Charakterystyka stanowiska krytycznego Stanisława Brzozowskiego

• Zasadnicze opozycje, wokół których koncentrował się Brzozowski -

Dwie drogi do polskośći (S. Brzozowski, Filozofia romantyzmu polskiego):
Patriotyzm (powstanie narodowe)	Socjalizm (rewolucja społeczna)
Kultura narodowa Polityka Politykowanie Pasywizm, bierność	Kultura uniwersalna Kultura Działalność kulturalno-społeczna Aktywizm, działanie zmiana substancji społecznej

• Cztery główne idee epoki - patriotyzm, socjalizm, kultura, polityka - to ich wzajemne przenikanie się, współdziałanie, antagonizownie napędzało przemiany ówczsnego życia społeczno-kulturalnego

• Dla Brzozowskiego: socjalizm + kultura => nowy wzór ptatriotyzmu

• „Można zabić człowieka, nie można zabić myśli” (S. Brzozowski, Światopogląd pracy i swobody)

• Cel Brzozowskiego: analiza osobowości jako fenomenu kulturalnego tłumaczonego przez sytuację społeczną

• Dwa problemy, wokół których koncentruje się życie i twórczość pisarza:

1. Koleżeństwo - skąd brały się konflikty na linii Brzozowski-rówieśnicy? Brzozowski wyrastał ponad nich; dojrzewał w innej kulturze - europejskiej. Był doskonale obeznany w filozofii, literaturze Zachodu (Nietzche, Hegel, Marks, Croce, Sorel, Vico, Fichte, Machiavelli, Mann)

2. Rodzina - jego twórczość można traktować jako rozliczenia z domem rodzinnym; liczne wątki autobiograficzne („Co nie jest biografią nie istnieje w ogóle” - S. Brzozowski, Pamiętnik); rodzina - zubożała szlachta; świat rodzinny jako izolacja od świata zewnętrznego; brak szczerości, obłuda

• Większość bohaterów powieści ucieleśnia jakieś idee/wzory kultury [Mencwel nie podaje przykładów]

• Kampania sienkiewiczowska:

• 1903, Głos, Warszawa - Brzozowski publikuje I smutek tego wszystkiego - krytyka Sienkiewicza za jego negację Młodej Polski („ruja i poróbstwo” − tak Sienkiewicz odpowiedział w ankiecie Kuriera Teatralnego na pytanie o współczesną literaturę - negował młodopolską zmysłowość i erotyzm). Brzozowski krytykuje Sienkiewicza jako autorytet, a nie jako pisarza.

• Kurier Warszawski broni Sienkiewicza (najpier piórem Władysława Rabskiego) [starcie Dawida z Goliatem: Kurier to dziennik-potentat, Głos to nowy tygodnik o małym nakładzie]

• Rozpoczyna się wielka polemika na linii Głos-Kurier (biorą w niej udział m.in.: W. Nałkowski, S. Przybyszewski, Jan Władysław Dawid)

• Wkrótce gorączka ogarnia większość ziem polskich (pojawiają się nawet głosy Polaków z Monachium) - tak naprawdę jest to wielka pyskówka, w której atakowanie przeciwnika ad personam to standard [Kurier wypuszcza całą serię artykułów oskarżających głosowiczów o najróżniesze występki] - głosy rozkładają się mniej więcej po równo: jedni bronią Sienkiewicza, drudzy chawlą Brzozowskiego za bezkompromisowość

• Podział na młodych (My młodzi Brzozowskiego [ostatni manifest MP] - dwuznaczny stosunek wobec modernizmu - niby obrona, ale postulat przemiany w kierunku większego zaangażowania społecznego) i starych (Sienkiewicz)

• Brzozowski Henryk Sienkiewicz i jego stanowisko w literaturze współczesnej:

• Pisarz jest skończonym artystą (tj. jest dojrzały, świetnie pisze), ale…

• Jest zmanierowany, egotyczny i roztkliwiający się nad sobą

• [Brzoz. krytykuje Sienkiewicza w duchu… antymodernistycznym - opowiada się przeciw autonomii artysty]

• Kampania wybuchła przypadkowo - stanowisko dyskutanów klarowało się wraz z rozwojem sporu.

• Spór wykraczał poza płaszczyznę literacką: Brzozowski postulował wykreaowanie nowej przestrzeni (także literackiej) - nie tak bardzo zanurzonej w historii, skupionej na teraźniejszości.

• Spór z Miriamem - Brzozowski krytykował hasło „sztuka dla sztuki”, chciał sztuki zaangażowanej (z Miriamem łączyło go uwielbienie dla Norwida)

• Dlaczego Brzozowski miał takiego fioła na punkcie społeczeństwa, aktywizmu, ducha/duszy społecznej?

• Mencwel daje ciekawą odpowiedź: kryzys metafizyki/religii (Nietzche, Schopenhauer), a w konsekwencji - człowiek pozostaje sam wobec braku/nieosiągalności prawdy/sensu/całości - przy tym człowiek jest zmienny, żyje w chaotycznym świecie, pełnym mroku i niebezpieczeństw -> ergo: musi sam siebie tworzyć (imperatyw intelektualnego aktywizmu Brzozowskiego).

• Gdzie więc szukać ratunku? W społeczeństwie - ład społeczny, postęp, samoświadomość społeczna - dążność do samopoznania (jednostki) i rozwoju społecznego (zbiorowość - traktowana jako jednostka) to cel egzystencji. [To wydaje się najciekawsze w całej książce Mencwela i to pokazuje pewną aktualność myśli Brzozowskiego.]

• „Jedynym dostępnym człowiekowi absolutem jest społeczeństwo i jego kultura, jedyną rzeczą posiadającą absolutne znaczenie - społeczne i kulturalne wysiłki jednostki” [S. Brzozowski, Współczesne kierunki w literaturze polskiej wobec życia, „Głos” 1903, nr 22]

• Brzozowski pochlebnie i obszernie zrecenzował Pałubę Irzykowskiego: 1) demistyfikacja sentymentalizmu modernistów; 2) skoro Irzykowski wszelkie idee/stanowiska sprowadza do ról - więc i sama demistyfikacja jest sztuczna, jest rolą

• Biografia to dla Brzozoswkiego dzieła danego pisarza (opisują w jakiś sposób życie wewnętrzne twórcy), a nie książka biofragiczna (był antybiografistą)

• Dwie interpretacje Brzozowskiego:

1. Tradycja młodopolska − wg Wyki: Brzozowski, Irzykowski, Boy-Żeleński jako tłumacz, A. Nowaczyński - to likwidatorzy Młodej Polski, ale później Wyka zmienił zdanie i uznawał ich za przedłużenie, kolejny etap MP (rewizjonizm młodopolski)

2. Tradycja modernistyczna − wg Nycza: Brzozowski to jeden z fundatorów modernizmu - sformułował idee literatury i krytyki zaangażowanej, która postuluje światopoglądowe i cywilizacyjne przemiany

• Przybyszewski, Dostojewski - mistrzowie Brzozowskiego

• Legenda Młodej Polski - rozliczenia z MP; postulat filozofii czynu oraz filozofii pracy; krytyk powinien być moralistą epoki; http://literat.ug.edu.pl/legenda/index.htm

• Płomienie - pierwsza polska powieść intelektualna; krytyka kapitalizmu, tradycjonalizmu, ziemiańskiego konserwatyzmu i klerykalizmu. Główny tematem powieści jest problem relacji pomiędzy twórczym potencjałem jednostki a warunkami społecznymi oraz poszukiwanie dróg naprawy świata. Książka przedstawia losy polskiego szlachcica Michała Kaniowskiego, który zniechęcony jest własną rodziną, jej trybem życia, otoczeniem. Michał wyjeżdża na studia do Petersburga, gdzie nawiązuje kontakty z rosyjskimi narodnikami. Przygotowuje zamach na cara Aleksandra II. Brzozowski w powieści dokonuje osobistego rozrachunku z Polską: „Nie, nie pojadę już do Polski. Kościoły tam i księża panowie i księża. Nic. Siedli chłopu na szyję i krzyczą: ojczyzna”.

---