SKAŁY I

MINERAŁY

• SKAŁA – to nagromadzenie minerałów, które występuje

w przyrodzie w wielkich masach. Rozróżnia się skały

polimineralne oraz monomineralne; nauką, która

zajmuje się badaniem i opisem skał oraz warunków ich

powstawania jest petrologia; Ze względu na genezę

wyróżniamy skały magmowe, osadowe,

organogeniczne, chemiczne, a ze względu skupienie :

zwięzłe i luźne;

• MINERAŁ – każdy kryształ ( jednostka o

uporządkowanej budowie zewnętrznej), który powstał

w przyrodzie bez bezpośredniego wpływu człowieka i

poza organizmami żywymi; Nauka o minerałach to

mineralogia;

UKŁAD KRYSTALOGRAFICZNY

• Układ krystalograficzny - to system

klasyfikacji kryształów ze względu na układ

wewnętrzny cząsteczek w sieci krystalicznej.

System wyróżnia siedem układów, w których

wyróżnia się 32 klasy krystalograficzne. Każda

klasa ma inny rodzaj symetrii w układzie

cząsteczek w krysztale.

• Wyróżnia się następujące układy

krystalograficzne:

- regularny, tetragonalny, heksagonalny,

trygonalny, rombowy, jednoskośny, trójskośny;

Właściwości skał i

minerałów

MINERAŁY:
- Postać kryształów, połysk, skupienie,

twardość, barwa, rysa, luminescencja,

łupliwość (przełam), gęstość, załamanie

światła, zbliźniaczenia, parageneza,

magnetyzm, przezroczystość;

SKAŁY:
- Tekstura skał, gęstość, wytrzymałość na

ściskanie, ścieralność, bloczność;

ROZPOZNAWANIE

Na podstawie wcześniej wymienionych właściwości;
Na podstawie cech chemicznych:
- Analiza dmuchawkowa, metoda proszkowania, na

podstawie własności chemicznych określanych

sposobami mokrymi, metoda szlichowa;

BADANIA RODZAJU I POCHODZENIA SUROWCÓW:
- Analiza mikroskopowa
- Analiza aktywacyjna
- Analiza spektralna

TECHNIKI WYDOBYCIA BLOKÓW

KAMIENNYCH

• Wydobycie:
- Kopalnie
- Kamieniołomy

• Transport kamienia
• Obrabianie i

dopasowywanie
kamienia

ZASTOSOWANIE

- Narzędzia ludzi

prehistorycznych,
źródło kruszców i
materiałów
budowlanych,
wykorzystywane do
produkcji szkła,
ceramiki; ozdoby,
amulety; mozaiki,
gliptyka, sztuka-
rzeźby,

•

MALACHIT – – minerał z gromady

węglanów. Należy do minerałów

pospolitych, szeroko

rozpowszechnionych na Ziemi.

•

Nazwa pochodzi od greckiego

malache (malwa ) i malakos = miękki -

aluzja do zielonej barwy minerału i

jego niewielkiej twardości.

•

Bardzo rzadko tworzy kryształy o

pokroju słupkowym, igiełkowym lub

włosowym; często występują

zbliźniaczenia. Występuje w

skupieniach zbitych, zienistych,

nerkowatych, groniastych tworzy

naskorupienia i naloty, impregnacje i

pseudomorfozy po azurycie, kuprycie,

kalcycie, cerusycie. Malachit

występuje zwykle w postaci

ciemnobrunatnych (czarnych)

nacieków lub skupień nerkowatych.

Jest kruchy, przeświecający. Często

wykazuje budowę pasiastą, wstęgową

lub słojową. Występowanie: Rudawy,

Kornwalia, Ural, Kongo, Arizona,

Sudety, G. Świętokrzyskie;

• Hematyt (gr. haema

(haima), krew; haimatites,

krwisty; w nawiązaniu do

czerwonej barwy tego

minerału po jego

sproszkowaniu) - pospolity

minerał, tlenek żelaza(III).

Układ trygonalny, twardość

6-6,5; Rysa

wiśniowoczerwona,

brunatnoczerwona, barwa

stalowoszara, czarna, połysk

metaliczny lub matowy;

występowanie: Meksyk,

Brazylia , J. Górne, Quebec,

Krzywy Róg, Nowa Słupia,

Rydno;

• Marmur (z

gr

. μάρμαρος marmaros) – skała metamorficzna

powstała z przeobrażenia wapieni, rzadziej dolomitów. Składa się

głównie z krystalicznego kalcytu lub dolomitu (marmur

dolomitowy). Niewielka część geologów definiuje jako marmur

wyłącznie skały węglanowe przeobrażone w warunkach głębokiego

metamorfizmu strefy kata (temperatury 500-700 st. C, wysokie

ciśnienie), skały przeobrażone w strefach niższego metamorfizmu

(epi i mezo) nazywając wapieniem krystalicznym . Od starożytności

stosowany jako cenny materiał budowlany, rzeźbiarski oraz

architektoniczny. Znane marmury wydobywa się w Carrarze we

Włoszech i na chorwackiej wyspie Brač. Marmury wydobywa się

przy użyciu różnych urządzeń tnących, nie stosuje się materiałów

wybuchowych, gdyż prowadzą one do spękania skał i drastycznej

redukcji bloczności złoża, co uniemożliwia wydobycie bloków na

tyle dużych by pociąć je na płyty okładzinowe lub przeznaczyć na

rzeźby. Marmury spękane i odpady z produkcji pełnowartościowego

marmuru wykorzystuje się do produkcji lastriko lub grysu

marmurowego. Marmury zbudowane z dolomitu są podstawą

wytwarzania tabletek magnezu.

• Alabaster -

drobnoziarnista odmiana

gipsu (selenit), zbita,

dobrze przeświecająca,

biała lub nieco zabarwiona

(na żółtawo, zielonkawo,

różowawo, wysoko ceniona

jako kamień ozdobny i

dekoracyjny. Połysk szklisty,

Rysa biała, twardość 1,5-2,

przełam muszlowy, 2

odmiany: gipsowy i

kalcytowy- rozróżnianie w

reakcji z kwasem solnym;

Występowanie: Turyngia,

Tyrol, Alzacja, Meksyk,

Kujawy, Tarnobrzeg, Utah,

Meksyk;

• Talk-steatyt- Rysa biała, twardość 1,

zielony, żółty, brązowawy, przełam
nierówny, połysk perłowy lub tłusty,
doskonała łupliwość, Steatyt (kamień
mydlany) jest jednym z rodzajów
talku (barwa zielona) ze względu na
skupienie – zbite; Występowanie:
Saksonia, Piemont, Transwal, Arizona,
Góry Sowie;

•

Ochra (

gr

. ὤχρα ōchra, z ὠχρός ōchrós -

żółty, blady) - naturalny, nieorganiczny

pigment o barwie od żółtej do brązowej.

Powstaje przez zmieszanie glinokrzemianów i

substancji barwnych, głównie tlenków żelaza.

Ilość i rozdrobnienie tlenków wpływa na

uzyskaną barwę. Barwnik ten jest wykrywany

makroskopowo, między innymi dzięki analizie

fizyko-chemicznej. Ponieważ ochra występuje

w naturze jako proszek, nie można jej użyć

bezpośrednio do malowania, stosuje się ją

wraz z wypełniaczem. Ochry powstają w

strefie wietrzenia swych "macierzystych"

minerałów. Stąd, można wyróżnić: ochrę

żelazistą, żółtą ochrę antymonową, kremowo-

żółtą ochrę bizmutową, czarną ochrę

molibdenową, cytrynowo-żółtą ochrę

uranową.

•

Kolor i odcień ochry może być z

powodzeniem modyfikowany przez obróbkę

termiczną. W wyniku podgrzewania żółtej

ochry do 200 stopni Celsjusza następuje

zmiana jej koloru w kierunku pomarańczowo-

czerwonym. Stosowanie wyższych

temperatur pozwala uzyskać ciemniejsze

odcienie, aż do ciemnowiśniowego i

ciemnobrunatnego

• Lazuryt –glinokrzemian sodu i

wapnia, w ziarnistych sklepieniach,

minerał z gromady krzemianów,

zaliczany do grupy skaleniowców.

Minerał bardzo rzadki. Nazwa

pochodzi od arab. azul i pers.

lazhward = niebieski (niebo),

nawiązuje do barwy tego minerału.

• Lazuryt współwystępuje z

kalcytem, pirytem w skałach

zwanych lapis-lazuli. Lazuryt

bardzo często bywa mylony z

lazulitem.

• Lapis–lazuli – skała

metamorficzna powstała w wyniku

przeobrażeń utworów

węglanowych (wapieni i

dolomitów) pod wpływem intruzji

granitów, syenitów lub

pegmatytów. Jej głównym

składnikiem jest lazuryt.

• Afganistan, Rosja, Chile, Birma;

•

Agat (gr. agathos = dobry) - to

minerał

, wielobarwna, wstęgowa

odmiana

chalcedonu

. Nazwa pochodzi

od rzeki Achates (dzisiaj Dirillo) na pd

Sycylii

we Włoszech, gdzie

wydobywano go już w starożytności.

•

Agaty powstają w geodach.

Zbudowane są z wielu

różnokolorowych, naprzemianległych,

(najczęściej bladych) warstw.

Powstawanie pasm było

prawdopodobnie wynikiem

zachodzących procesów wielokrotnego

wydzielania się krzemionki z

roztworów lub cyklicznego wytrącania

się pigmentu w żelu krzemionkowym.

Zróżnicowana jest też barwa agatów -

powodują ją bardzo drobne wrostki

różnych minerałów np. chlorytów,

hematytu, goethytu. Przeważają

warstwy szare, różowawe i brunatne,

rzadko występują żywsze barwy:

czerwone, zielone, czarne.

Występowanie – Nadrenia, palatynat,

przeswiecajacu do nieprzezroczystego;

• Bazalt – skała lita

pochodzenia

wulkanicznego – wylewna

(skała magmowa) o

strukturze bardzo

drobnoziarnistej lub

afanitowej, czasami

porfirowej, i barwie czarnej,

szarej lub zielonej,

powstała podczas

orogenezy alpejskiej.

Głównymi składnikami

bazaltu są: plagioklazy

(labrador-bytownit)

Występowanie: Gora sw.

Anny, Beskidy;

• Obsydian (izofir) - skała

magmowa, kwaśna, wylewna,

złożona niemal wyłącznie ze

szkliwa wulkanicznego.

Naturalne szkło powstaje w

wyniku natychmiastowego

stygnięcia magmy,

prawdopodobnie pod wodą.

Obsydian znajduje się w

wyciekach lawy datowanych

od ok. 60 mln lat aż do

współczesności. Z czasem

ulega zniszczeniu, przyjmując

wygląd zwyczajnej,

drobnoziarnistej skały.

Twardość 5-6, Rysa – biała,

Przełam muszlowy, połysk

szklisty; Występowanie –

Armenia, Gruzja, Wyspy

Liparyjskie, USA, Węgry;

• Porfir to potoczna nazwa

stosowana do określenia

magmowych skał wulkanicznych

lub żyłowych, posiadających

strukturę porfirową.

• Używana jest najczęściej przy

wstępnym (terenowym)

oznaczaniu skały, gdyż dokładne

sklasyfikowanie porfiru wymaga

przeprowadzenia analizy

chemicznej jego składu.

• Wyróżnia się porfiry: kwarcowe -

należące do grupy skał kwaśnych,

charakteryzujące się

występowaniem jasnych

prakryształów kwarcu oraz

bezkwarcowe - należące do grupy

skał obojętnych zawierające

prakryształy skaleni, piroksenów

i amfiboli.

• dioryt – obojętna skała

plutoniczna, składająca się

głównie z plagioklazów (zwykle

andezynu i oligoklazu) i

amfiboli. Niektóre odmiany

zawierają niewielkie ilości

kwarcu bądź oliwinu. Jej nazwa

pochodzi od gr. dioridzein =

odróżniać, rozdzielać.

• Dioryt jest koloru szarego,

ciemnoszarego, szaroczarnego,

lub rzadziej

ciemnoszarozielonego – zawiera

do 50% minerałów ciemnych.

Ma strukturę jawnokrystaliczną:

średnio- lub gruboziarnistą.

• Występowanie: Korsyka,

Szwecja, Norwegia, Niemcy,

Czechy, okolice Kłodzka i

Myszkowa;

• Turkus (kalait) –

minerał z gromady

fosforanów. Należy do

grupy minerałów

rzadkich.

• Nazwa turkus wywodzi

się od nazwy Turcji

"turecki kamień” ;

trójskośny, barwa

błękitna i zielonkawa,

rysa biała do

zielonkawej, doskonała

łupliwość, twardość 5-

6, Występowanie Iran,

USA, Rosja, Tybet;

• Jaspis - Nazwa jaspis

pochodzi z j. greckiego i

oznacza "cętkowany

kamień". Skała osadowa,

zbita, drobnoziarnista,

zbudowana z chalcedonu i

kwarcu – występują one w

zmiennych proporcjach.

• Trygonalny, barwa

wieloraka, Rysa biała,

żółta, Twardość 5-7,

łupliwość – brak, Przełam –

muszlowy; Występowanie:

Chiny, Indie, USA, Rosja;

OBRÓBKA KAMIENI BARWNYCH

• Rodzaje szlifów

• szlif kaboszonowy (gładki) -

historycznie wcześniejszy

• szlify fasetkowe

(wielościenny) - historycznie

późniejsze

• Szlif fasetkowy = wielościenny

• Rodzaj szlifu polegający na

wykonaniu na kamieniu płaskich

powierzchni (zwanych fasetkami)

o różnych zarysach.

• Zasadą szlifu fasetkowego jest

obróbka kamienia w ten sposób,

aby cały został pokryty

symetrycznymi płaszczyznami, dla

których utarła się nazwa

„fasetki”.

Koronę kamienia wieńczy

największa fasetka – „tafla”.

• EFEKT BRYLANCJI

BIBLIOGRAFIA

• Schuman W., Minerały Świata, Oficyna

Wydawnicza „Alma-Press”, Warszawa 2003

• Bolewski A., Manecki A., Rozpoznawanie

Minerałów, Wyd. Geologiczne, Warszawa

1990

• Renfre C., Bahn P., Archeologia, Wyd. Prósz. i

S-ka, Warszawa 2002

• Ławecka D., Wstęp do archeologii

• www.wikipedia.en

• Majewski K., Kultura materialna starożytnej

Grecji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,

Warszawa, 1975