Skały osadowe

Zasadniczo wyróżnia się wśród nich trzy podstawowe grupy:

• skały klastyczne (okruchowe)

• skały ilaste

• skały chemiczne i organogeniczne

Skały okruchowe

1. Skały piroklastyczne - utwory zbudowane w ponad 75% z piroklastów, które w przewadze są produktami eksplozywnych erupcji wulkanicznych

LUŹNE = TEFRA

W zależności od rozmiarów piroklastów wyróżnia się:

• bomby i bloki (>64 mm)

• lapilli (64 - 2 mm)

• grube ziarna popiołu (2 - 0,0625 mm)

• drobne ziarna popiołu = ziarna pyłu (<0,0625 mm)

Tufity

Skały okruchowe typu przejściowego, piroklastyczno - epiklastyczne. Zawierają oprócz materiału piroklastycznego materiał osadowy (m.in. piasek, ił, szczątki organiczne). Powstają przy jednoczesnym osadzeniu tych materiałów w środowisku wodnym.

Tufity są przeważnie warstwowane i wykazują strukturę drobnoziarnistą.

2. Skały epiklastyczne

Podział skał epiklastycznych

• skały gruboklastyczne (grubookruchowe) - frakcja psefitowa (żwirowa) > 2 mm

• skały średnioklastyczne (średniookruchowe) - frakcja psamitowa (piaskowa) 2 - 0,0625 mm

• skały drobnoklastyczne (drobnookruchowe) - frakcja aleurytowa (pyłowa) 0,0625 - 0,002 mm

Skały grubookruchowe

Skały średniookruchowe

luźne - piasek, zwięzłe - piaskowiec

Z uwagi na rozmiary ziaren piaski/piaskowce można podzielić na:

• gruboziarniste

• średnioziarniste

• drobnoziarniste

Makroskopowo wyróżnia się następujące typy piaskowców:

• piaskowce kwarcowe - o zdecydowanej przewadze kwarcu

• piaskowce arkozowe - zasobne w skalenie

• szarogłazy - w szkielecie ziarnowym dominują okruchy skał i minerały blaszkowe (muskowit, chloryt).

Skały drobnookruchowe

Skały ilaste

Stanowią dużą i zróżnicowaną grupę skał osadowych. Istnieją dwie definicje skały ilastej:

• geologiczna - skałę nazywa się ilastą jeśli w jej składzie ziarnowym występuje frakcja iłowa (pelitową) czyli drobniejsza od 2 μm

• petrograficzna - skałę nazywa się ilastą jeśli zbudowana jest w ponad 50% z minerałów ilastych

Wyróżnia się następujące grupy skał ilastych:

• iłowce

• łupki ilaste

• skały kaolinitowe

• 
  skały smektytowe

Skały kaolinitowe

Skały zasobne w minerały grupy kaolinitu, mogą w nich także występować minerały grupy SiO₂, miki, illit i inne. Do tej grupy zalicza się kaoliny i tonsteiny.

Skały smektytowe

Utwory zasobne w minerały grupy smektytów, najczęściej montmorillonit. Przykładowa skała to bentonit - powstaje on w wyniku podmorskiego wietrzenia materiału piroklastycznego. Mają one mało zróżnicowany skład mineralny (smektyt, domieszki illitu i kaolinitu, kwarc).

Skały chemiczne i organogeniczne

1. Skały węglanowe

Skały utworzone ze scementowanych, klastycznych składników węglanowych lub z wytrąconych bezpośrednio węglanów, zawierającą ponad 50% objętości skałotwórczych minerałów węglanowych: kalcyt, aragonit, dolomit.

Podział skał węglanowych:

• wapienie (zbudowane głównie z kalcytu i dolomitu) - burzą z kwasem solnym!

• dolomity (zbudowane głównie z dolomitu) - burzą z kwasem solnym po sproszkowaniu!

Podział ze względu na mechanizm powstawania:

• pochodzenia chemicznego - powstają na drodze reakcji chemicznej węglanu wapnia

• pochodzenia organicznego - powstają z nagromadzenia szczątek organicznych, ich nazwy pochodzą od budujących je organizmów

Wapienie pochodzenia chemicznego:

• wapienie masywne

• wapienie oolitowe

• martwice wapienne

Wapienie pochodzenia organogenicznego:

• muszlowce i zlepy muszlowe

• wapienie rafowe

• kreda pisząca

Dolomity

• powstają tylko na drodze chemicznej - w wyniku procesu dolomityzacji (kalcyt przechodzi w dolomit)

• skały białe, szare, żółtawe, brunatno-szare, niemal czarny, masywne, bezładne

1. Skały krzemionkowe

Skały utworzone głównie z autogenicznej krzemionki, zwykle w postaci chalcedonu i/lub kwarcu.

Podział skał krzemionkowych:

• organogeniczne (powstałe z nagromadzenia na dnie basenu sedymentacyjnego krzemionkowych szkieletów organizmów)

• chemiczne (powstałe z nieorganicznych osadów krzemionkowych)

Skały krzemionkowe organogeniczne

Wyróżniamy (wśród skał zwięzłych):

• diatomity

• radiolaryty

• spongiolity

Skały luźne zaliczane do tej grupy nazywają się ziemiami - ziemia okrzemkowa

Skały krzemionkowe chemiczne

• gejzeryty

• martwice krzemionkowe

• konkrecje krzemionkowe występujące wśród skał osadowych:

krzemienie o konturach wyraźnie zaznaczonych w stosunku do skały otaczającej różniących się od nich barwą

czerty o nieostrych konturach i barwie zbliżonej do barwy skały otaczającej

2. Skały gipsowo - solne

Za ewaporaty uważa się skały pochodzenie chemicznego, na ogół łatwo rozpuszczalne, powstające w wyniku wytrącania się wskutek intensywnego parowania w zbiorniku zamkniętym.

Do najważniejszych skał tej grupy należą:

• skały gipsowe

• skały anhydrytowe

• sole kamienne

Skały gipsowe - monomineralne utwory zbudowane z gipsu, zwykle wyraźnie krystaliczne, przy czym wielkość i pokój kryształów mogą być bardzo różne - od drobnych, izometrycznych (alabaster), po wielkie, kilkumetrowe, często zbliźniaczone; znane są także gipsy włókniste

Skały anhydrytowe - monomineralne skały zbudowane z anhydrytu, twardsze od gipsów i drobnokrystaliczne, choć mogą być też włókniste lub ziemiste

Sole kamienne - monomineralna skała składająca się głównie z halitu, któremu towarzyszą domieszki innych minerałów solnych i substancji ilastych

2. Kaustobiolity

Są to biogeniczne skały osadowe o zróżnicowanych cechach fizycznych i chemicznych. Powstają one na skutek bardzo skomplikowanych procesów biochemicznych i chemicznych w obecności lub braku tlenu i wody.

Wyróżniamy:

• kopalne paliwa stałe

• kopalne paliwa płynne (głównie ropa naftowa)

Kopalne paliwa stałe

Zbudowane z flory lądowej:

• torfy - tkanka roślinna najlepiej zachowana, paliwo słabo uwęglone

• węgle brunatne - mniej widoczna tkanka roślinna, paliwo średnio uwęglone

• węgle kamienne i antracyty - najmniej widoczne tkanki roślinne, paliwo bardzo uwęglone

Zbudowane z flory wodnej:

• sapropel

• węgle sapropelowe

Zbudowane z żywić i wosków:

• liptobiolity (np. bursztyn)

ZWIĘZŁE

• brekcje piroklastyczne

• aglomeraty

• tufy (powstają w wyniku konsolidacji tefry lapillowej i popiołowej)

ZWIĘZŁE

Brekcja - powstała na skutek konsolidacji gruzów. Tekstura tych skał jest najczęściej bezładna, może być zbita lub porowata.

Zlepieniec - konglomerat, stanowi skonsolidowane żwiry.

LUŹNE

Gruz - skała złożona głównie z ostrokrawędzistych okruchów o wielkości powyżej 2 mm. Mogą być one złożone z jednego lub kilku rodzajów skał.

Żwir - skała złożona głównie z otoczaków.

LUŹNE

Pył

Muł

ZWIĘZŁE

Pyłowiec - skała drobnoklastyczna o zawartości <15% objętości minerałów ilastych (ziarna frakcji widoczne przy użyciu szkła powiększającego)

Mułowiec - skała drobnoklastyczna o zawartości 15 - 50% objętości minerałów ilastych (szorstki w dotyku)

LUŹNE

Ił

ZWIĘZŁE

Iłowiec - skała drobnoklastyczna o zawartości > 50% objętości minerałów ilastych

Łupek ilasty - skała wykazująca oddzielność łupkową

---