PARAZYTOLOGIA

LEKARSKA

4. STAWONOGI

(ARTHROPODA)

4.2. OWADY (INSECTA)

Zbigniew Pokora

Opracowanie to nie stanowi wytycznych do

testowego egzaminu z przedmiotu.

Przygotowując się do niego proszę

ograniczać się do haseł dotyczących

gatunków obowiązujących.

Bartonelloza

(ang. Carion’s disease, Oroya fever) - schorzenie infekcyjne

(laseczka Gram-ujemna, Bartonella bacilliformis, wcześniej klasyfikowana jako

riketsja rodzaju Rochalimaea), w epidemiologii którego uczestniczą, w

charakterze wektorów, samice moskitów rodzaju Lutzomya; Ameryka Łacińska.

Bąki

– muchówki rodziny Hippoboscidae (w podrzędzie Pupipara =

poczwarkorodne), których larwy pasożytują u zwierząt kopytnych. należący tu

narzępik koński, Hippobosca equina, w lecie i na początku jesieni atakuje konie,

bydło i swinie, ale bywa, że także psy i człowieka;

NIE MYLIĆ ZE ŚLEPAKAMI

(TABANIDAE).

Denga

(ang. dengue, dengue hemorrhagic fever) – jedna z gorączek

krwotocznych (Flavivirus), przenoszona przez komara Aedes aegypti (tropikalne

u subtropikalne rejony obu Ameryk, Afryki, Azji, Australii, epidemiczne

występowanie notowano na Hawajach, Filipinach, w Tajlandii, Malezji,

Wietnamie, południowo-zachodnim rejonie Pacyfiku, Indonezji i Afryce).

Dur plamisty epidemiczny

(ang. louse-borne typhus fever, exanthemic

typhus, epidemic typhus) – riketsjoza powodowana przez Rickettsia prowazekii,

przenoszona przez Pediculus humanus (corporis).

Dur powrotny

(ang. louse-borne relapsing fever) – choroba infekcyjna

powodowana przez krętki Borrelia recurrentis, przenoszona przez Pediculus

humanus (corporis).

Dur wysypkowy szczurzy

(ang. endemic typhus, murine typhus-fever) –

riketsjoza wywoływana przez Rickettsia typhi (=R. mooseri), przenoszona przez

pchły, w tym Pulex irritans.

Dżuma

(ang. plague, peste) – choroba infekcyjna powodowana przez pałeczki

Yersinia pestis, przenoszone przez pchły Xenopsylla cheopis, Pulex irritans,

rzadziej inne stawonogi (Ornithonyssus bacoti); schorzenie szeroko, ale

niejednolicie rozprzestrzenione na świecie, większe ogniska znane z Mandżurii,

południowo-wschodnich Chin, Tajlandii, Indonezji, Birmy, Indii, Iranu, Afryki

Wschodniej i Madagaskaru.

Gorączka Chikungunya

(ang. Chikungunya Fever) – jedna z gorączek

krwotocznych (Alphavirus), w epidemiologii której uczestniczą komary rodzajów

Aedes (głównie Aedes africanus, Ae. aegyptus) (Afryka, Indie, Azja Południowo-

Wschodnia).

Gorączka Doliny Ryftowej

(ang. Rift Valley Fever, RVF) – schorzenie infekcyjne o

etiologii wirusowej (gorączka krwotoczna, Phlebovirus), przenoszona głównie przez

Culex pipiens, ale też inne komary i muchówki rodzajów Simulium i Culicoides

(Afryka, głównie wschodnia i południowa część kontynentu, poniżej Sahary).

Gorączka pappataci

(ang. pappataci fever) – wiroza (Phlebovirus) człowieka

przenoszona przez moskity rodzaju Phlebotomus (Włochy, wybrzeże Adriatyku w

byłej Jugosławii, Grecja, Malta, Kreta, Cypr, Egipt, Izrael, Syria, Irak, Iran, Krym,

Transkaukazja, północno-zachodnie i środkowe prowincje Indii, Chiny, Birma,

Cejlon, Arabia – wybrzeże Morza czerwonego, basen Morza Śródziemnego).

Gorączka rzeki Rossa

(ang. Ross River Fever) – schorzenie transmisyjne o

etiologii wirusowej (Alphavirus), w epidemiologii którego uczestniczą komary

rodzaju Aedes (Australia, Nowa Gwinea, Samoa, Fidzi).

Gorączka wołyńska

(ang. Trench fever, Wolhynia fever, five-day fever) –

riketsjoza powodowana przez Rickettsia quintana (=Rochalima quintana),

przenoszona przez Pediculus humanus (corporis) (ogniska w Europie, Azji,

Afryce i na wyżynach Ameryki Łacińskiej).

Komary

(rodzina Culicidae) – muchówki podrzędu Nematocera (zaopatrzone w

długie czułki, długą kłujkę i długie odnóża kroczne, tu należą też meszki,

kuczmany i moskity), pasożyty czasowe ptaków i ssaków (tylko samice!), wektory

wielu chorobotwórczych drobnoustrojów i pasożytów (zarodźce, nicienie

nadrodziny Filarioidea - Wuchereria, Brugia).

Kuczmany

– muchówki rodziny Ceratopogonidae (ang. biting midges), w tym

rodzaju Culicoides, którego gatunki uczestniczą w transmisji nicieni rodzaju

Mansonella (Filarioidea); krwiopijne wyłącznie samice.

Meszki

(ang. black flies) – krwiopijne (wyłacznie samice) muchówki rodziny

Simulidae, wśród których Simulium damnosum odgrywa wiodącą rolę w transmisji

nicienia Onchocerca volvulus (Filarioidea), Simulium sanguineum sensu lato jest

ponadto wektorem innego nicienia tej nadrodziny – Mansonella ozzardi w Kolumbii,

a Simulium amazonensis sensu stricto – ptawdopodobnie też w dorzeczu

Amazonki (Brazylia).

Moskity – muchówki rodziny Psychodidae (ang. sand flies), dla medycyny ważne

są dwa rodzaje Lutzomya (Nowy Świat) i Phlebotomus (dominuje w Palearktyce),

oba uczestniczą w transmisji drobnoustrojów chorobotwórczych oraz wiciowca

Leishmania donovani, pierwszy dodatkowo - L. mexicana/brasiliensis, drugi -

Leistmania tropica complex. Krwiopijne są wyłacznie samice.

NIE MYLIĆ Z

KOMARAMI (ang. mosquitoes).

Mucha tse-tse

(ang. tse-tse fly) – zbiorcze określenie krwiopijnych muchówek

rodzaju Glossina, uczestniczących w transmisji świdrowców afrykańskich

(Trypanosoma brucei gambiense, T. b. rhodesiense); Afryka subsaharyjska.

Pchła piaskowa

(Tunga penetrans, ang. Chigoe, Jigger, Sand Flea) – tropikalny

(południowa część wybrzeża Zatoki Meksykańskiej, cała Ameryka tropikalna do

Paragwaju, ponadto Afryka, Indie i Pakistan) pasożyt człowieka oraz zwierząt

domowych i dzikich. Zapłodniona samica (samiec wolno żyjący) wdrąża się w

skórę, u człowieka zwykle między palcami stopy i pod paznokcie. Obecność,

powiększającej wymiary, samicy w skórze prowadzi do rozwoju zmian

zapalnych, z następczymi owrzodzeniami, otwieraniem wtórnych dróg

zakażenia, czy możliwą gangreną. Obraz kliniczny zmian w tungozie

demonstrowałem na slajdzie (ćwiczenia).

Pchły – udział w epidemiologii cestodoz:

 

Dipylidium caninum:

Ctenocephalides canis (pchła psia, mikroskopowaliście),

Ctenocephalides felis (pchła kocia), Pulex irritans (obok pcheł, funkcję

żywiciela pośredniego tasiemca psiego pełnią wszoły);

 

Hymenolepis diminuta, H. nana:

Ctenocephalides canis, P. irritans,

Nosopsyllus fasciatus (północna pchła szczurza), Leptopsylla segnis

(europejska pchła mysia).

PROSZĘ PAMIĘTAĆ, ŻE KRĄG ŻYWICIELI

POŚREDNICH OBU TASIEMCÓW RODZAJU HYMENOLEPIS JEST WZGLĘDNIE

SZEROKI I OBEJMUJE, POZA PCHŁAMI, TAKŻE INNE OWADY.

Ślepaki

(ang. deer flies) – krwiopijne (wyłącznie samice) muchówki rodziny

Tabanidae podrząd Tanystomata = krótkie czułki, długa kłujka, krótkie odnóża),

uczestniczące (Chrysops dimidiata, Chrysops silacea, ang. mango flies) w

transmisji nicienia Loa loa (Filarioidea);

NIE MYLIĆ Z BĄKAMI.

Tularemia

– choroba bakteryjna powodowana przez pałeczki Francisella

tularensis, przenoszona głównie przez pchły i kleszcze rodzaju Haemaphysalis.

Widliszki

– komary podrodziny Anophelinae, których krwiopijne samice

uczestniczą, w charakterze żywicieli ostatecznych, w rozwoju Plasmodium spp.

Zapalenie mózgu Doliny Murray

(ang. Murray Valley Encephalitis, MVE) –

wirusowe zapalenie mózgu (Flavivrus), przenoszone głównie przez komara

Culex annulirostris (Australia, Nowa Gwinea).

Zapalenie mózgu Zachodniego Nilu

(ang. West Nile Encephalitis) –

schorzenie infekcyjne o etiologii wirusowej (Flavivirus), w transmisji którego

uczestniczą komary rodzaju Culex.

Żółta gorączka

(ang. yellow fever) – jedna z gorączek krwotocznych

(Flavivirus), przenoszona przez komary rodzajów Aedes i Haemagogus

(obecnie Ameryka Centralna i Południowa, Środkowa Afryka, co ciekawe

schorzenie nie występuje w tropikalnych okolicach Azji i Australii, mimo

obecności wektora = Aedes aegypti, prawdopodobnie skutkiem istnienia

krzyżowej odporności, jaką dysponują miejscowe populacje w następstwie

kontaktów z wirusami dengi).