13.mineraly i skaly ilaste
Bentonit – skała powstała z przeobrażenia tufów i tufitów, barwy białej, szarej, żółtawej lub brunatnej, monomineralna lub prawie monomineralna, zbudowana przede wszystkim z montmorillonitu, powstająca na skutek halmyrolizy, środowisko powstania pH 9-8.
Charakteryzuje się dużą zdolnością do chłonięcia wody i pęcznienia, dlatego materiały na bazie bentonitu znajdują duże zastosowanie w ochronie środowiska przy tworzeniu barier, w płuczkach wiertniczych, przechwytywaniu zanieczyszczeń itp. Wykorzystywany również w budownictwie do produkcji tzw. zawiesiny bentonitowej, służącej m.in. do zabezpieczania ścian wąskich otworów przy wszelkiego rodzaju wierceniach, używa się go również jako składnika przy tworzeniu mas formierskich, jak również jest używany jako żwirek dla zwierząt. Używany jest także przy wyrobie win – ponieważ posiada unikalną zdolność wchłaniania białka, używany jest do klarowania wina.
W Polsce bentonit występuje m.in. w osadach miocenu południowej Polski i osadach fliszu Karpat
Kaolin, glinka porcelanowa –skała osadowa zawierająca w swym składzie głównie kaolinit, a także m.in. Kwarc i miki.
Nazwa skały pochodzi od chińskiej góry Gaoling,
skąd rzekomo pierwszy raz wydobyto kaolin.
Kaolin powstaje na skutek wietrzenia skał magmowych, metamorficznych i osadowych. Jest "tłusty" w dotyku.
Barwa – biała, szara, żółtawa do brunatnej lub błękitnawa.
Kaolin stosowany jest w ceramice – porcelana – dodawany
jest przy produkcji dachówek), przemyśle chemicznym i papierniczym. Służy też do wytwarzania form odlewniczych w poligrafii.
Łupek ilasty (dawniej Iłołupek) – skała osadowa bardzo drobnoziarnista, o wyraźnej kierunkowości, często laminowana lub warstwowana. Składa się z bardzo drobnych ziarn kwarcu i minerałów ilastych, głównie kaolinitu i illitu. Powstaje w wyniku kompakcji iłu. Barwa: szara, niebieskoszara, zielonkawoszara, białoszara, żółtawa, żółtobrązowa, czerwona do czarnej, w zależności od różnych domieszek. Charakteryzuje się oddzielnością międzywarstwową lub złupkowaniem.
Łupki ilaste różnego wieku w Polsce występują w Karpatach, towarzyszą pokładom węgla kamiennego, w obrzeżeniu mezozoicznym Gór Świętokrzyskich, oraz w głębokim podłożu Niżu Polskiego.
Łupki ilaste mają zastosowanie w produkcji lekkich bloków budowlanych, papy bitumicznej, środków izolacyjnych i do budowy ulepszonych nawierzchni drogowych. W przypadku dużej zawartości substancji bitumicznych mogą być przerabiane na produkty naftowe. Jego odmianą jest łupek bitumiczny zawierający bituminy.