Podstawy
prawoznawstwa

Obowiązywanie prawa

dr Karol

Dąbrowski

[e-mail]

obowiązywanie
prawa

obowiązywanie
normy prawnej

prawo obowiązuje
ponieważ jest prawem

norma prawna
obowiązuje ponieważ
spełnia wymogi formalne
systemu prawnego

tautologia (gr. tautologia) =
zdanie powtarzające to, co już w
wypowiedzi zostało zawarte

Słownik Wyrazów Obcych PWN

obowiązywanie
systemu
prawnego

dlaczego prawo
obowiązuje?

dlaczego JA mam
przestrzegać
przepisów?

obowiązywanie
prawa

* w teokracji
* monarchii
* totalitaryźmie
** faszyźmie
** socjaliźmie
* demokracji

prawo jako rozkaz
suwerena

John Austin (1790 - 1859)

a co jeśli suweren
przestanie istnieć?

kiedy suweren
przestaje istnieć?

Francois de Villain, ok. 1831.

Źródło: Wikimedia Commons

Uchwała sejmu o detronizacji Mikołaja I

Działo się na posiedzeniu połączonych Izb Sejmowych dnia 25

stycznia 1831 r. w Warszawie.

Najświętsze i najuroczystsze umowy o tyle są nienaruszalne, o ile

wiernie są dotrzymywane przez obie strony. Długie cierpienia nasze

znane są całemu światu. Przysięgą poręczone przez dwu panujących,

a pogwałcone tylekroć swobody – nawzajem i naród polski od

wierności wobec dzisiejszego panującego uwalniają. Wyrzeczone na

koniec przez samego Mikołaja słowa, że pierwszy ze strony naszej

wystrzał stanie się na zawsze hasłem zatracenia Polski, odejmując

nam wszelką nadzieję sprostowania naszych krzywd, nie zostawiają

jak rozpacz szlachetną.

Naród zatem polski, na sejmie zebrany, oświadcza: iż jest

niepodległym ludem i że ma prawo temu koronę polską oddać,

którego godnym jej uzna, po którym z pewnością będzie się mógł

spodziewać, iż mu zaprzysiężonej wiary i zaprzysiężonych swobód

święcie i bez uszczerbku dochowa.

czy prawo będzie
stosowane? czy będzie
obowiązywało? czy
będzie przestrzegane?

* z przyzwyczajenia?
* z potrzeby? (ponieważ będzie
potrzebne?)
* bo będzie przydatne?
* z braku innych norm?
* dlatego, że nikt go nie uchyli?
(nie będzie nowego suwerena?)
* dotąd aż ktoś wymyśli nowe?
* ponieważ zostało przyswojone i
zaakceptowane?

różnica między
"potrzebą"
a "przydatnością"
prawa

potrzebny = konieczny,
niezbędny

(nacisk na

subiektywne odczucie braku czegoś)

przydatny = użyteczny,
pożyteczny, praktyczny

(nacisk na obiektywną cechę czegoś)

prawo obowiązuje
ponieważ:

* jest zgodne z prawem
naturalnym
* opiera się na normie
podstawowej (Hans Kelsen)
* wynika z reguły uznania
(Herbert Hart)

Hans Kelsen

(1881 - 1973): austriacki prawnik, filozof

prawa, twórca koncepcji "czystej nauki

prawa" i idei "normy podstawowej"

(Grundnorm). Ujmował system prawa jako

hierarchiczną całość, na szczycie którego

znajdować się ma abstrakcyjna norma

podstawowa.

Herbert Hart

(1907 - 1992): angielski prawnik, filozof

prawa, przedstawiciel analitycznej teorii

prawa, twórca koncepcji "reguł uznania".

Reguła uznania ma pozwolić na

określenie, które z reguł (pierwotnych lub

wtórnych) należą do systemu prawnego.

"Reguła uznania" ma zaś określać, czy

dana norma obowiązuje, czy też nie.

Prawo dla swego obowiązywania musi być

uznane przez społeczeństwo (nawet jeśli

jest niemoralne).

obowiązywanie
systemu prawnego c.d.

kiedy prawo
obowiązuje?

obowiązywanie
prawa w ujęciu
aksjologicznym

* zgodność z normami boskimi
* normami moralnymi
* zasadami rozumu
* prawami człowieka

obowiązywanie
prawa w ujęciu
formalnym

* zostało legalnie ustanowione
* promulgowane, ogłoszone,
obowiązuje, weszło w życie
* nie zawiera sprzeczności
* nie zostało uchylone
* nie zostało uznane za sprzeczne z
Konstytucją

obowiązywanie
prawa w ujęciu
realistycznym

* prawo obowiązuje, gdy jest
przestrzegane przez ludzi; gdy jest
skuteczne

odwyknienie (desuetudo)

obowiązywanie
prawa w ujęciu
psychologicznym

* prawo obowiązuje, gdy składa się na
przeżycia psychiczne o dwustronnym
charakterze imperatywno-atrybutywnym
* gdy istnieje wewnętrzne przekonanie
adresatów norm o istnieniu obowiązków i
odpowiadającym im uprawnieniom innych
osób, które mogą domagać się spełnienia
tychże obowiązków

Leon Petrażycki

(1867 - 1931): polski i rosyjski prawnik,

filozof prawa, propagator psychologicznej

teorii prawa, autor Teorii prawa i państwa

w związku z teorią moralności (wyd.

1959).

terytorialne
obowiązywanie prawa

obowiązywanie prawa na określonym
terytorium:
* ląd
* wody terytorialne

(12 mil morskich,

mila

morska = 1,852 km

)

* przestrzeń powietrzna

samoloty, statki, ambasady

zwierzchnictwo
terytorialne

sprawowanie wyłącznej
władzy w stosunku do
składników terytorium
i osób na nim się
znajdujących

zwierzchnictwo
terytorialne a zasada
suwerenności

prawo społeczności
międzynarodowej do
interwencji
humanitarnej

Dz.U. 1965 nr 46, poz. 290 ze zm.

zasady:

* lex patriae (zasada prawa
ojczystego)
* lex rei sitae (zasada prawa
miejsca położenia rzeczy)
* lex loci actus (zasada
miejsca dokonania czynności)

obowiązywanie prawa
co do osób

Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553 ze zm.

obowiązywanie prawa
w czasie

* w przypadku prawa
zwyczajowego
* prawa stanowionego

"obowiązywanie" a
"wejście w życie"

* możliwość wydania aktów
wykonawczych
* dopuszczalność
nowelizacji a nawet
uchylenia
* vacatio legis

Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej

(stan prawny na marzec 2010 roku)

Art. 23.

1. Tworzy się Centralną Ewidencję i Informację o Działalności Gospodarczej,

zwaną dalej „CEIDG”.

2. CEIDG prowadzi w systemie teleinformatycznym minister właściwy do

spraw gospodarki.

3. Zadaniem CEIDG jest:

1) ewidencjonowanie przedsiębiorców będących osobami fizycznymi (...)

Art. 27.

1. Wpis do CEIDG jest dokonywany jeżeli wniosek jest złożony przez osobę

uprawnioną i jest poprawny. (...)

Art. 27a. (uchylony przed wejściem w życie).

Art. 27b. (uchylony przed wejściem w życie).

Ustawa z 10 lipca 2008 roku o zmianie ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw.
(Dz. U. 2008 nr 141 poz. 888) - Dziennik Ustaw z 5 sierpnia 2008 roku.

Art. 1. W ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 i Nr 180, poz. 1280 oraz z
2008 r. Nr 70, poz. 416 i Nr 116, poz. 732) wprowadza się następujące
zmiany:

8) po art. 27 dodaje się art. 27a i 27b w brzmieniu:
"Art. 27a. 1. Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej oraz
wznowienie wykonywania działalności gospodarczej następuje na wniosek
przedsiębiorcy (...).
Art. 27b. 1. Wniosek o wpis informacji o zawieszeniu wykonywania
działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 27a ust. 1, złożony
organowi ewidencyjnemu, powinien zawierać dane wymienione w art. 27
ust. 2 pkt 1-3, 6 i 7 oraz oświadczenie przedsiębiorcy o niezatrudnianiu
pracowników (...).

Art. 14. Ustawa wchodzi w życie po upływie 45 dni od dnia ogłoszenia, z
wyjątkiem art. 1 pkt 8-13, które wchodzą w życie z dniem 31 marca 2009 r.

Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw
(Dz. U. 2009 nr 18 poz. 97). - Dziennik Ustaw z 4 lutego 2009 roku.

Art. 1. W ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095, z późn. zm.) wprowadza
się następujące zmiany:

6) art. 23-39 otrzymują brzmienie:
"Art. 23. 1. Tworzy się Centralną Ewidencję i Informację o Działalności
Gospodarczej, zwaną dalej "CEIDG". (...)

Art. 72. Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, z
wyjątkiem:
1) art. 1 pkt 2-4, art. 13, 14 i 17, art. 22 pkt 2, art. 24, art. 65-67 oraz art.
69 - które wchodzą w życie z dniem 31 marca 2009 r.;
2) art. 68 - który wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2011 r.

* z punktu widzenia
obywatela
* z punktu widzenia
ustawodawcy

"obowiązywanie" a
"wejście w życie" c.d.

problem wejścia w życie
aktów normatywnych
z dniem ogłoszenia

zalety i wady rozwiązania

Dz.U. 2010 nr 99 poz. 636.

źródło: NASA, Wikimedia Commons

vacatio legis (spoczywanie
prawa) = okres od momentu
opublikowania do wejścia w
życie aktu normatywnego

lex retro non agit

(prawo nie działa wstecz)

lex severior non agit

(prawo surowsze nie działa wstecz)

lex mitior retro agit

(prawo korzystniejsze działa wstecz)

określenie początku i końca
obowiązywania aktu prawnego

* w samym akcie prawnym
* akty normatywne okresowe (budżet)
* derogacja
* uchylenie przez Trybunał Konstytucyjny
** uchylenie z odroczeniem utraty mocy
obowiązującej

Czy Trybunał
Konstytucyjny mógłby
samodzielnie zmieniać
i wydawać akty
normatywne?

W prezentacji wykorzystano ikonki Nuvola icons ze zbiorów Wikimedia Commons.