BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

3/2008

•

29

Z

prof. dr hab. Edward Malinowski

Zakład Fizjopatologii Rozrodu i Gruczołu Mlekowego Państwowego Instytutu Weterynaryjnego
– Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach, oddział Bydgoszcz

Występowanie, znaczenie, przyczyny,
etiologia, patogeneza, terapia i profilak-
tyka mastitis u krów ras mlecznych są
dobrze udokumentowane ze względu
na straty ekonomiczne producentów
i negatywny wpływ na zdrowie człowie-
ka. Mimo to prowadzone są ciągle in-
tensywne badania, które mają na celu
opracowanie i wprowadzenie do praktyki
zarówno szybszych testów diagnostycz-
nych, jak też bardziej efektywnych metod
zapobiegania i leczenia z ograniczeniem
nadmiernego stosowania antybiotyków.
Wiedza na temat zapaleń wymienia
u krów ras mięsnych nie jest tak rozle-
gła, gdyż rola gruczołu mlekowego u tych
zwierząt ogranicza się do wyprodukowa-
nia mleka koniecznego do wykarmienia
potomstwa. Dzięki niskiej wydajności
mlecznej krów ras mięsnych oraz natural-
nemu sposobowi opróżniania wymienia
nie dochodzi do mechanicznych uszko-
dzeń strzyków, jak też intensywnego za-
każania. Z tego powodu występowanie
i znaczenie mastitis, jak też konieczność
stosowania specjalnych metod profilakty-
ki pozostają niekiedy dyskusyjne. Należy
dodać, że w Polsce nie prowadzono do-
tychczas odpowiednich badań, głównie
z powodu niewielkiej liczby zwierząt ras
mięsnych. Problem zapaleń gruczołu mle-
kowego u krów mięsnych jednak istnieje,
czego dowody znajdują się w piśmiennic-
twie naukowym.

Występowanie mastitis
Zakażenia i zapalenia gruczołu mlekowe-
go diagnozowano najczęściej bezpośred-
nio po porodzie lub w momencie odsa-
dzania cieląt. Duenas i wsp. (2) stwierdzili
obecność drobnoustrojów u 43,3% krów
(16,4% ćwiartek) po porodzie oraz
u 53,7% krów (29,7% ćwiartek po za-
kończeniu laktacji). Paape i wsp. (8) od-
notowali infekcje u 66,1% krów w 31,7%
ćwiartek w chwili odsadzenia cieląt. Z ko-
lei Newman i wsp. (7) wykazali infekcje
pod koniec laktacji w gruczołach mleko-

wych 60% krów. Mniej zakażonych krów,
odpowiednio 37% i 27%, wykazali Watts
i wsp. (10) oraz Lents i wsp. (4).

Z badań przeprowadzonych przez Pa-

ape i wsp. (8), którymi objęto gruczoły
mlekowe i próbki mleka ćwiartkowego
w dniu odsadzenia cieląt, wynika, że wraz
z liczbą laktacji wzrastają odsetki ćwiar-
tek objętych stanem zapalnym oraz nie-
czynnych (tabela 1, s. 30). Zmiany mają
związek z rosnącym udziałem zakażeń
spowodowanych przez Staph. aureus oraz
grupą drobnoustrojów, takich jak Cor.
bovis i paciorkowce. Zakażeniom, szcze-
gólnie w przypadkach Staph. aureus, to-
warzyszą wysoka liczba komórek soma-
tycznych oraz spadek zawartości białka,
laktozy, tłuszczu i suchej masy mleka.
Do podobnych wniosków w odniesieniu
do wzrostu odsetka zapaleń wraz z cza-
sem trwania laktacji oraz wiekiem krów
upoważniają wyniki badań innych au-
torów (2, 7). Jednak Newman i wsp. (7),
w odróżnieniu od innych wymienionych
autorów (2, 8), stwierdzili, że przyrost od-
setka zakażeń w ciągu laktacji jest spowo-
dowany przez minor pathogens, a w tym
szczególnie przez Cor. bovis.

Liczba komórek somatycznych w zdro-

wych ćwiartkach wynosiła 20 tys./ml,
17 tys./ml i 18 tys./ml odpowiednio na
początku, w środku i pod koniec lakta-
cji. Natomiast w ćwiartkach zakażonych
Staph. aureus występowało odpowiednio
1 522 tys., 344 tys. i 509 tys. komórek
w 1 ml mleka (7).

Czynniki etiologiczne
Gatunki oraz odsetki poszczególnych
drobnoustrojów wyizolowanych z mle-
ka krów ras mięsnych nie były iden-
tyczne we wszystkich badaniach. Watts
i wsp. (10) izolowali drobnoustroje z 37%
ćwiartek na 798 badanych i stwierdzi-
li: S. aureus (7,1%), S. intermedius (8,9%),
S. hyicus (1,9%), S. simulants (9,7%), S. ho-
minis (1,0%), S. capitis (0,6%), S. saprophyti-
cus (1,0%), S. cohni (0,1%), S. xylosus (0,1%),

Streszczenie

Zakażenia i podkliniczne zapalenia
gruczołu mlekowego występują
u dużego odsetka krów ras mię-
snych. Czynnikami etiologicznymi
są głównie gronkowce koagulazo-
-dodatnie i koagulazo-ujemne,
a także paciorkowce i Cor. bovis.
Mastitis prowadzi do spadku za-
wartości białka, laktozy, tłuszczu
i suchej masy oraz obniżenia pro-
dukcji mleka. Skutkiem stanów
zapalnych jest słabszy rozwój cieląt,
co wyraża się niższą masą w dniu
odsadzenia w porównaniu z cielę-
tami od krów wolnych od infekcji
i zapaleń wymienia.

Słowa kluczowe

mastitis, terapia, profilaktyka

u bydła mięsnego

Abstract

Intramammary infections (IMI)
and subclinical mastitis were sta-
ted in high percentage of beef
cows. Inflammations were mainly
caused by coagulase-positive and
coagulase-negative staphylococci,
Streptococcus species and Cory-
nebacterium bovis. An effect of
mastitis is both the decrease of milk
production and content of protein,
lactose, butterfat and solids non-
-fat in milk. Calves suckling cows
with subclinical Mastitis, especially
evoked by S. aureus, had lower we-
aning weight comparing to calves
from healthy herd mates.

Key words

mastitis, therapy, prevention

Zapalenie wymienia

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

3/2008

•

30

Oceniane wskaźniki (%)

Liczba laktacji

P <

b

Średnio

1

2-4

5-9

Zakażone krowy

61,9

66,8

66,7

n.s.

66,1

Zakażone ćwiartki

25,0

27,2

39,1

0,01

31,7

CNS

21,4

17,2

14,1

n.s.

16,5

Staph. aureus

1,2

4,4

15,0

0,01

8,2

Inne bakterie*

2,3

6,5

10,0

n.s.

7,0

Ćwiartki nieczynne

0

0,7

3,7

n.a.

1,8

Tabela 1. Odsetek krów i ćwiartek zakażonych w dniu odsadzenia cieląt w zależności od liczby laktacji (8)
Objaśnienie: n.s. – różnice nieistotne statystycznie, n.a. – nie analizowano, *Bacillus sp., Cor. bovis, Str. sp., Str. agalactiae, a także nierozpoznane

Dni laktacji

Wskaźniki (%)

Liczba laktacji

Średnio

2

3-5

6-10

7-14

Zakażone krowy

19,0

47,1

46,0

43,4

Zakażone ćwiartki

4,8

16,6

19,9

16,4

CNS*

2,4

9,3

5,3

6,8

Staph. aureus

0

4,3

8,8

5,6

Inne bakterie**

2,4

3,0

5,8

4,0

212±2

Ćwiartki nieczynne

0

1,0

5,0

2,6

Zakażone krowy

57,1

39,2

61,7

53,7

Zakażone ćwiartki

21,4

19,6

36,4

29,7

CNS*

10,7

6,5

8,7

8,1

Staph. aureus

0

4,6

16,7

11,5

Inne bakterie**

10,7

8,5

11,0

10,1

Ćwiartki nieczynne

0

1,9

4,8

3,3

Tabela 2. Zależność między liczbą laktacji a odsetkiem zakażonych krów i ćwiartek, występowaniem określonych drobnoustrojów oraz ćwiartek nieczynnych po
porodzie i w dniu odsadzenia cieląt (2)
Objaśnienie: * – gronkowce koagulazo-ujemne (Staph. hyicus, Staph. chromogenes, Staph. epidermidis, Staph. cohni, Staph. warneri, Staph. hominis), ** Bacillus
sp., Cor. bovis, Str. sp., Str. agalactiae oraz nieokreślone

S. sp. (3,6%) oraz Micr. sp. (3,0%). Simpson
i wsp. (9), przeprowadzając badania bak-
teriologiczne próbek mleka ćwiartkowego
6 razy w czasie trwania laktacji pierwia-
stek rasy Simental, stwierdzili: Str. dys-
galactiae (32,1%), gronkowce koagulazo-
-ujemne – CNS (28,6%), S. aureus (25,1%),
A. pyogenes (14,3%) oraz Str. species (3,3).
Duenas i wsp. (2) izolowali S. aureus oraz
S. hyicus, S. chromogenes, S. epidermidis,
S. cohni, S. warneri, S. hominis, Bacillus sp.,
Cor. bovis, Str. sp., Str. agalactiae, a także
grupę drobnoustrojów, których przyna-
leżności gatunkowej nie udało się usta-
lić. Podobne gatunki izolowali inni auto-
rzy (2, 7, 8). Warto podkreślić, że kanał
strzykowy krów ras mięsnych może być
zakażony przez większą liczbę gatunków
bakterii niż kanał strzykowy krów mlecz-
nych (3), co prawdopodobnie wiąże się
ze stosowaniem środków do dezynfekcji
strzyków u zwierząt dojonych.

Wpływ mastitis na rozwój i masę
ciała cieląt w chwili odsadzenia
Rozwój i wzrost cieląt mięsnych ma zwią-
zek z wydajnością mleczną krów (1, 6). Za-
palenia gruczołu mlekowego, a w szcze-
gólności ćwiartki nieczynne, negatywnie
wpływają na mleczność (9). Do trwałego

zasuszenia dochodzi najczęściej w przy-
padku zapaleń wywołanych przez gron-
kowca złocistego (8). Watts i wsp. (10)
stwierdzili, że w mleku krów mięsnych
wykazujących zapalenie wymienia wy-
wołane przez S. aureus zawartość tłusz-
czu była niższa o 27,3%, a białka o 25,5%.
Miało to negatywny wpływ na masę cie-
ląt w dniu odsadzenia (210. dzień życia),
która była niższa o 19,1 kg w stosunku do
cieląt ssących matki ze zdrowym gruczo-
łem mlekowym (tabela 5, s. 32). Powyższe
dane znalazły potwierdzenie w badaniach
Newmana i wsp. (7), którzy wykazali, że
cielęta od krów zakażonych S. aureus ce-
chowały się niższą o 9,6 kg (średnio), tzw.
wagą odsadzeniową, w stosunku do cieląt,
których matki przez całą laktację cecho-
wały się zdrowym gruczołem mlekowym.
Wymienieni autorzy (7) stwierdzili równo-
cześnie, że zakażenia oraz podkliniczne
zapalenia gruczołu mlekowego krów ras
mięsnych, spowodowane przez patogeny
drugiej grupy (minor pathogens), nie mia-
ły wpływu na masę cieląt odsadzanych
w 205. dniu po porodzie. Do podobnych
wyników doszli Simpson i wsp. (9), któ-
rzy wykazali, że pierwiastki rasy Simental
o liczbie komórek somatycznych niższej
od 292 tys./ml cechowały się wydajnością

mleczną wynosząca 6,3 + 0,2 litra, a pier-
wiastki o wyższej LKS dawały dziennie
5,4 + 0,3 litra mleka. Skutkiem tego cielę-
ta w dniu odsadzenie były o 9 kg lżejsze
(236 kg wobec 243 kg). W przypadku ba-
dań Paape i wsp. (8) różnica w masie cie-
ląt pochodzących od krów ze zdrowym
wymieniem oraz od krów z całym wymie-
niem zakażonym w chwili odsadzenia
wynosiła jedynie 5 kg. Należy zaznaczyć,
że dodatkowy wpływ na tak małą różnicę
miały pierwiastki, które urodziły lżejsze
cielęta. Różnica w masie odsadzeniowej
wyniosła np. aż 12 kg, jeśli porównano cie-
lęta od krów z zakażoną jedną ćwiartką
z cielętami od krów wykazujących mastitis
subclinica w całym wymieniu.

Wpływ stosowania antybiotyków na
występowanie zakażeń wymienia
Badania nad zwalczaniem mastitis u krów
ras mięsnych koncentrowały się nad wyko-
rzystaniem antybiotyków, przy uwzględ-
nieniu kosztów oraz efektywności. Du-
enas i wsp. (2), którzy zastosowali jedną
i.m. iniekcję oksytetracykliny LA w daw-
ce 19,8 mg/kg u każdej krowy w dniu
odsadzenia cieląt, a następnie tuż po po-
rodzie w grupie doświadczalnej, nie wy-
kazali wpływu takiego postępowania na

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

3/2008

•

31

zakażenia oraz liczbę komórek somatycz-
nych w mleku. Stwierdzili natomiast zależ-
ność między liczbą zakażonych ćwiartek
oraz liczbą ćwiartek nieczynnych a ma-
są ciała cieląt w dniu odsadzania. Cie-
lęta od matek ze zdrowym wymieniem
(wszystkie ćwiartki wolne od zakażenia
w dniu odsadzenia) ważyły 225 kg wobec
208 kg w przypadku zakażonych 3 ćwiar-
tek i 203 kg w przypadku występowania
podklinicznego stanu zapalnego w całym
wymieniu. Wg tych autorów wpływ masti-
tis nie był zależny od rodzaju patogenów.
Badania przeprowadzone przez Leantsa
i wsp. (4) potwierdziły brak skuteczności
domięśniowych iniekcji oksytetracykliny
zarówno w stosunku do infekcji, jak też
liczby komórek somatycznych w stosun-
ku do krów kontrolnych, co przedstawia
tabela 4.

Inną metodą profilaktyczną było wpro-

wadzenie antybiotykowego produktu
przeznaczonego do stosowania w zasu-
szeniu u krów mlecznych (DC), do każ-
dej ćwiartki wymienia, bezpośrednio po
odsadzeniu cieląt. Newman i wsp. (7) po
infuzji cefapiryny benzatynowej stwier-
dzili zmniejszenie się po następnym wy-
cieleniu odsetka krów zakażonych w gru-
pie doświadczalnej (8,2%) w stosunku

do kontrolnej (22,4%). Było to przede
wszystkim skutkiem eliminowania zaka-
żeń istniejących w momencie odsadzenia
cieląt (tabela 6, s. 32). Metoda ta nie za-
pobiegała jednak infekcjom na początku
nowej laktacji.

Badania nad wpływem produktu DC,

który zawiera połączenie penicyliny
z nowobiocyną, ostatnio przeprowadzi-
li Lents i wsp. (5). Antybiotyk zastoso-
wali w dniu odsadzenia cieląt u wieloró-
dek rasy Angus oraz krzyżówek tej rasy
z Hereford. Zastosowany lek przyczynił
się do likwidacji zakażeń istniejących
w chwili zasuszenia oraz ograniczenia
rozwoju nowych infekcji. Skutkiem była
niższa liczba podklinicznych zapaleń po
porodzie (tabela 7, s. 32). Najwyższa LKS
występowała po porodzie w ćwiartkach
zakażonych przez S. aureus. Do spadku
LKS doszło w ćwiartkach, które w chwi-
li zasuszenia były zakażone przez CNS.
Stwierdzono ponadto, że cielęta od krów
wyleczonych cechowały się wyższą masą
na początku laktacji (tabela 8, s. 32).

Z cytowanych badań (5) wynika rów-

nież, że cielęta od niezakażonych ma-
tek, którym po zakończeniu poprzedniej
laktacji podano dowymieniowo produkt
DC, były cięższe niż cielęta od matek

także wolnych od infekcji, które jednak
nie otrzymały preparatu antybiotyko-
wego. Z badań wynika, że zastosowanie
produktu DC po zakończeniu laktacji
przyczynia się do ograniczenia wystę-
powania zapaleń wymienia po porodzie,
poprawy stanu zdrowia wymienia w na-
stępnej laktacji oraz lepszych przyrostów
wagowych cieląt.

Podsumowanie
Z analizy piśmiennictwa wynika, że za-
każenia i podkliniczne zapalenia gru-
czołu mlekowego występują u 30-70%
krów ras mięsnych. Stanowią przyczynę
zmian w biochemicznym składzie mleka
(spadek zawartości białka, laktozy, tłusz-
czu i suchej masy) oraz obniżenia jego
produkcji. Drobnoustrojem szczególnie
niebezpiecznym jest gronkowiec złocisty.
Skutkiem stanów zapalnych jest słabszy
rozwój cieląt, co wyraża się niższą masą
w dniu odsadzenia w porównaniu z cie-
lętami ssącymi krowy wolne od infekcji
i zapaleń wymienia. Domięśniowe in-
iekcje oksytetracykliny o przedłużonym
działaniu zarówno na początku laktacji,
jak też po jej zakończeniu nie przyczy-
niły się do poprawy stanu zdrowotnego
gruczołu mlekowego. Korzystne efekty

Wyszczególnienie czynników

Stadium laktacji

początek

środek

koniec

n

%

n

%

n

%

Badane krowy

120

100

120

100

119

100

Krowy zakażone

31

25,8

35

29,2

60

54,4

Badane ćwiartki

477

100

476

100

472

100

Ćwiartki zakażone

62

13,1

71

14,9

130

27,5

Staph. aureus

14

2,9

13

2,7

15

3,2

Str. uberis

4

0,8

1

0,2

0

0

Razem „major pathogens”

18

3,8

14

2,9

15

3,2

Cor. bovis

19

4,0

36

7,6

86

18,2

Staph. hyicus

12

2,5

8

1,7

12

2,5

Staph. xylosus

3

0,6

4

0,8

0

0

Staph. hominis

0

0

1

0,2

6

1,3

Razem minor pathogens

34

7,1

49 10,3

104

22,0

Inne bakterie

10

2,1

8

1,7

11

2,3

Tabela 3. Występowanie zakażeń wymienia u krów ras mięsnych na początku, w środku i pod koniec laktacji (7)

Przedmiot oceny

Grupy krów

SEM

Kontrola

Oksytetracyklina

Liczba badanych krów

40

44

-

Liczba badanych ćwiartek

154*

166*

-

Krowy zakażone w dniu odsadzenia

37,5

38,6

-

Ćwiartki zakażone w dniu odsadzenia

14,3

18,1

-

Średnia LKS w mleku zakażonych krów

247 000/ml

311 000/ml

60

Średnia LKS w zakażonych ćwiartkach

501 000/ml

524 000/ml

86

Tabela 4. Wpływ iniekcji oksytetracykliny u krów z podwyższoną LKS po porodzie na występowanie zakażeń oraz LKS w chwili odsadzenia cieląt (4)

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

3/2008

•

32

przyniosło dowymieniowe wprowadza-
nie produktów antybiotykowych o prze-
dłużonym działaniu (DC) po odsadzeniu
cieląt i zakończeniu laktacji. Wyrazem
było mniej zakażeń i zapaleń wymienia,
czemu towarzyszyły lepszy wzrost i więk-
sza masa ciała cieląt.

‰

Piśmiennictwo
1. Barker J.F., Boyd M.E.: Evaluation of age

of dam effects on maternal performance of
multilactation daughters from high and
low-milk EPD sires at three locations in the
suthern United States. “J. Am. Sci.”, 2003,
81, 1693-1699.

2. Duenas M.J., Paape M.J., Wattemann R.P.,

Douglass L.M.: Incidence of mastitis in
beef cows after intramuscular administra-
tion of oxytetracycline. “J. Anim. Sci.”,
1996-2005, 79.

3. Gill J.J., Sabour P.M., Gong J., Yu H.,

Leslie K.E., Griffiths M.W.: Characteri-
zation of bacterial populations recovered
from the teat canals of lactating dairy and
beef cattle by 169rRNA gene sequence
analysis. “FEMS Microbiol. E. coli.”,
2006, 56, 471-481.

4. Lents C.A., Wettemann R.P., Paape M.J.,

Wizcarra J.A., Looper M.L., Buchanan D.S.,
Lusby K.S.: Efficacy of intramuscular tre-
atment of beef cows with oxytetracycline to
reduce mastitis and to increase calf growth.
“J. Anim. Sci.”, 2002, 80, 1405-1412.

5. Lents C.A., Wettmann R.P., Paape M.J.,

Looper M.L., Buchnan D.S.: Effects of dry
cow treatment of beef cows on pathogenic
organisms, milk somatic cell counts, and
calf growth during the subsequent lactation.
“J. Anim. Sci.”, 2008, 86, 748-755.

6. Minick J.A., Buchanan D.S., Rupert S.D.:

Milk production of crossbred daughters of

Grupa Drobnoustroje

Stan w dniu odsadzenia

Zmiany zakażeń w zasuszeniu

Stan po porodzie

liczba ćw.

% ćw.

przetrwałe

zanik

nowe

liczba ćw.

% ćw.

D

Staph. aureus

10

5,1

2

8

0

2

1,0

Str. uberis

0

0

0

0

3

3

1,5

S. bovis

29

14,9

3

26

2

5

2,6

Staph. hyicus

7

3,6

0

1

1

1

0,5

Inne 1

0,5

0

1

1

1

0,5

Razem 47

24,1

6

41

9

15

7,7

K

Staph. aureus

4

2,1

1

3

2

3

1,6

Str. uberis

0

0

0

0

2

2

1,1

S. bovis

30

16,0

19

11

5

24

12,8

Staph. hyicus

6

3,2

5

1

4

9

4,8

Inne 4

2,1

2

2

2

4

2,1

Razem 44

23,2

27

17

15

42

22,5

Tabela 6. Wpływ zastosowania do wymieniowego produktu DC w dniu odsadzenia cieląt na występowanie zakażeń wymienia po porodzie (7)

Przedmiot oceny

Grupa

n

Zakażenie (n)

Charakter infekcji

odsadzenie

nowa lakt.

zanik

nowa

Krowy

kontrola

81

24

27

a

12

15

a

antybiotyk

79

22

13

b

16

9

b

Ćwiartki

kontrola

316

35

43

a

24

a

32

a

antybiotyk

310

33

17

b

32

b

16

b

Tabela 7. Wpływ leczenia typu DC po odsadzeniu cieląt na występowania zakażeń ćwiartek wymienia krów ras mięsnych po porodzie (5)
Objaśnienie: dane w kolumnach zaznaczone różnymi literami różnią się statystycznie

Grupa

krów

Stan zdrowotny

wymienia

Średnia masa cieląt w 110. dniu

kg

SE

Kontrola

zdrowe

144,8

ab

4,0

zakażone

137,4

a

3,8

Antybiotyk DC

zdrowe

144,4

ab

3,4

zakażone

157,4

b

5,4

Tabela 8. Średnia masa cieląt w 110. dniu od krów kontrolnych i poddanych terapii DC po odsadzeniu w zależności od występowania podklinicznego stanu zapalnego
po następnym porodzie (5)

high – and low – milk EPD Angus and
Hereford bulls. “J. Anim. Sci.”, 2001, 79,
1386-1393.

7. Newman M.A., Wilson L.L., Cash E.H.,

Eberhart R.J., Drake T.R.: Mastitis in beef
cows and ots effects on calf weight gain.
“J. Anim. Sci.”, 1991, 69, 4259-4272.

8. Paape M.J., Duenas M.J., Wettemann R.P.,

Douglass L.W.: Effects of intramammary
infection and parity on calf weaning weight
and milk quality in beef cows. “J. Anim.
Sci.”, 2000, 78, 2508-2514.

9. Simpson R.B., Wesen D.P., Anderson K.L.,

Armstrong J.D., Harvey R.W.: Subclinical
mastitis and milk production in primiparous
Simental cows. “J. Anim. Sci.”, 1995, 73,
1552-1558.

10. Watts J.L., Pankey J.W., Oliver W.M.,

Nickerson S.C., Lazarus A.W.: Prevalence
and effects of intramammary infection in beef
cows. “J. Anim. Sci.”, 1986, 62, 16-20.

Gatunki

drobnoustrojów

Liczba

cieląt

Masa

w 210. dniu (kg)

Różnica w stosunku do cieląt od matek bez infekcji wymienia

(kg)

(%)

Staph. aureus

25

179,6

-19,1*

-9,6

Staph. intermedius

24

195,0

-3,7

-1,8

Staph. simulans

35

201,8

+3,1

+1,6

Staph. sp.

52

199,6

+0,9

+0,5

Tabela 5. Wpływ zakażeń wymienia krów mięsnych na wagę cieląt w 210. dniu po porodzie (10)
* pozostałe ćwiartki były nieczynne