeźba

Materiały

- powszechnie stosowano marmur (wcześniej częściej używano miękkiego porosu), doskonalono techniki odlewnicze
- udoskonalona przez Fidiasza technika chryzelefantynowa, która polegała na okładaniu drewnianych posągów płytkami ze złota - ubiór i kości słoniowej - ciało ukazywanych postaci bogów 

Praksyteles, Afrodyta Knidyjska, 360r.p.n.e.; ukazana w chwili poprzedzającej kąpiel lub wychodzenia z niej	Poliklet - Doryforos, niosący włóczni, 450-440 p.n.e.; zas. kontrapostu; części ciała wyraźnie zaznaczone, wyczuwa się konstrukcję - kościec, rzeźba harmonijna, spokojna, matematyczne proporcje; idealizacja	Praksyteles - Apollo z jaszczurką
Lizyp - Apoksymenos	Skopas - Bachantka	Nike zawiązująca sandał

Cechy:

- przedstawienia postaci w sposób dynamiczny, ekspresyjny, w chwili poprzedzającej zdarzenie lub bezpośrednio po nim

- zasada kontrapostu (swobodne ułożenie ciała i zatrzymanie w czasie. Lekkiemu nachyleniu linii bioder odpowiada nachylenie w przeciwnym kierunku linii ramion. Cały ciężar ciała utrzymuje jedna noga mocno przytwierdzona do podłoża, druga delikatnie odsunięta do tyłu pozostaje w spoczynku. Temu układowi nóg odpowiada przeciwne ułożenie rąk: jedna dźwiga włócznię (pracuje), druga jest rozluźniona.)
- zapotrzebowanie na portret
- powstawały syntetyczne wizerunki myślicieli, filozofów, polityków (były to idealizujące przedstawienia oddające mądrość przywódców, przenikliwość filozofów) 

- pierwsze akty (Afrodyta Knidyjska)

- jedni z najwybitniejszych twórców - Fidiasz i Poliklet, Lizyp z Sykionu, Skopas z Paros i Praksyteles

- dzieła Fidiasza - statyczne, pełne majestatu, monumentalne posągi bóstw, cechowały je znakomite wyczucie proporcji i mistrzostwo wykonania

- kurosy archaiczne był - idealizacja, model człowieka

 

Praksyteles - Apollo z jaszczurką

- wizerunki “pięknych bogów”, młodych, pięknych, o trochę sennym, zamyślonym spojrzeniu

- miękka linia rzeźb
- dbałość o detal
- eleganckie, pełne zmysłowego piękna 

- własny styl w przedstawianiu twarzy, na których obliczach maluje się zmęczenie oraz refleksja, także na rzeźbach herosów

- delikatny liryzm, poetyckość

- uczłowieczonym wizerunkom greckich bogów nie była obca zabawa, zmęczenie, codzienne czynności (np. Afrodyta Knidyjska z ok. 360 p.n.e., ukazana w chwili poprzedzającej kąpiel lub wychodzenia z niej)

Lizyp, Apoksjomenos (350 r. - 300 r. p.n.e.) - nadworny portrecista Aleksandra Wielkiego 

- najbardziej wszechstronny rzeźbiarz tego okresu
- mistrz techniki brązownictwa
- twórca nowego kanonu ciała ludzkiego o proporcjach smuklejszych niż kanon Polikleta

- posąg atlety  - Apoksyomenosa
- kontrapost mocniej zaakcentowany

- muskulatura przedstawiona w sposób bardziej realistyczny, z uwypukleniem mięśni obciążonych i podkreśleniem odpoczywających niż w dziełach Polikleta

 

Skopas, Bachantka (370 - 330 p.n.e.):
- twórca najbardziej ekspresyjnych rzeźb w wyrazie postaci
- ulubionymi tematami byłyl dramatyczne chwile z życia bohaterów greckiej mitologii
- ukazanie silnych doznań i gwałtowności ruchu.

- znana z rzymskich kopii postać menady
- ukazana w chwili ekstazy spowodowanej oszołomieniem winem, ziołami i silnym podnieceniem.

i.

Płaskorzeźba

Cechy:

- doskonałości wyrażającą się w podporządkowaniu szczegółów całości kompozycji
- duża dbałość o każdy detal, nawet od strony niewidocznej dla patrzącego
- rzeźby w tympanonie były ponadnaturalnej wielkości - umożliwiało to dokładne poznanie ukazywanej historii

 - zaczęto ukazaywać bogów w niespotykanych wcześniej pozach, uchwyconych podczas wykonywania codziennych czynności, w nastrojach nieobcych zwykłym śmiertelnikom, (np. Nike zawiązująca sanda)

- pierwsza próba ukazania pejzażu - kamyki pod stopami (Tron Ludovisi)

 

Malarstwo

Portret poetki (Safony)

- tematyka wzbogacona o rodzajowe przedstawienia wątków mitologicznych, martwą naturę i erotyki
- sceny i postacie przedstawiane były realistycznie
- biegłość techniki pozwalał nawet na iluzjonizm
- pojawił się pejzaż 

- nowatorska technika enkaustyki polegająca na zastosowaniu gorącego wosku do sporządzania farb. Farby te nakładano na gorąco, a następnie polerowano. Pozwalało to na osiągnięcie bogatszych efektów malarskich

- pod wpływem malarstwa kształtowała się też mozaika - szczególnie w Macedonii 

- Apollodoros z Aten zastosował światłocień, jego obrazy wykonane barwnymi plamami, bez użycia tonów pośrednich
- oglądane z oddalenia, stwarzały wrażenie trójwymiarowości
- perspektywa uzyskana przy zastosowaniu tej techniki nazywana jest skiagrafią

 

Okres hellenistyczny (323 r. - 30 r. p.n.e.)

Aleksander Wielki, moneta

- od śmierci Aleksandra Wielkiego (323 r. p.n.e.) do podboju Egiptu Ptolemeuszy przez Juliusza Cezara
- dzięki podbojom Aleksandra przenikanie się kultur greckiej, italskiej i orientalnej

 

- rozkwit nauk przyrodniczych i filozofii
- zainteresowanie człowiekiem i jego rozwojem osobowym zaowocowało licznymi portretami ludzi różnej kondycji, wszelkich ras i warstw społecznych - zdrowych, kalekich i starców
- przedstawienia na reliefach i obrazach zamiast neutralnego tła otrzymały bogate pejzaże
- idealizacja została zastąpiona tendencjami naturalistycznymi
- klasyczna harmonia ustąpiła miejsca ekspresji i kontrastowi piękna i brzydoty

 

Architektura

- planowanie urbanistyczne — biorące pod uwagę ukształtowanie terenu, warunki klimatyczne, odległość od szlaków komunikacyjnych oraz możliwości zaopatrzenia w wodę

- centralnym miejscem agora
- regularna siatka ulic prowadzona w prostopadłych kierunkach
- wodociągi, sieć kanalizacyjna
- najważniejszymi budowlami miejskimi były: buleuterion (ratusz, miejsce posiedzeń rady miejskiej), eklesiastreon (gmach posiedzeń zgromadzeń), stoa wznoszona jako budowla wolno stojąca o zróżnicowanym przeznaczeniu użytkowym albo portyk otaczający agorę, kręgi świątynne czy palestry.

- została wprowadzona także stoa piętrowa, w której parter projektowano najczęściej w porządku doryckim, a piętro w jońskim

- zmiany w budownictwie rezydencji - powstawały pełne przepychu pałace, rozbudowane w planie piętrowe budynki o bogatym wystroju malarskim, marmurowych wykładzinach, mozaikach zdobiących posadzki
- w mniej bogatych willach okładziny marmurowe zastępowano malarską imitacją

- ostateczne zerwanie z zasadą tryglifów
- porządek dorycki występował tylko w małych obiektach sakralnych, jako dekoracja budynków świeckich lub w fasadach grobowców
- nowe świątynie budowane były w porządku jońskim lub korynckim.
- dodatkowo wzbogacano np. reliefową dekorację baz kolumn, dodatkową kolumnadę (świątynia Apollina w Milecie, Olimpiejon w Atenach)

Latarnia morska w Faros; zaliczana do 7. cudów świata

 

 

Rzeźba

Apollonios i Tauriskos - Grupa byka farnezyjskiego

Wenus z Milo, (150 r. - 125 r. p.n.e.), szkoła rodyjska, marmur; charakter kompilacyjny; naśladuje Wenus z Kapui (IV wiek p.n.e.), która z kolei jest naśladownictwem Afrodyty Lizypa

Agesander, Polidor i Atenodor z Rodos - grupa Laokoona przedstawia 3 akty tragedii; bogactwo skomplikowanej kompozycji, efektów światłocieniowych, precyzja wykonania; przykład rzeźby z nurtu tzw. „baroku hellenistycznego”

- zainteresowana wszechstronnie osobowością człowieka m.in. w aspektach wieku (dzieciństwo, starość), przynależności społecznej (wolni, niewolnicy) i etnicznej
- w pełni realistyczne formy modelunku, ekspresji i ruchu
- stylowo inspirowana dziełami wielkich mistrzów (głównie Skopasa, Praksytelesa, Lizypa)

 

- często wolno stojące
- dzieła przestrzenne o wieloplanowej kompozycji
- kompozycje grupowe i pojedyncze posągi o kompozycji zbliżonej do stożka

- nowością, niespotykaną w okresach wcześniejszych, było też częste kopiowanie najsławniejszych dzieł powstałych w okresie hellenistycznych i w okresach wcześniejszych (w V i IV wieku p.n.e.)

- rozwinął się portret rzeźbiarski, który stopniowo pogłębiany psychologicznie osiągnął pełnię realizmu w analitycznych wizerunkach władców i osób prywatnych

---