Grupa: arseniany

Wzór chemiczny: Zn₂(AsO₄)(OH)
Zasadowy arsenian cynku
m_{Zn2(AsO4)(OH)} = 286,69 u

Cynk	Zn	45,61 %
Wodór	H	35 %
Tlen	O	27,90 %
Arsen	As	26,13 %

  Układ krystalograficzny: rombowy

  Postać kryształów: słupkowe, igiełkowe, naskorupienia

  Twardość: 3,4

  Gęstość: 4,3 - 4,5

  Barwa: bezbarwny, biały, żółty, zielony (adamit miedziowy - zawierający miedź), różowy do fioletowego (adamit kobaltowy - zawierający kobalt)

  Rysa: biała

  Przełam: muszlowy

  Łupliwość: doskonała

  Połysk: szklisty

  Fluorescencja: cytrynowożółta

  Występowanie: strefa utleniania

Nazwa "adamit" pochodzi od nazwiska francuskiego mineraloga, Gilberta Josepha Adama (1795 - 1881).

Adamit często występuje z takimi minerałami, jak goethyt, oliwenit, kalcyt, malachit, azuryt, hemimorfit, aurichalcyt. Kryształy adamitu często można znaleźć również w skupieniach żółtej rudy żelaza - limonitu oraz w siarczkowych żyłach mineralnych, zawierających duże ilości cynku. Jest to minerał wtórny.

Adamit występuje m. in. w Meksyku, Windhoek w Namibii, stanie Nevada i hrabstwie San Bernardino w USA, Cap Garonne we Francji, Laurium w Grecji oraz w Charnacillo i Atacama w Chile.

  Anhydryt

Grupa: siarczany

Wzór chemiczny: CaSO₄
Siarczan wapnia
m_CaSO4 = 136,14 u

Tlen	O	47,01 %
Wapń	Ca	29,44 %
Siarka	S	23,55 %

Układ krystalograficzny: rombowy

Postać kryształów: tabliczkowe, słupkowe, ziarniste; często tworzy zbite skupienia

Twardość: 3 - 3,5

Gęstość: 2,98

Barwa: biały, bezbarwny, czerwonawy, szary, brunatny

Rysa: biała

Przełam: kostkowy

Łupliwość: doskonała

Połysk: szklisty lub perłowy

Fluorescencja: brak

Występowanie: w złożach ewaporatowych (często w złożach solnych i czapach wysadów solnych), wapieniach, dolomitach, rzadziej w żyłach hydrotermalnych.

Nazwa "anhydryt" pochodzi od greckiego słowa "anhydros", oznaczającego "bezwodny", ponieważ w odróżnieniu od gipsu nie posiada cząsteczek wody krystalizacyjnej.

Anhydryt jest jednym z głównym minerałów złóż ewaporatowych, jednak powstaje zazwyczaj przez dehydrację (odwodnienie) gipsu, a nie krystalizuje się bezpośrednio z wody morskiej.

Anhydryt jest minerałem skałotwórczym, głównym składnikiem anhydrytu, skały osadowej o tej samej nazwie.

Minerałami towarzyszącymi są najczęściej gips i halit.

Anhydryt jest wykorzystywany do produkcji cementu, tynku, posadzek i płyt budowlanych. Ma również zastosowanie w przemyśle chemicznym i papierniczym. Najlepsze, oszlifowane okazy tego minerału są kamieniami ozdobnymi.

Anhydryt występuje m. in. w Austrii, Kanadzie (okolice Ontario), Szwajcarii, USA (Louisiana, Teksas), Francji, Indiach i Szwajcarii. W Polsce występuje w Sudetach, okolicach Lubania oraz w złożach solnych w Kłodawie, Inowrocławiu i Wieliczce.

  Arthuryt

Grupa: fosforany

Wzór chemiczny: CuFe³⁺₂(AsO₄ ,PO₄ ,SO₄)₂ • 4 H₂O

Układ krystalograficzny: jednoskośny

Postać kryształów: słupkowe, igiełkowe, kuliste skupienia

Twardość: 3 - 4

Gęstość: 3,02

Barwa: jabłkowozielony, szmaragdowozielony

Rysa: zielonawa

Przełam: nierówny

Łupliwość: brak

Fluorescencja: brak

Występowanie: w strefach utleniania, zwłaszcza w złożach miedzi

Arthuryt został nazwany na cześć dwóch angielskich mineralogów: Arthura Russella i Arthura Kingsbury'ego.

Russellit występuje m. in. w okolicach Cornwall w Anglii.

Minerałem towarzyszącym jest najczęściej olivenit.

Awicennit

Grupa: tlenki

Wzór chemiczny: Tl₂O₃
Tlenek talu(III)
m_Tl2O3 = 233,39 u

Tal	Tl	89,49 %
Tlen	O	10,51 %

Układ krystalograficzny: rombowy

Postać kryształów:

Twardość: 2

Gęstość: 9,57

Barwa: szaroczarny

Rysa: szaroczarna

Przełam: brak

Łupliwość: brak

Połysk: metaliczny

Występowanie: w zwietrzałych żyłach kalcytowo - hematytowych

Nazwa "awicennit" pochodzi od Awicenny, arabskiego fizyka, lekarza, geologa i mineraloga.

Awicenit znaleziono w okolicach wioski Dzhuzumli w Górach Zirabulakskich w Bukharze (Tadżykistan) oraz w stanie Utah w USA.

  Azurmalachit
Azuromalachit

Azurmalachit to mieszanina azurytu i malachitu

Grupa minerałów składowych: węglany

Wzór chemiczny: mieszanina azurytu: Cu₃(CO₃)₂(OH)₂ i malachitu: Cu₂CO₃(OH)₂

Postać kryształów: zbite skupienia

Barwa: niebiesko - zielony

Nazwa "azurmalachit" pochodzi od połączenia nazw minerałów "malachit" i "azuryt". Stosowana jest również nazwa azuromalachit.

Azurmalachit jest kamieniem ozdobnym. Używany m. in. do wyrobu rzeźb, drobnych ozdób i biżuterii artystycznej. Stosowany jest również w jubilerstwie, nadając mu najczęściej szlif kabonoszowy lub tabliczkowy.

Azurmalachit występuje m. in. w kopalniach Morenci i Bisbee w stanie Arizona w USA, a także w prowincji Shaba (inaczej Katanga) w południowo - wschodnim Zairze oraz w miejscowości Kamsdorf w Niemczech.

  Azuryt

Odmiany:
Burnit - gemmologiczna, zbita odmiana azurytu
Chessylit - jasnoniebieska, gemmologiczna odmiana azurytu
Azurmalachit - mieszanina azurytu i malachitu

Grupa: węglany

Wzór chemiczny: Cu₃[CO₃/OH]₂   =   Cu₃(CO₃)₂(OH)₂
Zasadowy węglan miedzi
m_{Cu3(CO3)2(OH)2} = 344,67 u

Miedź	Cu	55,31 %
Tlen	O	37,14 %
Węgiel	C	6,97 %
Wodór	H	0,58 %

Układ krystalograficzny: jednoskośny

Postać kryształów:

Twardość: 3,5 - 4

Gęstość: 3,7 - 3,9, najczęściej 3,77

Barwa: niebieski, ciemnoniebieski, jasnoniebieski, "azurowy"

Rysa: jasnoniebieska

Przełam: muszlowy

Łupliwość: brak

Połysk: szklisty

Fluorescencja: brak

Występowanie: głównie jako minerał wtórny w strefie utleniania złóż miedzi

Nazwa "azuryt" pochodzi od perskiego słowa "lazhward", oznaczającego "niebieski". Nazwa azurytu może również pochodzić od łacińskiego słowa "azurius", oznaczającego "błękitny".

Azuryt był aż do końca średniowiecza używany do wyrobu barwnika malarskiego, nazywanego "górskim błękitem" lub "kamieniem armeńskim".

Pod wpływem kwasów azuryt ulega rozpuszczeniu, któremu towarzyszy charakterystyczne burzenie.

Azuryt występuje prawie zawsze z malachitem. Azuryt jest dość rozpowszechnionym minerałem, jednak warto zauważyć, że nigdzie nie tworzy większych złóż.

Azuryt występuje m. in. w Namibii, Australii, Rosji, USA, Meksyku, Chile, Mongolii, Słowacji, Niemczech i Włoszech. W Polsce azuryt występuje m. in. w Górach Świętokrzyskich, np. w Miedziance czy Miedzianej Górze, jak również na Dolnym Śląsku.

  Baryt
Szpat ciężki

Baryt
Maroko

Grupa: siarczany

Wzór chemiczny: BaSO₄
Siarczan baru
m_BaSO4 = 233,39 u

Bar	Ba	58,84 %
Tlen	O	27,42 %
Siarka	S	13,74 %

Układ krystalograficzny: rombowy

Postać kryształów: tabliczkowate, kostkowe, zbite, słupowe, skorupowe, blaszkowe, ziarniste, wykwity, kryształy przypominające tzw. "kogucie grzebienie"

Twardość: 3 - 3,5

Gęstość: 4,48

Barwa: bezbarwny do białego, różnorodnie zabarwiony

Rysa: biała

Przełam: muszlowy

Łupliwość: doskonała według dwuścianu, bardzo dobra słupowa

Połysk: szklisty

Fluorescencja: purpurowa

Występowanie: głównie w żyłach hydrotermalnych, rzadziej w skałach osadowych, skałach wulkanicznych i jako osad gorących źródeł.

Nazwa "baryt" pochodzi od greckiego słowa "baryos", oznaczającego "ciężki". Dawna nazwa tego minerału to "szpat ciężki".

Baryt jest wykorzystywany do produkcji płuczki wiertniczej i do eksploatacji ropy naftowej i gazu ziemnego. Ma zastosowanie również w przemyśle farbiarskim i papierniczym.

Jest głównym źródłem metalicznego baru. Metal ten otrzymuje się np. przez elektrolizę.

Baryt występuje m. in. w Czechach, Rumunii, Włoszech, Czechach, Anglii, USA i Niemczech, a w Polsce np. w Stanisławowie, Tarnobrzegu, Boguszowie i Górach Świętokrzyskich.

  Burnit

Burnit to gemmologiczna zbita odmiana azurytu

Grupa: węglany

Wzór chemiczny: Cu₃(CO₃)₂(OH)₂
Zasadowy węglan miedzi
m_{Cu3(CO3)2(OH)2} = 344,67 u

Miedź	Cu	55,31 %
Tlen	O	37,14 %
Węgiel	C	6,97 %
Wodór	H	0,58 %

Układ krystalograficzny: jednoskośny

Postać kryształów: zbite skupienia

Twardość: 3,5 - 4

Gęstość: 3,7 - 3,9

Barwa: niebieski

Rysa: jasnoniebieska

Fluorescencja: brak

Występowanie: jako minerał wtórny w strefie utleniania złóż miedzi

Nazwa "burnit" pochodzi angielskiego czasownika "to burn", oznaczającego "palić".

Burnit jest kamieniem ozdobnym. Używany jest do wyrobu ozdób oraz drobnych przedmiotów użytkowych. Czasami stosuje się go do celów jubilerskich, nadając mu zazwyczaj szlif kabonoszowy.

Burnit występuje m. in. w kopalniach Morenci i Bisbee w stanie Arizona w USA.

  Celestyn
Celestyt

Celestyn
Madagaskar

Grupa: siarczany

Wzór chemiczny: SrSO₄
Siarczan strontu
m_SrSO4 = 183,68 u

Stront	Sr	47,70 %
Tlen	O	34,84 %
Siarka	S	17,46 %

Układ krystalograficzny: rombowy

Postać kryształów: kryształy

Twardość: 3 - 3,5

Gęstość: 3,9 - 4,0

Barwa: bezbarwny, niebieski, biały, brązowożółty, żółtawy, czerwonawy

Rysa: biała

Przełam: nierówny

Łupliwość: doskonała

Połysk: szklisty, perłowy

Fluorescencja: brak (jeśli nie zawiera domieszki innych pierwiastków)

Występowanie: żyły hydrotermalne, w skałach wulkanicznych (w szczelinach i druzach)

Nazwa "celestyn" pochodzi od łacińskiego słowa "coelestium", oznaczającego "niebo". Została ona nadana w 1798 roku przez niemieckiego mineraloga A. G. Werner.

Celestyn jest jednym z najważniejszych źródeł metalu strontu. Związki strontu są stosowane m. in. w cukrownictwie (np. do rafinacji cukru), do produkcji rakiet i sztucznych ogni (barwią płomień na czerwony kolor), w przemyśle farbiarskim, szklarskim (produkcja szkła matowego), ceramicznym oraz w lecznictwie.

Minerałami towarzyszącymi są najczęściej strontianit, gips, baryt, aragonit, piryt, siarka rodzima, colemanit, kalcyt, hamlinit.

Celestyn występuje m. in. we Włoszech (Sycylia), w wapieniach z Madagaskaru, w USA, Polsce (okolice Tarnobrzega), Niemczech, Wielkiej Brytanii, Turkmenistanie, Tunezji, Rosji, Austrii i Meksyku.

  Chaoit
Chaoite

Grupa: pierwiastki rodzime

Wzór chemiczny: C
Polimorficzna odmiana węgla
m_C = 12,0107 u

Węgiel

C

100 %

Układ krystalograficzny: heksagonalny

Postać kryształów: Lamellar - Thin laminae producing a lamellar structure.

Twardość: 1 - 2

Gęstość: 3,33 - 3,43

Barwa: ciemnoszary

Połysk: półmetaliczny

Występowanie: występuje w środowisku meteorytowym, zwłaszcza w zmetamorfizowanych (przeobrażonych) gnejsach grafitowych

Nazwa "chaoit" pochodzi od nazwiska pochodzącego z Chin amerykańskiego petrologa Edwarda Chao.

Chaoit jest bardzo rzadką polimorficzną odmianą węgla. Powstaje w środowisku meteorytowym, gdzie powstaje przy bardzo wysokim ciśnieniu i temperaturze.

Chaoit został odkryty w 1970 roku w meteorytach Goalpur i Dyalpur w Mottingen w kraterze Ries w Bawarii (Niemcy).

  Chessylit

Chessylit to gemmologiczna odmiana azurytu

Grupa: węglany

Wzór chemiczny: Cu₃(CO₃)₂(OH)₂
Zasadowy węglan miedzi
m_{Cu3(CO3)2(OH)2} = 344,67 u

Miedź	Cu	55,31 %
Tlen	O	37,14 %
Węgiel	C	6,97 %
Wodór	H	0,58 %

Układ krystalograficzny: jednoskośny

Postać kryształów: kuliste, zazwyczaj masywne agregaty o promienistej budowie

Twardość: 3,5 - 4

Gęstość: 3,7 - 3,9

Barwa: jasnoniebieski

Rysa: jasnoniebieska

Przełam: muszlowy

Łupliwość: brak

Połysk: szklisty

Fluorescencja: brak

Występowanie: głównie jako minerał wtórny w strefie utleniania złóż miedzi

Nazwa "chessylit" pochodzi od nazwy miejscowości Chessy we Francji, z której pochodzi ten minerał. Niekiedy spotyka się się również spolonizowaną nazwę tego minerału - szessylit.

Chessylit jest kamieniem ozdobnym. Używany jest m .in. do wyrobu ozdób i artystycznej biżuterii.

Chessylit pochodzi z miejscowości Chessy koło Lyonu we Francji.

  Grafit  (polimorficzna odmiana węgla)

Grupa: pierwiastki rodzime

Wzór chemiczny: C
Polimorficzna odmiana węgla
m_C = 12,0107 u

Węgiel

C

100 %

Układ krystalograficzny: heksagonalny

Postać kryształów: tabliczkowe, zbite, łuseczkowe, ziemiste

Twardość: 1 - 2

Gęstość: 2,1 - 2,3

Barwa: szary, szaroczarny, czarny

Rysa: szara, czarna

Przełam: nierówny, warstwowy

Łupliwość: doskonała

Połysk: metaliczny, półmetaliczny, matowy, tłusty

Fluorescencja: brak

Występowanie: w skałach i złożach metamorficznych, łupkach krystalicznych, meteorytach

Nazwa "grafit" pochodzi od greckiego słowa "graphein", oznaczającego "pisać".

Minerał ten jest wykorzystywany do produkcji ołówków, tygli, lakierów, farb, tuszu, suchego smaru (tzw, smaru grafitowego), elektrod. Jest również wykorzystywany w technice atomowej.

Grafit, tak jak diament, jest polimorficzną odmianą węgla. Różni się jednak od diamentu właściwościami fizycznymi (zwłaszcza twardością).

Grafit występuje m. in. w Rosji (zwłaszcza w Irkucku na Syberii), Kanadzie (Ontario), USA (okolice New York i New Jersey), Anglii, Irlandii, Austrii, Ukrainie, we Włoszech (Liguria), Korei Południowej, Korei Północnej, Madagaskarze i Meksyku. W Polsce złoża grafitu znajdują się w okolicach Strzelna i Strzegomia.

  Salmiak rodzimy
Salmiak
Salamoniak

Grupa: halogenki

Wzór chemiczny: NH₄Cl
Chlorek amonu
m_NH4Cl = 53,49 u

Chlor	Cl	66,28 %
Azot	N	26,18 %
Wodór	H	7,54 %

Układ krystalograficzny: rombowy

Postać kryształów: ziarniste, zbite, ziemiste skupienia, naloty, naskorupienia

Twardość: 1 - 2

Gęstość: 1,53

Barwa: biały, bezbarwny, rzadziej brunatny lub żółtawy

Rysa: biała

Przełam: muszlowy lub ziemisty

Łupliwość: niewyraźna

Połysk: matowy lub szklisty

Występowanie: na skałach wulkanicznych, w złożach guana; często tworzy się po pożarach podziemnych korytarzy w kopalniach węgla kamiennego oraz na wypalonym węglu na hałdach

Nazwa "salmiak" pochodzi od łacińskiego wyrażenia "salamoniarum", oznaczającego "sól Amona". Nazwa ta była używana przez alchemików do określania minerału występującego w pobliżu Wyroczni Amona z Teb (egipskiego boga uniwersalistycznego) w Tebach w starożytnym Egipcie.

Salmiak jest dobrze rozpuszczalny w wodzie. Podczas prażenia (ogrzewania substancji w celu wywołania przemian fizycznych lub chemicznych, zazwyczaj poniżej temperatury topnienia tej substancji) salmiak sublimuje wydzielając amoniak i kwas solny.
Zachodzi następująca reakcja chemiczna:

NH₄Cl + H₂O --> NH₃ · H₂O + HCl

Minerałami towarzyszącymi są najczęściej siarka rodzima i ałun.

Salmiak jest stosowany głównie jako nawóz sztuczny, jak również w suchych ogniwach Leclanchégo, do oczyszczania metalowych powierzchni oraz w lecznictwie.

Na skalę przemysłową chlorek amonu NH₄Cl otrzymuje się tzw. metodą Solvaya.

NaCl + NH₃ + CO₂ + H₂O --> NaHCO₃ + NH₄Cl

Metoda Solvaya polega na wprowadzaniu amoniaku i dwutlenku węgla do nasyconego wodnego roztworu chlorku sodu, co powoduje wytrącenie się wodorowęglanu sodu NaHCO₃ i chlorku amonu NH₄Cl

Salmiak występuje m. in. we Włoszech (w wulkanach Etna i Wezuwiusz), Meksyku (wulkan Paricutín), Rosji, Czechach, Niemczech, USA (jeden z wulkanów na Hawajach), Czechach (hałdy węgla kamiennego w Kladnie) oraz w Peru (m. in. złoża guana na wyspie Guanape).

Talk
Łojek
Steatyt - zbite, masywne skupienia talku

Talk
Włochy

Grupa: krzemiany

Wzór chemiczny: Mg₃Si₄O₁₀(OH)₂
Zasadowy krzemian magnezu
m_{Mg3Si4O10(OH)2} = 379,27 u

Tlen	O	50,62 %
Krzem	Si	29,62 %
Magnez	Mg	19,23 %
Wodór	H	0,53 %

Układ krystalograficzny: jednoskośny

Postać kryształów: blaszkowe, zbite

Twardość: 1

Gęstość: 2,6 - 2,8

Barwa: bezbarwny w stanie czystym, biały, szary, zielony, brunatny, żółtawy

Rysa: biała

Przełam: nierówny

Łupliwość: doskonała łupliwość blaszkowa

Połysk: perłowy (kryształy łuskowe, blaszkowe), tłusty (skupienia zbite - steatyt)

Fluorescencja: brak

Występowanie: w skałach metamorficznych, zwłaszcza łupki talkowe; minerał wtórny

Nazwa "talk" pochodzi od arabskiego słowa "talq".

Talk jest wykorzystywany w przemyśle papierniczym, kosmetycznym, w produkcji gumy (jako napełniacz) i farb ognioodpornych. Od starożytności ma również zastosowanie w rzeźbiarstwie, garncarstwie i lecznictwie.

Jest złym przewodnikiem ciepła i elektryczności, tłusty w dotyku.

Talk występuje m. in. w USA (głównie Kalifornia), RPA, Austrii, Rosji, Francji, Chinach, Kanadzie i we Włoszech. W Polsce złoża talku znajdują się zwłaszcza na Dolnym Śląsku, w takich miejscowościach jak Braszowice, Szklary, Jordanów, Grochowa.

  Anhydryt

Składnik główny: anhydryt

Składniki podrzędne: gips, kalcyt, halit

Barwa: niebieskoszary, biały, kremowy, brunatny

Struktura: grubo- do drobnoziarnistej, równoziarnista

Tekstura: masywna, zazwyczaj bezkierunkowa

Nazwa anhydrytu pochodzi od nazwy minerału anhydrytu, która z kolei pochodzi od greckiego słowa "anhydros", oznaczającego "bezwodny".

Geneza, występowanie i zastosowanie anhydrytu są takie same, jak minerału anhydryt.

Skała anhydryt występuje m. in. w basenie cechsztyńskim, który obejmuje większą część Rosji, rozciąga się od Polski przez Niemcy aż do północnej Anglii. Dobrze wykształcone miąższowe sekwencje anhydrytu znajdują się np. w okolicach Hanoweru w Niemczech, w hrabstwie York w Anglii, na zachodniej Syberii w Rosji oraz w regionie Wielkich Jezior w USA i Kanadzie. W Polsce anhydryt występuje m. in. na Kujawach, Pomorzu, Dolnym Śląsku i Pokarpaciu.

---