Czynnościowe zaburzenia głosu

Dysfonie czynnościowe



To grupa zaburzeń głosu, w których nie

stwierdza się pierwotnych zmian na fałdach

głosowych.



Czynnościowe zaburzenia głosu występują u

5-6% dorosłych. Stanowią one ok. 3%

schorzeń foniatrycznych i 10% zaburzeń

głosu. Występują przede wszystkim u kobiet.

Przyczyny czynnościowych

zaburzeń głosu

Wendler i Seidner (2005) wyróżniają 5 grup

głównych przyczyn czynnościowych zaburzeń

głosu:

konstytucjonalne: typ budowy, stabilność

układu sercowo-naczyniowego, pobudliwość

neurowegetatywna struktura osobowości,

szczególne obciążenia psychiczne, typ błony

śluzowej, czynność krtani i nasady;

nawykowe: zaburzenia nabyte przy świadomym

lub nieświadomym opanowaniu

niefizjologicznych technik fonacji;

psychiczne: konfliktowość, neurotyzm,

szczególna struktura osobowości

objawowe: uwarunkowane ciężkimi

schorzeniami ogólnymi

Inne przyczyny, trudne do zakwalifikowania do

wymienionych grup.

Perello wyróżnia dwie grupy czynnościowych

zaburzeń głosu:

•

Phonoponosis – w następstwie nieprawidłowego

tworzenia głosu

•

Phononeurosis – uwarunkowane zmianami

psychicznymi



W phonoponosis objawy narastają w miarę

codziennego obciążenia głosu tak, że najbardziej

zauważane są wieczorem, w phononeurosis

dolegliwości największe są rano i zmniejszają się

ku wieczorowi.

Dysfonia hipokinetyczna



Jest rzadko spotykana. Głos jest ochrypły, słaby,

cichy. Występuje duża męczliwość głosu.

Oddychanie jest płytkie, nie stwierdza się

nadmiernego napięcia mięśni, mogą one sprawiać

wrażenie wiotkich i osłabionych.



Fałdy głosowe są blade, wiotkie, nie dochodzi do

pełnego zwarcia fonacyjnego na całej ich

długości. Drgania fonacyjne mogą być

nieregularne, amplituda drgań jest zwiększona.



Przyczyną pierwotnej dysfonii hipofunkcjonalnej

jest zmęczenie głosowe, a wtórna występuje przy

przewlekłych obciążeniach kompensujących

niewydolność krtaniową. W każdym przypadku

należy doszukiwać się schorzenia ogólnego, jak i

uwarunkowania związanego z wiekiem.



http://www.youtube.com/watch?v=EmUBbEPxBvM

Dysfonia hiperkinetyczna



Jest najczęściej spotykana. Głos jest ochrypły,

tworzony z dużym wysiłkiem. Zwraca uwagę

duże napięcie mięśni szyi, klatki piersiowej,

gardła i podniebienia oraz nadmierne

wypełnienie żył szyjnych. Oddech jest płytki.

W czasie wdechu ramiona i klatka piersiowa

unoszą się do góry.



W badaniu stroboskopowym stwierdza się

zmniejszoną amplitudę drgań fonacyjnych i

niedomykalność fałdów głosowych w części

tylnej głośni.

W przebiegu dysfonii hiperfunkcjonalnej może

pojawiać się:



Zaczerwienienie i obrzęk brzegów fałdów

głosowych, często mylnie brane za objaw

infekcji, a spowodowane zmianami

naczynioruchowymi.



Skłonność do „zaciskania” fałdów rzekomych

(przedsionkowych), a w skrajnych

przypadkach dochodzi do fonacji

przedsionkowej (drgają fałdy przedsionkowe

zamiast głosowych).



Powstawanie guzków głosowych

Guzki głosowe



Występują zarówno u dzieci, jak i u osób

dorosłych.



U dzieci – częściej wśród chłopców (nawet w 2-3

r. ż., ale najczęściej w wieku 4-5 lat). Problem ten

dotyczy dzieci krzykliwych, hałaśliwych,

nadpobudliwych, o skłonnościach przywódczych,

ekstrawertycznych. Pośredni wpływ mają też

częste infekcje górnych dróg oddechowych.



U dorosłych guzki występują prawie wyłącznie u

kobiet (20-45 r.ż.). Główne objawy to: chrypka,

męczliwość głosu, ból gardła i krtani.



Początkowo guzki są „miękkie”, z czasem mogą

przejść w „twarde”. Guzki „miękkie” po

rehabilitacji i okresie spokoju głosowego mają

tendencję do zanikania. Guzki „twarde”, nie

poddające się leczeniu zachowawczemu, leczy się

operacyjnie.

Leczenie guzków



Leczenie zawsze należy zacząć od nauki

prawidłowej techniki fonacji i oddychania oraz

wprowadzić fizjoterapię.



Leczenie operacyjne polega na usunięciu guzków.

Po wygojeniu się fałdu głosowego, należy

rozpocząć ćwiczenia prawidłowej techniki emisji

głosu.



W przypadku dzieci zaleca się leczenie

zachowawcze i przestrzeganie zasad higieny

głosu.



Leczenie operacyjne przeprowadza się przy

braku poprawy w leczeniu zachowawczym i po

okresie pokwitania.



http://www.youtube.com/watch?v=nh_q7Mzx9

Postać dysfunkcjonalna

(fonastenia)



Męczliwość głosu i różnorodne zaburzenia

czucia w obrębie gardła i krtani: pieczenie,

zawadzanie w gardle, łaskotanie.



Pacjenci nieprawidłowo oddychają –

nabierają zbyt mało powietrza, które

następnie zbyt szybko wydychają.



Brak koordynacji pomiędzy oddychaniem,

fonacją i artykulacją.



W badaniu stroboskopowym nie stwierdza się

istotnych zmian.

Zaburzenia psychiczne

Psychiczne zaburzenia głosu (psychoneurozy)

powstają

najczęściej

wskutek

zaburzeń

emocjonalnych

uczuciowych

albo

są

spowodowane chorobami psychicznymi.

Należą do nich:

I. Nerwica



Mutyzm psychogenny



Logofobia

II. Fonostenia



Dysfonia/afonia spastyczna



Afonia histeryczna

III. Dysfonia/ afonia psychogenna

IV. Chrypka psychogenna

V. Tiki

VI. Schizofrenia

VII.Autyzm

I. Nerwice

Wyższa czynność nerwowa jest wynikiem

współdziałania kory mózgu i ośrodków

podkorowych, gdzie nieustannie współdziałają

dwa

procesy

nerwowe:

pobudzenie

hamowanie. Zaburzenie równowagi między

tymi procesami prowadzi do powstania

różnych postaci nerwic. Może to być

zderzenie procesu hamowania z pobudzeniem

lub nadmierne napięcie procesu samego

procesu

pobudzenia

lub

hamowania.

Powodem powstania nerwicy są nakładające

się na siebie stresy o różnym nasileniu.

Przykłady nerwicy mowy:

1. Mutyzm psychogenny

- jest zaburzeniem czynnościowym, opisywanym jako

zaburzenie funkcjonowania społecznego i kontaktu z

otoczeniem, manifestujące się jako odmowa mówienia

Dzieli się na:

- całkowity- w odniesieniu do wszystkich osób lub miejsc

- wybiórczy- w ściśle określonych sytuacjach lub wobec

określonych osób (najczęściej spotykany u dzieci, przyczyną

mogą być trudności adaptacyjne w szkole)

2. Logofobia

- krótkotrwałe zahamowanie procesu mówienia związane ze

szczególną sytuacją lub ze szczególnym tematem rozmowy.

Dominuje uczucie lęku. Charakterystyczną cechą jest brak

innych zaburzeń mowy , poza jej przerwaniem.

II FONOSTENIA

- koordynacyjna niedomoga głosowa, jest nerwicą

ruchową polegającą na zaburzeniu koordynacji

mięśni narządu głosu

- powoduje nadmierne zaciskanie więzadeł

głosowych co przejawia się w uczuciu

zawadzania, kłucia, bólu i zalegania w gardle oraz

załamywania głosu

- stan psychiczny powoduje lęk przed załamaniem

się głosu, który może być tak silny, że występuje

zupełne zahamowanie czynności narządu głosu,

czyli afonii

Wyróżniamy dwa typy fonostenii:

1. Dysfonię/ afonię spastyczną

2. Afonię histeryczną

Ad 1. Dysfonia/ afonia spastyczna

(kurczowa)

Dysfonia:
- charakteryzuje się chrapliwą fonacją z

drżeniem i nieregularnym załamywaniem

się głosu. Przyczyną tego są skurcze

mięśniowe w narządzie głosowym i

oddechowym.

- określana jest także jako jąkanie krtaniowe.

- występuje w 2 postaciach: addukcyjnej i

abdukcyjnej.

Afonia:

- powstaje u ludzi, których zawód wymaga

stałych wysiłków głosowych, jako wyraz

zawodowego przeciążenia narządu głosu

- może ustąpić po kilku dniach, lecz istnieje

skłonność do nawrotów

- leczenie rehabilitacyjne należy prowadzić

ostrożnie, unikając nadmiernego obciążenia

mięśni narządu głosu

Ad 2. Afonia histeryczna:

- charakteryzuje się niedowładem czynnościowym

i zwiotczeniem mięśni krtani, przywodzących

więzadła głosowe i zamykających głośnię

- może występować pod postacią całkowitego

bezgłosu lub mowy szeptanej czy jąkania

-objaw ten jest związany albo z rozwojem

osobowości histerycznej albo z reakcją na stres

-Typową cechą bezgłosu histerycznego są

niedowłady mięśni krtani występujące w zmiennej

kolejności, które nagle mogą ustąpić na pewien

czas bez widocznej przyczyny lub pod wpływem

zmiany warunków bytu

- histeryczne niedowłady mięśni występują

zazwyczaj napadowo w następstwie urazu

psychicznego (strachu, lęku)

- charakterystyczną cechą takich zaburzeń jest

napadowo powstająca mowa nosowa lub

chrypka, które mogą utrzymywać się przez

długi czas, przy czym okresy zaostrzenia

przeplatają się z okresami remisji

- wydaje się częściej występować w

środowiskach o niższym stopniu wykształcenia i

funkcjonowania społecznego oraz u dzieci o

wolniejszym i słabszym rozwoju intelektualnym,

nieśmiałych, źle tolerujących sytuacje stresowe

- konieczne jest leczenie psychiatryczne, jednak

chorzy niechętnie poddają się leczeniu

III DYSFONIA/ AFONIA

PSYCHOGENNA

Dysfonia:
- dotyczy osób o chwiejnym układzie emocjonalnym;

pojawia się najczęściej u kobiet w średnim wieku po

przebytych stresach lub długotrwałych obciążeniach

psychicznych

- głos jest bezdźwięczny, o zmniejszonym natężeniu,

może występować chrypka

- stwierdza się osłabienie napięcia fałdów

głosowych, czasem z jednoczesnym fonacyjnym

zwieraniem się fałdów rzekomych; często przy

próbie fonacji fałdy głosowe pozostają w pozycji

oddechowej lub zbliżają się niedostatecznie

- w terapii stosuje się rehabilitację głosu poprzez

ćwiczenia z maskowaniem, środki uspakajające czy

psychoterapię

Afonia:

- nagłe wystąpienie bezgłosu; głos staje się

bezdźwięczny w krótkim czasie, zwykle po

emocjonalnym stresie

- częściej występuje u kobiet 8:1, w wieku 17-25 lat

oraz 45-55 lat oraz u młodych mężczyzn („ucieczka

w chorobę”

- w badania krtani zwykle stwierdza się prawidłowe

odwodzenie fałdów głosowych w czasie wdechu

(chociaż czasami widoczne jest przywodzenie

fałdów podczas wdechu)

- podczas fonacji fałdy głosowe pozostają w pozycji

wdechowej lub zbliżają się tylko do siebie bez

zwarcia

- korzystnym objawem jest zachowanie dźwięcznego

kaszlu oraz śmiechu i odchrząkiwania

- występuje w dwóch postaciach:

hypofunkcjonalnej i hyperfuncjonalnej

- podczas leczenia należy próbować pobudzić

pacjenta do tworzenia dźwięcznego kaszlu

czy chrząknięcia; znane są również metody

„drażnienia” czy nawet „przestraszania”,

jednak najskuteczniejszą metodą jest metoda

wokalistyczna

IV CHRYPKA PSYCHOGENNA

- spowodowana jest np. histerią

- często występuje najpierw ostre zapalenie

krtani, a wystąpienie bodźca emocjonalnego

doprowadza do trwałej chrypki
- początek może być nagły, chory nie może

wydobyć głosu i porozumiewa się jedynie szeptem

V TIKI

- mimowolne szybkie ruchy, umiejscowione

zazwyczaj w obrębie twarzy, np. mruganie,

grymasy twarzy, ruchy głową

- dzielą się na proste (pojedyncze mimowolne

skurcze mięśni) lub złożone (np. uderzanie się,

podskakiwanie)

Wyróżniamy także tiki głosowe:
- proste, np. pokaszliwanie, pociąganie nosem,

chrząkanie

- złożone, np. koprolalia, palilalia, echolalia

Zespół Gillesa de la Tourette:

- jest najcięższym zaburzeniem tej grupy

- występuje częściej u chłopców niż u dziewcząt,

zaczyna się zazwyczaj kolo 7 roku życia

- polega na występowaniu mnogich, złożonych i

pojedynczych tików ruchowych i głosowych

- ich nasilenie i lokalizacja są zmienne; jednak

zazwyczaj są stale obecne, a nasilają się w

sytuacjach stresowych

VI SCHIZOFRENIA

- jest psychozą, której podstawową cechą jest

rozpad, rozszczepienie osobowości. Jest to

najcięższa i najczęstsza choroba psychiczna

Symptomy:

- Urojenia

- Pseudohalucynacje i omamy

- Myślenie autystyczne

- Tworzenie pojęć nadmiernie konkretnych

- Tworzenie pojęć nadmiernie uogólnionych

- dysfunkcje pamięci

- Zaburzenia uwagi

- Wpływ komponenty lekowej

Zaburzenia językowe w schizofrenii:

- Ubóstwo mowy - ilościowe zmniejszenie mowy

spontanicznej, wypowiedzi krótkie

- Ubóstwo treści - wypowiedzi adekwatne pod

względem długości, ale dziwny język

- Natłok mowy - nadmiernie długie wypowiedzi, ponad

150 słów na minute

- Roztargnienie- nagłe przerwanie tekstu lub zdania

przez nadawce i skupienie uwagi na

aktualnym bodźcu zewnętrznym

- Uskokowość- odpowiedz na pytanie jest oboczna lub

niezwiązana z tematem pytania

- Zbaczanie wypowiedzi- w jednej wypowiedzi

obserwuje się kilka niepowiązanych ze sobą

wątków

- Rozkojarzenie- zdania często zaprzeczające regułom

gramatyki

- Nielogiczność- wzorce mowy, w których wnioski nie

wynikają w sposób logiczny

- Neologizmy

- Przybliżenia słowne- używanie zwykłych słów w sposób

nowy, tworzenie nowych terminów ze słów ogólnie znanych

- Drobiazgowość- wzorce mowy przeładowane szczegółami,

ale bez natłoku mowy

- Utrata celu- niezdolność doprowadzenia wypowiedzi do

końca

- Echolalie - automatyczne powtarzanie usłyszanych

wyrazów

- Blokowanie- przerywanie ciągów zdaniowych

nieuświadomionymi blokami

- Mowa sztuczna - wypowiedzi sztuczne, formalne

- Odnoszenie do siebie- nawracanie tematyczne wypowiedzi

do osób mówcy, pomimo ogólnego czy neutralnego tematu

zadanego tekstu

VII AUTYZM

- to choroba neurologiczna; głębokie,

całościowe zaburzenie rozwoju pojawiające

się między 18 a 30 miesiącem życia dziecka

- charakteryzuje się przede wszystkim

niezdolnością do rozwoju stosunków

społecznych, obsesyjną potrzebą

zachowania identyczności otoczenia,

stereotypiami ruchowymi oraz opóźnieniem

rozwoju języka

Zaburzenia mowy w autyzmie:

- opóźniony rozwój mowy (regres, nieregularny rozwój

mowy, mutyzm)

- echolalie bezpośrednie i odroczone

- wypowiedzi stereotypowe

- niedojrzałość struktur gramatycznych

- zaburzenia szyku wypowiedzi

- trudności w rozumieniu znaczenia, jak również

nieprawidłowość w użyciu zaimków „ja”, „on” i innych

części mowy

- ograniczone rozumienie komunikacji pozawerbalnej

oraz brak użycia jej wśród osób autystycznych

Zaburzenia głosu przy

chorobach neurologicznych

Jąkanie

Przejawem zaburzenia czynności

układu

nerwowego jest jąkanie, które może

być:

- Rozwojowe

- Czynnościowe

- Organiczne

- Pourazowe

Jąkanie nie jest samodzielną

jednostką

chorobową, lecz objawem

towarzyszącym

różnym chorobom układu

nerwowego.

Częściej występuje u dzieci niż u

dorosłych i w wielu przypadkach,

jąkanie u

dorosłych jest nawrotem z okresu

dzieciństwa.

Jąkanie charakteryzuje się

hamowaniem

i przerywaniem mowy.

Obejmuje wielopostaciowe zaburzenia

płynnej

mowy poprzez spastyczne ruchy mięśni:

• oddechowych,

• fonacyjnych,

• artykulacyjnych,

a niekiedy również:

• mimicznych

• gestykulacyjnych.

Zaburzenia oddechowe wyrażają się:

• Płytkim, powierzchownym oddechem

• Utratą większości powietrz przed

rozpoczęciem mowy

• Brakiem koordynacji między ruchami

oddechowymi klatki piersiowej i

powłok brzusznych

• Paradoksalnymi ruchami przepony

Zaburzenia fonacyjne

charakteryzują się:

• Skróceniem czasu fonacji

• Nadmiernymi ruchami krtani w czasie

fonacji

• Tonicznym zamknięciem głośni lub

kloniczne przerywanie fonacji

samogłosek

• Twardym, partym nastawieniem

głosowym

Zaburzenia artykulacyjne polegają

na:

• Trudnościach z wymową przede

wszystkim spółgłosek p, t, k, b, d, g.

• Trudnościach w wymawianiu

dłuższych wyrazów,

rozpoczynających się spółgłoskami

• Nadmiernym napięciu oraz

upośledzeniu motoryki mięśni

artykulacyjnych

Do objawów jąkania zaliczamy

wzmożony

popęd do mówienia, przez co tempo

mowy

jest stale przyspieszone.

Wzmożone napięcie mięśniowe utrudnia

ruchy, szczególnie podczas

rozpoczynania

mówienia.

Wzmożony impuls ruchowy może

promieniować

i prowadzić do rozprzestrzeniania się

bodźca

ruchowego na odległe ośrodki ruchowe, co

Powoduje występowanie współruchów

mięśni

twarzy,szyi, tułowia i kończyn.

Przebieg jąkania

W pierwszym etapie jąkanie jest kloniczne i

charakteryzuje się powtarzaniem sylab.

W drugim stadium jąkania powtarzanie

występuje

z jednoczesnym parciem i wzrostem napięcia

mięśni

artykulacyjnych i mięśni szyi i może przejść w

postać, w której występuje silne parcie

(tonus) i

blokowanie mowy.

Trzeci okres, to występowanie współruchów

tj.

zaciskanie powiek, wysuwanie, języka,

grymasy

twarzy, tupani nogami itp.

Po dłuższym czasie dochodzi do ich

automatyzacji,

co sprawia, że są trudne do zwalczenia.

Stadium końcowe charakteryzuje

się

skłonnością do zamknięcia w sobie,

unikania otoczenia i próbą ukrywania

jąkania.

Gdy jąkanie utrzymuje się dłuższy

czas,

rozwinąć się może depresja

psychiczna.

Jąkanie rozwojowe

Powstaje u małego dziecka, w okresie

kształtowania się mowy, kiedy dziecko

chce

wyrazić więcej, niż może i umie.

Mowa głośna powstaje bez udziału

świadomości.

Czynność ta odbywa się automatycznie,

nie należy

więc pouczać dziecka jak powinno

poprawnie

mówić.

Jąkanie rozwojowe występuje najczęściej

wieku 3-6 lat, w okresie rozpoczęcia nauki

szkole lub w okresie pokwitania.

Jąkanie czynnościowe

Jąkanie czynnościowe, występuje w

mowie

głośnej, podczas gdy czytanie jest

prawidłowe.

Tak jak inne nerwice, jąkanie może

pojawiać się i

zanikać.

Jąkanie czynnościowe nasila się podczas

rozmowy z osobami obcymi, w nieznanym

środowisku, po przeżyciach

emocjonalnych, po

wyczerpujących chorobach lub podczas

menstruacji.Im bardziej jąkający stara się

mówić

poprawnie, tym bardziej się jąka.

U jąkających się występują zaburzenia

oddychania i silne zaciskanie więzadeł

głosowych. Głos jest twardy i eksplozyjny.

Zaburzenia artykulacji wynikają z

niezupełnego uszczelnienia gardła,

przechodzenia powietrza do nosa i jego

braku w jamie ustnej.

Utrudnione jest wymawianie wszystkich

dźwięków eksplozyjnych.

Jąkanie organiczne i pourazowe

Jąkanie organiczne powstaje na skutek

uszkodzenia OUN. We wczesnodziecięcym

uszkodzeniu OUN występuje opóźniony

rozwój

mowy i upośledzenie motoryki,

powodujące

zaburzenia artykulacji.

Jąkanie pourazowe powstaje nagle, pod

wpływem urazu psychicznego lub

fizycznego.

Urazy fizyczne mogą prowadzić do

utajonych

zmian w układzie nerwowym,

ujawniających się

po pewnym czasie.

Choroba Parkinsona

Zaburzenia mowy w chorobie Parkinsona

mają specyficzny charakter: siła głosu jest

obniżona, ton głosu monotonny bez zmiany

intonacji.

W chorobie Parkinsona stosuje się

ćwiczenia

fonacyjne i artykulacyjne pod kontrolą

logopedy.

Ćwiczenia obejmują również mięśnie

twarzy ze

względu na często występującą ubogą

mimikę twarzy – hipomimię.

List to moich przyjaciół

„MÓJ GŁOS:

[...]zanikły najniższe rejestry mojego głosu.

Zauważyłeś, że stał się przenikliwy i słabszy - to

Parkinson. Posłuchaj! Ja wiem, że ty potrafisz

mówić głośniej i szybciej ode mnie i że potrafisz

dopowiedzieć moją myśl. Nie znoszę tego! Pozwól

mi się wypowiedzieć! Daj mi czas skupić się! Nie

mów za mnie. Jestem wciąż ten sam. Zachowuję

przytomność umysłu. Ponieważ wolno się

poruszam, więc też potrzebuję więcej czasu do

namysłu. Chcę brać udział w rozmowie. Pozwól mi

mówić!”

Z wyrazami

przyjaźni,

Russ Alhstrom

(USA)

Padaczka- zespół Landau-

Kleffnera

- jest zespołem nabytej afazji padaczkowej

- występuje częściej u chłopców, między 18 m.ż a

13 r.ż (4-7 r.ż)

- do czasu zachorowania rozwój mowy jest

prawidłowy a potem następuje regres mowy

Zaburzenia mowy:

- regres

- utrata rozumienia mowy

- utrata płynności mowy

- u starszych dzieci zaburzenie ekspresji słownej

DYSFONIE

DYSPLASTYCZNE

organiczne zaburzenia głosu

spowodowane nabytymi lub

genetycznie uwarunkowanymi

odchyleniami w budowie krtani

(głównie w obrębie głośni)

I ASYMETRIE KRTANIOWE

• Nieprawidłowość wrodzona

• W przypadku asymetrii fałdów

głosowych dochodzi do niedowładu

lub porażenia fałdu/ fałdów głosowych

• Obserwuje się prawidłową fonację

przy bardzo dużych asymetriach

• Wśród osób z asymetriami

krtaniowymi 54 % ma dysfonię

II ROWEK GŁOŚNI (SULCUS

GLOTTIDIS)

rowek lub rynienka, tj. bruzda dzieląca

fałdy głosowe na dwie części, przebiega

wzdłuż przyśrodkowej części fałdu

głosowego

Przyczyny:

- wada wrodzona, uwarunkowanie genetyczne

- wada nabyta wskutek przewlekłego

zanikowego zapalenia krtani czy zmian w

podeszłym wieku

http://www.youtube.com/watch?

v=SX82VjCoAI0

Objawy:

- zaburzenia głosu różnego stopnia

- chrypka

- łatwe męczenie się głosu

- afonia

Leczenie:

- rehabilitacja głosowa mająca na celu

przywrócenie naturalnej, fizjologicznej emisji

głosu

- zlikwidowanie stanów zapalnych

- preparaty silikonowe wstrzykiwane do

fałdów głosowych (przy zaawansowanych

zmianach zanikowych i niepełnym zwarciu)

Bibliografia

•

Błeszyński J., Mowa i język dziecka z autyzmem, Kraków

2004

•

Kubiak W., Anatomia, fizjologia i patologia narządów głosu,

mowy i słuchu, Gorzów Wlkp. 2000;

•

Kozanecka E., Zaburzenia komunikacji związane z

zaburzeniami psychicznymi [w:] Logopedia. Pytania i

odpowiedzi, t. 2, pod red. T. Gałkowskiego, G.

Jastrzębowskiej, Opole 2003;

•

Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny, pod red.

Adama Bilikiewicza i Włodzimierza Strzyżewskiego,

Warszawa 1992

•

Narząd głosu i jego znaczenia w komunikacji społecznej,

pod red. A. Obrębowskiego, Poznań 2008;

•

Zalesska-Kręcicka M., Głos i jego zaburzenia: zagadnienia

higieny i emisji głosu, PSPŚ we Wrocławiu, Wrocław 2004;

•

Zarys higieny narządu głosu pod red. Sz. Kubiaka, WSHE we

Włocławku, Włocławek 2006;

•

http://www.zdrowie.med.pl/parkinson/zycie/list.html

•

http://rehabilitacjamedyczna.wordpress.com/2011/04/15/cho

roba-parkinsona/

•

Document Outline