PARAZYTOLOGIA

LEKARSKA

1. PIERWOTNIAKI

(PROTOZOA)

Zbigniew Pokora

Aksonema

– zespół włókienek osiowych wzmacniających strukturę

cytoplazmy, aksonemy dość dobrze są widoczne w trofozoicie Giardia

intestinalis.

Aksostyl

– sztywna pałeczka osiowa, wzmacniająca strukturę cytoplazmy

u Trichomonadida.

Amfizoiczny organizm

to organizm zdolny istnieć zarówno w fazie

wolnożyjącej, jak i pasożytniczej, przykładami pełzaki rodzajów Naegleria,

Acanthamoeba, Balamuthia.

Antroponoza

– parazytoza człowieka, która nie jest przenoszona na

zwierzęta.

Antropozoonoza

– parazytoza wywoływana u człowieka przez patogeny w

zasadzie swoiste dla zwierząt (przykładem włośnica).

Autogamia

to proces płciowy u orzęsków polegający na łączeniu się

haploidalnych jąder pochodzących z tego samego osobnika.

Bradyzoit

to, obecne we wnętrzu cysty, stadium troficzne Toxoplasma

gondii, morfologicznie podobne do tachyzoitu, różniące się jednak

wolniejszym czasem generacji (czasem niezbędnym dla podwojenia liczby

komórek), większą opornością na działanie pepsyny i wyższą zawartością

cukrów złożonych.

Choroba infekcyjna

(morbus infectionis) to choroba zakaźna powodowana

przez mikroorganizmy (wirusy, riketsje, bakterie, grzyby).

Choroba inwazyjna

to natomiast choroba zakaźna o etiologii pasożytniczej.

Ciało sierpowate

(aparat parabazalny) – fragmenty mikrotubularnego

szkieletu tarczy przyssawkowej widoczne w cystach Giardia.

Endopoligenia

– forma rozmnażania bezpłciowego obecna w cyklach

niektórych Apicomplexa, polegająca na wytwarzaniu w obrębie trofozoitu

macierzystego więcej niż dwóch komórek potomnych.

Endodyogenia

– forma bezpłciowego rozmnażania Toxoplasma gondii, polegająca

na wytworzeniu w obrębie trofozoitu macierzystego 2 komórek potomnych.

Kariosom

(endosom) to skupienie chromatyny w środkowej części jądra

niektórych pierwotniaków, którego kształt i wielkość może mieć znaczenie

diagnostyczne (różnicowanoie pełzaków).

NIE MYLIĆ Z KINETOSOMEM.

Hemozoina

– pozostałości polimeru heminy, związanego z beta-hematyną,

która powstaje w wodniczce pokarmowej endoerytrocytalnych schizontów

zarodźców (Plasmodium spp.).

Hipnozoit

– obecne w hepatocytach stadium spoczynkowe Plasmodium vivax, P.

ovale, inicjujące wtórną schizogonię endoerytrocytalną.

Hydrogenosom

– organellum obecne w komórkach niektórych beztlenowych

pierwotniaków (Entamoeba histolytica, Trichomonas spp.,

ale nie Giardia

),

zawierające liczne enzymy oksydoredukcyjne szlaku transportu elektronów.

Kariomastigonty

– kompleksy złożone z 1 jądra komórkowego i 4 wici,

charakterystyczne dla wiciowców rzędu Diplomonadida, zwykle w trofozoicie

tych pierwotniaków obecne są 2 kariomastigonty ułożone w symetrii osiowej,

jak u Giardia intestinalis.

Kinetoplast

(=blefaroplast) – organellum obecne w pobliżu kinetosomu u

wiciowców rzędu Kinetoplasmida, stanowiące część dużego mitochondrium

.

Kinetoplasty widzieliście w preparatach trofozoitów Trypanosoma (forma

trypomastigota) i Leishmania (forma promastigota).

Kompleks apikalny

– charakterystyczny dla Apicomplexa aparat,

składający się z pierścienia szczytowego (apikalnego), konoidu i roptrii;

razem z włókienkami subpellikularnymi wzmacnia przedni biegun komórki,

ułatwiając wnikanie pasożyta do komórki żywiciela, obecne w kompleksie

roptrie wykazują ponadto aktywność sekrecyjną, produkowane przez nie

kinazy serynowo-treoninowe zdolne są modyfikować replikację pasożyta,

przez skracanie fazy duplikacji jego komórek, a także interferować ze

ścieżkami sygnalizacyjnymi w komórce żywiciela, zakłócając wytwarzanie w

niej, zagrażającej temu patogenowi, interleukiny 12.

Kosta

– element cytoszkieletu u Trichomonadida, biegnący równolegle do

podstawy błony falującej.

Lekooporność

– zdolność szczepów mikroorganizmów/pasożytów do przeżycia

i ewentualnego namnażania się w obecności leku, stosowanego w stężeniach,

które normalnie je niszczą lub powstrzymują ich rozmnażanie się.

Limax

– nieprecyzyjne i chyba nieuzasadnione określenie pełzaków

amfizoicznych.

Malaria

– w różnicowaniu klinicznym warto pamiętać o takich kryteriach jak:

okres wylęgania schorzenia, periodyka ataku (w godzinach), czas trwania

pierwszego ataku (w tygodniach), czy czas trwania nawrotów choroby

(miesiące/lata).

W różnicowaniu laboratoryjnym, opartym na analizie barwionego rozmazu krwi,

należy zwracać uwagę zwłaszcza na: zmianę morfologii zarażonych krwinek,

wielkość i liczbę trofozoitów w krwince, liczbę merozoitów powstałych z

pojedynczego schizonta, morfologię i barwę pigmentu w dojrzałym schizoncie,

czas pojawiania się we krwi obwodowej, wielkość, kształt i względną liczebność

gametocytów; różnicowanie na makro- i mikrogametocyty nie ma praktycznego

znaczenia.

Merogonia

– forma schizogonii, polegająca na tworzeniu merozoitów ze

stadium meronta.

Oocysta

– powstałe w efekcie gametogonii stadium rozwojowe Apicomplexa,

zawierające zygotę, która po sporogonii tworzy sporozoity.

Patogenność

– zdolność patogena do wywoływania określonych zmian

patologicznych lub chorób;

POLSKI ODPOWIEDNIK – CHOROBOTWÓRCZOŚĆ

.

Pelta

– mikrotubularna struktura powiązana z przednią częścią aksostylu u

Trichomonadida

.

Piroplazmy

– pierwotniaki (Apicomplexa) rzędu Piroplasmida, pasożytujące w

erytrocytach i limfocytach kręgowców, będących żywicielami pośrednimi,

ostatecznymi żywicielami są kleszcze; tu należy rodzaj Babesia.

Plamki Maurera

(ang. Maurer’s dots) – obecne w erytrocytach zarażonych

Plasmodium falciparum.

Plamki Ziemanna

(ang. Ziemann’s dots) – obecne w erytrocytach zarażonych

Plasmodium malariae.

Precysta

– jak nazwa wskazuje, zaokrąglona forma trofozoitu, poprzedzająca

stadium cysty.

Plamki Schuffnera

(ang. Schuffner’s stippling) – obecne w erytrocytach

zarażonych Plasmodium vivax, ale także P. ovale.

Pseudocysta

– skupisko trofozoitów w komórce żywiciela lub otoczone jego

tkanką;

widzieliście na prezentowanych slajdach pseudocysty Toxoplasma gondii i

Trypanosoma cruzi.

Schizogonia

– forma bezpłciowego rozmnażania w cyklach Apicomplexa,

polegajaca na synchronicznym, powtarzalnym podziale komórki.

Species inquirenda

– gatunek o niejasnym stanowisku systematycznym,

przykładem Pneumocystis carinii, obecnie w większości opracowań gatunek

włączany do grzybów drożdżopodobnych, chociaż w porządnych podręcznikach

parazytologii lekarskiej tradycyjnie omawiany razem z pierwotniakami.

Tachyzoit

– intensywnie odżywiające się i dzielące stadium rozwojowe

(troficzne) Toxoplasma gondii.

Wirulencja

– zdolność patogenów do wnikania, rozmnażania się i wywoływania

objawów chorobowych w zakażonym/zarażonym ustroju;

POLSKI ODPOWIEDNIK –

ZJADLIWOŚĆ

.

Wrota inwazji

(porta invasionis) – miejsce wtargnięcia pasożyta do organizmu

żywiciela.

Zakażenie

(infectio) – wnikanie i rozwój biologicznego czynnika

chorobotwórczego (wirusy, riketsje, bakterie, grzyby) w ustroju człowieka lub

zwierzęcia;

NIE MYLIĆ Z ZARAŻENIEM

(chociaż w angielskim termin infection

stosowany jest rutynowo w obu kontekstach).

Sporocysta

– stadium rozwojowe Apicomplexa, wewnątrz którego rozwijają się

sporozoity, będące inwazyjnymi dla żywiciela pośredniego; z reguły sporocysta

znajduje się wewnątrz oocysty.

Sporogonia

– końcowy etap rozmnażania płciowego Apicomplexa, polegający na

wielokrotnym podziale zygoty, przy czym pierwszy jej podział jest redukcyjnym.

Zoonoza

– częsta u ludzi i innych kręgowców choroba zakaźna, która jest

naturalnie przenoszona między zwierzętami i ludźmi. Wyróżnia się:
zooantroponozę (żródłem zakażenia/zarażenia zwierząt są
drobnoustroje/pasożyty ludzi), antropozoonozę (źródłem zakażenia/zarażenia
ludzi są drobnoustroje/pasożyty zwierząt), amfiksenozę (infekcja/inwazja u
ludzi i zwierząt przenoszona w obie strony). W klasyfikacji zoonoz, opartej na
typie cyklu życiowego czynnika sprawczego (etiologicznego) wyróżnia się: 1)
bezpośrednią zoonozę (zoonoza bezpośrednio przenoszona między
kręgowcami lub przez przenosiciela mechanicznego,

przykładem włośnica

);

2) cyklozoonozę (w cyklu rozwojowym czynnika etiologicznego występuje
więcej niż jeden gatunek kręgowca, brak jest bezkręgowca,

przykładem

tasiemczyce jelitowe (teniozy), bąblowice, cenuroza, cysticerkoza

); 3)

metazoonozę (w cyklu rozwojowym czynnika etiologicznego występuje
bezkręgowiec, w którym zachodzi namnażanie i/lub rozwój, przykładem

schisotosomozy i inne trematodozy

); 4) saprozoonozę (część cyklu

rozwojowego czynnika etiologicznego zachodzi poza organizmem
zwierzęcym,

przykładem glistnice, włosogłówczyca

).

Zarażenie

(invasio) – termin obejmujący zarówno proces zarażania, jak i stan

zarażenia, stosowany w odróżnieniu od zakażania i zakażenia dla określania

rozprzestrzeniania się i chorobotwórczego działania pierwotniaków i pasożytów

tkankowych.