Nauczyciel jako 

organizator 

procesu 

pedagogicznego

 

 

 

Wymogi działalności 

pedagogicznej dotyczące 

osobowości nauczyciela.

Praca pedagogiczna jest jedną z najtrudniejszych. 

Wymaga ona od tego, kto ją wybrał 

wielostronnego przygotowania, wysokiego 
poziomu kultury wewnętrznej, mistrzowstwa 
zawodowego, czyli pewnych zdolności 
zawodowych, które cechują zarówno jak 
intelektualny, tak i emocjonalny aspekt 
osobowości nauczyciela.

 

 

  Wykorzystując wyniki badań 

przychologiczno – pedagogicznych, 
można wyróżnić szereg elementów w 
strukturze zdolności pedagogicznych.

f.m.; zaw. um.; 

m

+ 5 M

Z

R 

zaw. um.; m

+ 5 I

Pr

R 

zaw. um.; m

+ N

 

+ U 

m

R 

 

 

 

Zdolności dydaktyczne – jest to 

zdolność do przekazywania 
uczniom materiału nauczalnego, 
robiąc go zrozumiałym, do 
wywołania zainteresowania 
przedmiotem, wzbudzania u 
uczniów samodzielności zdania.

 

 

 

•Zdolności akademickie – są to 
zdolności do określonej dziedziny 
naukowej (matematyki, fizyki, 
biologii, literatury etc.). 

Zdolny nauczyciel ma opanowany 
przedmiot nie tylko w zakresie kursu 
nauczalnego, ale znacznie szerzej i 
głębiej, śledzi odkrycia w nowej 
dziedzinie, doskonale orientuje się w 
materiale, przejawia w stosunku do 
niego ogromne zainteresowanie, 
prowadzi nawet najmniejszą 
działalność badawczą.

 

 

 Zdolności percepcyjne – jest to 
zdolność do przenikania w 
wewnętrzny świat wychowanka, 
do spostrzegawczości 
psychologicznej, związana z 
subtelnym zrozumieniem 
osobowości i ucznia i jego 
tymczasowego stanu 
psychicznego. 

 

 

Zdolności językowe – jest to 
umiejętność precyzyjnego 
przekazania swoich myśli i uczuć 
za pomocą języka, a także mimiki i 
pantomimiki. 

Jest to jedna z najważniejszych 
zdolności w zawodzie nauczyciela, 
dlatego że przekazanie informacji 
od nauczyciela do ucznów ma 
głównie charakter werbalny.

 

 

 

Język zdolnego nauczyciela jest 

żywy, plastyczny, intonacyjnie 
jaskrawy i wyraźny, o 
pozytywnym zabarwieniu 
emocjonalnym, z poprawną dykcją, 
bezbłędny stylistycznie, 
gramatycznie i fonetycznie. 

 

 

  Zdolności organizatorskie – 
jest to po – pierwsze, zdolność do 
organizacji zespołu 
uczniowskiego, zjednoczenia go, 
zachęcenia do rozwiązania 
ważnych zadań, i po – drugie, 
zdolność do prawidłowej 
organizacji swojej własnej pracy.

 

 

  

Zdolności komunikacyjne – są 

to zdolności do nawiązania 
dobrego kontaktu z dziećmi, 
znalezienia prawidłowego 
podejścia do uczniów, 
ukształtowania z nimi celowych z 
pedagogicznego punktu widzenia 
stosunków, obecność taktu 
pedagogicznego.

 

 

Jednym z przejawów taktu 
pedagogicznego jest poczucie 
umiaru dotyczące zastosowania 
jakiegokolwiek wpływu 
pedagogicznego (zachęcenia, 
kary, pouczania). 

Taktowny nauczyciel jest 
troskliwy i delikatny wobec dzieci, 
uwzględnia ich specyfikę 
psychologiczno – indywidualną.

 

 

  Wyobraźnia pedagogiczna – 
jest to szczególna zdolność do 
przewidywania skutków swoich 
czynności, w wychowawczym 
projektowaniu uczniowskiej 
osobowości, związanym z 
wyobrażeniem tego, kim będzie 
uczeń w przyszłości, w 
umiejętności prognozowania 
rozwoju tych lub innych jakości 
wychowanka. 

 

 

   

Zdolność do podzielnej 

uwagi jednocześnie między 
kilkoma rodzajami działalnoci. 

 

 

 

Oprócz wymienionych zdolności 

nauczyciel powinien mieć 
opanowany również cały zbiór 
pozytywnych jakości 
osobowościowych, wśród 
których, zdaniem L. Tołstoja 
główną rolę pełni miłość do 
uczniów i do swojego zawodu:

 

 

 

  „Jeśli nauczyciel żywi tylko 
miłość do zawodu, będzie on 
dobrym nauczycielem. Jeśli 
nauczyciel żywi miłość tylko do 
ucznia, jak ojciec i matka, będzie 
on lepszy, aniż ten nauczyciel, 
który przeczytał wszystkie książki, 
ale nie odczuwa miłości ani do 
zawodu, ani do uczniów. Jeśli 
nauczyciel łączy w sobie miłość 
do zawodu i do uczniów – jest 
on doskonałym nauczycielem”

 

 

 Pedagogiczne relacje

     Zawodowo – pedagogiczna relacja jest 

układem sposobów i metod socjalno – 
psychologicznego współdziałania 
pedagoga i wychowanków, treścią 
którego jest wymiana informacją, 
realizacja wpływu wychowawczego, 
organizacja wzajemnych stosunków. 

    Przy czym pedagog występuje jako 

inicjator tego procesu, organizuje go, 
kieruje nim.

 

 

    

O. Leontjew podkreśla, iż „optymalne 

relacje pedagogiczne – to są takie 

relacje między nauczycielem (i szerzej 

– zespołu pedagogicznego) a uczniami 

w trakcie nauczania, które stwarzają 

najlepsze warunki dla rozwoju 

uczniowskiej motywacji i twórczego 

charakteru działalności nauczalnej, 

dla kształtowania uczniowskiej 

osobowości, zabezpiecza sprzyjający 

klimat emocjonalny nauczania…”

 

 

Relacje pedagogiczne 

przewidują wykonanie zbioru 
ważnych funkcji: 

-wymiany informacji między 

рedagogiem i uczniami, 

- poznanie się nawzajem 

osobowości, 

-organizację i regulowanie 

wzajemnych stosunków i 
współdziałania, 

- realizacji wpływu wychowawczego, 

-celową z pedagogicznego punktu 

widzenia autoprezentacji pedagoga.

 

 

Pedagog  w  trakcie  swojej  działalności 
pragnie zrealizować wszystkie funkcje 
relacji: 

-być i źródłem informacji, 

-  i  człowiekiem,  poznającym  innego 
człowieka bądź grupy ludzi, 

- 

i 

organizatorem 

działalności 

zespołowej i wzajemnych stosunków.

 

 

Style relacji pedagogicznych

Stylem relacji pedagogicznych jest 
indywidualno – typologiczna 
specyfika socjalno – 
psychologicznego współdziałania 
pedagoga i uczniów.   

W zależności od aktywności nauczyciela 
w kierowaniu uczniami wyróżniamy 

autorytarny, 
liberalny 
i demokratyczny style relacji.

 

 

 

 

1. Autorytarny. 

Nauczyciel sam 

decyduje o wszystkich kwestiach 
funkcjonowania klasy, wytycza każdy 
konkretny cel, wychodząc tylko z własnej 
wizji; rygorystycznie kontroluje wykonanie 
jakiegokolwiek zadania i subiektywnie 
ocenia osiągnięte wyniki. 

Taki styl kierowania jest środkiem 

realizacji taktyki dyktatu i opieki, i w 
wypadku uczniowskiego przeciwdziałania 
stanowczej presji nauczyciela powoduje 
konfrontację.

 

 

2. Liberalny (ulgowy, anarchiczny). 

Wymieniony styl jest środkiem realizacji 

taktyki nieangażowania się, podstawą 
której są obojętność i brak zainteresowania 
problemami życia szkolnego. 

Skutkiem takiej pozycji nauczyciela jest 

brak szacunku ze strony uczniów i 
utrata nad nimi kontroli, pogorszenie 
dyscypliny, brak zdolności do pozytywnego 
wpływu na rozwój uczniowskiej osobowości.

 

 

3. Demokratyczny styl. 
Nauczyciel jest nastawiony na rozwój 

uczniowskiej aktywności, zachęcenie 
każdego do rozwiązania wspólnych 
zadań. 

Podstawą kierowania w danym 

wypadku jest oparcie na inicjatywie 
klasy. 

 

 

W. Kan – Kałyk proponuje 

rozróżnienie stylów relacji 

pedagogicznych w zależności od 

wydajności ich wpływu 

wychowawczego.

 

 

 

Relacje 

na 

podstawie 

zaangażowania 

we 

wspólną 

twórczą działalność.

 

Podstawą 

tego 

stylu 

jest 

nieodłączność  wysokiego  poziomu 
kompetencji 

pedagoga 

od 

jego 

poglądów etycznych.

 

Albowiem 

zaangażowanie 

we 

wspólne z uczniami twórcze badania 
jest 

wynikiem 

nie 

tylko 

nauczycielskiej 

działalności 

komunikacyjnej, ale w dużym stopniu 
jego 

stosunku 

do 

działalności 

pedagogicznej w całości. 

 

 

Relacje  na  podstawie  przychylności 
towarzyskiej. 

Przychylność  towarzyska  jest  ważnym 
regulatorem 

relacji 

w 

ogóle 

i 

oddzielnie pedagogicznych.

 

Koniecznym 

jest 

kształtowanie 

stosunków towarzyskich jako pewnego 
tonu  w  stosunkach  pedagoga  z 
zespołem

 

 

Relacje z dystansem. 

Istota takiego stylu relacji polega 

na tym, że w układzie stosunków 
uczniów i pedagoga stwarza się 
dystans. 

Relacje z dystansem często stosują 

nauczyciele początkujący, którzy boją 
się uczniów i starają się w taki 
sposób zapewnić sobie autorytet. 

Jednak taki styl relacji z reguły nie 

osiąga celu, ponieważ dystans nie 
może być podstawą autorytetu 
pedagogicznego.

 

 

Relacje – zastraszanie. 

Ten styl relacji, który również czasami 
stosują 

nauczyciele 

początkujący, 

związany 

głównie 

z 

brakiem 

umiejętności  zorganizowania  owocnej 
realcji  na  podstawie  zaangażowania 
we wspólne działanie.

 

 

 Relacje- flirt. 
Jak wykazują badania, wynikają 

wskutek:

- niezrozumienia przez pedagoga 

istoty zadań pedagogicznych;

- braku nawyków komunikacji;
- strachu przed relacjami z klasą i 

jednocześnie dążenia do nawiązania 
kontaktu z uczniami.

W wyniku tego, pedagog zmartwiony nie 

tyle aspektem treściowym współdziałania, ile 
problemami stosunków osobistych, które 
nabywają hipertrofowanego znaczenia.

 

 

 Nauczycielski autorytet

Zdaniem psychologów autorytet jest 

jedną z form władzy – zdolności 
jednego człowieka do wpływu na 
zachowanie innych. 

Ogólnie psychologia socjalna 

rozróżnia sześć form władzy: 
normatywna władza, władza 
przymusu, władza nagrody, 
referencyjna władza, władza 
eksperta, władza informacyjna. 

 

 

Podstawą  władzy  normatywnej  są 
pełnomocnictwa, 

które 

dają 

nauczycielowi  jego  socjalne  status  i 
rola. 

Uwzględniane  są  nie  jakieś  prawa 
abstrakcyjne,  ale  przyswojone  przez 
dzieci 

wskutek 

socjalizacji 

wyobrażenia 

o 

socjalnej 

roli 

nauczyciela, o tym, jakie musi być jego 
zachowanie  i  odpowiednio,  jaki  oni, 
jako  uczniowie  powinni  mieć  do  niego 
stosunek. 

 

 

Jeśli jednocześnie z wykazaniem w 

trakcie współdziałania z uczniami 
swojej indywidualności i z utratą 
areoli tajemniczości nauczyciel nie 
znajdzie nowych źródeł wpływu, to 
jedynym środkiem kierowania 
uczniowskim zachowaniem (nie 
wychowanie) staje się władza 
przymusu lub kary.

 Siła jej zależy od pewności uczniów 

swojej zdolności i gotowości 
nauczyciela karać za naruszenie norm 
zachowania.

 

 

Do dyspozycji nauczyciela jest jeszcze 

jedno źródło władzy, które jest 
stosowane razem z pogróżkami i karami 
– jest to możliwość zadowalania 
ważnych dla uczniów potrzeb. 

Jest ono podstawą władzy nagrody.

 

 

Zarówno  jak  kara,  tak  i  zachęcenie 
charakteryzują  się  dość  niskim 
poziomem 

potencjału 

wychowawczego,  ich  wpływ  jest 
przeważnie 

sytuacyjnym 

i 

rozprzestrzenia 

się 

tylko 

na 

zachowanie, 

które 

jest 

stale 

kontrolowane. 

Normy  zachowania,  przestrzegania 
których  nauczyciel  domaga  się 
wyłącznie  karą  lub  zachęceniem, 
mają  w  oczach  uczniów  zewnętrzny, 
narzucony i niestabilny charakter.

 

 

Władza referencyjna w 

przeciwieństwie do poprzednich 
kształtuje się w trakcie 
współdziałania między 
osobowościami i opiera się na 
mechanizmach identyfikacji 
uczniów z człowiekiem, który 
wzbudza szacunek, sympatię i 
zaufanie.

 Właśnie władza referencyjna jest 

podstawą autorytetu 
pedagogicznego.

 

 

Nauczyciel, cieszący wśród 

uczniów autorytetem, nie potrzebuje 
zastosowania ustawicznych wymóg, 
uwag i wymówek, a tym bardziej kar. 

Uczniowie dobrowolnie, 

samodzielnie spełniają oczekiwania 
autorytetnego nauczyciela, słuchają 
jego rad, opinii i wskazówek. 

 

 

Autorytet  pedagogiczny  –  jest  to 
nie związana ze statusem socjalnym, 
przymusem  i  nagrodami  zdolność 
nauczyciela 

do 

wywierania 

wpływu  na  uczniowskie  myśli, 
uczucia i zachowanie.

 

 

Od 

czego, 

więc, 

zależy 

nauczycielski autorytet,

  jakie  czynniki  są  podstawą 
jego kształtowania? 

 

 

Oddzielni badacze wiążą 

kształtowanie autorytetu z 
obecnością u nauczyciela pewnych 
jakości, wśród których najczęściej 
wymieniają

 dobroć, sprawiedliwość, 

głęboką wiedzę w zakresie 
przedmiotu, zrozumienie ucznia, 
zdolność do zgłębienia 
uczniowskiego punktu widzenia, 
uczciwość, szczerość, erudycję, 
poczucie humoru i in.

 

 

 Jednak praktyka i badania 

wykazują, iż 

po – pierwsze, nauczyciele, którzy 

cieszą się uczniowskim autorytetem 
nie zawsze posiadają wymienione 
jakości,

 i po – drugie, nie wszyscy 

nauczyciele z punktu widzienia 
obserwatora posiadający 
wymienione cechy, cieszą się 
autorytetem wśród uczniów.

 

 

 

Chodzi  o  to,  że  nauczycielski 
autorytet  zależy  nie  tylko  i  nawet 
nie tyle od tego, jaki on jest sam w 
sobie,  tylko  od  tego,  jakim  go 
widzą uczniowie. 

Czyli  autorytet  nauczyciela  jest 
określany 

przez 

potrzeby 

i 

wartości  uczniów,  którzy  go 
postrzegają  i  oceniają,  nie  w 
mniejszym  stopniu,  niż  przez 
jakości samego nauczyciela. 

 

 

Nie  ma  nauczyciela  całkowicie 
cieszącego się autorytetem. 

To,  co  wywołuje  zachwyt  i  ma 
wpływ  na  jednych  uczniów, 
może być obojętne dla innych i 
na odwrót. 

 

 

Oprócz 

tego 

referencje 

nauczyciela  dla  jednych  i  tych 
samych wychowanków także nie 
mogą 

pozostać 

niezmienne, 

ponieważ  w  trakcie  rozwoju 
wiekowego  odbywają  się  ciągłe 
zmiany 

w 

dziecięcych 

wartościach,  zainteresowaniach 
i ideałach.