CHOROBY WEWNĘTRZNE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
40
www.weterynaria.elamed.pl
MAJ • 5/2010
tj. białek, tłuszczów, węglowodanów, oraz
mają istotny wpływ na regulację innych
hormonów, ze szczególnym uwzględnie-
niem hormonu wzrostu (GH), w przypad-
ku którego szczególny synergizm ujawnia
się podczas syntezy białek mięśniowych.
Nie bez znaczenia pozostaje również udział
hormonów tarczycy w bezpośrednim od-
działywaniu na narządy (inotropowe oraz
chronotropowe działanie na serce), jak
również niezbędna jest obecność dla pra-
widłowego rozwoju płodu (układ nerwo-
wy, szkieletowy) (1).
P
ATOGENEZA
,
OBJAWY
I
ROZPOZNAWANIE
Hipotyroidyzm jest endokrynopatią naj-
częściej związaną z pierwotnymi (naby-
tymi) zaburzeniami w funkcjonowaniu
tarczycy. W tej grupie przyczyn na uwa-
gę zasługuje zapalenie limfocytarne gru-
czołu tarczowego, idiopatyczny zanik
oraz zaburzenia immunologiczne, jako
że u młodych zwierząt powyżej 1. roku ży-
cia dochodzi do syntezy przeciwciał anty-
tyreoglobulinowych, czego następstwem
jest powolne obumieranie komórek tar-
czycy. Właściwe objawy choroby mogą
pojawiać się stosunkowo późno (między
4. a nawet 10. rokiem życia zwierzęcia),
gdy dysfunkcja gruczołu tarczowego jest
już dalece posunięta.
Istotne znaczenie w rozwoju hipoty-
roidyzmu mają proliferacje nowotworo-
we. Nowotwory tarczycy, w szczególno-
ści raki, gruczolaki i mięsaki limfatyczne,
są najczęstszą grupą zmian diagnozowa-
nych w obrębie szyi zwierzęcia. Procesy
nowotworowe w obrębie przysadki mó-
zgowej i współistniejący niedobór TSH
można uznać za wtórną przyczynę niedo-
czynności gruczołu tarczowego. Ze wzglę-
du na szeroką gamę proponowanych diet
komercyjnych określanie niedoborów jodu
w karmie jako przyczyny (tzw. endemicz-
nej) hipotyroidyzmu nie wydaje się celo-
we i do końca trafne, w związku z czym
Niedoczynność tarczycy jest często spoty-
kaną w lecznictwie chorobą psów. Szacuje
się, że dotyczy ona od 0,2% do 0,64% po-
pulacji psów. Z uwagi na charakter prze-
biegu tej endokrynopatii oraz specyfi kę
objawów klinicznych, które wynikają z za-
burzeń przemiany materii i dotyczą wielu
układów, w tym powłoki skórnej, lekarze
napotykają trudności we właściwym po-
stępowaniu diagnostycznym oraz podję-
ciu odpowiedniego leczenia. Szczególne-
go omówienia wymagają rola i działanie
hormonów tarczycy w aspekcie przemia-
ny materii organizmu i czynności poszcze-
gólnych narządów, a także rozpoznawa-
nie niedoczynności gruczołu tarczowego
z uwzględnieniem objawów klinicznych
i badań dodatkowych, które dają podsta-
wę dla właściwego doboru terapii.
H
ORMONY
TARCZYCY
I
ICH
FUNKCJE
W
ORGANIZMIE
Hormony tarczycy uwalniane są pod wpły-
wem hormonu tyreotropowego (TSH),
którego początek syntezy ma miejsce
w komórkach tyreotropowych gruczoło-
wej części przysadki mózgowej. Proces ten
jest ściśle kontrolowany przez podwzgó-
rzowy hormon uwalniający tyreotropinę
(TRH). Synteza hormonów tarczycy w pę-
cherzykach gruczołu jest w dużym stopniu
warunkowana dostatecznym przyjmowa-
niem jodu przez organizm. Bezpośrednim
prekursorem hormonów tarczycy jest tyre-
oglobulina (glikoproteina), zawarta w pę-
cherzykach gruczołu tarczowego.
Szczególnie aktywną postacią hormo-
nów tarczycy jest trójjodotyronina (T
3
). Po-
wstaje ona w drodze konwersji tyroksyny
(T
4
), która uwalniana jest w trakcie hydro-
lizy tyreoglobuliny z udziałem 5-dejodyna-
zy typu I i II. T
3
oraz T
4
są metabolizowane
do dijodotyrozyny, jako nieaktywnej formy
hormonu. Proces ten odbywa się z udzia-
łem 5-dejodynazy typu III.
Hormony tarczycy odgrywają kluczo-
wą rolę w przemianie materii organizmu,
lek. wet. Łukasz Adamek, dr n. wet. Marcin Gołyński*, dr n. wet. Piotr Wilkołek, dr n. wet. Marcin Szczepanik
Zakład Diagnostyki Klinicznej i Dermatologii Weterynaryjnej Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Zwierząt
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie
*Zakład Chorób Wewnętrznych Zwierząt Gospodarskich i Koni Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Zwierząt
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie
Abstract
The article describes canine hypothy-
roidism, one of the most common en-
docrinopathies in veterinary practice
together with the pathogenesis of the
illness in connection with the role of thy-
roid gland hormone, available diagnostic
methods, clinical examination of the hy-
perthyroidic patient as well as different
treatment methods.
Key words
thyroid gland, dog, hypothyroidism,
treatment of hypothyroidism
Streszczenie
W niniejszym artykule zostały omówione
problemy związane z niedoczynnością
tarczycy u psów, jedną z najczęstszych
endokrynopatii spotykanych w prakty-
ce weterynaryjnej. Opisano patogenezę
choroby z uwzględnieniem roli hormo-
nów tarczycy w organizmie zwierzęcia,
sposoby jej rozpoznawania, ocenę kli-
niczną pacjenta z podejrzeniem niedo-
czynności tarczycy, jak również metody
leczenia.
Słowa kluczowe
tarczyca, pies, niedoczynność tarczycy,
leczenie niedoczynności tarczycy
Endokrynologia
w praktyce
Niedoczynność tarczycy u psów
ENDOCRINOLOGY IN PRACTICE – HYPOTHYROIDISM IN DOGS
CHOROBY WEWNĘTRZNE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
41
www.weterynaria.elamed.pl
MAJ • 5/2010
współcześnie aspekt ten nie jest podstawą
do rozpoznania tła chorobowego.
Niedoczynność tarczycy jest chorobą,
z jaką można spotkać się u różnych ras
psów, jednakże istnieją predyspozycje ge-
netyczne, tak w przypadku niedoczynno-
ści pierwotnej (golden retriever, labrador,
jamnik, doberman, owczarek niemiecki,
pudel, beagle, owczarek staroangielski,
cocker spaniel, seter irlandzki), jak i nie-
doczynności wtórnej (bokser, sznaucer
olbrzymi) (2).
Rozpoznawanie hipotyroidyzmu u psów
opiera się na przeprowadzeniu dokładnego
wywiadu z właścicielem zwierzęcia odno-
śnie do niepokojących objawów, badaniu
klinicznym pacjenta oraz badaniach labo-
ratoryjnych, które są bardzo często osta-
tecznym krokiem do postawienia diagno-
zy i podstawą do ustalenia odpowiedniego
leczenia.
Objawy kliniczne niedoczynności gru-
czołu tarczowego są na początku niespecy-
fi czne. Nie zawsze dotyczą układu powło-
kowego, co może utrudniać rozpoznawanie
tej endokrynopatii. Należy pamiętać, że hi-
potyroidyzm to przede wszystkim zabu-
rzenia dotyczące wielu układów. Spowol-
nienie przemiany materii to tylko jedno
z następstw niedoczynności gruczołu tar-
czowego, co przejawia się posmutnieniem
zwierzęcia, sennością, znacznym spad-
kiem tolerancji wysiłkowej, tyciem (po-
mimo iż apetyt nie uległ w ostatnim czasie
zwiększeniu), bądź zauważalnym brakiem
apetytu. Nie bez znaczenia pozostają obja-
wy kliniczne dotyczące układu rozrodcze-
go. U psów z hipotyroidyzmem stwierdza
się problemy okresu okołoporodowego, za-
burzenia płodności oraz ciche ruje. Ponad-
to obserwuje się zmiany dotyczące ukła-
du nerwowego i ruchu, jak np. kulawizny,
niedowłady, zmiany pobudliwości nerwo-
wej (9). W sytuacjach przedawkowania
preparatów stosowanych w leczeniu nie-
doczynności tarczycy może np. dochodzić
do pojawienia się agresji u zwierzęcia (5).
Uwagę należy zwrócić również na objawy
ze strony układu krążenia (bradykardia,
spadek częstości tętna). Spośród wszyst-
kich trudnych do analizy objawów choro-
bowych szczególną uwagę zwracają zmia-
ny dotyczące skóry i często jest to główna
przyczyna wizyty pacjenta w gabinecie le-
karskim. Należą do nich symetryczne wy-
łysienia po obydwu stronach ciała, głównie
na tułowiu, wyłysienia dotyczące grzbie-
tu ogona (tzw. „szczurzy ogon”). Ubytki
włosa mają charakter niezapalny; w miej-
scach tych nie stwierdza się świądu, gru-
dek, krost, rumienia, dochodzi natomiast
do hiperpigmentacji. Częstym objawem
jest również nieprzyjemna woń skóry,
a związane jest to przede wszystkim z ło-
jotokiem uogólnionym, w przypadku któ-
rego występować mogą również na skórze
zwierzęcia liczne łuski. Jeżeli objawy doty-
czące samej skóry będą długo lekceważo-
ne, w krótkim czasie może dojść do wtór-
nej infekcji bakteryjnej, czego następstwem
będzie ropne zapalanie skóry z często towa-
rzyszącym świądem uogólnionym. Prowa-
dzić to może do wydrapywania, ocierania
się zwierzęcia o przedmioty, wygryzania
sierści i ostatecznie pierwotne tło choroby
może zostać zamaskowane (3, 8).
Wśród wyżej wymienionych objawów
uwagę należy zwrócić również na możli-
wość pojawiania się obrzęków śluzako-
watych o jędrnej konsystencji, przypomi-
nających wyglądem powiększone węzły
chłonne. Autorzy diagnozowali wystę-
powanie tych zmian zwłaszcza w okolicy
bocznej klatki piersiowej. W obrębie cho-
robowo zmienionej skóry nie stwierdza się
podwyższonej ciepłoty i zwiększonej tkli-
wości tkanek. Diagnozowano natomiast
tendencje do pękania skóry okolic objętych
procesem chorobowym i wtórne infekcje,
co konsekwentnie prowadziło do zmian
ropnych o charakterze głębokim.
Z uwagi na intensywnie występujący ło-
jotok u psów z hipotyroidyzmem lekarze
napotykają również problemy dotyczą-
ce nawracających stanów zapalnych ze-
wnętrznego przewodu słuchowego, gdzie
stwierdza się dużą ilość woszczyny o bar-
wie jasnobrązowej, która stwarza warunki
środowiskowe sprzyjające rozwojowi bak-
terii (ziarniaków G (+), Pseudomonas) oraz
drożdżaków (Malassezia pachydermatis).
Poza zmianami na skórze, jakie często
stwierdza się „na poczekaniu”, omacy-
waniem można potwierdzić bądź wyklu-
czyć powiększenie gruczołu tarczowego,
co może być związane w sposób bezpo-
średni z szerzącym się procesem nowo-
tworowym tej okolicy bądź z niewłaściwym
metabolizowaniem jodu w organizmie
(wole).
W chwili obecnej powszechnie używaną
metodą dodatkową rozpoznawania niedo-
czynności tarczycy są badania laboratoryj-
ne, gdzie obniżenie poziomów całkowitej
tyroksyny w surowicy (tT
4
), wolnej tyrok-
syny w surowicy (fT
4
) oraz podwyższenie
stężenia TSH jasno wskazuje na hipoty-
roidyzm. Jednak ze względu na możliwość
występowania tzw. zespołu eutyreoidalne-
go (ESS – euthyroid-sick-syndrome), wtór-
nego do innych chorób (cukrzyca, choroby
nerek, choroby wątroby, zespół Cushinga),
gdzie możemy mieć do czynienia z prawi-
dłowym poziomem hormonów tarczycy,
w dalszym ciągu nie ma doskonałego testu
diagnostycznego, który pozwoliłby posta-
wić diagnozę we wszystkich napotkanych
przypadkach, bez względu na przyczy-
nę niedoczynności gruczołu. Analizując
oznaczenia stężenia tyroksyny całkowitej,
jak i wolnej tyroksyny w surowicy, należy
zwrócić szczególną uwagę na fakt, iż scho-
rzenia niezwiązane z czynnością tarczycy,
dające podobny obraz chorobowy, oraz
podaż niektórych leków mogą znacząco
wpłynąć na wyniki badania. Glikokorty-
koidy, fenobarbital, sulfonamidy obniżają
poziom tT
4
i fT
4
w surowicy (4).
W większości przypadków diagnozowa-
nie niedoczynności tarczycy odbywa się po-
przez oznaczanie poziomu tT
4
w surowicy,
przy czym oznaczanie fT
4
jest metodą uzu-
pełniającą i jednocześnie potwierdzającą
hipotyreoidyzm. Wybór wyżej wymienio-
nych metod do oznaczenia jest warunko-
wany faktem, iż fT
4
, wykazuje mniejsze wa-
hania poziomów w surowicy, w odniesieniu
do działania farmakologicznego, zespołu
ESS czy nawet działania autoprzeciwciał
T
4
(pojawiające się w przypadku limfocy-
tarnego zapalenia tarczycy), niż poziomy
tT
4
. Oznaczeń poziomów tT
4
oraz fT
4
do-
konuje się z użyciem testów ELISA i RIA.
Reasumując, mierzenie stężeń hormonów
tymi metodami nie jest do końca wiary-
godne, jeżeli nie mamy do czynienia z typo-
wym dla hipotyroidyzmu obrazem choroby.
Uznaną dotychczas za najbardziej skutecz-
ną formę diagnostyczną, dotyczącą badania
niedoczynności tarczycy u psów, jest test
stymulacji TSH. Polega ona na oznaczeniu
stężenia tT
4
w surowicy pobranej przed
podaniem oraz 6 godzin po podaniu pa-
renteralnym TSH, gdzie poziom tyrok-
syny u zwierząt podejrzanych o hipotyro-
idyzm może być nawet trzykrotnie niższy
niż u zwierząt zdrowych. Mniejsze zastoso-
wanie znajduje test stymulacji TRH, z uwa-
gi na zbyt małe różnice w wartościach stę-
żeń tT
4
przed i po podaniu TRH.
Istotną rolę w diagnostyce laboratoryjnej
niedoczynności tarczycy u psów odgrywa
oznaczenie tzw. współczynnika K, który
dotyczy zależności pomiędzy poziomem
cholesterolu a stężeniem fT
4
w surowi-
Hormon
Wartości referencyjne
Wartości przeliczeniowe
T
3
nmol/l 65,1 = ng/dl
50-160 ng/dl
T
4
nmol/l 0,015 = μg/dl
1-4 μg/dl
fT
3
ng/dl 0,015 = nmol/l
0,5%T
3
= 2,5-1,8 pg/ml
fT
4
μg/dl 12,87 = nmol/l
0,1%T
4
= 1-4 ng/ml
TSH
2,7-7,9 ng/dl
Tab. 1. Wartości referencyjne oraz przeliczeniowe dla hormonów (Scott D.W., Miller W.H., Griffi n C.E.: Small
Animal Dermatology, 1989)
CHOROBY WEWNĘTRZNE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
43
www.weterynaria.elamed.pl
MAJ • 5/2010
cy pochodzącej od badanego pacjenta.
Z uwagi na wahania poziomów choleste-
rolu i hormonów tarczycy w ciągu doby,
wskazaniem jest pobranie próbki do ba-
dań w godzinach porannych (5).
Wartość K wyliczana jest ze wzoru K =
0,7 fT
4
(pmol) – cholesterol (mmol/l). Przy
założeniu, że współczynnik K wynosić bę-
dzie K>1, można wykluczyć wystąpienie
hipotyroidyzmu, natomiast gdy współ-
czynnik K osiąga wartości <4, można po-
dejrzewać niedoczynność tarczycy.
L
ECZENIE
Terapia niedoczynności tarczycy pole-
ga na podawaniu syntetycznej T
4
(lewo-
tyroksyny), w dawce 0,02 mg/kg m.c. (7).
Leczenie z reguły trwa przez cały okres ży-
cia zwierzęcia, dlatego dobranie odpowied-
niej dawki lewotyroksyny wydaje się w tym
momencie wysoce ważne. Postępowanie
powinno zmierzać w stronę utrzymania
prawidłowego stężenia T
4
przez całą dobę
oraz powinno być konfrontowane wyłącz-
nie indywidualnie dla danego pacjenta.
W sytuacjach, gdy pacjent reaguje nieza-
dowalająco na podawanie lewotyroksyny
(wymioty, biegunka, pobudzenie nerwo-
we), dawkę należy rozdzielić na dwa poda-
nia w ciągu dnia. W przypadku współist-
niejącej niewydolności nerek, wątroby,
cukrzycy czy nawet niewydolności ser-
ca powinno się dobrać dawkę preparatu
z dużą ostrożnością, rozpoczynając od po-
łowy zalecanej dawki, zwiększając co kolej-
ne 7 dni, jednocześnie obserwując klinicz-
ną reakcję pacjenta na podanie preparatu.
Pierwsze efekty w postaci zwiększonej ak-
tywności zwierzęcia można obserwować
już po kilku dniach, a takiej skuteczności
na ogół nie uzyskuje się w przypadku roz-
ległych zmian skórnych, które mogą ule-
gać poprawie nawet po kilku miesiącach
stosowanej terapii. Wskazaniem w le-
czeniu hipotyroidyzmu z użyciem lewo-
tyroksyny jest okresowe monitorowanie
poziomów hormonów tarczycy w suro-
wicy, zwłaszcza w przypadkach nawrotów
objawów klinicznych i trudnego gojenia
się zmian dotyczących powłoki skórnej.
Pierwszych oznaczeń można dokonywać
już po 14 dniach od zastosowanej terapii.
W przypadku pojawiania się obrzę-
ków śluzakowatych autorzy uzyskiwali
dobre efekty w leczeniu tego typu zmian,
stosując glikokortykoidy w dawce 1mg/
kg m.c. przez okres 7-14 dni.
Niedoczynność tarczycy staje się co-
raz częstszym problemem w lecznictwie
zwierząt towarzyszących, przede wszyst-
kim psów. Z uwagi na napotykanie dużych
trudności w diagnozie, co jest warunkowa-
ne skomplikowanym patomechanizmem
niedoczynności gruczołu tarczowego, jak
również współistniejące choroby, które
mają znaczący wpływ na przebieg hipoty-
roidyzmu, zagadnienie wymaga dalszych
badań i doskonalenia metod pozwalają-
cych na trafne rozpoznanie.
Piśmiennictwo dostępne
na stronie internetowej.
lek. wet. Łukasz Adamek
Zakład Diagnostyki Klinicznej
i Dermatologii Weterynaryjnej
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych
Zwierząt
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
20-612 Lublin, ul. Głęboka 30
Ryc. 1. Obustronne przerzedzenie włosa na boku
klatki piersiowej u psa ze zdiagnozowaną niedo-
czynnością tarczycy. Włos z tendencją do łamliwo-
ści, matowy, widoczna hiperpigmentacja skóry
Ryc. 2. Zaawansowany łojotok i wtórne procesy
wikłające przebieg niedoczynności tarczycy.
Na zdjęciu widoczny rumień i tworzące się łuski
Ryc. 3. Na zdjęciu widoczne wyłysienia okolicy
bocznej uda i wyłysienia ogona („szczurzy
ogon”)
fot. autorzy
fot. autorzy
fot. M. Hulak