Problemy etyczne związane z transplantacją narządów.

Należy się z tym liczyć, że jesteśmy dopiero

u zarania ery

przeszczepów, ze technika ich

jest niedoskonała, że istnieją moralne lub

religijne opory…….

Tadeusz Kielanowski

Główne pojecie

transplantacji.

•

Późnołacinskie określenie „ transplantare ” w

języku polskim upowszechniło się jako

„ transplantacja”. Oznacza ono przeszczepianie –

w sensie operacyjnego przeniesienia – części

komórek i tkanek ( naskórka, skóry , rogówki,

kości, naczyń krwionośnych, jelit), rzadziej zaś

całych narządów (nerek, serca, wątroby, płuc,

trzustki) z organizmu dawcy do organizmu biorcy,

w celu polepszenia jego zdrowia.

Przyczyny dokonywania

transplantacji:

•

Przyczyną dokonywania

transplantacji jest uszkodzenie,

ubytek lub brak określonej tkanki lub

narządu. Transplantowane tkanki i

narządy zwane są przeszczepami

( transplantami).

Charakter przeszczepów:

•

Przeszczepy mogą mieć charakter

naturalny lub niebiologicznych protez

z tworzywa sztucznego ( nerka, serce,

zastawka sercowa, płuco- serce, kości,

naczynia krwionośne, obiecujące są

doświadczenia ze sztuczna wątrobą).

Transplantacje protez , albo inaczej

alloplastyka, określane są ściślej

mianem wszczepiania( implantacji).

Rodzaje przeszczepów:

•

1-Autotransplantacje ( operacje tego samego

organizmu, gdy dawca i biorca przeszczepów jest

tą samą osobą)

•

2-Homotransplantacje (mogą mieć miejsce w

obrębie tego samego, ale już całego gatunku

ludzkiego)

•

3-Heterotransplantacje (jest operacja

obcogatunkową < obcopochodną > , w której

przeszczep należy do osobnika innego gatunku-

zwierzęcia.

•

4-Ex mortuo (z uwagi na witalny stan dawcy jest

to przeszczep z ciał zmarłych )

•

5-Ex vivo ( przeszczep z ciał żywych )

Historia przeszczepów:

•

Pomysły zmiany utraconych lub nieuleczalnie

uszkodzonych tkanek i narządów były

marzeniem ludzkości od jej prapoczątków.

Dopóki leczenie było domeną magów, a

ludzkość nie znała jeszcze skutecznych

sposobów umożliwiających realizację owych

marzeń o zdrowiu, transplantacje nie mogły

mieć oczywiście miejsca. O pierwszych ich

próbach świadczą ryciny powstałe w bardzo

odległych od naszych czasów cywilizacjach

Asteków, Etrusków, Majów, Tybetu, i Chin

•

W czasach Odrodzenia podjęto

pierwsze próby przeszczepiania

chrząstek i kości, kierując się przy

tym nie tyle względami medycznymi-

dążeniem do zwalczania chorób, ile

estetycznym pragnieniem-

korygowania braków i deformacji

ludzkiego ciała.

•

Wzmianki o próbach przetaczania krwi

cielęcej ludziom, pochodzące z II połowy

XVII wieku, poświadczają o

niepowodzeniach i porzuceniu ich na

około półtora wieku. Powodzeniem

natomiast zakończyła się operacja

przeszczepu skóry człowieka na

człowieka, przeprowadzona w 1816 roku

przez angielskiego chirurga Capue w

Londynie.

•

Po dwóch następnych latach, tym

razem niemieccy lekarze, dokonali

transplantacji kości i wkrótce po tym

– rogówki, gruczołu tarczycowego i

tkanki nerwowej.

•

Wielkie osiągnięcia, odnotowane w

medycynie XX wieku, umożliwiły szybki

rozwój liczby i jakości dokonywanych

transplantacji. Za punkt zwrotny w

rozwoju nadzwyczaj trudnej sztuki

transplantacji należy uznać przejście od

przeszczepów komórek, tkanek i

narządów zewnętrznych człowieka do

przeszczepów jego narządów

wewnętrznych.

•

Przełamywanie ograniczeń szybkiego rozwoju

liczby i jakości dokonywanych transplantacji

wiąże się ze wzrostem liczby dawców

narządów. Aby zwiększyć tę liczbę wymyślono

nową definicję śmierci człowieka. W 1968

roku tzw. Komisja Harwardzka odrzuciła

dotychczasową klasyczną definicję śmierci,

opartą na zaniku krążenia krwi i oddychania

na rzecz nowej definicji śmierci mózgowej.

•

Przyjęcie poglądu , że człowiek umiera w chwili,

gdy umiera jego mózg, a więc gdy nie ustały

jeszcze jego procesy krążenia krwi i

oddychania, poszerzyło ogromną liczbę dawców

narządów przydatnych dla celów transplantacji.

Jednocześnie w ocenach zwolenników

klasycznej definicji śmierci, spotęgowało

kontrowersyjność transplantacji narządów

pobieranych jeszcze z ciepłego , oddychającego

ciała ludzkiego. Ostatecznie jednak przeważają

interesy zwolenników transplantacji , ponieważ

o losie pozbawionego świadomości dawcy

narządów decydują ludzie posiadający

świadomość-rodziny, lekarze, i biorcy.

Różne źródła przeszczepów:

•

Trwają wielostronne poszukiwania innych

źródeł narządów niż ich pobieranie ex vivo.

Poszukiwania te kierują się zarówno ku

narządom sztucznym, jak i naturalnym.

Narządy sztuczne spełniają jednak na ogół

swoją rolę do czasu wymiany narządu na

naturalny, z istoty rzeczy bardziej

odpowiedni. Wskazane ze wszech miar

autotransplantacje mają ograniczone

zastosowanie, głównie do wymiany komórek

i tkanek , np.. Szpiku kostnego , ale nie

narządów.

Zasady przewodnie

transplantacji:

•

Zasady te kształtowały się w okresie

kilkunastu lat na gruncie regulacji krajowych,

dokumentów Rady Europy i konwencji

organizacji o zasięgu światowym. Zostały

przyjęte 24 stycznia 1991 roku przez Komitet

Wykonawczy Światowej Organizacji Zdrowia.

Uzupełniono je 4 kwietnia 1997 roku w

Oviedia postanowieniami o ochronie praw

człowieka i godności istoty ludzkiej wobec

zastosowań biologii i medycyny

Dziewięć zasad

przewodnich:

•

1-zasada legalności,

•

2-zasada obiektywizmu,

•

3-zasada preferowania przeszczepów od

zmarłych,

•

4-zasada pełnoletności dawcy,

•

5-zasada obrotu handlowego przeszczepami,

•

6-zasada ogłaszania odpłatności za przeszczepy,

•

7-zasady uczciwości ludzi medycyny,

•

8-zasada należnych honorariów,

•

9-zasada prymatu potrzeb zdrowotnych.

Etyczne zasady transplantacji

narządów:

1.Podczas wszelkich kontaktów medycznych między

lekarzem a pacjentem głównym obowiązkiem

lekarza jest dbałość o zdrowie pacjenta. Winien

mu jest najwyższą lojalność. Ta troska i oddanie

muszą być zachowane przy wszystkich zabiegach

medycznych, włącznie z takimi, które dotyczą

transplantacji narządu z jednej osoby na inną,

przy czym zarówno dawca, jak i biorca pozostają

pacjentami. Trzeba więc dbać by przestrzegane

były prawa ich obu. Żaden lekarz nie ma prawa

brać na siebie odpowiedzialności za

transplantację narządu, jeżeli nie są w równym

stopniu przestrzegane rawa dawcy i biorcy.

2.Prawdopodobna transplantacja

narządu nie upoważnia do

rozluźnienia opieki medycznej.

Lekarz powinien dokładnie tak samo

troskliwie traktować pacjenta,

będącego przypuszczalnym dawcą

narządu, jak tych, którymi opiekuje

się w związku z podobnym

obrażeniem czy chorobą.

•

3.Przed przystąpieniem do

transplantacji narządu niezbędnego do

życia musi zostać stwierdzona śmierć

dawcy co najmniej przez jeszcze

jednego lekarza, oprócz tego, który

zajmuje się biorcą tego narządu. Lekarz

powinien określić moment śmierci na

podstawie orzeczenia klinicznego.

Lekarz stosujący się do zasad etyki ma

obowiązek uwzględnić przy tym

wszystkie powszechnie uznane naukowe

środki badawcze, którymi dysponuje.

•

4.Wskazane jest przeprowadzenie szczegółowej

rozmowy z dawca (w przypadku pobierania narządu

od żywego dawcy ) i biorcą lub ich rodzinami czy

też pełnomocnikami na temat proponowanego

zabiegu. Przy omawianiu zabiegu lekarz powinien

być obiektywny, informując o wiadomym ryzyku i

ewentualnych komplikacjach, jak również o

możliwych alternatywach, jakimi dysponuje.

Lekarze nie powinni podsycać oczekiwań

nieusprawiedliwionych okolicznościami.

Zainteresowanie lekarza postępem w dziedzinie

poznania naukowego musi być zawsze

podporządkowane zasadniczej sprawie tzn.

pacjentom.

5-Transplantacje narządów mogą być

przeprowadzane tylko:

-przez lekarzy, którzy dysponują

specjalistyczna wiedzą medyczną i

umiejętnościami technicznymi, które

przyswoili sobie dzięki szczególnemu

wykształceniu oraz doświadczeniu i praktyce

podczas eksperymentów na zwierzętach,

-w klinikach, których wyposażenie może

wystarczająco zabezpieczyć zdrowie i dobre

samopoczucie wszystkich stron,

uczestniczących w podjętym działaniu,

6.Transplantację narządu można

podjąć dopiero po rzetelnym

wykorzystaniu i wyczerpaniu

wszystkich będących w

dyspozycji metod leczenia.

7.Medycyna uznaje znaczenie, jakie ma

transplantacja narządów dla opinii publicznej,

i przyznaje jej prawo do rzetelnej informacji. Z

reguły jednak najpierw środowisko lekarskie

powinno otrzymać sprawozdanie naukowe na

temat zabiegu do wglądu i wykorzystania.

Jeżeli ze względu na dramatyczne

okoliczności efektów medycznych niemożliwa

jest zwyczajna droga przekazu informacji,

upoważniony lekarz powinien sporządzić dla

mediów obiektywny , odpowiadający stanowi

rzeczy, dyskretny oficjalny komunikat.

Regulacje krajowe:

W świetle prawa powszechnego nikt, nawet

dobrowolnie ,nie może, bez naruszania prawa,

godzić się na niebezpieczeństwo własnej śmierci,

ani też utratę jakiegokolwiek organu.

-regulacje brytyjskie (transplantacje ex vivo

ograniczone są do osób spokrewnionych

genetycznie, a ex mortuo uwarunkowane są

wyraźną zgodą dawcy wyrażoną za jego życia)

-regulacje belgijskie (odnośnie transplantacji ex vivo

ustawa przywiązuje duże znaczenie do dobrowolnej,

świadomej, pisemnej, poświadczonej, datowanej,

podpisanej i odwoływalnej zgody dawcy

przeszczepu, wzmacnianej niekiedy zgoda

współmałżonka, ex mortuo natomiast dopuszczalne

są tam prawem na zasadzie zgody domniemanej

dawcy, możliwej jednak do obalenia przez rodzinę)

-regulacje francuskie( la przeprowadzenia

transplantacji wymagana jest uprzednio

wyrażona zgoda dawcy, odwołalna aż do jego

śmierci. Obowiązują zasady anonimowości dawcy

i biorcy przeszczepu. Pobieranie organów od

osoby zmarłej jest ograniczone do celów

terapeutycznych lub naukowych.

-regulacje hiszpańskie ( ustawa warunkuje

pobieranie organów od dawców żyjących ich

pełnoletnością, celowością, zgodą- pisemną,

wyraźną, niezależną i świadomą. Za podstawę

pobierania przeszczepów od osób zmarłych

przyjęto tam kryterium śmierci mózgowej i zgodę

domniemaną dawcy, z możliwością jej obalenia.

Regulacje Polskie:

Kompleksowe unormowania problematyki

transplantacji w Polsce zawiera ustawa z

26 października 1995 roku „O pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i

narządów”, zwana potocznie ustawą

transplantacyjną. Wyeliminowała ona

wcześniejszą niejednoznaczność i brak

polskich regulacji transplantacji,

uzgadniając polskie rozwiązania

normatywne ze standardami światowymi.

Obowiązująca, wspomniana ustawa

transplantacyjna, opiera się na wielu, dość

precyzyjnie ujętych zasadach.

1.Zasada celowości transplantacji (dopuszcza cele

lecznicze , diagnostyczne, naukowe i dydaktyczne

transplantacji, zasada ta domaga się poinformowania

dawcy i biorcy o możliwym ryzyku i konsekwencjach

transplantacji -medycznych, psychologicznych i

społecznych)

2.Zasada prawnego statusu dawcy i biorcy przeszczepu

( określa krąg podmiotów posiadających prawa dawcy

i biorcy, zależnie od rodzaju transplantacji, z kręgu

potencjalnych dawców wyklucza: osoby w stanach

terminalnych, o nieznanej tożsamości, małoletnie,

kierowane nagannymi moralnie lub finansowymi

motywami, niezdolne do czynności prawnych i nie

wyrażające zgody na zbieg transplantacyjny)

Cd .

3.Zasada kolejności pobierania przeszczepów

(najpierw, gdy to możliwe, należy pobierać

przeszczepy od dawców zmarłych, pobieranie

przeszczepów od dawców żywych jest

uzależnione wieloma warunkami)

4.Zasada określenia dysponenta przeszczepów

(opiera się na założeniu domniemywanej

zgody każdego potencjalnego dawcy na

oddanie własnych przeszczepów po swojej

śmierci, możliwym jednak do obalenia lub

konieczności istnienia wyraźnej zgody

potencjalnego dawcy za jego życia)

Cd .

5.Zasada właściwego doboru biorców

przeszczepów (z medycznego punktu

widzenia najbardziej odpowiednie jest tutaj

kryterium zgodności tkankowej dawcy i

biorcy, ponieważ stwarza wysokie

prawdopodobieństwo pomyślnych rezultatów

transplantacji)

6.Zasada donacji przeszczepów ( oznacza ona

zakaz przyjmowania zapłaty lub innych

korzyści majątkowych za przeszczepy,

zarówno przez samych dawców, jaki i ludzi

medycyny zajmujących się transplantacjami,

oraz zakaz handlu przeszczepami)

Cd .

7.Zasada relacji uczestników procesu

transplantacji (relacja dawcy z lekarzem,

relacja biorcy z lekarzem, relacja dawca-

biorca za pośrednictwem lekarza oraz rodzina

dawcy – lekarz, rodzina dawcy- dawca,

rodzina biorcy- lekarz)

8.Zasada tajemnicy lekarskiej (obowiązek

lekarza nakazujący nieujawnianie osobom

postronnym wszystkiego, czego dowiedział

się o chorym w związku z wykonywaniem

zawodu)

Cd .

9.Zasaa odpowiedzialności (zasada

odpowiedzialności cywilnej

(materialnej), majątkowej lekarza i

zakładu opieki zdrowotnej za szkody

związane z transplantacją. Warunkiem

takiej odpowiedzialności jest

stwierdzenie szkody ( uszczerbku życia

lub zdrowia) i związku przyczynowego

transplantacji ze szkodą i wina lekarzy )

Transplantacje z ciał

martwych.

Wątpliwości normatywne związane z

transplantacją organów pochodzących z ciał

zmarłych skupiają się głównie wokół kilku

zagadnień : uzyskiwania właściwej zgody,

określania momentu śmierci, proporcji miedzy

dobrem biorcy a ryzykiem zabiegu,

przestrzegania rzeczywiście terapeutycznych

celów operacji. Na ogół lekarze traktują

pacjenta w sposób zindywidualizowany, jako

osobowość niepowtarzalną z fizycznego,

psychicznego i patologicznego punktu

widzenia. Etycy i prawnicy natomiast próbują

nadawać temu, co jednostkowe, ale

powtarzalne, walor norm bardziej ogólnych.

Przeszczepianie organu ze zwłok

dokonywane bywa po uzyskaniu

zgody przyszłego dawcy wyrażonej

przed jego śmiercią. Jeśli brakuje

takiej zgody, można ją domniemywać

albo decyzja może należeć do

najbliższych krewnych zmarłego.

Istnieje sprzeczność trudna do rozwikłania

jednoznacznego. Z jednej strony normy etyczne i prawne

domagają się absolutnie pewnych oznak śmierci dawcy

organu, z drugiej zaś pozytywne wyniki transplantacji

zależą od jak najszybszego przemieszczenia organu po

chwili śmierci. Możliwe napięcia pomiędzy interesami

biorcy i dawcy organu rysują się szczególnie ostro w

przypadku pobierania organu tuż przed śmiercią

biologiczną dawcy. W takich przypadkach pomocne, ale

nie decydujące bywa pojęcie śmierci klinicznej, która wg

charakterystyki medycznej polega na zatrzymaniu akcji

serca i braku oddechu. Natomiast biologiczna śmierć

całego organizmu, decydująca o pobraniu organu,

utożsamiana bywa ze śmiercią mózgu.

Transplantacje z ciał

żywych.

Przeszczepianie z ciała dawcy żywego nasuwa

wątpliwości nieznane przy transplantacjach

organów ze zwłok. Przede wszystkim

transplantacja organów z dawcy żywego

prowadzi do okaleczenia zdrowego człowieka

dla ratowania człowieka chorego. Problem ten

znany jest w myśli etycznej pod nazwą

zasady integralności Transplantacje z ciał

żywych powodują naruszenie naturalnej

integralności zarówno osobowości dawcy jak i

biorcy organu. Oprócz tego występują tu inne

zasady takie jak: intencji, oceny ryzyka

dawcy i biorcy przeszczepu.

Rozbieżne oceny:

Transplantacja organów bywa często określana jako

przekazywanie „ daru życia”. Przekazywanie

wartości, powszechnie uznawanej za najcenniejszą,

wpływać musi na kształtowanie uczuć i zachowań

zarówno dawcy jak i biorcy. W tym nadzwyczajnym

akcie splatać się mogą zobowiązania do przekazania

„daru życia” , oczekiwania jego przyjęcia i

pragnienia wyrażenia wdzięczności. Triada

przenikających się wzajemnie postaw – darowizny,

przyjmowania i wdzięczności- konstytuuje relacje

intymności i szczególnej symbiozy dwóch osób.

Biorca może odczuwać upokorzenie, że nigdy nie

będzie w stanie całkowicie spłacić swego wielkiego

długu wdzięczności wobec dawcy za jego dar

bezcenny.

Wrażliwość intelektualno- psychiczna może

ograniczać w szczególny sposób autonomię

biorcy i jego rodziny. Z tego też względu w

niektórych interpretacjach psychologicznych,

transplantacje organów ludzkich ukazane są

jako „tyrania daru”, źródło wewnętrznej

udręki biorcy i jego najbliższych. Mimo

wszystkich rozterek, ów szczególny dar życia

otwiera możliwości „przeżycia swej śmierci”,

życia „życiem wszczepiennym”, ale jeszcze

nie nieśmiertelnym.

Transplantacje organów z ciał osób zmarłych na

ogół nie wzbudzają poważniejszych sprzeciwów

kreatorów norm etycznych, wyrastających z

wielkich systemów religijnych świata. Większe

różnice ocen rysują się odnośnie transplantacji z

ciał osób żywych. Wszystkie wielkie religie świata

nakazują respektowanie sprzeciwu dokonywania

transplantacji, wyrażonego przed śmiercią.

Wszystkie religijne systemy normatywne

dopuszczają transplantacje organów od dawcy

sztucznie podtrzymywanego przy życiu za zgodą

rodziny. Rozbieżne są natomiast religijne oceny

pobierania organów od dzieci, osób

niepełnosprawnych i znajdujących się w stosunku

służbowym podległości.

Dość przekonywującą wymowę dla

uzasadnienia transplantacji, posiada

ewangeliczna zasada miłości bliźniego.

Aprobatę etyki transplantacji wyraził

niejednokrotnie papież Jan Paweł II.

Uzasadnił to potrzeba kształtowania

nowej świadomości solidarności

zdrowych z chorymi oczekującymi na

przeszczep.

Świeckiej i religijnej aprobacie sprzeciwia

się wielu wybitnych myślicieli. Jednym z

nich jest profesor Leon Manteuffel, który

stwierdził, że odczuwa w tej metodzie

„ poniżenie godności ludzkiej”.

Sformułował też zasadnicze pytanie „czy

naprawdę trzeba żyć za wszelka cenę?”-

przeciwnicy transplantacji organów

odpowiadają na nie zgodnie-nie.

Tezy przeciwników transplantacji wg Pawła

Okołowskiego (filozof z Uniwersytetu

Warszawskiego)

•

Przeszczepy są złem, ponieważ godzą w świętość i

nietykalność zwłok,

•

Przyzwolenie na przeszczepy rozrywa więzi rodzinne ,

•

Permisywizm transplantacyjny prowadzi do czysto

utylitarnego traktowania zwłok,

•

Sakralne odczytywanie eschatologicznych nadziei w

transplantacji, wyrażanych hasłem „nie wszystek umrę”,

•

Różnicuje globalne i jednostkowe znaczenie transplantacji,

•

Transplantacje są zawsze złem, niekiedy jednak możliwym

do przyjęcia na zasadzie stanu wyższej konieczności,

•

Autocentryzm transplantacji,

•

Domaga się zalegalizowania handlu przeszczepami,

zamiast obłudnego tolerowania nielegalnej ich

komercjalizacji.

Zagadnienia do

przemyślenia:

•

Zastanów się nad wskazaniami i

przeciwwskazaniami typu moralnego w

wykorzystywaniu żywych dawców tkanek i

narządów. Przedstaw rolę lekarza w

pozyskiwaniu żywych dawców.

•

Przedstaw ewolucję pojęcia śmierci i zasad

uznawania za zmarłego.

•

Przemyśl, w jaki sposób przeprowadziłbyś

rozmowę z matka młodocianej ofiary

wypadku, aby uzyskać jej opinię o

stanowisku zmarłego co do ewentualnego

wykorzystania jego narządów po śmierci.

Document Outline