Technik_lesnik_321[02].Z3.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Zwierzyna łowna

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Hodowla zwierzyny łownej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Polowanie

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Prawo łowieckie

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoŜe Ci w przyswojeniu wiedzy potrzebnej do prowadzenia obserwacji

zwierzyny  w  jej  naturalnym  środowisku.  Nauczy  rozpoznawania  tropów  zwierząt,  śladów
szkodnictwa  łowieckiego  i  kłusownictwa.  Poradnik  zawiera  najwaŜniejsze  informacje
dotyczące  znaczenia  gospodarczego  określonych  gatunków  zwierząt,  metody  hodowli
i ochrony oraz niezbędną wiedzę na temat przepisów i warunków bezpiecznego obchodzenia
się  z  bronią  palną.  Znajdziesz  w  poradniku  wzory  dokumentacji  związanej  z  gospodarką
łowiecką.

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed przystąpieniem do nauki tego
modułu,

−−−−

wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem oraz pracy na
zajęciach,

−−−−

materiał nauczania,

−−−−

wiczenia, które umoŜliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,

−−−−

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić czy opanowałeś podane treści z zakresu
charakteryzowania maszyn i urządzeń,

−−−−

sprawdzian postępów, który pomoŜe Ci w przygotowaniu się do pracy kontrolnej z całego
materiału nauczania,

−−−−

wykaz literatury, z jakiej moŜesz korzystać podczas nauki.
Materiał nauczania obejmuje tylko najistotniejsze problemy, które powinieneś poznać w tej

jednostce  modułowej.  Zakres  treści  kształcenia  jest  bardzo  szeroki,  róŜny  jest  teŜ  poziom
wiedzy  technicznej  i  oczekiwania  uczniów,  dlatego  teŜ  Poradnik  nie  moŜe  być  traktowany
jako  wyłączne  źródło  wiedzy  o  gospodarce  łowieckiej.  Zaproponowane  lektury  pozwolą  na
poszerzenie  i  pogłębienie  wiedzy  teoretycznej  w  tych  zakresach,  które  szczególnie
zainteresują  lub  są  niezbędne  w  realizacji  zadań  zawodowych.  Dlatego  wskazane  jest
korzystanie  z  literatury  podanej  w  poradniku,  tekstów  źródłowych  oraz  innych  źródeł
informacji. Teksty źródłowe zdobędziesz na stronach internetowych.

Materiał nauczania obejmuje równieŜ ćwiczenia, które zawierają:

–

treść ćwiczenia,

–

wykaz materiałów potrzebnych do realizacji,

–

sposób wykonania ćwiczenia,

–

pytania wspomagające planowanie czynności,

–

wzory sprawozdań, arkusze ćwiczeń, tabele do wypełnienia.
Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń powinieneś samodzielnie sprawdzić poziom swoich

umiejętności. Sprawdzian postępów zawiera pytania, na które naleŜy odpowiedzieć TAK lub
NIE. KaŜda odpowiedź na TAK wskazuje na to, Ŝe opanowałeś materiał, zaś odpowiedź na NIE
zwraca uwagę na braki, które powinieneś uzupełnić.

Na zakończenie całego cyklu jednostki modułowej przeprowadzany jest sprawdzian

osiągnięć edukacyjnych ucznia. Aby lepiej przygotować się do niego, proponuję Ci rozwiązanie
testu i wypełnienie arkusza odpowiedzi zamieszczonego w tym poradniku.

Jeśli będziesz miał trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, z odpowiedzią na

pytania zamieszczone w sprawdzianie, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie
i ewentualne wskazówki do samodzielnego uzupełnienia braków.

Jednostka modułowa „Prowadzenie gospodarki łowieckiej", której treść teraz poznasz,

naleŜy do modułu gromadzącego informacje o „Technologii uŜytkowania zasobów leśnych”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uzyskasz więc wiedzę równieŜ o organizacji polowań zbiorowych i indywidualnych,
prowadzeniu wyceny trofeów łowieckich, przestrzeganiu ceremoniału, etyki i zasad prawa
łowieckiego oraz planowania i organizacji prac w obwodach łowieckich.

Mam nadzieję, Ŝe poradnik okaŜe się pomocny. śyczę powodzenia.

Moduł 321[02].Z3

Technologia uŜytkowania zasobów leśnych

321[02].Z3.01

Klasyfikowanie surowca drzewnego

321[02].Z3.02

Wykonywanie prac pomiarowych

i szacunkowych w drzewostanach

321[02].Z3.03

Organizowanie prac z zakresu pozyskiwania

drewna i leśnych uŜytków ubocznych

321[02].Z3.04

Prowadzenie gospodarki łowieckiej

Schemat układu jednostek modułowych w module

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśniać pojęcia pasoŜytnictwa, drapieŜnictwa,

−

wyjaśniać pojęcia poligamia i monogamia,

−

wyjaśniać, w jaki sposób rozmnaŜają się ptaki i ssaki,

−

rozróŜniać budowę ciała ptaków,

−

rozróŜniać budowę ciała ssaków,

−

przedstawiać krótki łańcuch pokarmowy,

−

określać podstawową bazę pokarmową zwierzyny łownej,

−

określać rolę zwierzyny w ekosystemach leśnych,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

obsługiwać komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować organizację łowiectwa w Polsce i w Europie,

−

określić załoŜenia planowej gospodarki łowieckiej,

−

rozróŜnić zwierzęta chronione w Polsce, ginące i wymarłe,

−

rozpoznać gatunki zwierząt łownych,

−

rozpoznać sylwetki i tropy zwierząt łownych w lesie,

−

określić rolę zwierzyny w biocenozach leśnych,

−

zastosować zasady hodowli i ochrony zwierzyny,

−

zastosować zasady polepszania naturalnych warunków bytowania zwierzyny,

−

zastosować zasady zadawania karmy zwierzynie,

−

określić liczebność zwierzyny łownej,

−

scharakteryzować metody selekcji zwierzyny,

−

posłuŜyć się kalendarzem prac łowieckich,

−

zastosować metody ochrony zwierzyny przed kłusownictwem i szkodnictwem łowieckim,

−

określić objawy typowych chorób zwierząt łownych,

−

scharakteryzować gospodarkę populacjami zwierzyny łownej,

−

dokonać wyceny szkód łowieckich w uprawach rolnych,

−

zastosować przepisy prawa dotyczące łowiectwa,

−

zastosować zasady i warunki wykonywania polowania,

−

rozpoznać rodzaje broni myśliwskiej,

−

zastosować zasady bezpiecznego uŜytkowania, przechowywania i czyszczenia broni
myśliwskiej,

−

zastosować zasady postępowania zgodnego z etyką i zwyczajami łowieckimi,

−

posłuŜyć się językiem łowieckim,

−

rozpoznać najwaŜniejsze sygnały łowieckie,

−

rozpoznać rasy psów myśliwskich,

−

dokonać wyceny trofeów myśliwskich,

−

sporządzić plan i sprawozdanie z prowadzenia gospodarki łowieckiej,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa oraz ochrony środowiska dotyczące łowiectwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zwierzyna

4.1.1. Materiał nauczania

Do zwierząt łownych zaliczane są te gatunki ptaków i ssaków, na które człowiek od

dawna  polował  i  nadal  poluje  w  celu  pozyskania  wartościowego  mięsa  i  cennych  skór.
W tradycyjnym  podziale  łowieckim  zwierzęta  łowne  dzieli  się  na  dwie  zasadnicze grupy, na
zwierzynę  grubą  i  zwierzynę  drobną.  Do  pierwszej  zaliczono  licznie  reprezentowanego  na
terenie naszego kraju jelenia europejskiego i sarnę europejską, wyspowo występującego łosia
zwyczajnego,  daniela  i  muflona,  wszędobylskiego  dzika,  z  drapieŜników  wilka  i  rysia  oraz
tradycyjnie juŜ wchodzącego w skład tej grupy, a występującego aktualnie na nielicznych juŜ
stanowiskach głuszca i nie reprezentowanego w granicach naszego kraju dropia. W obrębie tej
grupy  wydzielono  jeszcze  dodatkowo  zwierzynę  płową  i  zwierzynę  czarną.  Znacznie  więcej
gatunków  zawiera  grupa  druga,  określana  jako  zwierzyna  drobna.  Tworzą  ją  wszystkie
pozostałe  gatunki  ptaków  i  ssaków  zaliczanych  ustawowo  do  łownych.  Jak  nie  trudno  się
zorientować,  przedstawiony  podział  ma  czysto  umowny  charakter i nie wynika z systematyk
stosowanych dla tych zwierząt w naukach zoologicznych. Nie naleŜy się więc tu doszukiwać
jakichś wspólnych cech morfologicznych charakterystycznych dla całej grupy.

Wśród gatunków zaliczanych do łownych znajduje się równieŜ, niewielka co prawda,

grupa, która ze względu na niski stan ilościowy podlega całorocznej ochronie.
Prawdopodobnie na tej samej liście znajdą się w najbliŜszym czasie: takŜe głuszec, cietrzew
oraz wilk.

Zwierzyna płowa obejmuje grupę ssaków kopytnych, których samce co roku zrzucają

i nakładają poroŜe. Zalicza się do nich łosia zwyczajnego, jelenia europejskiego, daniela
i sarnę europejską.

Zwierzyna czarna z jedynym przedstawicielem, którym jest dzik.
Ptaki wodno-błotne to ptaki z róŜnych rodzin ,zupełnie do siebie niepodobne, jak np.

dzika gęś i bekas, ale połączonych środowiskiem przebywania – terenami podmokłymi.
Zalicza się tu takie ptaki, jak dzikie gęsi, dzikie kaczki, łyskę, czaplę i bekasy

Kuraki leśne i polne to grupa połączona bliskim pokrewieństwem systematycznym.

Kuraki leśne zamieszkują lasy, natomiast kuraki polne pola uprawne. Do pierwszej grupy
zalicza się głuszca, cietrzewia i jarząbka, do drugiej zaś dropia, baŜanta, kuropatwę
i przepiórkę.

DrapieŜniki to zwierzęta, które Ŝerują na innych zwierzętach. Jest więc to grupa

o podobnych potrzebach pokarmowych, naleŜąca do dwóch rodzin: psowatych i łasicowatych.
NaleŜą do nich wilk, lis, jenot, borsuk, kuna i tchórz.

Szkodniki łowieckie to z kolei tradycyjne określenie myśliwskie, nie mające

odpowiednika w naukach przyrodniczych. Zalicza się do tej grupy zwierzęta, które swoją
działalnością przyczyniają się do spadku liczebności gatunków łownych. (Biały K. 1994)

Zwierzyna płowa
Sarna (Capreolus capreolus)
Sarna (rys.1) jest najmniejszym Ŝyjącym w Polsce przedstawicielem zwierzyny płowej.

Jest ona w zasadzie stała w wybranej ostoi i nawet młode potomstwo, trzyma się raczej blisko
miejsca swojego urodzenia. Ma to wpływ na powtarzanie cech dziedzicznych, w tym
nieprawidłowości w budowie poroŜa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W jesieni i zimą, sarny Ŝyją w stadach zwanych rudlami, składających się z kóz,

koźlaków  i  kozłów.  W  kwietniu  rudle  rozpadają  się,  cięŜarne  kozy  oddalają  się,  by  znaleźć
spokojne miejsce do okocenia się, natomiast kozły poszukują stałej ostoi na okres rui. Kozły
znaczą  swoją  ostoję  zapachem,  wydzielanym  przez  gruczoły,  oraz  znakami tzw czemchania,
czyli tarcia poroŜem o krzewy i niskie drzewka. Kozły zaciekle bronią przed rywalami swoich
ostoi, natomiast tolerują przebywające w nich kozy i koźlenta. W czasie rui na przełomie lipca
i  sierpnia,  kozły  gonią  rujne  kozy  i  prowadzą  walki  z  rywalami  broniąc  dostępu  do  swoich
ostoi.  Rujne  kozy  pozostają  parę  dni  przy  koźle,  a  następnie  po  zapłodnieniu,  pozostawione
przez samca, wracają do swoich rudli. W czasie rui kozioł jest zawsze tylko przy jednej kozie,
nie  tak  jak  w  przypadku  jeleni,  gdzie  byki  władają  całym  haremem  łań,  co  nie  oznacza,  Ŝe
jeden  kozioł  zapładnia  podczas  rui  tylko  jedną  kozę  –  po  jej  opuszczeniu  moŜe  znaleźć

i zapłodnić  następną.  Uwaga,  u  saren  występuje
zjawisko  ciąŜy  utajonej.  Polega  to  na  tym,  Ŝe
zapłodnione  w  sierpniu  kozy,  wydawałyby  na  świat
potomstwo  zimą,  co  powodowało  by  ogromne  ilości
upadków

młodych,

cięŜkich

warunkach

klimatycznych  zimy,  dlatego  w  pierwszych  paru
miesiącach  płód  sarny  nie  rozwija  się,  by  rozpocząć
rozwój dopiero od grudnia. Dzięki temu sarna wydaje
na  świat  potomstwo  dopiero  w  maju  lub  czerwcu.
Dodatkowo  występuje  zjawisko  rui  uzupełniającej
w grudniu, kiedy to zostają zapłodnione te kozy, które
nie  zostały  zapłodnione  latem.  Kozy  rodzą  zwykle
jednego,  czasem  dwa  koŜlaki.  Uwaga:  pozostawione
w  zboŜu  koźlaki,  w  99  procentach  nie  zostały  przez
matkę  porzucone,  ani  nic  złego  nie  przytrafiło  się
kozie,  jest  to  normalny  odruch,  polegający  na
pozostawianiu  młodych  w  bezpiecznym  miejscu.
Matka w tym czasie Ŝeruje, ale zawsze powraca kiedy
zbliŜa  się  pora  karmienia.  Nie  wolno  napotkanych
koźląt zabierać, dotykać, ani karmić !!!

Rys. 1. 1 – kozioł, 2 – koza, 3 – koźlak [7, s. 107]

Kozioł posiada charakterystyczne i bardzo inne od pozostałych jeleniowatych poroŜe

nazywane  parostkami.  PoniewaŜ  buduje  je  w  okresie  zimowym,  poroŜe  jest  duŜo  mniej
okazałe  niŜ  u  innych  jeleniowatych.  NaleŜy  pamiętać,  iŜ  w  okresie  polowań  na  sarny  kozy,
kozły  często  nie  posiadają  juŜ  poroŜa,  które  uprzednio  zrzuciły,  dlatego  łatwo  o  pomyłkę.
Czasami  spotyka  się  nienaturalne  formy  poroŜa  kozłów  tzw  myłkusy  –  na  przykład  baranie
rogi,  wielotykowce  czy  perukarze.  Peruka  powstaje  w  wyniku  uszkodzenia  jąder,  w  postaci
nie  zrzucanej  narośli  zamiast  poroŜa.  Te  formy  są  przede  wszystkim  przedmiotem  troski
i zainteresowania  łowieckiego.  Szczególnie  niebezpieczna  podczas  walk  o  ostoję  jest  forma
szydlarza. (Biały K. 1994)

Łoś (Alces alces)
Łoś jest największą Ŝyjącą w Polsce zwierzyną płową. Byk posiada poroŜe zwane

rosochami, odrastające na boki głowy, inaczej niŜ u jelenia. Samica łosia zwana jest klempą.
Łoś Ŝyje najchętniej w terenie podmokłym, bagnistym, gęsto porośniętym drzewami
i krzewami. Następuje sezonowa zmienność biotopu, i w zimie łoś przesuwa się na suchsze
tereny, głównie o charakterze borów, gdzie wyrządza szkody w młodnikach i uprawach. Łosie
Ŝ

yją pojedynczo, lub w małych rodzinnych chmarach. Taką chmarę tworzy klempa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z łoszakami, natomiast byki tworzą oddzielne chmary. Ruja zwana bukowiskiem odbywa się
we wrześniu i na początku października. Młode przychodzą na świat w maju lub czerwcu.
Występują dwie formy poroŜa łosia- badylarz i łopatacz (rys.2). PoŜądaną formą jest łopatacz.

Rys. 2. Byk łopatacz [1, s. 10]

Jak kaŜda zwierzyna płowa, tak i łoś buduje co roku nowe poroŜe. Początkowo jest ono

pokryte  skórą  w  której  znajdują  się  naczynia  krwionośne  dostarczające  poroŜu  składników
budulcowych.  Skóra  ta  nazywa  się  scypułem.  Następnie  naczynia  krwionośne  zamierają,
poroŜe twardnieje, a zwierze wyciera łuszczącą się skórę. PoroŜe ma wtedy kolor białej kości.
Następnie w wyniku działania soków drzew i krzewów, oraz innych naturalnych barwników,
poroŜe nabiera właściwej barwy. Tworzy się warstwa odcinająca i poroŜe jest zrzucane. Jakiś
czas  byki  nie  posiadają  poroŜa.  Następnie  rozpoczyna  się  budowa  kolejnego  poroŜa,  coraz
silniejszego,  aŜ  do  wieku  kulminacji,  kolejne  poroŜa  w  następnych  latach,  są  juŜ  słabsze.
Podobny  schemat  dotyczy  równieŜ  Jelenia  europejskiego,  Daniela,  Sarny,  choć  oczywiście
poroŜa tych gatunków róŜnią się kształtem i wielkością, oraz czasem formowania, wycierania
i zrzucania. (Biały K. 1994)

Jeleń europejski (Cervus elephus)
Jeleń (rys. 3) występuje w Polsce niemal we wszystkich duŜych kompleksach leśnycyh.

Szczególnie  silna  populacja  jeleni  występuje  w  Bieszczadach,  Karpatach,  na  Pomorzu,  i  na
Mazurach.  Jelenie  bytują  w  duŜych  kompleksach  leśnych,  o  drzewostanie  iglastym
i mieszanym. Wymagają spokoju w ostojach oraz sąsiedztwa wody. Jelenie Ŝyją w chmarach.
W  zimie  i  na  wiosnę,  łanie  oraz  młode  byki  tworzą  chmarę,  nad  której  bezpieczeństwem
czuwa  starsza  doświadczona  łania  zwana  licówką.  Byki  od  4  roku  Ŝycia  tworzą  osobne
chmary, którym przewodzi młody byk. Na przełomie lipca i sierpnia chmary byków rozpadają
się. Byki szukają sobie ostoi i intensywnie Ŝerują nabierając masy. Z rozpoczęciem rui zwanej
rykowiskiem  –  od  charakterystycznych  odgłosów  wydawanych  przez  byki,  około  września-
października,  byki  rozpoczynają  wędrówki.  Gromadzą  przy  sobie  chmarę  łań,  której
przewodzi  licówka,  toczą  zaŜarte  ale  rzadko  krwawe  boje  z  innymi  bykami  o  utrzymanie
chamry  i  przywództwa  nad  nią.  Młode  byki  nie  są  dopuszczane  do  rozrodu  i  przywództwa
w chmarze – są to tzw chłysty i kibice. Po rykowisku, byki, odchodzą do swoich ostoi, gdzie
odpoczywają.  Potem  wracają  do  Ŝycia  w  chmarze  byków.  Po  rykowisku  łanie  pozostają
w chmarach. Poród następuje w maju lub czerwcu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. 1 – byk, 2 – łania,3 – cielak [7, s. 43]

Uwaga! Wieku zwierzyny płowej nie ocenia się na podstawie poroŜa. Ilość odnóg nie

odzwierciedla ilości lat przeŜytych przez zwierzę. Ilość odnóg słuŜy myśliwym do określenia
poroŜa  i  tak:  ilość  odnóg  pomnoŜona  przez  2  daje  opis  poroŜa.  Trzy  odnogi  to  szóstak,  4
ósmak,  10 dwudziestak  itd.  Jeśli  liczba  odnóg  jest  inna  na  jednej  i  drugiej  tyce,  to  mówimy
wtedy  o nieregularności  np  ósmak  nieregularny.  Dotyczy  to  takŜe  określenia  poroŜa  sarny,
łosia  czy  daniela.  U  łosia  odnogi  poroŜa  nazywa  się  pasynkami,  a  u  daniela  sękami.  Wiek
zwierzęcia myśliwy ustala na podstawie oceny jego sylwetki, zachowania itd, a dokładny wiek
zwierzyny płowej określa sie wyłącznie poprzez analizę uzębienia. (Biały K. 1994)

Daniel (Dama dama)
Daniel jest zwierzyną zaaklimatyzowaną u nas w XVI wieku. Został sprowadzony

z krajów  śródziemnomorskich.  Do  końca  XIX  wieku  występował  głównie  jako  zwierzyna
parkowa,  obecnie  Ŝyje  w  stanie  dzikim,  co  więcej  jest  zwierzęciem  bardzo  atrakcyjnym
łowiecko  i  znane  są  udane  próby  introdukcji  (czyli  zasiedlenia)  tym  gatunkiem  łowisk,
w których  poprzednio  nie  występował.  Ostoją  danieli  sa  głównie  lasy  liściaste  i  mieszane,
o znacznym  podszyciu,  przeplatane  łąkami.  Daniel  jest  zwierzęciem  gromadnym.  W  lecie
młode byki, łanie i cielęta chodzą razem, a stare byki tworzą oddzielne chmary. Bardzo mocne
byki  (rys.  4)  Ŝyją  samotnie.  W  okresie  godowym,  nazywanym  u  danieli  bekowiskiem,  byki
odszukują  chmary  łań,  odpędzają  młode  byczki  i  w  tej  chmarze  spędzają  okres  godowy.
Bekowisko rozpoczyna się na ogół w połowie października. W okresie poprzedzającym, byki
wykopują wgłębienia zwane kołyskami i oddają do nich mocz. Następnie pogłębiają kołyski,
do takiej głębokości, aŜ leŜący w nich byk jest prawie niewidoczny. Byki zbierają chmarę łań
i władają  nią  przez  cały  okres  trwania  rui,  tocząc  walki  o  przewodnictwo.  Krycie  łani
następuje  w  przygotowanych  wcześniej  kołyskach.  W  okresie  bekowiska,  byki  wydają
charakterystyczne  odgłosy  beczenia.  Młode  przychodzą na świat w czerwcu lub na początku
lipca. (Biały K. 1994)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Byk Daniela [7, s. 65]

Muflon (Ovis ammon)
Krępym tułowiem i stosunkowo krótkimi nogami muflon przypomina owcę domową,

z którą jest blisko spokrewniony. Sierść w lecie jest rudawo-brunatna, w zimie ciemniejsza.
W okresie zimy u samców (baranów) (rys.5)

mogą występować mniej lub bardziej widoczne

szare lub białawe plamy, zwane siodłem. Samice (owce) mają ubarwienie bardziej jednolite
i jaśniejsze niŜ samce. U barana występują rogi (ślimy), spiralnie skręcone ku tyłowi i w bok.
Na rogach są dobrze widoczne karby przyrostów rocznych, po których określa się wiek. Cechy
pozwalające na odróŜnienie płci to: wielkość, ubarwienie sukni, rogi i siodło.

W zaleŜności od wielkości stada i wysokości nad poziomem morza ruja u muflona

przebiega  od  października  do  połowy  grudnia.  CiąŜa  trwa  22  tygodnie.  W  marcu  lub  kwietniu
rodzi  się  jedno,  rzadko  dwa  małe.  Owca  karmi  jagnię  ok.  pół  roku,  chociaŜ  juŜ  po  ok.  3
tygodniach  Ŝywi  się  ono  bylinami.  Roczne  muflony  waŜą  20kg,  dwuletnie  ok.  30kg.
Na wolności muflon Ŝyje do 16 lat, a w niewoli aŜ do 20 lat. Masa nie patroszonego dorosłego
barana wraz z łbem wynosi 55kg, patroszonego z głową 30–35kg. Masa łba z rogami dochodzi
aŜ do 6kg. Owca nie patroszona waŜy 40kg, wypatroszona średnio 19kg, łeb ok. 1,5kg.

W lecie muflon Ŝywi się głównie bylinami, w zimie przewaŜnie trawami, a na

przedwiośniu borówką i jagodą. Nie jest wybredny, gdyŜ zjada równieŜ wrzos, pokrzywę i trawy
kwaśne. Niekiedy ogryza korę z odrośli korzeniowych i dolnych części pni drzew. Chętnie zjada
wykładaną karmę i odwiedza lizawki.

Większość muflonów Ŝyje w stadach (kierdlach) po 3–5 osobników, jedynie dorosłe

barany latem tworzą mało liczne grupy, a stare chodzą pojedynczo. Stado prowadzi stara,
doświadczona owca, a grupę baranów osobnik najsilniejszy, który posiada najcenniejsze
trofeum. W zimie stada są liczniejsze – po 12–18szt. Liczebność populacji muflona w Polsce
szacowano w 1991r. na ok. 1450szt. (Biały K. 1994)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Muflon [2, s. 139]

Zwierzyna czarna
Dzik (Sus scrofa)
Dzik (rys. 6) jest zwierzęciem, który w swojej sylwetce zachował surowość i dzikość

zwierzęcia  pierwotnego.  Jest  to  zwierzyna  leśna,  choć  przebywa  czasowo  poza  lasem.
Niegdyś,  dziki  potrzebowały  duŜych,  zwartych  kompleksów  leśnych,  o  drzewostanach
liściastych  bądź  mieszanych,  z  duŜym  udziałem  w  składzie  gatunkowym  dęba  i  buka.  Dziki
przepadają  równieŜ  za  błotnymi  kąpielami  w  tak  zwanych  babrzyskach,  stąd  sąsiedztwo
bagien i oczek wodnych, oraz podmokłych łąk śródleśnych, jest preferowane. Jednak obecnie,
dziki  przystosowały  się  do  Ŝycia  w  nawet  niezbyt  duŜych  kompleksach  leśnych,
o przewaŜającym  udziale  sosny  w  drzewostanie,  natomiast  kąpielisk  i  babrzysk  poszukują
poza  ostoją.  Dzik  okazał  się  być  zwierzyną  plastyczną  ekologicznie,  dzięki  czemu  nie  jest
szczególnie wraŜliwy na zmiany wprowadzane przez człowieka do krajobrazu. Samica dzika
zwana  lochą,  przechodzi  ruję  –  huczkę  w  końcu  listopada  i  w  grudniu.  W  okresie  rui,  stare
odyńce  i  dziki  którym  wycina  się  juŜ  na  zewnątrz  oręŜ  (mowa  o  zębach  w  górnej  i  dolnej
szczęce  zwanych  fajkami  i  szablami)  Ŝyjące  dotąd  pojedynczo,  przyłączają  się  do  stad
zwanych u dzika watahami, starając się odpędzić młodzieŜ męską. Locha prosi się w połowie
marca i w kwietniu czasem na początku maja. Niektóre młode loszki przechodzą ruję wiosną
i te  proszą  się  w  lecie.  Locha  daje  w  miocie  od  4  do  nawet  9  sztuk,  wyproszenie  następuje
w barłogu,  przygotowanym  przez  nią  wcześniej  i  starannie  ukrytym.  Locha  jest  bardzo
troskliwą  matką,  Ŝeruje  razem  z  warchlakami  i  w  razie  niebezpieczeństwa  broni  potomstwa
zaciekle.  Dzik  jest  zwierzyną  gromadną,  Ŝyjącą  w  watahach,  którym  przewodzi  stara
doświadczona  locha.  Stare  dziki  –  odyńce  i  stare  niepłodne  lochy  Ŝyją  samotnie.  Dzik  jest
zwierzęciem  o  nocnym  trybie  Ŝycia,  natomiast  w  dzień  pozostaje  w  ukryciu  w  lesie  bądź
nierzadko w zboŜu, skąd blisko na pola uprawne. Jest to zwierzę, które potrafi wędrować nocą
nawet  do  kilkunastu  kilometrów,  jest  bardzo  ostroŜny,  ma  świetny  węch  i  doskonały  słuch.
Często spotykane opowieści o atakach dzików, naleŜy traktować z duŜą rezerwą. Zwierzę to
ma  doskonale  rozwinięte  zmysły,  duŜo  wcześniej  potrafi  wyczuć  i  usłyszeć  nadchodzącego
człowieka,  wtedy  ucieka.  Wyjątek  stanowi  locha  prowadząca  warchlaki  oraz  odyniec,  który
został  raniony.  Dlatego  w  okresie  wiosny  i  wczesnego  lata  naleŜy  unikać  gęstwin  leśnych
i słabo  dostępnych  fragmentów  lasu,  pamiętając  iŜ  cały  rok  obowiązuje  zakaz  wstępu  na
uprawy  leśne  i  do  młodników,  niŜszych  niŜ  3  metry,  oraz  na  tereny  oznaczone  jako  ostoje
zwierzyny.

Dzik jest zwierzęciem bardzo poŜytecznym dla ochrony lasu, ze względu na swoje

preferencje pokarmowe. Obok pokarmu roślinnego, dzik Ŝywi się takŜe larwami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i poczwarkami  owadów  –  szkodliwych  dla  lasu.  Poprzez  buchtowanie  (rycie  w  ściółce  lub
glebie), dziki wynajdują i zjadają larwy wspomnianych owadów. Niestety dziki niszczą takŜe
mrowiska  (dlatego  są  one  ogradzane  przez leśników), oraz czynią spore szkody w uprawach
polowych  –  szczególnie  w  roślinach  okopowych,  kukurydzy,  owsie,  warzywach.  Niszczą
takŜe  poprzez  buchtowanie  łąki.  Z  tego  powodu,  waŜne  jest  właściwe  gospodarowanie
łowieckie w obwodzie, oraz odpowiedni ilościowo i jakościowo odstrzał.

Rys. 6. a – odyniec, b – locha, c – warchlak, [7, s. 149]

Zwierzyna drobna
Zając szarak (Lepus europaeus)
Zając (rys. 7) jest, a raczej dotąd był, najpospolitszą w Polsce zwierzyną, występującą

zarówno  w  polu  jak  i  w  lesie  niemal  we  wszystkich  rejonach  Polski.  Niestety,  szereg
niekorzystnych  zmian  jakie  nastąpiły  w  krajobrazie  polnym,  postępująca  chemizacja
rolnictwa,  nadmierny  stan  lisów,  wreszcie  nie  wszędzie  prawidłowa  gospodarka  łowiecka
populacją  zająca  i  nie  do  końca  jeszcze  poznana  jednostka chorobowa polegająca na spadku
odporności naturalnej u zajęcy, spowodowały gwałtowny spadek liczebności zająca w Polsce.
Nie  poprawia  tej  sytuacji  równieŜ  fakt,  iŜ  objęto  ochroną  drapieŜniki  skrzydlate
(nie zapewniając Ŝadnych środków na poprawę warunków bytowania zwierzyny drobnej) oraz
co  gorsze,  objęto  zakazem  odstrzał  wałęsających  się  i  kłusujących  psów  i  kotów. ZuboŜenie
społeczeństwa  ze  środowisk  wiejskich  doprowadziło  do  celowego  wypuszczania  psów
kłusujących,  oraz  rozwoju  innych  metod  kłusowniczych,  których  zając  pada  ofiarą.
Szczególnie zagroŜone są młode osobniki. Ruja zwana u zajęcy parkotami zaczyna się czasem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

juŜ  w  styczniu  i  trwa  do  sierpnia.  Kulminacja  następuje  w  maju
i czerwcu.  W  czasie  parkotów,  samce  czyli  gachy,  prowadzą  zaŜarte
boje  o  samice  polegające  na  biciu  się  przednimi  skokami  (łapkami).
Zapłodniona  samica  koci  się  po  około  42  dniach.  Pierwsze  młode
w marcu stąd zwane marczakami. Zajęczyca nie jest troskliwą matką
i  młode  bardzo  szybko  zdobywają  niezaleŜność,  chociaŜ  do
wyrośnięcia  trzymają  się  jako  rodzeństwo  razem.  Później  odchodzą,
ale  niezbyt  daleko  od  miejsca  urodzenia.  Wykot  odbywa  się  w
osłoniętej  kotlinie.  Pełny  rozwój  fizyczny  osiągany  jest  przez  zająca
w  wieku  około  6  miesięcy.  Samica  potrafi  w  przeciągu  roku  dać
nawet  do  4  miotów,  jednak  śmiertelność  w  młodym  pokoleniu  jest
równieŜ  bardzo  duŜa.  Zając  jest  równieŜ  wraŜliwy  na  wilgoć  –  stąd
częstą przyczyną ginięcia miotów są obficie padające deszcze. Zające
Ŝ

yją pojedynczo z wyjątkiem okresu parkotów.

Rys. 7. Zając [7, s. 151]

Dziki królik (Oryctolagus cuniculus)
Dziki królik (rys. 9) naleŜy do rodziny zającowatych. Jest o połowę mniejszy od zająca.

Ma szare futro i jasny spód ciała. Od zająca moŜna go odróŜnić min. po słuchach (uszach).
Królik ma słuchy jednolitego koloru, po przyłoŜeniu ich do głowy nie sięgają mu do końca
pyszczka. U zająca słuchy mają czarne końce i są dłuŜsze niŜ głowa (rys. 8).

Rys. 8. Głowy: a – zająca szaraka, b – dzikiego królika [1, s. 49] Rys. 9. Królik [7, s. 151]

Dziki królik pochodzi z Półwyspu Iberyjskiego. Stopniowo był zasiedlany w róŜnych krajach

Europy,  a  potem  równieŜ  w  Ameryce  i  w  Australii.  W  Polsce  wprowadzono  króliki  głównie
w ubiegłym stuleciu, obecnie występuj ą w całym kraju. Króliki kopią rozległe nory słuŜące im jako
schronienie  i  miejsce  wychowu  młodych.  Są  zdecydowanie  roślinoŜerne  i  przy  duŜych
zagęszczeniach  mogą  powodować  szkody.  Dawniej  dzikie  króliki  występowały  przede
wszystkim  w  młodnikach  sosnowych  przylegających  do  pól  uprawnych.  Obecnie  znacznie
częściej  moŜna  je  spotkać  w  koloniach  domków  kempingowych,  w  baŜantarniach,  składnicach
drewna,  na  cmentarzach.  Wskazuje  to  na  wpływ  drapieŜnictwa  na  rozmieszczenie  tego
gatunku.  Lista  drapieŜników  dzikiego  królika  jest  długa  i  obejmuje  lisa,  obie  kuny,  łasice,
gronostaja, jastrzębia, psy i koty. W miejscach duŜego zagęszczenia króliki cierpią okresowo na
dziesiątkujące je choroby, a zwłaszcza myksomatozę i kokcydiozę.

Króliki rozmnaŜają się bardzo szybko i mogą być źródłem atrakcyjnych polowań oraz

smacznej dziczyzny, potrzebna jest im jednak ochrona przed drapieŜnictwem. Niegdyś
gatunek ten był bardzo liczny w Polsce, w tej chwili występuje wyspowo i nielicznie i trudno
jest liczyć na naturalny wzrost jego liczebności bez specjalnych zabiegów ze strony
myśliwych. (Biały K. 1994)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

PiŜmak (Ondatra zibethicus)
PiŜmak (rys. 10) jest gryzoniem naleŜącym do rodziny nornikowatych. Wyglądem

przypomina szczura, ale jest od niego znacznie większy, bardziej krępy i ma tępo zakończony
pyszczek. Ogon piŜmaka jest długi, nagi i spłaszczony. Uszy małe, ukryte w futrze. Grzbiet
ciemnobrunatny, spód jaśniejszy, rdzawy. Futerko miękkie, gęste i krótkie.

PiŜmak jest zwierzęciem ziemnowodnym, zasiedla zbiorniki wodne róŜnych rodzajów,

takŜe rzeki. W Polsce stał się do tego stopnia pospolitym zwierzęciem, Ŝe moŜna spotkać go
nad kaŜdą wodą. Schronieniami piŜmaka są nory, które kopie w brzegach, lub domki z łodyg
roślin  wodnych,  które  buduje  na  wodzie.  Domki  i  nory  mają  wejścia  podwodne.  Pokarm
roślinny  jest  głównym  poŜywieniem  piŜmaka.  Zjada  on  zielone  części  roślin  wodnych  oraz
ich  łodygi.  W  mniejszym  stopniu  Ŝywi  się  równieŜ  pokarmem  zwierzęcym,  na  który  składają
się głównie małŜe; Ŝeruje wieczorem, w nocy i rano. Dnie spędza w ukryciu, czasem jednak lubi
wygrzewa, się na słońcu w czasie dnia.

Rys. 10. PiŜmak [7, s .151]

PiŜmaki rozmnaŜają się od kwietnia do września i samica w tym czasie rodź 3–4 mioty

liczące  po  5–9  młodych.  Liczebność  piŜmaka  zmienia  się  cyklicznie  między  latami.
Prawdopodobnie wiąŜe się to z przebiegiem zmian poziomu wody. Przez pewien czas piŜmak był
uwaŜany  za  niebezpiecznego  szkodnika  niszczącego  wały  poprzez  kopanie  nor  i  jako  taki  nie
miał czasu ochronnego. MoŜna go było równieŜ pozyskiwać innymi sposobami niŜ myśliwskie.
Ustabilizowanie  się  sytuacji  tego  gatunku  spowodowało  zmianę  oceny  zagroŜenia
i wprowadzenie go na listę zwierzą: łownych.

Na piŜmaki poluje się z wieczornej lub rannej zasiadki nad wodą. Ze względna

powszechne występowanie i wartościowe futro piŜmak stał się w krótkim czasie jednym
z najwaŜniejszych gatunków łownych w Polsce. (Biały K. 1994)

Kuraki leśne i polne
BaŜant (Phasianus colchicus) (rys. 11) jest przedstawicielem kuraków z rodziny

baŜantowatych,  bliskim  krewnym  dwóch  naszych  rodzimych  gatunków  –  kuropatwy
i przepiórki. Odznacza się jednak większą od nich masą ciała, a poza tym łatwo w przypadku
tego  gatunku  odróŜnić  koguta  od  kury. Upierzenie koguta, większego przy tym od kury, jest
jaskrawe  z  metalicznym  połyskiem.  Wśród  ptaków  występujących  w  Polsce  dominuje
ubarwienie od złocisto-pomarańczowego do miedziano-czerwonego. Tylko głowa oraz szyja –
powyŜej  często  występującego  na  niej  białego  pierścienia  tzw.  obroŜy  –  są  zielonkawe
z fioletowym  połyskiem.  Na  bokach  głowy  kogut  ma  często  dwa  czubki  z  piór,  tzw.  uszy,
a wokół oczu widoczne są nagie, czerwone płaty kory, zwane róŜami. Cechy te są szczególnie
wyraźne  w  okresie  toków.  Ogon  kołata  jest  silnie  wydłuŜony,  znacznie  dłuŜszy  niŜ  u  kury,
a na  sterówkach,  i  to  u  obu  płci,  występuje  poprzeczne,  ciemne  prąŜkowanie.  Na  ciekach
(nogach)  koguty  mają  ostre  wyrostki,  zwane  ostrogami,  które  u  kur  są  z  reguły  tylko  lekko
zaznaczone,  kura  ma  z  kolei  upierzenie  skromne,  o  charakterze  ochronnym,  w  tonie  od
beŜowego do brązowego, urozmaicone brązowymi plamkami szczególnie wyraźnymi a głowie
i  grzbiecie,  a  zanikającymi  w  dolnych  partiach  ciała.  Młode  początkowo  okryte  są  Ŝółto-

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

brązowym puchem, szybko jednak stają się podobne do matki i pozostają takimi do pierzenia
rozpoczynającego się w wieku 7–8 tygodni. Wówczas to młode koguty przyjmują upierzenie
ptaków dorosłych.

W Polsce baŜanty spotyka się najczęściej w łowiskach polnych, odznaczających się

przewagą małych pól gospodarstw sektora prywatnego oraz urozmaiconych licznymi
remizami, pasami zadrzewień. trzcinowiskami itp.

Wraz z ustąpieniem zimy kury i koguty opuszczają dotychczasowe ostoje – remizy,

trzcinowiska,

ogrody,

parki

itp.

poszukują

odpowiednich  terenów  gniazdowych  i  tokowych,
zapewniających  ukrycie  oraz  dostatek  pokarmu.  Zdarza
się  przy  tym,  Ŝe  w  łowiskach  o  duŜym  zagęszczeniu
ptaków  lub  na  terenach  siedliskowo  ubogich  młode
koguty  i  kury  podejmują  (niezaleŜnie  od  siebie)  dalsze
kilku-,  a  nawet  kilkunastokilometrowe  wędrówki.  Od
momentu  zajęcia  terenu  tokowego  kogut  oznajmia
swoją  obecność  głośnymi  okrzykami,  które  najczęściej
usłyszeć

moŜna

godzinach

rannych

i  popołudniowych.  Kury  grupują  się  wokół  tokującego
koguta,  nie  dochodzi  jednak  do  trwałych  związków.
Deptanie  (kopulacja)  poprzedzone  „tańcem"  godowym
ma miejsce najczęściej w godzinach rannych, przy czym
zapładnia  ono  kurę  na  dłuŜszy  czas.  Wokół  terenu
zajętego  przez  tokowika  krąŜą  niekiedy  koguty  nie
posiadające terenu. Są to często ptaki młode, spełniające
waŜną  rolę  przez  pobudzanie  aktywności  tokowika,
a  takŜe  deptanie  kur,  które  wybrały  miejsce  na  gniazdo
w oddaleniu od terenu tokowego.

Rys. 11. Kogut baŜanta [7, s. 59]

Kura rozpoczyna znoszenie jaj najczęściej w początku kwietnia i składa je w płytkim,

skąpo  wyścielonym zagłębieniu ukrytym w łanach zielonek i na łąkach, a takŜe w remizach,
szuwarach itp. Średnia wielkość pierwszego zniesienia to 10–13 jaj. W przypadku jego straty
kura  często  zakłada drugie gniazdo, jednak z mniejszą liczbą jaj. Wylęg następuje po 24–25
dniach  wysiadywania.  Wysiaduje  i  wodzi  pisklęta  jedynie  kura,  kogut  nie  interesuje  się
potomstwem.  Wylęgi  przypadają  najczęściej  w  końcu  maja  i  w  czerwcu.  Pisklęta  są
zagniazdownikami,  tak  Ŝe  opuszczają  gniazdo  wkrótce  po  przyjściu  na  świat.  Pod  koniec
drugiego  tygodnia  młode  baŜanciki  zaczynają  podfruwać,  a  po  trzech  tygodniach  mogą  juŜ
nocować  na  gałęziach.  Cały  ten  czas  pozostają  jednak  pod  opieką  matki.  Pokarm  piskląt
stanowią  początkowo  prawie  wyłącznie  owady,  ale  wraz  z  wiekiem  udział  ich  maleje,  m.in.
na  rzecz  karmy  roślinnej.  TakŜe  w  diecie  baŜantów  dorosłych  w  tym  czasie  udział  pokarmu
zwierzęcego jest znaczący. Zjadają one wówczas wiele owadów, a takŜe dŜdŜownice, ślimaki
itp.

W okresie letnim ptaki dorosłe wymieniają pióra. Wśród ptaków młodych pojawiają się

z kolei róŜnice w upierzeniu kurek i kogutków. Obserwacje z końca lata, dotyczące wielkości
stadek oraz liczby kur z młodymi, mogą być dobrym wskaźnikiem przyrostu w danym roku,
decydującym o wysokości pozyskania łowieckiego.

Jesienią większość młodych ma juŜ upierzenie ptaków dorosłych, a stadka rodzinne

rozpadają się. Intensywne prace polowe związane ze zbiorem płodów rolnych powodują
częste przemieszczenia baŜantów w poszukiwaniu pokarmu, ukrycia i spokoju. Ponownie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pojawia się tendencja do dalszych wędrówek. Równocześnie dochodzi do grupowania się
ptaków na zarośniętych rowach, w remizach, szuwarach itp. Tam teŜ naleŜy zapewnić
baŜantom ochronę przed drapieŜnikami oraz ewentualnym kłusownictwem.

W diecie baŜantów wzrasta w tym okresie udział karmy pochodzenia roślinnego. Zjadają

one coraz częściej pączki, łodygi, liście, korzonki, bulwy, owoce i nasiona wielu roślin, w tym
równieŜ  uprawnych.  Na  przełomie  września  i  października  wskazane  jest  rozpoczęcie
dokarmiania  pod  podsypami.  Wykładanie  w  tym  okresie  niewielkich  ilości,  ale  za  to
atrakcyjnej  karmy  przyzwyczaja  baŜanty  do  miejsc  dokarmiania  w  danym  łowisku.  W  zimie
baŜanty przechodzą prawie wyłącznie na pokarm roślinny.

W Polsce poluje się jedynie na koguty. Warunkiem etycznego, a zarazem efektywnego

polowania jest posiadanie dobrego psa myśliwskiego – wyŜła lub płochacza. Zadaniem psa
jest odnalezienie i wypłoszenie ptaków, co umoŜliwia strzał myśliwemu, a takŜe aportowanie
(przynoszenie) ustrzelonych kogutów oraz odnajdywanie postrzałków. (Biały K. 1994)

Kuropatwa (Perdix perdix) (rys. 12) jest najliczniejszym naszym ptakiem z rodziny

baŜantowatych.  Trudno  ją  pomylić  z  innymi  gatunkami.  Jest  większa  od  przepiórki,
a mniejsza  i  o  innej  sylwetce  niŜ  baŜant.  Nazywana  jest  takŜe  kuropatwą  szarą,  ale  szara
wydaje się być tylko z daleka. Starki (ptaki dorosłe) mają bowiem misterny rysunek z barw:
popielatej, brązowej, czarnej, białej, ceglastej. Czoło, policzki i podgardle są rude. Brzuch jest
biały, a na granicy brzucha i piersi u kogutów występuje duŜa kasztanowa plama w kształcie
podkowy.  Jest  ona  obecna,  chociaŜ  zwykle  mniejsza,  takŜe  u  części  kur.  Podkowa  nie  jest
więc  pewną  cechą  dla  określenia  płci  kuropatw.  Najłatwiej  odróŜnić  kurę  od  koguta  na
podstawie  rysunku  na  piórach,  zwanych  barkówkami.  które  połoŜone
są  u  nasady  skrzydeł.  Barkówki  koguta  mają  pojedynczą  jasną  pręgę
biegnącą  wzdłuŜ  osi pióra. U kury poza tą pręgą występują jeszcze 2–3
poręczne paski. Młódki (ptaki młode) są brązowo-szare, jednak juŜ we
wrześniu  przechodzą  pierzenie  uzyskując  stopniowo  ubarwienie
podobne  do  starek.  Stąd  juŜ  w  końcu  września  część  młódek,
a w październiku  większość,  jest  na  pierwszy  rzut  oka  taka  jak  starki.
Młódki  mają  cieki  (nogi)  Ŝółtoszare,  podczas  gdy  u  starek  są  one
niebieskoszare.  Na  przełomie  lata  i  jesieni  takŜe  starki  przechodzą
wymianę wszystkich piór.

Rys. 12. Kuropatwa [7, s. 59]

Kuropatwa jest typowym ptakiem terenów otwartych, szczególnie krajobrazu -rolniczego.

U nas występuje prawie w całym kraju, poza obszarami typowo lesistymi i górskimi. Mniej
liczna jest w zachodniej i północnej części Polski.

Wiosna. Ta pora roku zaczyna się dla kuropatw z chwilą ustąpienia mrozów i śniegu,

kiedy to odbywają się toki i ptaki łączą się w pary. Ma to miejsce w lutym tub marcu. Koguty
odłączają się wtedy od stadek i szukają partnerek w okolicy, przemieszczając się czasami do
kilku kilometrów. Zachodzi więc naturalne mieszanie się ptaków pomiędzy stadkami. Starki,
jeśli przeŜyły, łączą się ponownie w parę o partnerem z poprzedniego roku. Utworzone pary
wybierają  sobie  teren,  najchętniej  w  miejscach  z  naturalną  roślinnością,  jak  skrawki
nieuŜytków,  zarośnięte  rowy,  pasy  krzewów,  szersze  miedze.  Są  to  bowiem  miejsca,  gdzie
kuropatwy  najchętniej  zakładają  gniazda. W razie braku wystarczającej liczby takich miejsc,
gniazda  zakładane  są  w  zielonkach,  jak  łąki,  lucerny,  koniczyny,  a  czasami  takŜe  w  innych
uprawach.  Sezon  zakładania  gniazd  trwa  od  końca  kwietnia  do  lipca.  Liczba  składanych  jaj
jest bardzo zróŜnicowana, a najczęściej wynosi 12–20 sztuk. Wysiadywanie lęgu zaczyna się
od  ostatniego  jaja.  Wysiaduje  wyłącznie  samica,  co  trwa  23–25  dni.  DuŜa  część  gniazd
kuropatw  ulega  zagładzie.  Samotne  parki  obserwowane  w  czerwcu  to  właśnie  ptaki,  które
utraciły  gniazda.  Lęgi  mogą  być  niszczone  przez  wrony  i  sroki,  które  chętnie  odŜywiają  się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jajami.  Na  wysiadujące  samice  polują  lisy  i  drapieŜniki  łasicowate,  a  śmierć  wysiadującej
samicy  oznacza  takŜe  stratę  lęgu.  PowaŜną  przyczyną  strat  lęgów  kuropatw  jest  koszenie
zielonek.  Skoszenie  uprawy,  w  której  znajdowało  się  gniazdo  kuropatwy,  powoduje  jego
porzucenie,  a  nowoczesne  kosiarki  często  zabijają  takŜe  twardo  wysiadującą  samicę.  Po
zniszczeniu  gniazda  samice  mogą  przystąpić  do  ponownego  lęgu,  jeŜeli  wysiadywanie
poprzedniego  nie  było  mocno  zaawansowane.  Powtarzane  lęgi  zawierają  mniejszą  liczbę  jaj
niŜ  pierwsze.  Straty  gniazd  istotnie  wpływają  na  liczbę  młodych,  a  przez  to  na  ogólną
liczebność kuropatw. Są one zwykle większe w terenach, gdzie jest duŜo drapieŜników i mało
dogodnych miejsc do załoŜenia gniazda.

Lato. Pisklęta kuropatw klują się jednocześnie i krótko potem opuszczają gniazdo.

Wodzone i ogrzewane są zarówno przez kurę. jak i koguta, Ŝerują samodzielnie. JuŜ w wieku
ok. 10 dni potrafią przelecieć kilka metrów, a po trzech tygodniach latają juŜ całkiem dobrze.
Czynią to jednak w ostateczności, a przy zagroŜeniu, np. ze strony drapieŜnika lub człowieka,
przywarowują  wśród  roślinności.  W  tym  czasie  starki  starają  się  odwieść  intruza  od  piskląt,
często  udając  zranienie.  W  wieku  8–10  tygodni  pisklęta  dorastają  do  wielkości  dorosłych.
Podczas  pierwszych  2–3  tygodni  Ŝycia  pisklęta  kuropatw  odŜywiają  się  prawie  wyłącznie
owadami  i  dopiero  potem  przechodzą  stopniowo  na  pokarm  roślinny,  którym  odŜywiają  się
kuropatwy  dorosłe.  Znaczna  część  piskląt  ginie,  najczęściej  w  pierwszych  tygodniach  Ŝycia.
Straty  te  związane  są  w  duŜym  stopniu  ze  sposobem  ich  odŜywiania  się,  poniewaŜ
w niektórych  warunkach  pisklęta  mają  trudności  ze  znalezieniem  odpowiedniej  ilości
pokarmu.  W  okresach  z  niekorzystnymi  warunkami  atmosferycznymi,  np.  zimnem
i deszczami, owady są trudniej dostępne, a i pisklęta mają mało czasu na Ŝerowanie, poniewaŜ
muszą  szukać  ciepła  pod  skrzydłami  rodziców.  Nowoczesne  rolnictwo,  wskutek  stosowania
chemicznych  środków  ochrony  roślin,  nie  sprzyja  pisklętom  kuropatw.  Wprawdzie
bezpośrednie  zatrucia  tymi  środkami  występują  rzadko,  ale  ograniczają  one  istotnie  liczbę
owadów  na  polach,  niszcząc  zarówno  same  owady,  jak  i  chwasty,  na  których  wiele  z  nich
Ŝ

yje. Straty piskląt mają duŜy wpływ na liczebność kuropatw.

Jesień. Od lata do następnej wiosny kuropatwy przebywają w stadkach. Są to głównie

stadka  rodzinne.  Starki,  które  nie  wyprowadziły  młodych,  pod  koniec  lata  równieŜ  łączą  się
w małe  stadka  lub  przyłączają  się  do  stadek  rodzinnych.  Stadka  przebywają  najczęściej
w wyŜszych  uprawach,  jak  ziemniaki  i  buraki,  z  których  wychodzą,  zwłaszcza  rano
i wieczorem,  Ŝerować  na  ścierniskach.  Zasadniczym  składnikiem  diety  dorosłych  kuropatw
jest przez cały rok pokarm roślinny, a tylko wiosną – latem uzupełniają go owadami. Ptaki te
zjadają  ziarno  zbóŜ,  nasiona  chwastów  oraz  zielone  części  roślin,  np.  w  zimie  najczęściej
oziminy.

Zima. Jest to pora roku, w której ma miejsce największa śmiertelność kuropatwy. Wynosi

ona  średnio  50%  pogłowia  jesiennego.  Czasami  jednak,  w  przypadku  ostrych  zim,
zdarzających się u nas od czasu do czasu, moŜe ginąć nawet 80–90% kuropatw. Ptaki te mają
w  zimie  dwa  zasadnicze  problemy.  Pierwszy  to  zdobycie  dostatecznej  ilości  pokarmu
(głównie  ozimin)  w  czasie  krótkiego  zimowego  dnia.  A  przecieŜ  w  tej  zimnej  porze  roku
potrzebują  go  więcej  niŜ  w  lecie.  ToteŜ  kuropatwy  Ŝerują  w  zimie  prawie  przez  cały  dzień,
chętnie  się  teŜ  zaśnieŜają,  zagrzebując  w  warstwie  śniegu  całą  sylwetkę.  Drugi  problem  to
uchronienie się przed drapieŜnikami na ogołoconych z wyŜszej roślinności polach. Kuropatwy
radzą  sobie  nieźle  w  okresach  bezśnieŜnych,  a  nawet  wtedy,  gdy  śnieg  jest  niezbyt  głęboki
i sypki. DuŜe straty występują szczególnie wtedy, kiedy śnieg jest zlodowaciały i trwają silne
mrozy. (Biały K. 1994)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Głuszec (Tetrao urogallus) (rys.13) naleŜy do

rodziny  głuszcowatych.  Obie  płci  róŜnią  się  od  siebie
zarówno  barwą,  jak  i  rozmiarami.  Kogut  jest  wielkości
domowego  indyka.  Ma  czarne  upierzenie  z  róŜnymi
odcieniami, plamkami i prąŜkami. Głowa i dziób są dość
duŜe w stosunku do reszty ciała. Ogon po rozłoŜeniu ma
kształt  wachlarza.  Kura  jest  znacznie  mniejsza  od
koguta.  Upierzenie  ma  brązowe,  z  czarnymi  prąŜkami
i plamami.

Głuszec występuje obecnie w niewielu miejscach

w Polsce.  Zamieszkuje  rozległe  lasy  iglaste  z  udziałem
drzew  liściastych  oraz  lasy  górskie.  śywi  się  głównie
pokarmem  roślinnym,  zjadając  owoce  i  części  zielone
runa  leśnego,  pędy  drzew  iglastych  oraz  pączki
i kwiatostany drzew liściastych.

Rys. 13. Kogut głuszca [7, s. 59]

Toki odbywają się w marcu i kwietniu. Tokowisko jest stałe i zajmuje znaczną

powierzchnię  starego  lasu.  Koguty  przylatują  na  tokowisko  wieczorem  i  zasiadają  na
drzewach  z  głośnym  łopotem.  Są  to  zapady.  Śpiew  tokowy  rozpoczynają  jeszcze  w  nocy.
Tokują na drzewie i na ziemi rozkładając przy tym skrzydła i ogon. Pieśń głuszca składa się
z czterech  części,  zwanych  klapaniem,  trelowaniem,  korkowaniem  i  szlifowaniem.  W  czasie
ostatniej fazy pieśni głuszec nie słyszy, co jest wykorzystywane przy podchodzie tego ptaka.
W czasie tokowiska następuje zapłodnienie kur. Kogut nie bierze udziału w wysiadywaniu ani
w wychowie młodych. Kura gnieździ się na ziemi.

Współczesna sytuacja tego ptaka wygląda bardzo niekorzystnie. Jest go mało, tak mało,

e budzi to uzasadnione obawy o jego przyszłość. Co gorsza, przyczyny tego stanu nie są

znane i w tej sytuacji trudno podjąć środki zaradcze. (Biały K. 1994)

Cietrzew (Lyrurus tetrix)
Cietrzew (rys. 14) naleŜy do rodziny głuszcowatych. Kogut i cieciorka (samica) róŜnią się

wyraźnie  między  sobą  ubarwieniem  i  wielkością.  Kogut  jest  granatowoczarny,  tylko  na
skrzydłach ma białe lusterko oraz białe pióra podogonowe. Wygięte na zewnątrz pióra ogona
(sterówki)  tworzą  charakterystyczną  lirę.  Nad  oczami  kogut  ma  czerwone  róŜe,  które
w okresie  tokowym  są  silnie  nabrzmiałe. Nogi opierzone do palców. Cieciorka jest znacznie
mniejsza  od koguta. Upierzenie ma płowe z brunatnym prąŜkowaniem i plamami. Ogon bez
liry. Nogi opierzone do palców.

Cietrzew występuje we wschodniej Polsce oraz na południu – w górach. Jest ptakiem

osiadłym,  związanym  z  lasami  i  rozległymi  łąkami.  Lubi  szczególnie  zakrzaczone,
niezagospodarowane  łąki,  doliny  rzek  oraz  zróŜnicowane  lasy  z  duŜym  udziałem  terenów
podmokłych  i  gatunków  liściastych.  Na  pokarm  cietrzewia  składają  się  przede  wszystkim
rośliny.  Zjada  części  zielone  runa,  owoce  roślin  leśnych,  pączki  i  młode  pędy  drzew
liściastych  i  iglastych.  W  okresie  wiosenno  –  letnim  pobiera  równieŜ  pokarm  zwierzęcy
w postaci owadów i innych bezkręgowców.

Toki cietrzewi są najlepiej znanym okresem z Ŝycia tego ptaka. Odbywają się one od

marca  do  maja.  Tokowisko  jest  stałym  miejscem  połoŜonym  na  otwartym  terenie,  takim  jak
łąki lub zręby. Koguty przylatują na tokowisko jeszcze w nocy. Rozpoczynają od czuszykania
połączonego  z  podfruwaniem  i  głośnym  trzepotem  skrzydeł.  Potem  kogut  zaczyna  bełkotać,
co przypomina bulgotanie wody w garnku. Jest to główna część śpiewu tokowego, która trwa
przez  długi  czas.  Kogut  rozpościera  w  tym  czasie  lirę  i  przyjmuje  róŜne  pozy  siedząc  na
ziemi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tokowanie trwa, zaleŜnie od pogody, do wczesnych lub późnych godzin rannych. Pod

koniec  toku  kogut  często  siada  na  drzewie  i  jeszcze  trochę  śpiewa.  Potem  ptaki  odlatują  do
dziennych ostoi. Śpiewające koguty moŜna spotkać równieŜ w innych porach roku. Cietrzew
jest gatunkiem poligamicznym. W otoczeniu tokującego ptaka gromadzą się cieciorki. Kogut
nie  uczestniczy  w  gniazdowaniu  i  wychowie  młodych.  cieciorka  zakłada  gniazdo  na  ziemi
w lesie  lub  w  krzakach.  W zimie cietrzewie potrafią się zaśnieŜać oraz tworzą jednopłciowe
stada, obsiadając grupowo pojedyncze drzewa.

Liczebność cietrzewi w Polsce w ostatnich kilkudziesięciu latach spada z nieznanych

przyczyn. Zmniejsza się liczba ich stanowisk, jak równieŜ liczba tokujących kogutów. Jeśli ta
tendencja się utrzyma, to ptak ten – juŜ dziś bardzo rzadki – moŜe nawet zaniknąć. (Biały K.
1994)

Rys. 14. Tokujące cietrzewie [1, s. 62]

Jarząbek (Tetrastes bonasia) (rys. 15) naleŜy do rodziny głuszcowatych. Jest ptakiem

wielkości  gołębia.  Sylwet  typowa  dla  kuraków.  Szata  płowo-brunatno-szara.  W  ubarwieniu
wiele  plam  i  prąŜków.  Szata  samca  róŜni  się  od  samicy  drobnymi  szczegółami.  Na  głowie
mały czubek. Ogon poprzecznie prąŜkowany.
Jarząbek  występuje  we  wschodniej  i  północnej  Europie.  W  Polsce  przede  wszystkim
w górach  i  na  wschodzie.  Prowadzi  skryty  tryb  Ŝycia  i  dlatego  informacje  o  jego
występowaniu  są  skąpe.  Jest  to  ptak  typowo  leśny  i  osiadły.  śywi  się  pokarmem  roślinnym
zjadając nasiona, a w zimie pączki drzew i krzewów liściastych. Gnieździ się na ziemi.

W Polsce polowanie na jarząbki jest obecnie prawie nieznane, wielu myśliwych nawet

nie  zdaje  sobie  sprawy  z  występowania  jarząbka  w  ich  łowiskach  i  z  moŜliwości  bardzo
atrakcyjnego polowania na tego kuraka. Polować moŜna uŜywając wabika, którym naśladuje
się  głos  ptaka.  Jarząbek,  który  pilnuje  swojego  terytorium,  przylatuje,  aŜeby  przepędzić
intruza.  W  sprzyjającym  terenie  moŜna  polować  na  niego  równieŜ  z  podchodu,  poniewaŜ
zrywa się blisko i moŜna znaleźć go powtórnie siedzącego na drzewie (Biały K. 1994).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Jarząbek [1, s. 63]

Ptaki wodno-błotne
Kaczka KrzyŜowka (Anas platyrhynchos) (rys. 16) Areał lęgowy krzyŜówki rozciąga

się  na  ogromnym  terenie  półkuli  północnej.  Obejmuje  on  prawie  całą  Europę,  północną
i środkową  Azję  oraz  prawie  całą  północną  część  Ameryki  Północnej.  W  Polsce  krzyŜówka
jest  najliczniej  występującą  dziką  kaczką  i  określona  jest  jako  średnio  liczny  ptak  lęgowy
całego kraju.

KrzyŜówka jest gatunkiem wykorzystującym niezwykle szeroki wachlarz róŜnych

rodowisk podmokłych. Biotopem lęgowym tego ptaka są stawy, bagna, podmokłe łąki, małe

zbiorniki  śródpolne,  starorzecza  i  tereny  zalewowe,  jeziora,  płytkie  zbiorniki  nadmorskie,
stawy rybne, zbiorniki retencyjne, wreszcie parki miejskie. KrzyŜówki występują zarówno na
terenach  dzikich,  jak  i  zagospodarowanych,  otwartych  i  zadrzewionych,  w  pobliŜu  wsi
i w granicach  miast.  Te  ogromne  moŜliwości  przystosowawcze  są  cechą  charakterystyczną
tego  gatunku.  Zimuje  na  niezamarzających  wodach,  najczęściej  na  rzekach  i  na  wybrzeŜu
morskim, a ostatnio równieŜ w miastach.

KrzyŜówki Ŝerują najczęściej zanurzając głowę i szyję lub zanurzając cały przód

i unosząc pionowo tylną część ciała. Zbierają równieŜ pokarm z powierzchni wody, pływając
z wyciągniętą szyją i przecedzając wodę. KrzyŜówki często Ŝerują w nocy, co spowodowane
jest prawdopodobnie intensywną penetracją ludzką Ŝerowisk w ciągu dnia. Skład ich pokarmu
zmienia  się  zaleŜnie  od  zbiornika,  pory  roku  i  kraju.  Podstawą  pokarmu  jest  Ŝer  roślinny
w postaci  nasion,  części  zielonych  i  korzeni  roślin.  JednakŜe  są  okresy  (wiosna)  i  miejsca,
gdzie  stwierdzono  odŜywianie  się  głównie  pokarmem  zwierzęcym  w  postaci  owadów,
skorupiaków  i  mięczaków.  KrzyŜówki  Ŝerują  równieŜ  na  polach  uprawnych,  szczególnie
w lecie i na jesieni. Zjadają tam pozostałe po mechanicznym sprzęcie ziarno zbóŜ, zwłaszcza
jęczmień,  pszenicę  i  kukurydzę.  Przeloty  na  Ŝerowiska  polne  mogą  przybierać  masowy
charakter.  Podczas  pobytu  na  lądzie  zjadają  równieŜ  Ŝołędzie,  ziemniaki,  owady  i  nasiona
róŜnych  roślin.  Obserwowano  równieŜ  Ŝerowanie  na  kopcach  kiszonki,  na  odpadkach  przy
cukrowniach  oraz  na  ściekach  komunalnych.  Młode  w  pierwszych  tygodniach  odŜywiają  się
pokarmem zwierzęcym stopniowo przechodząc na roślinny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Para kaczek krzyŜówek [1, s. 67]

Gniazdo krzyŜówka zakłada najczęściej na ziemi w pobliŜu wody. Jest to gatunek bardzo

plastyczny  w  wyborze  miejsc  gniazdowych  i  lęgi  tego  ptaka  moŜna  znaleźć  na  drzewach,
w dziuplach,  na  stogach,  w  gniazdach  innych  ptaków  (wrony,  gęsi).  KrzyŜówka  chętnie
wykorzystuje  sztuczne  miejsca  lęgowe  w  postaci  koszy  i budek. Bywa, Ŝe niekiedy znajduje
się  gniazdo  krzyŜówki  daleko  od  wody,  co  w  części  wiąŜe  się  prawdopodobnie
z wyschnięciem  wody  po  załoŜeniu  gniazda.  Sezon  gniazdowy  jest  bardzo  rozciągnięty,  od
końca  marca  do  pierwszych  dni  czerwca.  Gniazdo  stanowi  płytkie  zagłębienie,  które  samica
wygniata obracając się w miejscu. Czasami buduje bardzo proste gniazdo uŜywając materiału
z bezpośredniego otoczenia. Samica znosi najczęściej 6–9 jaj. Okres wysiadywania waha się
od 23 do 29 dni. W przypadku utraty lęgu samica najczęściej zakłada lęg ponowny. Udatność
lęgów w Polsce waha się ona od 20 do 30%. Główną przyczyną strat są drapieŜniki skrzydlate
(wrona  siwa  i  sroka)  oraz  czworonoŜne  (lis,  łasicowate  i  jenot).  Tak  jak  u  innych  kaczek
w populacji krzyŜówek występuje przewaga liczbowa kaczorów nad kaczkami.

Cyraneczka (Anas crecca)
NaleŜy do kaczek właściwych. Jest jedną z najmniejszych dzikich kaczek spotykanych

w naszym  kraju.  Kaczor  w  szacie  godowej  ma  głowę  czekoladowo  –  brązową
z niebieskozielonym szerokim pasem z boku głowy Lusterko ma dwudzielne, zielono-czarne
o  bardzo  wyraźnych  kolorach.  Kaczka  w  upierzeniu  godowymi  i  spoczynkowym  jest
brązowo-szaro-płowa,  lusterko  ma  takŜe  dwudzielne,  zielono-czarne.  Kaczor  w  szacie
spoczynkowej  i  młode  są  podobne  do  samicy.  Wiosła  cyraneczki  są  szare  z  piaskowymi
smugami.

Cyraneczki Ŝerują na płyciznach. Na ich pokarm składają się nasiona roślin wodnych

i znajdowany w wodzie pokarm zwierzęcy. Gnieździ się na brzegach zbiorników wodnych,
często na terenach leśnych lub zadrzewionych.

Sytuacja cyraneczki jest korzystna i w ostatnich latach jej liczebność z podniosła się.

Sprzyjają temu rozległe północne lęgowiska słabo przekształcone przez człowieka oraz
regulacje polowań w zachodniej Europie. (Biały K. 1994)

Czernica (Nyroca fuligula.)
Czernica naleŜy do rodziny kaczkowatych i do grupy kaczek nurkujących. Kaczor

w szacie godowej jest ogólnie czarno-biały. Czarną ma głowę wole i grzbiet. Białe są pierś,
brzuch i boki ciała. Na głowie kaczor ma zwisający czubek z czarnych piór. Lusterko białe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozciągnięte  prawie  na  całe  skrzydło.  Dziób  niebiesko-czarny,  wiosła  stalowo-czerwone.
W szacie  spoczynkowej  kaczor  podobny  jest  do  kaczki.  Kaczka  w  obu  szatach  jest
ciemnobrunatna,  tylko  pierś,  brzuch  ciała  są  jasnobrunatne.  Na  głowie  słabo  zaznaczony
czubek.  Wokół  dzioba  występuje  często  biały  pasek  róŜnej  szerokości,  lusterko  białe  jak
u kaczora. Dziób ciemnoszary, wiosła koloru stalowego.

W połowie ubiegłego wieku nie było jeszcze lęgowych czernic ani na ziemiach polskich,

ani w zachodniej Europie. Stopniowo gatunek ten zajął nowe tereny i w chwili obecnej
czernica jest drugim po głowience gatunkiem kaczki nurkującej w Polsce. Czernice pojawiają
się równieŜ licznie w naszym kraju w czasie przelotów.

Czernica gnieździ się najczęściej na stawach rybnych i na jeziorach. śywi się głównie

pokarmem zwierzęcym, który zdobywa nurkując na dno zbiornika.

Wraz ze wzrostem liczebności czernica jest spotykana coraz częściej w pozyskaniu

myśliwskim, a jego wysokość jest juŜ bliska pozyskaniu głowienki. (Biały K. 1994)

Głowienka (Aythya ferina) (rys. 17)

naleŜy do rodziny kaczkowatych i jest naszą

najpospolitszą kaczką nurkującą. Wielkością przypomina krzyŜówkę, ale ma bardziej krępy
wygląd. Kaczor w szacie godowej wyróŜnia się brązowo-rudą głową i szyją, czarnym wolem
oraz biało-stalową. marmurkowaną resztą upierzenia. Lusterko stalowoszare, częściowo
marmurkowane. Dziób czarny z szarym pasem, wiosła szaroczarne z piaskowym, odcieniem.
Oko czerwone. Szata spoczynkowa podobna, ale nie tak kontrastowa. Kaczka w obu szatach
jest ogólnie płowobrązowa. Lusterko jasnoszare. Dziób czarny z jaśniejszą przepaską. Wiosła
koloru stalowego

Tereny lęgowe głowienki w Europie rozciągają się szerokim pasem w strefie klimatu

umiarkowanego. W Polsce jest średnio licznym ptakiem lęgowym. Zimowiska rozciągają się
w Europie zachodniej i w basenie Morza Śródziemnego. Teren występowania lęgowej
głowienki w Europie powiększył się znacznie w czasie ostatnich stu lat, jak równieŜ wzrosła
jej liczebność.

Głowienki gnieŜdŜą się na stawach rybnych, płytkich i zarośniętych jeziorach i na

sztucznych zbiornikach o zarośniętych brzegach. śerują nurkując na niewielką głębokość.
Zbierają przede wszystkim pokarm roślinny.

Poluje się na nie najczęściej z naganką lub na przelotach stając na grobli między dwoma

zbiornikami. Po krzyŜówce głowienka naleŜy do kaczek, które strzelane są najczęściej. (Biały
K. 1994)

Rys. 17. Głowienka: a- kaczka, b- kaczor [1, s. 71]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gęś białoczelna (Anser albifrons) (rys.18) Białoczółka jest drugim co do liczebności

gatunkiem  dzikiej  gęsi  wśród  spotykanych  w  Polsce.  Rozpoznać  ją  moŜna  po  dziobie
i wiosłach  (nogach).  Dziób  u  osobników dorosłych jest róŜowy, a nad dziobem jest wyraźna
biała plama. Ptaki młode nie mają plamy nad dziobem. Wiosła pomarańczowe. Szata ogólnie
jest  szarobrązowa.  Na  brzuchu  u  osobników  dorosłych  występują  ciemne  poprzeczne  pasy.
Brzuch  osobników  młodocianych  jest  jasny,  bez  plam.  Obie  płci  wyglądają  podobnie.
Białoczółka naleŜy do rodziny kaczkowatych.

Tereny lęgowe gęsi białoczelnej, którą spotykamy w Polsce, rozciągają się wzdłuŜ

arktycznej  części  Rosji.  Białoczółka  naleŜy  do
ptaków  wędrownych.  Daleką  Północ  opuszcza
wczesną  jesienią  i  stopniowo  przemieszcza  się
w kierunku zimowisk. W tym czasie pojawia się
bardzo  licznie  nad  Polską  i  część  osób
zatrzymuje  się  tutaj.  Najwięcej  białoczółek
spotyka się na terenach przyległych do wybrzeŜa
morskiego.  Ptaki  przelatujące  przez  Polskę
zimują  na  zachodzie  Europy,  przede  wszystkim
w  Holandii.  W  czasie  łagodnych  zim  część
ptaków  zimuje  w  Niemczech  i  w  północno-
zachodniej  Polsce.  Wiosenny  przelot  przez
Polskę  jest  krótszy  od  jesiennego,  na  dłuŜej
ptaki  te  zatrzymują  się  na  trasie  wędrówki
w Rosji. (Biały K. 1994)

Rys. 18. Gęś białoczelna [1, s. 79]

Gęś zboŜowa (Anser fabalis). Najczęściej spotykana w Polsce dzika gęś. MoŜna ją

rozpoznać po dziobie wiosłach. Dziób zboŜówka ma pomarańczowy lub Ŝółto-
pomarańczowy, z czarną obwódką na końcu i przy nasadzie. Wiosła ma Ŝółto-pomarańczowe.
Szata (upierzenie) ogólnie brązowo-szara. Brzuch jest jasny, bez plam. Wygląd obu płci
jednakowy. Gatunek ten naleŜy do rodziny kaczkowatych.

ZboŜówka jest ptakiem wędrownym. GnieŜdŜą się w dalekiej tundrze w północnej części

Rosji. Na jesieni stopniowo wędruje do terenów zimowiskowych, które znajdują się przede
wszystkim na Węgrzech, w Holandii, w Niemczech i w Polsce. W naszym kraju pierwsze tabuny
(stada) pojawiają się we wrześniu, ale główna fal wędrujących ptaków napływa w październiku
i listopadzie. Polska leŜy na główne trasie przelotu tego gatunku. ZboŜówki zatrzymują się
u nas na dłuŜej w północno-zachodniej części kraju. W latach o łagodnej zimie zostają tam aŜ do
wiosny. Przelot powrotny do terenów lęgowych ma miejsce w marcu i kwietniu. W tym okresie
wędrujące ptaki zatrzymują się jedynie na krótko.

W czasie pobytu w Polsce gęsi nocują na otwartym lustrze wody duŜych zbiorników,

najczęściej  jezior  i  zalewów  rzecznych.  Wczesnym  rankiem ptaki te przelatują na Ŝerowiska
polne,  często  znacznie  oddalone  od  noclegowiska.  Ruch  między  Ŝerowiskiem  a noclegowiskiem
moŜe  trwać  przez  cały  dzień  i  zostaje  zakończony  masowym  powrotem  na  nocleg  późnym
wieczorem. ZboŜówki Ŝerują najczęściej na ścierniskach po kukurydzy, na świeŜych jesiennych
zasiewach zbóŜ, a później na oziminach.

W polowaniu na te ptaki wykorzystuje się fakt regularnych przelotów na Ŝerowiska.

Umiejętna zasadzka na Ŝerowisku lub na trasie przelotu, zwłaszcza w czasie złej pogody, kiedy
gęsi lecą nisko, jest najczęściej stosowanym sposobem polowania. Ptaki te są jednak bardzo
ostroŜne i skuteczne polowanie na nie wymaga dobrej kondycji i odpowiednich umiejętności.
NaleŜy pamiętać równieŜ, Ŝe do gęsi powinno się strzelać na dystans nie większy niŜ 35 metrów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i Ŝe dalsze strzały mają niewiele sensu, poniewaŜ ranią te duŜe ptaki bez moŜliwości ich
późniejszego podniesienia. (Biały K. 1994)

Gęś gęgawa (Anser anser) (rys. 19) Jest to jedyna dzika gęś, która gnieździ się w Polsce.

MoŜna  ją  rozpoznać  przede  wszystkim  po  duŜym,  róŜowym  lub  pomarańczowo-róŜowym
dziobie  i  róŜowych  wiosłach.  W  locie  rzuca  się  w  oczy  bardzo  jasny,  szaro-niebieski  wierzch
skrzydeł.  Tonacja  reszty  szaty  (upierzenia)  jest  szara.  Samiec  nie  róŜni  się  zewnętrznie  od
samicy, a charakter upierzenia nie zmienia się w ciągu roku. Osobniki dorosłe mają na brzuchu
ciemne okrągłe plamy o średnicy 2–3 cm. Osobniki młode nie mają plam.

Rys. 19.

Gęś gęgawa [1, s. 81]

W Europie gnieździ się wyspowo w strefie umiarkowanej. W Polsce najwięcej paków

tego gatunku gnieździ się w zachodniej i północno-zachodniej części kraju, a w ostatnim
dziesięcioleciu ptaki te pojawiły się na lęgowiskach prawie wszędzie.

Gęgawy przylatują z zimowisk bardzo wcześnie, w lutym lub w marcu. Gniazda zakładają

najczęściej w trzcinie. MoŜna je spotykać wszędzie nad jeziorami, rzekami, stawami rybnymi
i nawet na małych dołach śródpolnych. Gęgawy Ŝywią się zielonymi częściami roślin. śerują
najczęściej na brzegach zbiorników, czasem n łąkach lub na oziminie z dala od wody.
Odlatują w październiku i listopadzie do zimowisk połoŜonych w Hiszpanii i w północnej
Afryce. Czasami część gęsi zimują w Polsce.

W naszym kraju nie ma tradycji polowania na gęgawy, pada więc ona na polowaniu

najczęściej  przypadkowo.  W  odróŜnieniu  od  innych  gęsi  (rys.  20),  jej  przeloty  na  Ŝerowiska
polne  nie  są  tak  regularne  i  masowe.  Na  gęgawy  moŜna  polować  juŜ  w  sierpniu  i  wrześniu,
kiedy  większość  myśliwych  nie  myśli  jeszcze  o  gęsiach.  Późną  jesienią,  kiedy  tradycyjnie
rozpoczyna się polowanie na dzikie gęsi gęgaw najczęściej nie ma juŜ w Polsce.

Gęgawa, po wielu latach bardzo niskiego stanu, wzrasta liczebnie bardzo szybko w Polsce

i w wielu krajach Europy. Właśnie ze względu na szybki wzrost liczby lęgowych gęgaw
wstrzymano polowania wiosenne na dzikie gęsi Gęgawa ma szanse stać się pospolitym
gatunkiem w Polsce. (Biały K. 1994)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 20. Głowy gęsi: a – gęgawy, b – zboŜowej, białoczelnej [1, s. 82]

Inne ptaki łowne to:

−−−−

Gołąb grzywacz,

−−−−

Słonka

DrapieŜniki
Jenot (Nyctereutes procyonoides) OdŜywia się głównie pokarmem pochodzenia

zwierzęcego,  choć  pobiera  takŜe,  zwłaszcza  jesienią,  znaczne  ilości  pokarmu  roślinnego.
Jenot  przeciętnie  Ŝyje  w  stanie  dzikim  od  1,5–2,0  lat,  maksymalnie  10–11  lat.  Jenoty  są
aktywne nocą, tylko w czasie lata moŜna je spotkać rano i wieczorem. Zachowują się bardzo
ostroŜnie.  Dnie  spędzają  w  norach  lub  legowiskach  w  gęstych  trzcinach  czy  zaroślach.
W czasie  Ŝerowania  przeszukują  brzegi  zbiorników  wodnych,  chodzą  po  płyciznach.
Doskonale i chętnie pływają. Węch mają doskonały, wzrok i słuch dość słaby. Nory kopią nie
dalej  jak  500–800  m  od  brzegów  wód.  Są  one  proste,  zazwyczaj  z  jedną  komorą  i  jednym
wyjściem długości 3–6 m. Za komorą znajduje się jeszcze krótki odcinek ślepej nory. Częściej
jednak  korzystają  z  opuszczonych  nor  borsuczych  czy  lisich.  Latryny  ukryte  są  często  pod
nawisami świerków. Nory zajmują w październiku po uformowaniu par i przebywają w nich
z krótką wiosenną przerwą do lipca, tj. do usamodzielnienia się szczeniąt. W lecie korzystają
z  nor  doraźnie,  częściej  spędzają  dnie  w  legowiskach  usłanych  w  trzcinach  lub  gęstych
zaroślach,  pod  wykrotami,  nawisami  świerków  czy  teŜ  stogami  siana.  Część  zimy  jenoty
przesypiają, mniej więcej od końca grudnia do końca stycznia, czasem lutego. Sen ten nie jest
jednak  głęboki.  W  ciepłe  pogodne  noce  jenoty  wychodzą  z  nory  do  miejsc  oddawania  kału
i na  krótkie  poszukiwanie  Ŝeru,  nie  oddalając  się  więcej  jak  na  150–200  m.  Jesienią  jenoty
tyją,  zwierzęta,  które  nie  zgromadziły  dostatecznego  zapasu  tłuszczu  nie  zasypiają  na  zimę
i zazwyczaj  giną.  W  końcu  lutego  wzrasta  aktywność  jenotów,  powoduje  ją  głód  i  sezon
godowy. W czasie godów samce wydają głos w postaci skowytu i głuchego mruczenia. Jenoty
linieją  wiosną  najpierw  gubiąc  włos  puchowy,  a  następnie  ościsty.  Proces  zmiany  włosa
kończy się w zaleŜności od płci i stanu fizjologicznego od października do grudnia. Jenot jest
wszystkoŜerny.  Zjada  jagody,  owoce,  myszy,  ptaki,  drobną  zwierzynę,  zające,  króliki,  ptaki
wodne,  a  takŜe  ryby,  gdyŜ  jenot  potrafi  nurkować.  OdŜywia  się  głównie  pokarmem
pochodzenia  zwierzęcego,  choć  pobiera  takŜe,  zwłaszcza  jesienią,  znaczne  ilości  pokarmu
roślinnego. Młode jenoty osiągają dojrzałość płciową w wieku 8–10 miesięcy. Są to zwierzęta
monogamiczne.  Pary  formują  w  październiku,  listopadzie.  Sezon  godowy  rozpoczyna  się
w początkach  lutego  i  w  zaleŜności  od  klimatu  i  pogody  w  róŜnych  strefach  geograficznych
trwa do końca kwietnia. Kopulacja ma miejsce w nocy lub wczesnym rankiem i trwa od 6–7
do 20 min. Cieczka u suk trwa od kilku godzin do 6 dni. W czasie cieczki dochodzi do 2–3
(maksymalnie  5)  kopulacji.  CiąŜa  trwa  59–70  dni.  W  ciągu  roku  bywa  tylko  1  miot  –

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w kwietniu  i  maju.  W  miocie  rodzi  się  zazwyczaj  6–7  szczeniąt,  maksymalnie  15–16.
Laktacja trwa 45–60 dni, lecz młode juŜ w wieku 1 miesiąca zaczynają korzystać z pokarmu
dostarczonego  przez  dorosłe  zwierzęta.  Młode  rodzą  się  ślepe,  pokryte  krótkim,  gęstym,
ciemnobrunatnym włosem puchowym. Dwumiesięczne jenoty mają juŜ umaszczenie zbliŜone
do dorosłych.

Tchórz (Mustela putorius) jest największym przedstawicielem rodzaju Mustela

w Polsce.  Występuje  w  Eurazji.  Brak  go  na  Islandii,  w  większości  krajów  skandynawskich
i na  greckich  wyspach  Morza  śródziemnego.  W  Polsce  jest  pospolity  w  całym  kraju.
Biotopem tchórza, są śródpolne laski, tereny pokryte krzewami, blisko zbiorników wodnych,
takŜe  tereny  rolnicze.  Jako  zwierzę  synantropijne  zamieszkuje  takŜe  stodoły,  szopy,  sterty
zboŜa, stosy kompostowe lub nawozu i inne obiekty osad ludzkich. Podstawowym pokarmem
tchórza  są  gryzonie  myszowate,  w  tym  takŜe  szczury,  oraz  Ŝaby  i  ropuchy.  Przy  okazji  nie
gardzi takŜe chomikami, piŜmakami, Ŝmijami, rakami, ptakami i ich zniesieniami, królikami,
owadami  i  padliną.  Na  wolności  tchórze  Ŝyją  średnio  około  4–5  lat.  Tchórze  dojrzałość
płciową  osiągają  w  dziewiątym  miesiącu  Ŝycia.  Cieczka  rozpoczyna  się  w  marcu  i  trwa  do
początku maja. Kopulacja trwa około godziny. CiąŜa trwa 41–42 dni. Po niej samica rodzi od
3 do 9 sztuk młodych. Ma to miejsce w maju i czerwcu. Młode tchórze otwierają oczy dopiero
po  23–24  dniach.  Laktacja  trwa  4  do  5  tygodni.  Samodzielność  młode  tchórze  uzyskują  po
około  3  miesiącach  Ŝycia.  Podobnie  jak  borsuk  tak  i  tchórz  prowadzi  rodzinny  tryb  Ŝycia.
Starsze tchórze biorą udział w zabawach młodych, wspólnie takŜe polują. Dopiero od jesieni
zaczynają  prowadzić  samotny  tryb  Ŝycia.  Tchórz  wykazuje  aktywność  przede  wszystkim
nocną. Tchórze mają dobrze rozwinięty słuch i wzrok, gorzej węch. Potrafią takŜe kopać nory
o  zwykle  jednym  korytarzu  i  komorze,  ale  na  terenach  gdzie  występują  chomiki  i  króliki,
adaptują nory swoich ofiar. Głos tchórza jest bardzo urozmaicony. Od odgłosu podobnego do
“ćwierkania”  przy  gnieździe,  przez  ochrypłe  pomrukiwania,  aŜ  po  głośne  wrzaski
i skrzeczenia  w  sytuacji  zagroŜenia.  Tchórz  linieje  dwukrotnie  w  ciągu  roku,  na  wiosnę
i w jesieni.  Rola  tchórza  w  ekosystemie  jest  bardzo  duŜa,  podobnie  zresztą  jak  i  innych
drapieŜników Ŝywiących się głównie gryzoniami myszowatymi. Na szczególną uwagę zwraca
fakt,  iŜ  w  pobliŜu  osiedli  ludzkich  chętnie  zjada  szczury.  W  łowiectwie,  powodowane przez
niego  szkody  są  minimalne,  natomiast  jego  działalność  moŜe  być  bardzo  dotkliwa
w kurnikach i gołębnikach.

Kuna leśna (Martes martes) zwana takŜe tumakiem zamieszkuje prawie całą Europę

zachodnią  i  północną  Azję  aŜ  po  Ob  i  Irtysz.  W  Polsce  występuje  prawie  wszędzie,  ale  jest
bardzo  nieliczna.  śyje  w  lasach  całego  kraju,  najchętniej  w  gęstych  lasach  mieszanych.
Trzyma  się  stale  obranej  przez  siebie  części  lasu.  Urządza  legowisko  w  dziuplach  starych
drzew,  najchętniej  dębów,  w  opuszczonych  gniazdach  lub  zarośniętych  kamionkach  –  czyli
przepustach  pod  drogami.  Kuna  leśna  Ŝywi  się  głównie  złowionymi  drobnymi  zwierzętami
i ptactwem.  Zjada  równieŜ  jaja  ptasie,  jagody  i  owoce  leśne  (szczególny  jej  przysmak  to
jagody jarzębiny). Tumak łapie zarówno myszy, jak i zające, króliki, a nawet małe sarniątka.
Kuny leśne, czyli tumaki są aktywne głównie nocą, tylko głodne polują jeszcze w godzinach
rannych.  Kuny  prowadzą  Ŝycie  koczownicze.  Za  kryjówkę  słuŜą  im  dziuple,  opuszczone
gniazda  ptaków  drapieŜnych  i  wiewiórek.  Terytorium  zajmowane  przez  tumaka  znakowane
jest  wydzieliną  gruczołów  zapachowych  i  odchodami.  Kuna  leśna  znakomicie  wspina  się  na
drzewa  i  przeskakuje  z  jednego  na  drugie,  nie  ustępując  w  tej  sztuce  wiewiórce,  na  którą
zresztą  zawzięcie  poluje.  Zdecydowanie  najczęściej  kuna  leśna,  poluje  jednak  na  ziemi,  jest
bardzo  zwinna  i  szybka.  Idąc  po  ziemi  często  staje  słupka,  by  ogarnąć  wzrokiem  większą
przestrzeń  przed  sobą.  DrapieŜnik  ten  ma  znakomicie  rozwinięte  zmysły  wzroku,  słuchu
i węchu.  Tumak  osiąga  dojrzałość  płciową  w  wieku  około  15  miesięcy.  Cieczka  rozpoczyna
się  z  końcem  czerwca  i  trwa  do  1  sierpnia.  Kopulacja  trwa  średnio  do  50  minut  i jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powtarzana  od  5  do  7  razy.  CiąŜa  jest  przedłuŜona  i  trwa  od  260  do  305  dni.  Młode
przychodzą  na  świat  w marcu  i  kwietniu.  Kuna  leśna  ma  w  ciągu  roku  tylko  jeden  miot  z  3
czasami 5 młodymi. Młode tumaki otwierają oczy po 34–38 dniach. Pierwszy raz młode kuny
opuszczają  swoje  gniazdo  po  około  44  dniach.  Okres  laktacji  trwa  około  dwóch  i  pół
miesiąca. Co prawda rozpad rodziny u kun następuje juŜ na koniec lata i na początku jesieni,
ale młode tumaki osiągają samodzielność dopiero po 6 miesiącach Ŝycia. Termin linki, czyli
zrzucania sierści, zachodzącego okresowo u zwierząt, regulowanego hormonalnie (u ssaków,
przystosowanie  do  warunków  klimatycznych),  u  tumaka  jest  przedmiotem  dyskusji
naukowców  i  badaczy  tego  gatunku.  Jedni  (Feriancova  i  Hanzak  1965)  twierdzą,  Ŝe  tumaki
mają  dwie  linki  –  na  wiosnę  i na  jesień,  inni  (Hurrell  1968),  ze  całkowita  linka  przebiega
tylko  raz  w  roku – na wiosnę. Włos zimowy wyrasta we wrześniu i w połowie października
tumak juŜ ma futro zimowe.

Borsuk (Meles meles) jest największym przedstawicielem rodziny łasicowatych.

Zamieszkuje lasy całej strefy umiarkowanej Europy. Występuje zarówno w górach jak i na
niŜu, nigdzie nie jest liczny ale wszędzie spotykany. Borsuk występuje w lasach, przewaŜnie
na słonecznych stokach pokrytych lasem pagórków w pobliŜu pól, czasem nawet na
niezalesionych skłonach w środku pól. NaleŜy do zwierząt nieufnych, prowadzi samotny tryb
Ŝ

ycia. Chód ma ocięŜały. Dzień spędza w norze, jedynie w bardzo spokojnych lasach

opuszcza norę juŜ po południu. Borsuk jest wszystkoŜerny, zjada korzenie, bukiew, Ŝołędzie,
spadłe  owoce,  grzyby,  jagody,  a  takŜe  ślimaki,  owady,  myszy,  krety,  Ŝaby,  węŜe  (w  tym
i Ŝmiję  zygzakowatą),  jaja  i  pisklęta  ptaków  gniazdujących  na  ziemi,  młode  króliki  i  zające,
nie  gardzi  takŜe  padliną.  Nora  borsuka  jest  zawsze  czysto  utrzymana,  leŜy  w  ustronnym
miejscu,  czasami  wykopana  jest  przez  samego  borsuka,  czasami  zaś  borsuki  zasiedlają  inne
wcześniej wykopane nory, np. lisie. Norę stanowi system korytarzy rozległy często na 20–30
metrów,  z  wejściem  głównym,  kilkoma  wyjściami  zapasowymi,  otworami  wentylacyjnymi
oraz leŜącą od 2 do nawet 5 metrów pod ziemią przestronną komorą i z osobną jamą, w której
borsuk  zagrzebuje  odchody.  Borsuk  Ŝyje  od  10–12,  a  nawet  15  lat.  Dzień  borsuk  spędza
zazwyczaj  w  norze.  Jedynie  w  lasach  bardzo  spokojnych,  o  minimalnej  penetracji  ze  strony
człowieka,  wychodzi  z  nory  juŜ  po  południu  i  penetruje  okolicę,  lub  teŜ  wygrzewa  się
w słońcu przed norą. Prawdziwą aktywność wykazuje jednak dopiero nocą, kiedy to udaje się
na  poszukiwanie  pokarmu.  Zimą  borsuk  śpi  długo  w  swoim  podziemnym  domostwie,
korzystając z zapasów tłuszczu zgromadzonych w ciele. To zimowe ograniczenie aktywności,
nie  jest  jednak  prawdziwym  snem  zimowym,  poniewaŜ  borsuk  zachowuje  wysoką
temperaturę  ciała,  jest  ruchliwy  i  od  czasu  do  czasu  wychodzi  z  nory  by  zaspokoić  głód
i pragnienie.  Borsuk  kopie  nory  samodzielnie,  posługując  się  w  tym  celu  przednimi  łapami,
ewentualnie zasiedla nory wykopane przez inne zwierzęta. Ruja, podczas której samiec – czyli
pies  mieszka  wraz  z  samicą  suką  przypada  na  okres  lipca  i  sierpnia.  Dodatkowo  moŜe
odbywać  się  takŜe wczesną zimą. U borsuka podobnie jak u sarny występuje zjawisko ciąŜy
utajonej.  Suka  rodzi  w  legowisku  troskliwie  wymoszczonym  mchem,  liśćmi,  paprociami
i długimi trawami, w lutym lub marcu, 3–5 ślepych młodych, które otwierają oczy dopiero po
upływie 4 do 5 tygodni. Pozostają one z matką aŜ do jesieni, po czym rodzina rozchodzi się.
Dojrzałość płciową borsuki osiągają w wieku 1,5 do 2 lat.

Lis (Vulpes vulpes) naleŜy do rodziny psowatych. śyje zarówno w lesie jak i na polu.

W miejscach  swoich  ostoi,  lisy  kopią  rozległe  nory,  z  wieloma  wylotami.  Centrum  nory
stanowi  główna  komora,  gdzie  lisy  odbywają  cieczkę  i  gdzie  szczeni  się  suka.  Oprócz  tego
w norze znajduje się wiele bocznych korytarzy. Lisy mają wiele nor przy czym jedne słuŜą za
siedzibę,  a  inne  tylko  za  doraźne schronienie. Lis nazywany jest leśnym sanitariuszem, gdyŜ
zjada  wszystkie  zbędne  i  groźne  ze  zdrowotnego  punktu  widzenia  odpady  leśne  takie  jak
np. padlina.  śywi  się  przede  wszystkim  myszami,  Ŝabami,  ptakami,  jajami  ptasimi.  Niestety

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zbyt  liczna  ostatnimi  czasy  populacja  lisów  wyrządza  spore  szkody  w  zwierzynie  drobnej.
Dzieje  się tak z dwóch przyczyn. Po pierwsze, w trosce o człowieka i jego zdrowie, szczepi
sie lisy przeciwko wściekliźnie, podając szczepionkę w sztucznej karmie. Wyeliminowano w
ten  sposób  największego  wroga lisiej populacji – wściekliznę. Z drugiej strony zmiany jakie
zaszły  w  ostatnim  czasie  w  krajobrazie  polnym,  likwidacja  miedz  i  remiz  śródpolnych,
doprowadziła  do  zuboŜenia  miejsc  naturalnego  schronienia  zwierzyny  drobnej  i  ptactwa.  W
efekcie  populacja  lisa  powiększyła  się  do  poziomu  wymagającego  radykalnego  zwiększenia
odstrzału tego drapieŜnika. Pokazuje to najlepiej jak skomplikowanym zespołem wzajemnych
zaleŜności  jest  ekosystem  i  jak  kaŜda  w  niego  ingerencja  potrafi  przynieść  zupełnie
nieoczekiwane  i  niepoŜądane  skutki.  Cieczka  lisów  odbywa  się  w  styczniu  i  lutym.  Liszka
znaczy  swój  teren  zapachem  i  przegania  z  niego  inne  liszki  oraz  młode  lisy.  Sam  akt
kopulacyjny  odbywa  sie  przewaŜnie  w  norze.  Po  okresie  cieczki,  psy  odchodzą  od  suki.
Liszka rodzi od 4 do 7 szczeniąt w kwietniu lub maju. Suka jest bardzo troskliwą i opiekuńczą
matką,  a  pies  dbałym  ojcem.  Początkowo  młode  są  ślepe.  Dopiero  w  końcu  lipca,  liszka
z młodymi  wychodzi  z  nory  i  przenosi  się  w  pole.  Młode  opuszczają  rodzeństwo
i rozpoczynają samotne Ŝycie na jesień. Lis jest zwierzęciem bardzo inteligentnym, ostroŜnym
i  przebiegłym.  Uwaga!  zabrania  się  dotykania  znalezionego  martwego  lisa.  NaleŜy  równieŜ
bardzo  uwaŜać  na  lisa,  który  nie  okazuje  objawów  strachu  przed  człowiekiem.  Są  to
najczęściej  lisy  chore  na  wściekliznę.  O  spotkaniu  takiego  lisa  naleŜy  niezwłocznie
poinformować słuŜbę leśną, myśliwych lub miejscowego weterynarza.

Szkodniki łowieckie są to wałęsające się psy i koty oraz ptaki okresowo Ŝerujące na

ptasich jajach i pisklętach, jak wrona i sroka.

Zwierzęta chronione:

−−−−

Drop (Otis tarda)

−−−−

Batalion (Philomacghus pugnax)

−−−−

Wydra (Lutra lutra)

−−−−

ubr (Bison bonaus)

−−−−

Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos)

−−−−

bik (Felis silvestris)

−−−−

Kozica (Rupicarpa rupicarpa)

−−−−

wistak (Marmota marmota)

−−−−

Bóbr (Castor fiber)

−−−−

Ptaki drapieŜne

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak nazywa się okres godowy jelenia?

Jak nazywa się okres godowy łosia?

Jak nazywa się okres godowy sarny?

Jak nazywa się okres godowy daniela?

Czym się róŜni locha od odyńca?

Jak nazywa się okres godowy lisa?

Czym Ŝywi się jenot?

Jakie szkody moŜe wyrządzać zwierzyna płowa w drzewostanach?

Czym Ŝywi się dzik, jakie to ma znaczenie dla biocenoz leśnych?

10.

Gdzie gniazduje krzyŜówka?

11.

Jak określa się ranną kaczkę?

12.

Jak odróŜnić kaczora od kaczki czernicy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Czy baŜant jest monogamistą?

14.

Czy kuropatwa jest monogamistą?

15.

Jak nazywamy stado jeleni?

16.

Z jakich osobników składa się stado jeleni?

17.

Co to jest wataha i kto jej przewodzi?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie eksponatów i fotografii rozpoznaj gatunki zwierzyny łownej (płowej

i czarnej). Określ płeć i stadium rozwojowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące morfologii gatunków
łownych,

na podstawie dostępnych atlasów i kluczy określić cechy niezbędne do rozpoznania płci
i wieku osobników z danego gatunku.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

atlasy, klucze i przewodniki do rozpoznawania zwierząt łownych,

−

eksponaty poroŜa,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Na podstawie eksponatów i fotografii rozpoznaj gatunki ptactwa łownego (wodno-

błotnego i kuraków leśno-polnych). Określ płeć i stadium rozwojowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące morfologii ptactwa
łownego,

określić na podstawie dostępnych atlasów i kluczy cechy niezbędne do rozpoznania płci
i wieku osobników z danego gatunku.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

atlasy, klucze i przewodniki do rozpoznawania zwierząt łownych,

−

eksponaty piór,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Na podstawie eksponatów i fotografii rozpoznaj tropy gatunków zwierzyny płowej

i czarnej. Określ tempo poruszania się zwierzyny oraz płeć.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące rozpoznawania tropów,

określić na podstawie dostępnych atlasów i kluczy cechy niezbędne do rozpoznania
gatunku, tempa poruszania się i płci.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

odlewy gipsowe tropów podstawowych gatunków łowieckich,

−−−−

atlasy, klucze i przewodniki do rozpoznawania tropów zwierząt łownych.

Ćwiczenie 4

Określ róŜnicę w biologii kuropatwy i baŜanta. Jakie są główne przyczyny ograniczania

wzrostu ich liczebności? Czym róŜni się samiec od samicy poszczególnych gatunków?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacji dotyczących morfologii kuropatwy
i baŜanta,

określić róŜnice w wyglądzie samca i samicy poszczególnych gatunków,

rozpoznać czynników ograniczających rozwój populacji,

scharakteryzować nisze ekologiczne tych gatunków.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

atlasy, klucze i przewodniki do rozpoznawania zwierząt łownych,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Określ nazwy i terminy okresów godowych zwierzyny łownej. Jak w gwarze łowieckiej

nazywane są samce, samice i młode poszczególnych gatunków?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacji dotyczących ćwiczenia,

zebrać informacje w formie tabelarycznej,

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

atlasy, klucze i przewodniki do rozpoznawania zwierząt łownych,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

nazwać okresy godowe zwierzyny płowej, czarnej i drobnej?

określać, jak przebiega ruja głównych gatunków łowieckich?

przeanalizować przebieg rozwoju głównych gatunków łowieckich?

określić rolę dzika w ekosystemie leśnym?

scharakteryzować biologię kaczki krzyŜówki?

omówić biologię lisa?

określić znaczenie lisa w ekosystemie leśnym?

scharakteryzować biologię baŜanta?

przedstawić biologię kuropatwy?

10)

scharakteryzować biologię jelenia?

11)

określić, z jakich osobników moŜe składać się chmara jeleni?

12)

określić, z jakich osobników moŜe składać się wataha i kto jej
przewodzi?

13)

określić, czy borsuk zasypia na zimę?

14)

prawidłowo nazywać pierwsze młode zające ?

15)

omówić, czym się róŜni licówka od samury?

16)

określić, w jakim wieku zające osiągają zdolność płciową?

17)

wymienić gatunki zwierząt chronionych?

18)

identyfikować gatunki których liczebność spada z nieznanych
przyczyn?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Hodowla

4.2.1. Materiał nauczania

Hodowla zwierzyny łowieckiej w duŜym stopniu zaleŜy od łowiska. Jej rodzaj i ilość

w łowisku  zaleŜy  od  rodzaju  terenu,  roślinności  i  opieki  myśliwych.  Ilość  zwierzyny,  jaka
moŜe  bytować  na  danym  terenie,  jest  obliczana  i  określana  jako  pojemność  łowiska.  Jest  to
podstawa  gospodarki  łowieckiej.  Przekroczenie  progu  pojemności  łowiska  wiąŜe  się  ze
szkodami w drzewostanach i uprawach rolnych.

Utrzymanie zwierzyny na określonym poziomie odbywa się przez planowany odstrzał.

Podstawą do określenia ilości jest ocena liczebności w łowisku. Z reguły ocenę liczebności
przeprowadza się u schyłku zimy, aby na jej wynikach, przyjmowanych potem w planach
łowieckich do kalkulacji przyrostu, nie zawaŜyła naturalna śmiertelność zimowa.
Ocena liczebności zwierzyny grubej

Metoda tropienia polega na liczeniu. Metodą – oficjalnie uznaną i zalecaną do szerokiego

praktycznego  zastosowania  dla  inwentaryzacji  zwierzyny  grubej  –  jest  metoda  tropienia.
Polega  ona  na  liczeniu  tropów  zwierzyny  na  wytyczonych  trasach  inwentaryzacji,  obejmuje
pewne  części  łowiska,  po  świeŜym  opadzie  śniegu.  RóŜnica  w  liczbie  tropów  wejściowych
i wyjściowych  daje  nam  w  rezultacie  liczbę  zwierzyny  w  otropionej  części  łowiska.  Dla
uzyskania moŜliwie rzeczywistego stanu zwierzyny naleŜy jednak bezwzględnie spełnić kilka
warunków, a mianowicie:

−

sieć tras inwentaryzacyjnych powinna być moŜliwie gęsta, aby uchwycić nawet
stosunkowo niewielkie przemieszczenia się zwierzyny,

−

tropienia naleŜy dokonać ściśle w tym samym terminie na terenie całej ostoi populacji
zwierzyny,

−

wyniki uzyskane przez poszczególnych tropicieli powinny być szczegółowo
przeanalizowane i skoordynowane w ramach całej ostoi populacji.
Najwięcej uwagi wymaga właściwe rozplanowanie tras inwentaryzacyjny. Objęcie

tropieniem  kaŜdego  oddziału  jest  niemoŜliwe  ze  względów  praktycznych,  gdyŜ  wymaga
zaangaŜowania duŜej liczby tropicieli lub rozciągnięcia inwentaryzacji w czasie, co wypacza
jej  wyniki.  Mimo  trudności  technicznych  tropienie  naleŜy  przeprowadzić  na  trasach
w moŜliwie  duŜym  stopniu  zagęszczonych,  tak  aby  uchwycić  dobowe  przemieszczenia
wszystkich  chmar  i  watah.  Nawet  jednak  przy  uwzględnieniu  wszystkich  powyŜszych
wymogów  na  podstawie  wyników  tropienia  otrzymujemy  stan  zwierzyny  nieco  zaniŜony
w stosunku do rzeczywistego.

Wobec braku innej lepszej metody oceny liczebności jeleni i dzików, naleŜy

bezwzględnie dąŜyć do jej szerokiego i właściwego stosowania. Praktyka dotychczas, niestety,
daleko odbiega od omawianych zaleceń.
Struktura płciowa

Dla właściwego planowania łowieckiego konieczna jest znajomość nie tylko ogólnej

liczebności zwierzyny, lecz równieŜ struktury płciowej i choćby uproszczonej struktury
wieku. Szansę taką stwarza metoda tropienia, pod warunkiem dobrego opanowania jej
techniki i znajomości tropów

U dzików rozróŜnienie płci na podstawie tropu jest niemoŜliwe. MoŜna natomiast ustalić,

czy dany trop naleŜy do warchlaka, przelatka, czy do osobnika starszego.

Płeć jeleni rozróŜnimy na podstawie wielkości i kształtu tropu. U byków przednie

krawędzie racic stępiają się silniej i szybciej niŜ u łani – stąd odbitki byka są –

bardziej

zaokrąglone.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oszacowanie liczebności saren w lesie jest właściwie niemoŜliwe na podstawie

bezpośrednich obserwacji, prowadzi bowiem do kilkakrotnego zaniŜenia pogłowia.

Ocena liczebności zwierzyny drobnej

Taksacja pasowa zajęcy. Jest to metoda liczenia obejmująca część łowiska. Powierzchnię

próbną  stanowi  pas  szerokości  100  metrów  i  długości  kilkunastu  kilometrów.  Pas  powinien
obejmować przekrój środowisk występujących w obwodzie. Siedmiu ludzi rozstawionych na
szerokość  pasa  porusza  się  wzdłuŜ  niego  i  notuje  zające  zrywające  się  z  powierzchni  pasa.
Odpowiednie  przeliczniki,  jak  równieŜ  szczegóły  stosowania  metody  moŜna  znaleźć
w literaturze.  Taksację  pasową  moŜna  przeprowadzić  tuŜ  przed  sezonem  polowań  na  zające
i w ten sposób zdobyć najświeŜsze dane o ich stanie.

Liczenie kuropatw. Dobrze jest posłuŜyć się dwiema uzupełniającymi się metodami.

Ogólną  liczebność  moŜna  ocenić  najlepiej  licząc  kuropatwy  na  śniegu  pod  koniec  zimy.
Są one  wtedy  najlepiej  widoczne,  a  stwierdzona  liczebność  będzie  podstawą  do  wiosennej
rozmnoŜy  tych  ptaków.  MoŜna  przy  tym  stosować  zasadę  powierzchni  próbnych  i  liczyć
starannie  tylko  na  wybranych  częściach  obwodu,  reprezentujących  charakterystyczne
krajobrazy  łowiska.  Przed  sezonem  polowań,  w  sierpniu  i  wrześniu,  naleŜy  przeprowadzić
liczenie  wielkości  stadek.  JeŜeli  rok  był  korzystny  dla  rozmnoŜy  kuropatw,  to  przewaŜają
stadka  duŜe,  a  udział  stadek  małych,  składających  się  ze  sztuk  dorosłych  bez  młodych,  jest
niewielki.  W  latach  niekorzystnych  jest  odwrotnie.  Daje  to  dodatkową  wskazówkę,  ile
kuropatw moŜna w danym roku odstrzelić.

Liczenie krzyŜówki. Stan lęgowych krzyŜówek ustalamy na wiosnę w kwietniu poprzez

liczenie kaczorów siedzących na wodzie. W tym celu naleŜy obejść interesujące nas zbiorniki
i starając się nie płoszyć ptaków, policzyć kaczory. Przy ładnej i bezwietrznej pogodzie pary
i pojedyncze kaczory siedzą na otwartej wodzie lub na brzegu trzciny. Część kaczek siedzi juŜ
w tym czasie na gniazdach, jednak kaczory, które nie uczestniczą w wysiadywaniu, trzymają
się w pobliŜu na otwartej wodzie, co ułatwia ich policzenie. Kaczorów jest więcej niŜ kaczek,
ale  ten  nadmiar  jest  stały  i  stosując  odpowiedni  przelicznik  moŜna  ocenić  liczbę  par
lęgowych.  O  udatności  lęgów  moŜna  sądzić  na  podstawie  składu  ugrupowań  krzyŜówki
w pierwszej  połowie  maja.  DuŜy  udział  par  wśród  liczonych  ugrupowań  wskazuje  na  duŜe
straty w lęgach. i odwrotnie, mały udział par świadczy o udanych lęgach.

Organizacja i urządzanie łowisk

Zagospodarowanie łowisk leśnych polega: na zapewnieniu zwierzynie dogodnych

warunków Ŝerowych, na kształtowaniu właściwego zagęszczenia i struktur populacji.
W zakresie kształtowania środowiska celem jest przede wszystkim wzbogacenie wydolności
Ŝ

erowej łowiska, racjonalne dokarmianie oraz wprowadzenie do łowiska urządzeń

technicznych umoŜliwiających wykonanie wszystkich zadań hodowlanych

Poletka klasyczne mają za zadanie wzbogacenie bazy Ŝerowej o atrakcyjną dla zwierzyny

roślinność  rolniczą.  Są  najbardziej  znanym  rodzajem  poletek  łowieckich.  Lokalizowane  są
wewnątrz  kompleksu  leśnego,  często  w  pobliŜu  dziennych  ostoi  i  Ŝerowisk  zwierzyny.
PoniewaŜ  wymagają  wyłączenia  pewnych  produkcyjnych  powierzchni  drzewostanów,  ich
liczba w łowisku jest ograniczona. W dobrze zagospodarowanym łowisku leśnym ich ogólna
powierzchnia nie powinna być mniejsza niŜ 0,2% powierzchni leśnej. W praktyce oznacza to
4  poletka  po  0,50  ha  na  kaŜde  l000ha  drzewostanu.  Poletka  powinny  być  rozmieszczone  w
łowisku  moŜliwie  równomiernie,  by  nie  powodowały  nadmiernej  koncentracji  zwierzyny.
Łowieckie  poletka  rolnicze  powinny  konkurować  pod  względem  atrakcyjności  płodów  z
połoŜonymi  przy  lesie  polami  uprawnymi.  W  tym  celu  przy  ich  uprawie  konieczne  jest
spełnienie  poniŜszych  warunków:  ścisłe  przestrzeganie  terminów  i jakości  wykonania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zabiegów agrotechnicznych, stosowania odpowiedniego płodozmianu. Poletko moŜe spełniać
zadanie  jedynie  pod  warunkiem  jego  trwałego  i  solidnego  ogrodzenia.  Uprawa  poletek  nie
grodzonych  stwarza  co  najwyŜej  pozory  dobrego  gospodarowania.  Tylko  mocny,  zwarty  od
dołu  płot  Ŝerdziowy,  obity  z  zewnątrz  siatką  (do  wysokości  ok.  1  m)  zapewnia  moŜliwość
kilkuletniej trwałości

Zakładanie pólek pędowych (ogryzowo-zgryzowe) niewiele odbiega od stosowanej

zazwyczaj  techniki  zakładania  upraw  leśnych.  Przy  dokonaniu  orki  pełnej  lub  pasowej
najkorzystniej  jest  wprowadzać  sadzonki  wieloletnie,  w  dwukrotnie  zagęszczonej  więźbie  w
stosunku  do  normalnie  stosowanej  na  uprawach  leśnych.  Dobór  gatunków  w  duŜej  mierze
determinują  warunki  siedliskowe.  NaleŜy  jednak  uwzględnić  przy  tym  ich  atrakcyjność
Ŝ

erową dla zwierzyny oraz odporność na zgryzanie, polegającą na duŜej sile regeneracji i

wytwarzaniu  znacznej  ilości  pędów.  Z  powyŜszych  względów  wskazane  jest  preferowanie
takich gatunków, jak dęby, lipa, jarząb, osika, wierzby (zwłaszcza iwa i łoza), kasztanowiec,
grab, buk, grochodrzew. DuŜą atrakcję stanowią równieŜ sumaki oraz moszeniec południowy.
Większe  powierzchniowo  pólka  powinny  być  czasowo  ogrodzone.  Po właściwym
ukorzenieniu  się  sadzonek  (ok.  3  lata)  i  dokonaniu  niezbędnych  uzupełnień  pólka
udostępniamy  zwierzynie.  Dalsza  ich  pielęgnacja  polega  na  okresowym  (co  2–3  lata)
nawoŜeniu oraz przycinaniu przestarzałych i zbyt wyrośniętych pędów.

Łączki łowieckie. Rola w łowisku leśnym najczęściej bywa niedoceniana, choć stanowią

one  niezwykle  cenny  i  atrakcyjny  element  bazy  Ŝerowej,  silnie  w  pewnych  okresach
koncentrujący  zwierzynę.  Łąki  śródleśne  najczęściej,  niestety,  występują  na  słabych  lub
zabagnionych  siedliskach.  Wymagają  one  zatem  szczególnie  intensywnych  zabiegów
agrotechnicznych  i  melioracyjnych,  a  zwłaszcza  uregulowania  stosunków  wodnych,
intensywnego  (lecz  rozsądnie  dawkowanego)  nawoŜenia,  corocznego  wykaszania.
Zabagnienie łąk sprzyja rozwojowi niektórych chorób inwazyjnych zwierzyny, wymagają one
zatem  obniŜenia  poziomu  wody,  najlepiej  drogą  jej  zmagazynowania  (niewielki  zbiornik
wodny).  Na  łąkach  powinno  być  niewiele  traw  wysokich,  które  dają  wprawdzie  duŜą  masę,
lecz szybko twardnieją i przestają być atrakcyjne jako Ŝer. PrzewaŜać powinny zdecydowanie
miękkie trawy podszytowe (często zimozielone) z ok. 30% domieszką koniczyny. Utrzymane
w  duŜej  kulturze  łąki  stanowią  niezwykle  atrakcyjne  Ŝerowiska,  silnie  koncentrując
zwierzynę.  W  celu  uniknięcia  szkód  na  skutek  zgryzania  wskazane  jest  obsadzenie  ich
obrzeŜy atrakcyjną roślinnością krzewiastą, zapewniającą Ŝer pędowy.

Poletka zielone, to wszelkiego rodzaju powierzchnie z trwale zieloną roślinnością, są to

powierzchnie  nasłonecznione,  względnie  dobrze  naświetlone,  jak  halizny,  płazowiny,  pasy
przeciwpoŜarowe,  linie  wysokiego  napięcia,  a  nawet  lepiej  naświetlone  miejsca  w  starszych
przerzedzonych  drzewostanach.  Uprawa  tego  rodzaju  poletek  tylko  w  niektórych  sytuacjach
wymaga  podsiewu  odpowiednich  roślin  (traw,  motylkowych),  zazwyczaj  wystarcza
nawoŜenie  mineralne,  w  tym  wapnowanie,  oraz  wykaszanie  starej,  niewykorzystanej  przez
zwierzynę roślinności. Liczne rozrzucone w terenie, choć niewielkie powierzchniowo, poletka
zielone  w  wydatnym  stopniu  wzbogacają  bazę  Ŝerową  bez  uszczuplenia  powierzchni
produkcyjnej drzewostanów, wzmagają ruch zwierzyny i umoŜliwiają korzystanie z Ŝerowisk
nawet w porze dziennej.

Poletka produkcyjne, choć ujmowane w planach zagospodarowania łowieckiego,

w zasadzie nie są poletkami łowieckimi w pełnym tego słowa znaczeniu. Są to powierzchnie,
na  których  produkuje  się  karmę lub składniki do przyrządzania karmy (np. kiszonek) i które
nie muszą być zlokalizowane w głębi kompleksu leśnego. Znacznie lepiej, jeśli ich lokalizacja
jest  od  lasu  oddalona,  gdzie  spotykamy  z  reguły  znacznie  lepsze  warunki  glebowe  (gleby
leśne  są  często  zakwaszone,  uniemoŜliwiające  uzyskanie  wyŜszych  plonów).  Płodozmian
zaleŜy  od  warunków  glebowych,  a  agrotechnika  nie  odbiega  od  normalnej  produkcji  rolnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Specyficzny moŜe być tylko w pewnej mierze płodozmian; gdy zamierzamy np. pozyskiwać
łubin i mieszanki w okresie jesiennego sporządzania kiszonek dla dzików, kosimy mieszanki
zboŜowo-motylkowe w okresie mlecznej dojrzałości do sporządzania karmy itp.

W terenie polnym wskazane jest zakładanie schronisk zwierzyny w postaci zadrzewień,

zakrzewień, remiz. W pełni wykorzystywane przez zwierzynę są tylko schroniska o gęstym
podszyciu. Gdy pozwalają na to lokalne warunki, to tworząc nowe schroniska, trzeba zakładać
ich kilka o małej powierzchni (maks. do 1,5 ha) w miejsce jednego o duŜej powierzchni. Pod
względem kształtu korzystniejsze są zadrzewienia wydłuŜone (nie szersze jednak jak 50m) niŜ
zwarte. Najchętniej jednak zwierzyna korzysta ze schronisk w formie pasowej (szerokości do
kilku metrów).

Wszelkie remizy powinny się charakteryzować duŜą gęstością pokrycia. Niekoniecznie

muszą  być  zbudowane  z  roślinności  drzewiastej.  Dla  zwierzyny  wystarczają  zwarte
zakrzewienia.  W  wypadkach,  gdy  jest  brak  oraz  gdy  nie  ma  moŜliwości  zakładania  nowych
trwałych  schronisk,  moŜna  wprowadzać  –  o  ile  pozwalają  na  to:  lokalne  warunki  –  tzw.
schroniska jednoroczne. MoŜna je tworzyć poprzez obsiewanie pewnych powierzchni kapustą
pastewną,  kukurydzą  czy  teŜ  innymi  roślinami  i  pozostawienie  ich  przez  okres  zimy  „na
pniu”.  Zwierzyna  znajduje  tutaj  w  okresie  zimowym  doskonałe  warunki  zarówno  osłonowe,
jak i karmowe.

Karma przygotowywana przez myśliwych:

−−−−

siano, wysuszone trawy i zioła, koniczyna lucerna itp.

−−−−

kiszonka, zielonka z Ŝyta i kukurydzy, mieszanka traw, kapusta pastewna, ulistnione
pędy, roślinność runa leśnego,

−−−−

liściarka, jednoroczne ulistnione pędy drzew i krzewów w okresie do pierwszej dekady
czerwca.

−−−−

ołędzie,

−−−−

rośliny okopowe (buraki, ziemniaki).

Podstawowe urządzenia łowieckie

W prawidłowo zagospodarowanym łowisku leśnym powinny funkcjonować róŜnego

rodzaju urządzenia, które zaliczyć moŜna do trzech zasadniczych grup:
1)

Urządzenia słuŜące do przygotowania i przechowywania karmy, moŜna do nich zaliczyć
m.in.:

−

brogi, słuŜą do magazynowania paszy objętościowej w ilości od kilku do kilkudziesięciu
m³,

−

wiata do przechowywania liściarki zabezpieczająca przed deszczem zapewniająca pełną
wartość odŜywczą,

−

doły lub rowy do przechowywania karmy soczystej (rośliny okopowe),

−

kopce do przechowywania Ŝołędzi,

−

silosy do przygotowywania kiszonek,
Urządzenia słuŜące do dokarmiania zwierzyny.

−

paśniki, do podawania karmy zwierzynie,

−

karmniki,

−

lizawki (rys. 21),

−

poidła,

−

podsypy dla baŜantów,

−

budki dla kuropatw (rys. 22).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

które nie mamy wpływu. Prowadząc rozsądne dokarmianie, myśliwi mogą wpłynąć na lepsze
przetrwanie przez zwierzynę krytycznego okresu.

Celem właściwego urządzenia łowiska powinno być stworzenie takiej bazy Ŝerowej, by

w warunkach normalnie przebiegających zim uzupełnianie jej karmą sztuczną było całkowicie
zbędne.  Stan  zagospodarowania  naszych  łowisk  odbiega  jednak  daleko  od  doskonałości.
W tych  warunkach  zimowe  dokarmianie  staje  się  koniecznością,  zwłaszcza  przy  obecnym
wysokim  na  ogół  zagęszczeniu  zwierzyny  grubej.  NaleŜałoby  jednak  uwzględnić  wiele
warunków, by zimowe dokarmianie spełniło dwie zasadnicze funkcje, tj. uzupełnienie ubogiej
w  okresie  zimowym  bazy  Ŝerowej  i  tym  samym  ułatwienie  przetrwania  zwierzynie
niekorzystnego okresu bez większych ubytków naturalnych oraz zmniejszenie rozmiaru szkód
wyrządzanych przez zwierzynę w tym okresie w drzewostanach i na polach.

W zakresie dokarmiania popełniamy jednak często wiele błędów na tle nieracjonalnego

lub zbyt obfitego karmienia (nieodpowiednią karmą), co powoduje koncentrację zwierzyny,
wzrost zapotrzebowania na Ŝer pędowy i korę, i w rezultacie obserwujemy wzrost nasilenia
szkód łowieckich w uprawach i młodnikach.

Tradycyjnie karmę dzielimy na objętościową i treściwą. Karma objętościowa to karma

sucha, a więc siano łąkowe, siano z koniczyn, lucerny, seradeli, słoma zbóŜ i liściarka, oraz
soczysta, jak okopowe, kapusta, jarmuŜ i kiszonki. Do karmy treściwej zalicza się ziarna zbóŜ
łącznie z kukurydzą, roślin strączkowych, owoce i nasiona drzew leśnych oraz stosowaną na
razie w małym zakresie karmę syntetyczną w postaci granulatów, śruty, wytłoków itp.

Zwierzynę płową dokarmiamy karmą objętościową, soczystą, odśnieŜamy powierzchnie

pokryte borówką czernicą. Poddajemy liściarkę, kiszonkę, w drzewostanach dokonujemy
ś

cinki osiki, sosny i innych drzew chętnie spałowanych.

Dziki dokarmiane są na pasach zaporowych gdzie wykładana jest karma treściwa,

ołędzie, kasztany, ziemniaki. Dla warchlaków buduje się wiaty zapobiegające przysypywaniu

karmy śniegiem co polepsza dostęp do poddanej karmy.

Zając jest dokarmiany poprzez wykładania karmy treściwej i liściarki.
BaŜant i kuropatwa dokarmiana jest zboŜem sypanym do budek i podsypów

zabezpieczających przed zasypywaniem śniegiem. Ziarna zbóŜ najlepiej aby były wraz
z pośladem.
Ochrona zwierząt łownych i ich ostoi

Zimą zwierzynie powinniśmy zapewnić jak najwięcej spokoju. Nie powinna być płoszona

poniewaŜ  podczas  przemieszczania  się  traci  duŜo  energii.  ZagroŜone  są  w  tym  przypadku
zwierzęta  młode  i  osłabione.  Ostoja  powinna  być  gęsta,  zapewniać  małą  widoczność  jak
i ograniczać przenikalność silnych wiatrów.

W okresie rozrodu wprowadzane są dla poszczególnych gatunków okresy ochronne

(kalendarz łowiecki), zapewniają one spokojny wychów młodego pokolenia. Na okres rozrodu
zakazany jest wstęp do ostoi zwierzyny.

Do czynników szczególnie niebezpiecznych oddziaływujących bezpośrednio na zwierzęta

zaliczamy poŜary, trasy komunikacyjne, maszyny rolnicze, chemiczna ochrona roślin,
wałęsające się psy i koty, a takŜe kłusującego człowieka.

Na niektóre czynniki myśliwi nie mają wpływu. Wypadki komunikacyjne z udziałem

zwierząt  są  bardzo  częste  i  wyrządzają  duŜo  szkody  w  populacji.  Zapobieganie  polega  na
grodzeniu  tras  szybkiego  ruchu,  budując  sztuczne  przejścia,  mimo  wszystko  jest  to  duŜy
problem  zarówno  dla  kierowców  jak  i  myśliwych.  Wszechobecny  postęp  równieŜ  zbiera
Ŝ

niwo, zatruta woda, gleba, rośliny zatruwają organizmy, ograniczając przy tym liczebność

populacji gatunków bardzo wraŜliwych. Mechanizacja rolnictwa wyrządza ogromne szkody
wśród zwierzyny drobnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Myśliwi

mogą

edukować

społeczeństwo

uświadamiając

znaczenie

zwierząt

w ekosystemie,  lecz  zmiany  postępujące  w  środowisku  są  nieodwracalne.  Mogą  natomiast
walczyć  z  szkodnictwem  łowieckim,  czyli  kłusownictwem  i  szkodnikami  łowieckimi
(psy, koty). W celu zwalczania kłusownictwa organizuje się okresowo przegląd łowisk, celem
jest  zebrania  sideł  z  miejsc  najbardziej  zagroŜonych.  Z  kłusownictwem  walczą  nie  tylko
myśliwi  ale  i  powołana  przez  PZŁ  StraŜ  Łowiecka.  StraŜ  kontroluje  równieŜ  prawidłowe
wykonywanie polowań, zwłaszcza indywidualnych.

Gospodarka Łowiecka opera się o rocznym planie łowieckim. Jego wykonanie jest

rozliczane. W przypadku niewykonania płaci się karę. Roczny plan łowiecki obejmuje:

–

informacje na temat zagospodarowania obwodu łowieckiego,
a)

liczba osób zatrudnionych w celu wykonywania zadań z zakresu gospodarki
łowieckiej,

urządzeń związanych z prowadzeniem gospodarki łowieckiej (paśniki, lizawki,
ambony, woliery, inne),

poletka łowieckie stanowiące Ŝer dla zwierzyny na pniu,

pasy zaporowe,

zagospodarowanie łąk śródleśnych i przyleśnych,

karma i sól,

powierzchnia zredukowana upraw rolnych uszkodzonych przez zwierzęta łowne,

–

informacje o przychodach ze sprzedaŜy tusz zwierzyny płowej, (wartość tusz: łosi, jeleni,
saren),

–

dane dotyczące zwierząt łownych,
a)

liczba zwierząt pozyskanych w drodze odstrzałów i odłowów w roku gospodarczym,

liczba ubytków powstałych w roku poprzedzającym rok sporządzenia planu,

liczba zasiedlonych zwierząt wg. stanu na 15.03.

liczebność zwierzyny wg. stanu na 15.03.

planowana liczebność zwierzyny przed okresem polowań,

liczba zwierząt zaplanowanych do pozyskania w roku gospodarczym (zwierzyna
gruba, zwierzyna drobna),

–

opinię wójta.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest pojemność łowiska i od czego zaleŜy?

W jaki sposób moŜemy zwiększyć pojemność łowiska?

Jak polepszamy warunki bytowania zwierzyny?

Co to jest lizawka?

Co to jest pas zaporowy?

Co to jest poletko łowieckie?

W jaki sposób określamy liczebność zwierzyny metodą tropień?

Jak liczymy zająca?

Jak określamy liczebność krzyŜówki?

10.

Jakie budujemy urządzenia do dokarmiania zwierzyny?

11.

Jakie budujemy urządzenia ułatwiające odstrzał zwierzyny?

12.

Na czym polega dokarmianie zwierzyny?

13.

Jak dokarmiamy zwierzynę płową?

14.

Na czym polega szkodnictwo łowieckie?

15.

Jak walczymy z szkodnikami leśnymi?

16.

Na czym polega sporządzanie planu łowieckiego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj działania mające na celu polepszenie warunków bytowania dzika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

poznać biologię dzika,

przeczytać treść działu – Hodowla zwierzyny łownej,

zaplanować budowę obiektów poprawiających warunki bytowania,

zastosować zabiegi agromelioracyjne polepszające warunki bytowania najlepiej pasujące
do tego gatunku,

zastosować odpowiednią technikę dokarmiania,

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dokonaj liczenia zwierzyny metodą tropień.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

ustalić oddział który będzie poddany liczeniu,

policzyć tropy wchodzące do oddziału,

policzyć tropy wychodzące z oddziału,

określić stan zwierzyny w danym rewirze,

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

klucz do rozpoznawania tropów,

−

poradnik dla ucznia,

−

papier, flamaster,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj działania mające na celu polepszenie warunków bytowania jelenia. Zwróć

uwagę na działania zapobiegające szkodom u uprawach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

poznać biologię jelenia,

przeczytać treść działu – Hodowla zwierzyny łownej,

zaplanować budowę obiektów poprawiających warunki bytowania,

zastosować zabiegi agromelioracyjne polepszające warunki bytowania najlepiej pasujące
do tego gatunku,

zastosować odpowiednią technikę dokarmiania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj działania mające na celu polepszenie warunków bytowania kuropatwy oraz

ochrony przed szkodnictwem łowieckim. Poznać metody poprawy warunków bytowania
zwierzyny. Zapoznać się z zagroŜeniami na jakie jest naraŜona kuropatwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

poznać biologię kuropatwy,

przeczytać treść działu – Hodowla zwierzyny łownej,

zaplanować budowę obiektów poprawiających warunki bytowania i ochrony,

zastosować zabiegi agromelioracyjne polepszające warunki bytowania najlepiej pasujące
do tego gatunku,

zastosować odpowiednią technikę dokarmiania,

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Wypełnij arkusz rocznego planu łowieckiego na podstawie danych dotyczących obwodu

łowieckiego, działalności koła i informacji zebranych podczas inwentaryzacji zwierzyny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wypełnić formularz zgodnie ze wskazówkami

zaprezentować wykonane zadanie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

arkusz rocznego planu łowieckiego,

−

dane dostarczone przez nauczyciela,

−

tekst prowadzący,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 6

Określ czynności, jakie naleŜy wykonać aby załoŜyć poletko łowieckie, a następnie jakie

czynności przeprowadzamy aby spełniło swoją funkcję.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać informacje zawarte w dziale – Hodowla zwierzyny łownej,

określić, czym jest poletko łowieckie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zaplanować płodozmian upraw,

wskazać czynności niezbędne do wykonania przy zakładaniu poletka łowieckiego,

przedstawić czynności jakim naleŜy poddać poletko aby spełniło swoją rolę po
osiągnięciu plonu.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

tekst prowadzący,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określać metody zagospodarowania poletek?

scharakteryzować rodzaje karmy?

wyjaśnić znaczenie pojęcia liściarka i lizawka?

wymienić urządzenia łowieckie do dokarmiania?

objaśniać znaczenie pasa zaporowego?

dobierać odpowiednie metody liczenia w stosunku do
inwentaryzowanej zwierzyny?

wyjaśnić, co to jest szkodnictwo łowieckie?

określać zasady sporządzania planu łowieckiego?

wskazywać zalety i wady liczenia zwierzyny metodą tropień?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Polowanie

4.3.1. Materiał nauczania

Obowiązujący w Polsce „Regulamin polowań” dopuszcza następujące sposoby polowania,

które są przedstawione poniŜej:

Polowanie indywidualne – wykonywane przez jednego myśliwego, działającego

niezaleŜnie od innych myśliwych znajdujących się w tym samym obwodzie łowieckim i bez
uŜycia naganki, mogącego korzystać z jednego pomocnika, jednak nie w charakterze
naganiacza;

Polowanie zbiorowe – organizowane na zasadzie pędzeń, w których naganka składająca

się z jednej lub więcej osób wypłasza zwierzynę na linię myśliwych, lub teŜ pędzeń na
ptactwo, w których myśliwi poruszają się równocześnie z naganką lub bez niej, równoległe do
siebie;

Polowanie z ptakiem łowczym – moŜe być indywidualne lub teŜ zbiorowe i którym

rządzą inne prawidłowości, bez potrzeby uwzględniania warunków bezpieczeństwa
uczestników, gdyŜ nie jest uŜywana broń palna.

Zasiadka – jest to polowanie polegające na zasadzaniu się, czyli czatowaniu na zwierzynę

w  wybranych  miejscach,  bądź  to  na  ziemi,  bądź  teŜ  na  specjalnie  zbudowanych
podwyŜszonych stanowiskach, zwanych ambonami. W ten sposób poluje się indywidualnie na
jelenie,  daniele,  sarny,  dziki,  wilki,  lisy  i  inne  drapieŜniki  oraz  ptactwo  wodno-błotne,
cietrzewie  i  słonki.  Ambony  do  zasiadki  na  grubą  zwierzynę  ustawia  się  głównie  na  granicy
pól, na brzegu zrębów i upraw leśnych, przy łąkach śródleśnych itp., czyli w miejscach, gdzie
moŜna  się  spodziewać  wychodzenia  zwierzyny  na  otwarte  powierzchnie.  Na  takie  czaty
zasiada  się  przewaŜnie  o  świcie  lub  o  zmierzchu,  albo  w  księŜycową  noc.  Wówczas  jednak
wolno  jest  polować  tylko  na  dziki  i  drapieŜniki.  Polowanie  z  ambony  ma  tę  zaletę,  Ŝe  nie
wprowadza  zbytniego  niepokoju  w  łowisku  i  zwierzyna  trudniej  zwietrzy  obecność
myśliwego, ten z kolei ma moŜliwość jej obserwacji i spokojnego strzału do wybranej sztuki;
w dodatku strzelanie z pewnej wysokości jest bezpieczniejsze niŜ z ziemi.

Czaty na dzikie kaczki i dzikie gęsi odbywają się zazwyczaj rano lub wieczór, na ciągach

oraz, na zlotach. Kaczki bardzo często dzień spędzają na zbiornikach wodnych, a dopiero
wieczorem odbywają przeloty na Ŝerowiska, by rano powrócić do dziennej ostoi. Gęsi z kolei
podczas dnia przebywają na Ŝerowiskach na otwartych polach, a na noc ciągną do zbiorników
wodnych. Po ustaleniu szlaku przelotów lub teŜ miejsca siadania, myśliwy wstawia się
w dobrze ukrytym miejscu i strzela do przelatujących ptaków.

Polując na słonki, czatuje się równieŜ na trasie ich wiosennych lotów godowych,

zwanych ciągami. Ciągi te odbywają się wieczorem i rankiem, przy czym wieczorem są one
intensywniejsze.

Typową zasiadką jest teŜ polowanie na cietrzewie na wiosennych tokach. W jakiś czas

przed ich rozpoczęciem stawia się na znanych juŜ z lat ubiegłych tokowiskach budki. Są one
zbudowane z gałęzi świerkowych, trzciny lub teŜ podobnego materiału i muszą w środku
pomieścić myśliwego siedzącego na małej ławeczce lub w wykopanym dołku. Świtem koguty
przylatują na tokowisko i odprawiają swój fascynujący ceremoniał tokowy.

Podchód. Jest to równieŜ typowe polowanie indywidualne, choć nieraz odbywa się

w dwójkę,  z  przewodnikiem  obeznanym  w  danym  terenie.  Polega  on  na  tym,  Ŝe  myśliwy
odnajduje  zwierzynę  i  podchodzi  do  niej  na  odległość  strzału.  Tym  sposobem  poluje  się
głównie  na  zwierzynę  grubą.  Taki  rodzaj  polowania  stawia  przed  myśliwym  szczególne
wymagania  w  zakresie  znajomości  Ŝycia  i  obyczajów  zwierzy,  umiejętności  poruszania  się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w terenie,  czytania  tropów  itd.,  a  równocześnie  dając  zwierzynie  równe  szanse.  Człowiek
znajduje  się  w  ustawicznej  walce  ze  zmysłami  zwierząt.  W  kaŜdej  chwili  moŜe  go  zdradzić
nieostroŜny  ruch,  trzask  gałązki  pod  butem,  powiew  wiatru  lub  inne,  czasami  zupełnie
niespodziewane przyczyny. Chodzić trzeba powoli i ostroŜnie, unikając gwałtownych ruchów.
Rzecz  w    tym,  by  myśliwy  wcześniej  dostrzegł  zwierzynę  niŜ  ona  jego.  Bardzo  waŜne
w czasie  podchodu  jest  pamiętanie  o  kierunku  wiatru.  „Dobry"  wiatr  to  taki,  który  wieje  od
strony  zwierzyny  w  kierunku  myśliwego;  „zły”,  gdy  dmucha  odwrotne.  Przy  złym  wietrze
podchód jest zupełnie bezcelowy.

Podjazd. Jelenie, daniele i sarny, a nieraz i lis, znacznie lepiej „dotrzymują”

przejeŜdŜający w pobliŜu pojazd konny niŜ pieszego człowieka. Właściwość tę wykorzystać
moŜna do zbliŜenia się do zwierzyny na odległość strzału. Podjazd odbywa się w ten sposób,
Ŝ

e myśliwy i towarzyszący mu woźnica objeŜdŜają powozem atrakcyjne miejsca w łowisku.

Gdy  zobaczą  zwierzynę,  woźnica  stara  się  podjechać  pod  nią  na  odległość  strzału,  po  czym
myśliwy,  bez  zatrzymania  wozu,  zeskakuje  z  niego  w  odpowiednio  osłoniętym  miejscu.
Zwierzyna skupia uwagę na odjeŜdŜającym pojeździe, co ułatwia myśliwemu przygotowanie
się  do  strzału.  Nie  wolno  mu  jednak  strzelać  zanim  pojazd  nie  zniknie  z  pola  widzenia
zwierzyny.  JeŜeli  bowiem  zwierzę  tylko  zaczyna  się  orientować,  Ŝe  ze  zbliŜającym  się
pojazdem  konnym  związane  jest  niebezpieczeństwo,  to  koniec  z  „dotrzymywaniem”.
Samochód  do  polowania  z  podjazdu  nie  powinien  być  uŜywany.  Jest  w  nim  coś  zupełnie
obcego i nienaturalnego, a względy techniczne pozwalają właściwie tylko na strzał z wnętrza
samochodu przez otwarte okno, a tego „Regulamin polowań” słusznie zabrania.

Polowanie na wab. Ten rodzaj polowania polega na przywabieniu zwierzyny na odległość

strzału.  Naśladując  odpowiednim  instrumentem  lub  teŜ  ustami  głosy  niektórych  zwierząt,
moŜna spowodować, Ŝe podąŜają one w kierunku myśliwego, sądząc, iŜ jest to rywal, osobnik
płci odmiennej tego samego gatunku lub teŜ potencjalna zdobycz. Polowanie na wab wymaga
duŜych  umiejętności  w  zakresie  samej  techniki  wabienia  oraz  znajomości  obyczajów
zwierzyny. Naśladując na kupnym instrumencie w rodzaju rury plastikowej, na odpowiedniej
długości kawałku pustej w środku tyki rośliny o nazwie Heracleum, na rogu, szkle od lampy
naftowej lub na specjalnie obciętej muszli morskiej ryk byka – moŜna go w czasie rykowiska
wywabić  z  gąszczu  na  otwartą  powierzchnię. Naśladować trzeba głos byka nieco młodszego
niŜ  ten,  który  się  odzywa,  co  sprowokuje  go  do  zbliŜenia  się  w  celu  przepędzenia
domniemanego intruza. Kozła w czasie rui moŜna przywabić przez naśladowanie głosu kozy,
czyli  tzw.  mikotanie.  Mikotać  moŜna  na  listku  bukowym  lub  podobnym,  na  źdźble  trawy
naciągniętym  między  palcami  lub  teŜ  na  specjalnym  instrumencie,  tzw.  wabiku.  I  tu  waŜna
jest sama technika wabienia. Wabić trzeba wydając kilka piśnięć w odstępach sekundowych.
Potem  wabienie  przerywa  się  na  kilkanaście  minut,  pilnie  wypatrując,  czy  rogacz  się  zbliŜa.
Najlepszym  okresem  do  polowania  na  wab  jest  druga  połowa  rui,  czyli  okres  pierwszej
połowy  sierpnia.  Najkorzystniejszą  porą  dnia  do  wabienia  są  godziny  popołudniowe.  Jest
zasadą,  Ŝe  w  upalne  dnie  ruja  jest  znacznie  Ŝywsza,  a  więc  i  kozły  reagują  chętniej  na  wab.
Naśladowaniem  kniazienia  zająca  moŜna  przywabić  lisa,  który  spodziewa  się  łatwego  Ŝeru.
SłuŜą  do  tego  wabiki  fabryczne.  Najprędzej  lis  daje  się  skusić  w  mroźne  i  śnieŜne  dnie
zimowe,  kiedy  mu  trudno  o  zdobycz.  Najlepszą  porą  dnia  do  wabienia  są  godziny
przedwieczorne, kiedy głodny lis jest juŜ na chodzie. Wab moŜna z ambon lub teŜ z ukryć na
ziemi. Naśladowany głos trwogi zająca powinien rozbrzmiewać z jednego miejsca nie więcej
niŜ  dwa  razy  w  odstępach  30  minut.  Zdarza  się,  Ŝe  lis  zbliŜa  się,  lecz  jest  poza  zasięgiem
skutecznego  strzału  śrut.  Wtedy  naśladowaniem  pisku  myszy moŜna go nieraz przywabić na
odpowiednią  odległość.  Na  wab  moŜna  takŜe  polować  na  cietrzewie,  naśladując  z  budki
czuszykanie koguta, jeśli grające na tokowisku kogutki znajdują się w zbyt duŜej odległości.
TakŜe  i  jarząbki  moŜna  przywabić,  naśladując  specjalną  świstawką  głos  samca  lub  samicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Słysząc  wabienie,  jarząbek  odpowiada  głosem,  po  czym  przylatuje  lub  teŜ  pieszo  przybiega,
by  nawiązać  kontakt  z  domniemanym  rywalem  lub  teŜ  partnerką.  RównieŜ  i  słonka  na
wiosennym  ciągu  zbacza  z  drogi  i  zbliŜa  się  do  miejsca,  z  którego  myśliwy  ją  wabi,
naśladując świstawką jej psykanie.

Polowanie spod psa. Na ptactwo łowne poluje się głównie indywidualnie lub w kilku

myśliwych przy pomocy psa – wyŜła. Gdy obiektem polowania są kuropatwy lub baŜanty na
otwartych  polach,  myśliwy  udaje  się  tam  w  celu  ich  poszukiwania.  WyŜeł  biegając  przed
swym panem okłada pole, a gdy zwietrzy zwierzynę, robi stójkę, oznajmiając tym miejsce jej
przebywania.  Myśliwy  podchodzi  wtedy  na  odległość  strzału,  a  na  jego  rozkaz  wyŜeł
wypłasza wystawianą zwierz; i po skutecznym strzale pies aportuje zdobycz. JeŜeli teren jest
bardziej  zakryty  lub  gdy  chodzi  o  polowanie  na  dzikie  kaczki  w  zatrzcinionych  zbiornikach
wodnych,  wyŜeł  nie  wystawia  zwierzyny,  lecz  ją  wypłasza  i  zmusza  do  poderwania  się  do
lotu.  Do  ptactwa  łownego  strzela  się  bowiem  wyłącznie  w  locie.  Po  strzałach  do  zadań  psa
naleŜy równieŜ poszukiwanie ewentualnych postrzałków.

Polowanie z norowcami. Norowcami są psy myśliwskie – jamniki lub teriery – które

wpuszcza się do nor lisów, borsuków i jenotów. Psy te atakują zwierzę w

norze i zmuszają je

do  wyskoczenia  na  powierzchnię.  Tam  czeka  jeden  lub  teŜ  kilku  myśliwych  z  gotowymi  do
strzału  strzelbami,  by  ubić  uciekającego  z  nory  drapieŜnika.  Poluje  się  z  jednym  lub  teŜ
z kilkoma  norowcami,  wpuszczając  je  jednak raczej pojedynczo do nory. Gdy układ nor jest
bardzo rozległy albo teŜ drapieŜnik mocno stawia i nie chce opuścić nory, wtedy w akcji mogą
być teŜ dwa psy jednocześnie. Polowanie to jest szczególnie wydajne w czasie cieczki lisów,
tj. w styczniu i lutym, kiedy zwierzęta te szczególnie często przebywają w norach.

Polowanie pędzeniami. Pędzenia mogą być polne – na zające, kuropatwy i baŜanty lub

leśne – na grubą zwierzynę, lisy i zające. Bierze w nich udział od kilku do dwudziestu kilku
myśliwych (w polowaniu na zające nie miej niŜ sześciu) oraz odpowiednia liczba naganiaczy.
Poluje  się  w  tzw.  miotach,  to  jest  na  powierzchniach  wielkości  od  kilkunastu  do
kilkudziesięciu hektarów. W pędzeniach na zające myśliwi tworzą na jednym z boków miotu
linię,  stając  jeden:  bok  drugiego  w  odległości  60–80  m.  Na  skrzydłach  pędzenia  moŜe
zajmować stanowiska najwyŜej dwóch myśliwych. W pędzeniach leśnych na zwierzynę grubą
objawiać myśliwymi moŜna równieŜ ściany boczne oraz tylną ścianę miotu. Myśliwi zajmują
stanowiska  wskazane  im  przez  osobę  rozprowadzającą i ustawiają się pod ścianą pędzonego
miotu.  Na  przeciwnej  od  linii  myśliwych  stronie  miotu  ustawia  się  nagankę,  która  na
umówiony sygnał rusza w kierunku tej linii. Gdy zbliŜy się ona na odległość 150 m (w lesie
100  m),  powinien  rozlegać  się  drugi  sygnał,  zakazujący strzelania w miot. Trzeci sygnał zaś
oznajmia  zakończenie  pędzenia  i  obowiązek  rozładowania  broni.  Dopiero  w  tym  momencie
myśliwi  mogą  opuścić  swe  stanowiska,  by  pozbierać  strzeloną  zwierzynę  i  udać  się  do
miejsca zbiórki. Psy biorące udział w polowaniu na zające mogą być spuszczone dopiero po
zakończeniu miotu, by wówczas zajęły się aportowaniem. W polowaniu na dziki psy małych
ras  mogą  wziąć  udział  w  pędzeniach  i  posłuŜyć  do  wyprowadzenia  zwierzyny  na  linię
myśliwych.

Na zwierzynę płową poluje się teŜ tzw. cichymi pędzeniami, polegającymi na tym, Ŝe do

obstawionego przez myśliwych na przesmykach miotu wchodzi jeden lub dwóch naganiaczy,
którzy bez hałasu starają się ruszyć zwierzynę. Ze względów bezpieczeństwa dozwolony jest
tu jednak tylko strzał poza miot.

Do polowań zbiorowych naleŜą teŜ pędzenia na ptactwo łowne, przy których grupa

myśliwych, wspomagana psami płochaczami, a ewentualnie jeszcze naganiaczami, porusza
się w równej linii po terenie polnym lub podmokłym i strzela do podrywających się baŜantów,
kuropatw lub kaczek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Polowanie z fladrami. Jest to pewna odmiana pędzeń, stosowana przy polowaniu na wilki

i ewentualnie lisy. Po otropieniu wilków na śniegu, otacza się miejsca ich zalegania sznurem,
na którym w bliskich odstępach przymocowane są czerwone chorągiewki długości ok. 40cm.
Fladry  zawiesza  się  na  niewielkiej  wysokości  na  krzewach  i  drzewach.  Myśliwych  cicho
ustawia  się  na  przesmykach,  zdejmując  fladry  w  pobliŜu  tych  stanowisk.  Teraz  2–3
naganiaczy wchodzi w miot i rusza wilki. Te, bojąc się powiewających czerwonych szmatek,
nie  przechodzą  przez  fladry  i  próbują  wyjść  z  opresji  w  miejscach  nieofladrowanych;  tam
pojawiają się w zasięgu strzału.

Polowanie z ptakami łowczymi. Sokolnictwo uprawiane jest przez bardzo nielicznych

tylko  myśliwych,  zgrupowanych  w  Sekcji  Sokolniczej  PZŁ.  Jest  to  bowiem  trudna  sztuka
polowania,  polegająca  na  układaniu  ptaka  drapieŜnego  tj.  oswojeniu  go  i  nauczeniu
współdziałania  z  człowiekiem,  przy  wykorzystaniu  jego  naturalnych  predyspozycji  do
ś

cigania i pochwycenia zwierząt – ofiar. W Polsce do celów sokolniczych uŜywany jest

prawie wyłącznie jastrząb. Poluje się z nim na zwierzynę drobną oraz na ptaki krukowate.
W polowaniu zazwyczaj uczestniczy jeszcze pies, który wyszukuje i wypłasza zwierzynę.

Do pozyskania zwierzyny myśliwy musi osiadać odpowiednią broń. Broń i amunicja

myśliwska powinna zabijać zwierze jak najszybciej bez zadawania jej zbędnych cierpień.
Dlatego teŜ, regulamin polowań mówi, jaką energię musi mieć pocisk wylatujący z lufy,
w zaleŜności od zwierzyny na jaką polujemy.

WyróŜniamy trzy rodzaje broni, kulową (rys. 24) (o lufach gwintowanych), śrutową

(rys. 25) (o lufach gładkich) i kombinowaną (połączenie dwóch poprzednich).

Broń śrutowa występuje w formie horyzontalnej (dubeltówka) lub o pionowym układzie

luf tzw. „bok”. Spotykany kaliber broni śrutowej to 12, 16, 20 (mówi o liczbie kul o średnicy
przewodu lufy jaką moŜna odlać z jednego angielskie funta czystego ołowiu). WyróŜniamy
dwie długości naboi do broni śrutowej, 70mm i 65mm.

Rodzaj pocisków śrutowych oznaczany jest numeracją od 0 do 8. Spotykane są niŜsze

i wyŜsze numery, śrut w tych pociskach jest odpowiednio mniejszy lub większy. np.

0 – średnica śrutu 4mm,
1 – średnica śrutu 3,75 mm,
2 – średnica śrutu 3,5 mm,
Występuje równieŜ pocisk kulowy zwany breneką stosowany do polowań na zwierzynę

grubą.

Broń kulowa poprzez gwintowaną lufę nadaje pociskowi lepszą celność. Kaliber mówi

o średnicy pocisku i wielkości łuski 7X65.

Broń kombinowana moŜe składać się z róŜnego rodzaju luf, ich ilość jest dowolna. Broń

z jedną lufą śrutową i jedną kulową nazywamy kniejówką. Jeśli są dwie śrutowe i jedna
kulową to nazywamy drylingiem.

Czyszczenie i konserwacja broni. Obydwa te zabiegi, tj. czyszczenie i konserwacja, mają

na  celu  zachowanie  sprawności  technicznej  broni  przez  moŜliwie  najdłuŜszy  czas.
Czyszczenie  ma  na  celu  usuwanie  z  broni  szkodliwych  substancji,  a  więc  wody  z  opadów,
wilgoci  z  zaparowań  oraz  kwasu  i  innych  nieczystości,  a  takŜe  pozostałości  po  spalaniu
prochu  i  zaołowienia  pozostawione  przez  śruty.  Konserwacja  natomiast  ma  na  celu  ochronę
broni  przed  nalotem  szkodliwych  substancji  oraz  dbałość  o  sprawność  funkcjonowania
wszystkich  jej  mechanizmów.  Przed  kaŜdym  polowaniem  naleŜy  oczyścić  broń  ze  smarów
a po polowaniu z prochu i ołowiu. Stosujemy do tego tzw. wyciora określonej średnicy.

Optyka myśliwska jest pomocna w dostrzeganiu a następnie rozpoznawaniu cech

u zwierzyny. Wśród optyki wyróŜniamy lornetki i lunety. Lunety są montowane na broni
i słuŜą do celowania, moŜna wśród nich wyróŜnić lunety z podświetlanym krzyŜem
ułatwiającym celowanie. Oznaczenia optyki są dwuczłonowe np. 10x50, mówi to Ŝe obraz jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10 razy przybliŜony, 50 oznacza średnice szkła przedniego, jest to tzw. światło. Druga wartość
jest bardzo istotna przy małym świetle zwłaszcza rano, wieczorem lub przy pełni.

Rys. 24. Sztucer (Broń kulowa) [7, s. 19] Rys. 25. Dubeltówka (Broń śrutowa) [7, s. 19]

a-muszka, b- wylot lufy, c-bączek, d-lufa, e- łoŜe,
f- szczerbinka, g- zamek, h- luneta, i-magazynek,
j- spust z przyśpiesznikiem, k- kabłąk, l-
bezpiecznik, m-szyjka, n- kolba, o-stopka,

a-muszka, b- wylot lufy, c-bączek, d-lufa,
e- czółenko, f- oś, g- hak, h- wyrzutnik, j- klucz,
k- szyjka, l-osada, m-policzek, n- bezpiecznik,

Psy w łowiectwie odgrywają bardzo waŜną rolę. Szanujący się myśliwy posiada psa,

który  jest  towarzyszem  polowań  ale  i  pomocnikiem.  Do  jego  zadań  naleŜy:  tropienie
zwierzyny,  wypłaszanie,  poszukiwanie  ostrzałka  i  aportowanie.  Przez  długi  okres  polowań
powstało  wiele  ras  o  swoistym  charakterze  i  uŜyteczności.  Ze  względu  na  walory  uŜytkowe
rasy psów myśliwskich podzielono na następujące grupy:

−

Tropowce – są to psy o szczególnie czułym węchu, których zadaniem jest doprowadzanie
myśliwego do postrzelonej zwierzyny, która zdołała ujść po strzale, ale jest ranna. Psy te
odróŜniają trop zdrowej zwierzyny od tropu zwierzyny postrzelonej, i szczekaniem głoszą
miejsce, w którym zwierzyna ta padła lub zaległa ranna. Do tej grupy psów moŜna
zaliczyć między innymi Posokowca bawarskiego i hanowerskiego.

−

Legawce – są to psy, które naleŜą do grupy psów wszechstronnych, tzn aportują strzeloną
zwierzynę, pracują w lesie, w polu i w wodzie, są teŜ posokowcami czy tropowcami. Do
tej grupy naleŜą wyŜły, setery

−

Płochacze – to psy których zadaniem jest ruszenie zwierzyny z jej ostoi – np. Spaniel

−

Gończe – sa to psy, których zadaniem jest pogoń za zdrową zwierzyną i głoszenie
(szczekaniem) jej obecności, przykładem rasy moŜe być Gończy polski.

−

Norowce – są to psy układane do polowań w norach – szczególnie dotyczy to polowań na
lisy i borsuki. Do tej grupy naleŜą Jamniki i Foksteriery

−

Dzikarze – jest to odmiana gończych, których zadaniem jest prowadzenie i oszczek
dzików w kierunku lini myśliwych naleŜą tu jagdteriery, foksteriery i mieszańce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Kiedy nie polujemy?

Co to jest mikotanie?

Jakie wyróŜniamy polowania indywidualne?

Na czym polega polowanie zbiorowe?

Jak odbywa się polowanie z zasiadki?

Dlaczego w polowaniu z podchodu bardzo waŜny jest wiatr?

Na jakie zwierzęta moŜemy polować z psem?

W jakich polowaniach wykorzystuje się psa?

Na jakie zwierzęta moŜna polować z fladrami?

10.

Czym róŜni się broń gładkolufowa o gwintowanej?

11.

Co oznacza kaliber 12 w broni śrutowej?

12.

Co to jest broń kombinowana?

13.

Co to jest Bok?

14.

Co to jest breneka?

15.

Kiedy czyścimy broń?

16.

Co to jest wycior?

17.

Jaką funkcję w polowaniach pełnią psy?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Omów budowę sztucera.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie rozdział – Polowanie,

scharakteryzować właściwości i zastosowanie tej broni,

wskazać na planszy lub modelu poszczególne elementy sztucera.

scharakteryzować optykę myśliwską.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

broń lub plansza z szkicem sztucera.

Ćwiczenie 2

Omów budowę dubeltówki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie rozdział – Polowanie,

wskazać na planszy lub modelu poszczególne elementy

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

broń lub plansza z szkicem dubeltówki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj technikę polowania na wabia. W stosunku do jakich gatunków moŜemy ją

zastosować?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie rozdział – Polowanie,

określ zasady polowania na wabia,

ustalić gatunki, na które moŜemy polować tą techniką,

ustalić, kogo naśladujemy wabiąc zwierzynę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

modele wabików,

−

odgłosy naśladowanych zwierząt,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Scharakteryzuj technikę polowania zbiorowego. W stosunku do jakich gatunków moŜemy

ją zastosować?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie rozdział – Polowanie,

określ zasady polowania zbiorowego,

ustalić gatunki, na które moŜemy polować tą techniką,

ustalić, jakie zwyczaje obowiązują podczas tego polowania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

film dydaktyczny przedstawiający Polowanie Hubertowskie,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Określ funkcję, jaką mogą pełnić podczas polowania psy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie rozdział Polowanie,

wyróŜnić rodzaje psów uŜytkowych,

określić, do jakich zadań najbardziej się nadają poszczególne rasy,

określić, jakie polowania mogą odbywać się przy ich udziale.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

film z elementami uŜytkowania psa,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 6

Określ, jakie rodzaje polowań organizuje się w warunkach księŜyca i małym

zachmurzeniu. Jakie są metody polowania na lisa?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie rozdział materiał nauczania Polowania,

ustalić, jakie warunki panują przy pełni księŜyca i małym zachmurzeniu,

ustalić, na jakie polowanie umoŜliwiają warunki pogodowe,

ustalić, w jaki sposób moŜna polować na lisa.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

Regulamin wykonywania polowań,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia naganka, miot, wiatr ?

rozróŜnić elementy broni śrutowej?

rozróŜnić elementy broni gwintowanej?

określić znaczenie psów łowieckich w polowaniach?

wyjaśnić, na czym polega polowanie z fladrami?

określić, na czym polega polowanie na wabia?

stopniować ze względu na wielkość śrutu rodzaje nabojów śrutowych?

wytłumaczyć w jaki sposób ustalamy kaliber broni śrutowej?

nazwać wszystkie elementy broni śrutowej?

10)

nazwać wszystkie elementy broni gwintowanej?

11)

wyjaśnić, na czym polega polowanie z podchodu?

12)

określić, na czym polega polowanie z norowcami?

13)

wymienić, na jakie gatunki zwierzyny polujemy z zasiadki?

14)

określić, kiedy mamy zakaz strzału w miot?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Prawo łowieckie

4.4.1. Materiał nauczania

W Europie zarejestrowanych jest ponad 7mln. myśliwych, z czego w Polsce około 101tys.

Tabela 1. Liczba myśliwych w Polsce

Państwo pow. 1000

liczba
myśliwych

ludność
w mln

%
myśliwych

Ludność
na/km

Myśliwi /
ludność

Polska

313

101.000

0,3

123

1:380

W Polsce myśliwi są zrzeszeni w Polskim Związku Łowieckim, którego Zarząd Główny

mieści  się  w  Warszawie,  a  okręgowe  w  miastach  wojewódzkich.  PZŁ  posiada  swój  statut
którego  przestrzeganie  jest  wymagane od jego członków. Członkowie PZŁ mogą naleŜeć do
kół  łowieckich  lub  teŜ  być  członkami  nie  zrzeszonymi  w  kole.  Statutowym  obowiązkiem
kaŜdego członka zrzeszenia jest:
1)

dbać o dobre imię łowiectwa polskiego i Zrzeszenia;

przestrzegać Prawa łowieckiego, Statutu, uchwał władz i organów Zrzeszenia oraz zasad
etyki i tradycji łowieckiej;

sumiennie wykonywać zadania Zrzeszenia;

ochraniać mienie Zrzeszenia i zwalczać marnotrawienie tego mienia;

terminowo uiszczać składki członkowskie i inne opłaty uchwalone przez uprawnione do
tego władze lub organy Zrzeszenia;

brać czynny udział w zwalczaniu kłusownictwa i szkodnictwa łowieckiego;

doskonalić umiejętności strzeleckie;

podnosić wiedzę łowiecką.
(Statut PZŁ str.10)

Polowaniem rządzą “Zasady wykonywania polowania”, jest to regulamin zawierający

wytyczne odbywania polowań indywidualnych i zbiorowych. Został on stworzony
z uwzględnieniem zagroŜeń wynikających z uŜycia broni palnej. NajwaŜniejszą zasadą uŜycia
broni jest strzał do rozpoznanego celu. Ten element moŜe wspomagać optyka ale nie
noktowizyjna.

Polowania indywidualne, polegają na tym, Ŝe myśliwy poluje sam, bez pomocy innych

osób,  ale  często  z  pomocą  psa  myśliwskiego.  Polowania  indywidualne  odbywają  się  na
podstawie imiennego zezwolenia zwanego popularnie odstrzałem. KaŜde zezwolenie ma swój
numer  i  zawiera  wyszczególnienie  gatunków,  płci  i  wieku  zwierzyny,  jaką  myśliwy  na  jego
podstawie  ma  prawo  pozyskać.  Na  dokumencie  znajduje  się  takŜe  data,  po  której  traci  on
waŜność. Odstrzał wydaje łowczy koła łowieckiego, a myśliwy po jego wykorzystaniu lub po
upływie  daty  waŜności  zwraca  go  z  odpowiednią  adnotacją.  Prócz  tego,  istnieje  obowiązek
zgłoszenia  osobiście  faktu  wykonywania  polowania  na  danym  terenie,  we  wcześniej
ustalonym  miejscu – najczęściej u łowczego koła, co gwarantuje bezpieczeństwo polującego
i nie  przeszkadzanie  sobie  wzajemnie  myśliwych  w  danym  rewirze.  Strzał  w  rewirze,
w którym nie ma nikogo zapisanego oznacza kłusownictwo.

Zadania Państwowej StraŜy Łowieckiej:

prowadzenia na terenach obwodów łowieckich działań mających na celu ochronę
zwierzyny oraz mienia dzierŜawców i zarządców, zwalczanie przestępstw i wykroczeń

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w zakresie szkodnictwa łowieckiego popełnianych w obwodach łowieckich polnych
i leśnych, na zasadach określonych w kodeksie postępowania karnego i kodeksie
postępowania w sprawach o wykroczenia,

legitymowanie osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia w celu
ustalenia ich toŜsamości,

nakładanie i ściąganie grzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenia popełniane
na terenach obwodów łowieckich w zakresie szkodnictwa łowieckiego,

dokonywanie w obwodach łowieckich oraz w ich bezpośrednim sąsiedztwie kontroli
ś

rodków transportu w celu sprawdzenia ich ładunku i przeglądania zawartości bagaŜy

w razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia
na zasadach określonych w kodeksie postępowania karnego i kodeksie postępowania
w sprawach o wykroczenia,

podejmowanie działań mających na celu ujęcie sprawcy przestępstwa lub wykroczenia na
gorącym uczynku lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa
i doprowadzenie do jednostek Policji,

odbieranie za pokwitowaniem przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub
wykroczenia oraz narzędzi i środków słuŜących do ich popełnienia,

prowadzenie dochodzeń oraz wnoszenie i popieranie aktu oskarŜenia w postępowaniu
uproszczonym, jeŜeli przedmiotem przestępstwa jest zwierzyna, w trybie i na zasadach
określonych w kodeksie postępowania karnego,

prowadzenie  postępowań  w  sprawach  o  wykroczenia  oraz  udział  w  rozprawach
w charakterze  oskarŜyciela  publicznego  przed  sądami  oraz  przygotowanie  wniosków
zaskarŜenia  od  rozstrzygnięć  tych  sądów  do  sądów  wyŜszej  instancji  w  sprawach
zwalczania wykroczeń w zakresie szkodnictwa łowieckiego,

dokonywanie kontroli podmiotów prowadzących skup i przerób dziczyzny w zakresie
sprawdzania źródeł jej pochodzenia,

10)

wykonywania  na  terenach  obwodów  łowieckich  zadań  określonych  odrębnymi
przepisami  (stosownie  do  art.  39  ust.  8  ustawy  prawo  łowieckie)  odnoszących  się  do:
StraŜy  Ochrony  Przyrody  w  zakresie  przestrzegania  przepisów  o  ochronie  przyrody;
Państwowe  StraŜy  Rybackiej  w  zakresie  kontroli  legalności  dokonywania  połowu;
StraŜników leśnych w zakresie zwalczania szkodnictwa leśnego.
W  gospodarce  łowieckiej  duŜym  problemem  są  szkody  łowieckie.  Zgodnie

z obowiązującymi  przepisami  zarządca  obwodu  łowieckiego  musi  wypłacić  odszkodowanie
za  zniszczoną  uprawę  rolną.  Do  szacowania  szkód  powołana  jest  komisja  badająca  procent
powierzchni  uszkodzonej  uprawy.  Szacuje  się  równieŜ  przewidywalny  plon  z  ha.  Jest  to
podstawa do ustalenia odszkodowania dla właściciela uprawy. Z czynności tych sporządza się
protokoły: oględzin wstępnych i szacowania ostatecznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA

z dnia 15 lipca 2002 r.

w sprawie sposobu postępowania przy szacowaniu szkód oraz wypłat odszkodowań za

szkody w uprawach i płodach rolnych.

[Dz.U.02.126.1081 z dnia 9 sierpnia 2002 r.]

Na podstawie art. 49 ustawy z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie (Dz. U. z 2002 r.

Nr 42, poz. 372 i Nr 113, poz. 984) zarządza się, co następuje:

§ 1. 1. DzierŜawca lub zarządca obwodu łowieckiego informuje właściwy miejscowo zarząd
gminy o osobach uprawnionych do przyjmowania zgłoszeń szkód wyrządzonych przez dziki,
łosie, jelenie, daniele i sarny w uprawach i płodach rolnych.
2. Właściciel lub posiadacz gruntu, na którym wystąpiła szkoda, zwany dalej "poszkodowanym",
zgłasza  szkodę  w  formie  pisemnej  osobie,  o  której  mowa  w  ust.  1,  w  terminie  7  dni  od dnia jej
powstania.
3. DzierŜawca  lub  zarządca  obwodu  łowieckiego  jest  obowiązany  do  prowadzenia  ewidencji
zgłoszeń, o których mowa w ust. 2.

§ 2. 1. Wstępnego szacowania, zwanego dalej "oględzinami", i ostatecznego szacowania szkód
dokonują upowaŜnieni przedstawiciele dzierŜawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego, zwani dalej
"szacującymi", przy udziale poszkodowanego lub jego pełnomocnika oraz na Ŝądanie jednej ze
stron przedstawiciela właściwej terytorialnie izby rolniczej.
2. Pełnomocnikowi, o którym mowa w ust. 1, pełnomocnictwa udziela się na piśmie.
3. DzierŜawca  lub  zarządca  obwodu  łowieckiego  zawiadamia  poszkodowanego  o  terminie
oględzin lub ostatecznego szacowania szkody.
4. Nieobecność  zawiadomionego  poszkodowanego  nie  wstrzymuje  dokonania  oględzin  lub
ostatecznego szacowania szkody.
5. Z oględzin oraz ostatecznego szacowania szkody szacujący sporządza protokół, który podpisuje
szacujący,  poszkodowany  lub  jego  pełnomocnik oraz przedstawiciel właściwej terytorialnie izby
rolniczej, jeŜeli uczestniczył w oględzinach lub ostatecznym szacowaniu szkody.
6. W przypadku gdy poszkodowany jest nieobecny lub odmawia podpisania protokółu, szacujący
zamieszcza o tym informację w protokóle, z podaniem przyczyny braku podpisu.
7. Poszkodowany moŜe wnieść zastrzeŜenia do protokołu.
8. Wzór protokółu, o którym mowa w ust. 5, stanowi załącznik do rozporządzenia.

§ 3. 1. Ostateczne szacowanie i ustalenie szkody w uprawach i płodach rolnych poprzedza się
dokonaniem oględzin.
2. Oględzin, o których mowa w ust. 1, dokonuje się w terminie 7 dni od dnia zgłoszenia szkody.
3. Podczas oględzin ustala się:
  1)  gatunek zwierzyny, która spowodowała szkodę,
  2)  rodzaj i jakość uprawy,
  3)  obszar całej uprawy,
  4)  przybliŜony obszar uprawy, która została uszkodzona.

§ 4. 1. Ostatecznemu szacowaniu podlegają straty ilościowe i jakościowe powstałe w wyniku
uszkodzenia, zniszczenia uprawy lub płodów rolnych.
2. Ostatecznego szacowania oraz określenia wysokości odszkodowania dokonuje się najpóźniej na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dzień przed sprzętem uszkodzonej lub zniszczonej uprawy lub płodu rolnego.
3. O  terminie planowanego sprzętu uszkodzonych upraw lub płodów rolnych poszkodowany jest
obowiązany powiadomić szacującego, w sposób określony w § 1 w ust. 2, w terminie 7 dni przed
zamierzonym sprzętem.
4. Podczas ostatecznego szacowania ustala się:
  1)  gatunek zwierzyny, która spowodowała szkodę,
  2)  rodzaj uprawy,
  3)  obszar całej uprawy,
  4)  obszar uprawy, który uległ uszkodzeniu,
  5)  procent zniszczenia uszkodzonej uprawy,
  6)  wysokość odszkodowania.
5. Obliczenia rozmiaru szkody dokonuje się poprzez pomnoŜenie wielkości uszkodzonego obszaru
uprawy i procentu jej zniszczenia (powierzchnia zredukowana) oraz ustalonego plonu.
6. Wysokość  odszkodowania  oblicza  się,  mnoŜąc  rozmiar  szkody  przez  cenę  skupu  danego
artykułu  rolnego,  a  w  przypadku  gdy  nie  jest  prowadzony  skup  –  cenę  rynkową,  obowiązującą
w okresie  szacowania  i  rejonie  występowania  szkody,  pomniejszoną  o  nieponiesione  koszty
zbioru, transportu i przechowywania, z zastrzeŜeniem ust. 7.
7. Wysokość odszkodowania za szkody wyrządzone przez dziki na łąkach i pastwiskach ustala się
na  podstawie  ostatecznego  szacowania,  uwzględniając  wartość  utraconego  plonu  (masy  zielonej
lub siana) w danym sezonie wegetacyjnym oraz koszty doprowadzenia uszkodzonej powierzchni
do  stanu  pierwotnego; koszty te wylicza się na podstawie aktualnych cen prac agrotechnicznych
oraz wartości rynkowej niezbędnych do wysiania nasion.
8. JeŜeli  szkoda  powstała  i  została  zgłoszona  bezpośrednio  przed  sprzętem  lub  w  jego  trakcie,
dokonuje się jedynie ostatecznego szacowania.
9. Nieuprzątnięcie  płodów  z  uszkodzonej  uprawy  po  dokonaniu  ostatecznego  szacowania
wyklucza moŜliwość ponownego szacowania, w przypadku dalszego zwiększenia się szkody.

§ 5. Przy  ostatecznym  szacowaniu  szkód  wyrządzanych  w  uprawach  rolnych  wymagających
zaorania odszkodowanie ustala się, jeŜeli szkoda powstała:
  1)  w okresie do dnia 15 kwietnia – w wysokości 25%,
  2)  w okresie od dnia 16 kwietnia do dnia 20 maja – w wysokości 40%,
  3)  w okresie od dnia 21 maja do dnia 10 czerwca – w wysokości 60%,
  4)  w okresie od dnia 11 czerwca – w wysokości 85%
kwoty obliczonej w sposób określony w § 4 ust. 6.

§ 6. Wypłaty  odszkodowań  dokonują  dzierŜawcy  lub  zarządcy  obwodów  łowieckich  w  terminie
trzydziestu dni od dnia sporządzenia protokółu ostatecznego szacowania szkody.

§ 7. Traci moc rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
z dnia 22 maja 1997 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad i trybu szacowania szkód oraz
wypłaty odszkodowań za szkody w uprawach i płodach rolnych (Dz. U. Nr 57, poz. 359).

§ 8. Rozporządzenie wchodzi w Ŝycie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZAŁĄCZNIK

WZÓR

Protokół nr ...

oględzin lub ostatecznego szacowania szkody w uprawach i płodach rolnych

Województwo ..............................
Powiat ...........................
Obwód łowiecki nr ........ – dzier

awca/zarz

dca*:

Gmina .................... Wie

/Miasto* ......................

Poszkodowany (imi

i nazwisko, miejsce zamieszkania) .........

...................................
Data zgłoszenia szkody ............

I. Ogl

dziny uszkodzonej uprawy

Dnia ........ upowa

niony przedstawiciel dzier

awcy/zarz

dcy*:

....................., w obecno

ci poszkodowanego/pełnomocnika

poszkodowanego*
- Pana(i) ....................................................
przeprowadził ogl

dziny uszkodzonej uprawy i stwierdza, co

nast

puje:

1. Szkoda wyrz

dzona została przez (gatunek zwierzyny) .......

2. Rodzaj i jako

ść

uprawy ....................................

3. Obszar całej uprawy (ha) ..................................
4. Przybli

ony obszar uprawy uszkodzonej przez zwierzyn

(ha)

.................................
5. Uwagi sporz

dzaj

cego protokół (opis stanu uprawy) ........

..............................................................
..............................................................
..............................................................
6. Na

Ŝą

danie dzier

awcy/zarz

dcy/poszkodowanego* w ogl

dzinach

wzi

ł udział przedstawiciel Izby Rolniczej w ..............

...................... Pan(i) .............................

................. ........................ ................
(podpis (podpis przedstawiciela (podpis
poszkodowanego) Izby Rolniczej) sporz

dzaj

cego

protokół)

II. Ostateczne szacowanie szkody
Dnia ......... upowa

niony przedstawiciel dzier

awcy/zarz

dcy*

....................., w obecno

ci poszkodowanego/pełnomocnika

poszkodowanego*
- Pana(i) ....................................................
dokonał ostatecznego szacunku szkody na gruncie poszkodowanego
i ustalił, co nast

puje:

1. Data zgłoszenia terminu zbioru plonu ......................
na dzie

..................................................

2. Szkoda wyrz

dzona została przez (gatunek zwierzyny) .......

3. Rodzaj uprawy .............................................
4. Obszar całej uprawy (ha) ..................................
5. Obszar uprawy, który uległ uszkodzeniu (ha) ...............
6. Procent zniszczenia uprawy uszkodzonej (%) ................
7. Powierzchnia zredukowana (poz. 5 x 6) (ha) ................
8. Przewidywany plon (q) z 1 ha ..............................
9. Cena rynkowa/skupu* za 1 q plonu ..........................
10. Uwagi sporz

dzaj

cego protokół ...........................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Kwota odszkodowania do wypłaty (poz. 7 x 8 x 9) ..........
12. Zgadzam si

z powy

szymi ustaleniami/nie zgadzam si

powy

szymi ustaleniami w zakresie*

...............................................................

................. ................ ........................
(podpis (przedstawiciel (podpis sporz

dzaj

cego

poszkodowanego) Izby Rolniczej) protokół i wyliczaj

cego

wysoko

ść

odszkodowania

13. Na

Ŝą

danie dzier

awcy/zarz

dcy/poszkodowanego* w szacowaniu

szkody oraz ustalaniu wysoko

ci odszkodowania wzi

ł udział

przedstawiciel Izby Rolniczej w ................... Pan(i)
.............................

III. Wypłata odszkodowania
Odszkodowanie w kwocie ...........
(słownie złotych: ...........................................)
otrzymałem dnia ..................

............................ ..............................
(podpis poszkodowanego) (podpis dokonuj

cego wypłaty)

________________________
* Niepotrzebne skre

Minister Środowiska

Etyka i polskie tradycje łowieckie
W łowiectwie posługujemy się specjalnym językiem łowieckim. Język ten zwany gwarą

łowiecką,  jest  jedynym  w  swoim  rodzaju  sposobem  komunikacji  i  plastycznego  opisu
zwierząt  i  sytuacji  związanych  z  polowaniem,  a  bogactwo  jego  określeń,  dowodzi  fantazji  i
wyobraźni  jego  twórców,  czyli  myśliwych.  Język  ten  jest  trwałym  i  nierozerwalnym
składnikiem  polskiej  kultury  łowieckiej,  pełen  prasłowiańskich  słów  jest  typowym  językiem
ś

rodowiskowym. UŜywanie gwary łowieckiej jest więc podstawowym elementem kultury

łowieckiej, naleŜy do obowiązków kaŜdego myśliwego. Oto kilka przykładów łowieckiej
gwary:

−

Ambona – czatownia myśliwska na słupach lub drzewie,

−

Badyle – nogi jelenia,

−

Basior – dojrzały rosły samiec wilka,

−

Biała stopa – teren okryty śniegiem, ułatwiający tropienie,

−

Biegi – nogi dzika,

−

Chyb – pas długiej szczeciny na grzbiecie dzika,

−

Cieki – nogi kuraków,

−

Farba – krew zwierzyny,

−

Grandle – szczątkowe kły w górnej szczęce jelenia – trofeum myśliwskie,

−

Huczka – okres godowy u dzików,

−

Karawan – na polowaniu zbiorowym, pojazd słuŜący do transportu ubitej zwierzyny,

−

Kniazienie – odgłos wydawany przez przestraszonego zająca,

−

Komora – klatka piersiowa zwierzyny grubej, Kufa – pysk wyŜła,

−

Locha – samica dzika,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Lustro lub talerz – biała plama na zadzie zwierzyny płowej,

−

Miękkie – Ŝołądek i wnętrzności zwierzyny grubej,

−

Myłkus – samiec sarny – rogacz, lub jeleń byk o poroŜu wyraźnie zniekształconym
w wyniku choroby czy uszkodzenia ciała,

−

Nemrod – Ŝartobliwe określenie myśliwego,

−

Pokot – ogół zwierzyny ubitej na polowaniu, którą układa się wedle ustalonych zasad
łowieckich,

−

Ponowa – świeŜy śnieg,

−

Przelatek – dzik zrodzony w poprzednim roku,

−

Siuta – samica sarny inaczej koza,

−

Stawka – noga lisa lub borsuka,

−

StrzyŜe – wąsy zająca,

−

Suknia – sierść zwierzyny,

−

cinka – obcięta kulą sierść zwierzęcia,

−

wiece – oczy zwierzyny płowej i dzika,

−

Warchlak – młody dzik w pierwszym roku Ŝycia,

−

Wiatr – węch zwierzyny i psa myśliwskiego,

−

Złom  –  ułamana  (nigdy  odcięta)  gałązka  drzewa  lub  krzewu  występującego  w  łowisku,
umoczona  w  farbie  ubitej  zwierzyny,   a  wręczona  myśliwemu,  który  strzelił  sztukę
zwierzyny  grubej.  Cześć  złomu  jako  ostatni  kęs  wkładana  jest  do  pyska  martwego
zwierza,
Posługiwanie  się  bronią  myśliwską,  którego  konsekwencją  jest  zabijanie  zwierząt,  jest

z punktu  widzenia  moralności,  zadaniem  bardzo  odpowiedzialnym.  Dlatego,  pomimo
w 100 %  udowodnionej  konieczności  prowadzenia  przez  człowieka  gospodarki  łowieckiej,
której  odstrzał  jest  naturalnym  elementem,  naleŜy  stwierdzić,  iŜ  zwierzynie  ze  strony
myśliwego naleŜy się pełen szacunek, troska i ochrona. Dlatego, w przeciągu wieków, polskie
łowiectwo  wykształciło  szereg  postaw  i  zachowań,  które  z  czasem  stały  się  prawem
łowieckim,  a niektóre     pozostały  zwyczajami  i  obyczajami  myśliwskimi.  Dotyczy  to  dla
przykładu  takich  spraw  jak:  uwzględnianie  panujących  warunków  atmosferycznych
i zaniechania  polowania  gdy  powodują  one  utrudnienia  w  poruszaniu  się  zwierzyny  czy
uniemoŜliwiają  ucieczkę,  celnym,  pewnym  strzelaniu  i  doskonaleniu  na  strzelnicy  swoich
umiejętności  strzeleckich,  po  to  by  nie  kaleczyć  i  nie  przysparzać  cierpień  zwierzynie,
w przypadku poranienia zwierzyny, zawsze długotrwałe prowadzenie poszukiwań przy uŜyciu
szkolonych w tym celu psów, tak by nie dopuścić do  męczarni rannego zwierzęcia, strzelanie
wyłącznie  na  takie  dystanse,  aby  zapewnić  pewność  i  bezpieczeństwo  strzału,  bezwzględne
przestrzeganie  okresów  ochronnych  dla  zwierzyny,  ochrona  matek  prowadzących,  gniazd,
legowisk i ostoi itd. itp.

Myśliwi, okazują szacunek pokonanej zwierzynie, układając po zakończeniu polowania

tzw.  pokot  (rys.  26).  Jest  to  plac  pozbawiony  gałęzi,  na  którym  według  ściśle  określonej
hierarchi,  układa  się  w  ściśle  określony  sposób  strzeloną  na  polowaniu  zwierzynę.  Myśliwi
w czasie  pokotu,  mają  odkryte  głowy.  Nie  wolno  przekraczać  leŜącej  na  pokocie  zwierzyny.
Trębacz  myśliwski,  gra  sygnały  łowieckie,  oznaczające  śmierć  poszczególnych  gatunków
zwierząt.  Sygnały  myśliwskie  grane  przez  sygnalistów,  stanowią  kolejny  piękny  element
tradycji łowieckiej. Oprócz sygnałów pokotu, istnieje cała gama sygnałów uroczystych, takich
jak powitane, apel na łowy, darz bór, król polowania, koniec polowania czy poŜegnanie, oraz
sygnały porządkowe, które pozwalają myśliwym zorientować się jaka jest obecnie sytuacja na
polowaniu: naganka naprzód, zakaz strzału w miot, rozładuj broń, posiłek.

Oprócz sygnałów myśliwskich istnieje takŜe muzyka myśliwska, obejmująca tzw. mszę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

hubertowską i marsze myśliwskie. Tradycyjny jest równieŜ strój myśliwego, koniecznie
utrzymany w kolorach zieleni i brązu, z kapeluszem myśliwskim.

Do tradycji myśliwskich naleŜy takŜe kult Św. Huberta – patrona myśliwych, i organizowanie

w dniu jego imienin, uroczystych polowań zbiorowych, zakończonych wspólną – myśliwych
i ich rodzin biesiadą. Tradycyjne jest równieŜ polowanie wigilijne i noworoczne.

Oprócz stosunku do samej zwierzyny, łowiectwo i polskie obyczaje myśliwskie, uczą

takŜe  pomocy  i  kulturalnych  zachowań  w  stosunku  do  innych  myśliwych,  pomocników,
naganiaczy.  Objawia  się  to  min.  poprzez  losowanie  stanowisk  podczas  polowania
zbiorowego,  tak  aby  nikt  nie  był  wyróŜniony,  specjalne  prawa  jakimi  obdarza  się  gościnnie
polującego  myśliwego,  wzajemną  pomoc  i  szacunek  względem  siebie,  otoczenie  opieką
starszych  myśliwych,  zapewnienie  im  transportu  podczas  długich  i  męczących  wędrówek  ze
stanowiska  na  stanowisko,  wspólną  pracę  na  rzecz  łowiectwa  i  zwierzyny.  Wreszcie
pozdrowienie myśliwskie darz bór, które oznacza Ŝyczenie, aby innym bór darzył tym czego
pragną.

Rys. 26. Przykład uroczystego pokotu [7, s. 91]

Trofea łowieckie, trudno jest sprecyzować jednoznaczną i pełną definicję trofeum

łowieckiego, ale najogólniej moŜna przyjąć, Ŝe jest to część ciała ubitego zwierza, zachowana
po jej spreparowaniu przez myśliwego jako pamiątka sukcesu myśliwskiego.

Sposób preparowania trofeum i dbałość o nie jest dowodem kultury myśliwego – zdobywcy

i dziś w duŜym stopniu świadczy równieŜ o jego etycznym stosunku do zwierzyny i przyrody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Trofeami od zwierzyny występującej w naszym kraju są poroŜa łosi, jeleni, danieli i saren,

rogi  Ŝubrów,  muflonów  i  kozic.  PoroŜem  w  języku  łowieckim  nazywamy  rogi  samców  –
pełnoroŜców,  rogi  zaś  mają  samce  i  samice  pustoroŜce.  Trofeum  dzika  jest  oręŜ  tzn.  kły;
dolne  –  długie,  łukowato  wygięte  i  ostro  zakończone  nazywamy  szablami,  górne  –  krótkie
i mocno zakrzywione – fajkami.

Za trofeum uwaŜa się skóry zwierzyny grubej, a wśród nich szczególną wartość mają skóry

duŜych drapieŜników: wilków i rysi.

Cennymi i dziś coraz rzadszymi trofeami są wachlarze głuszców i liry cietrzewi

uformowane z piór ogonów tych ptaków.

Za trofeum uwaŜa się równieŜ grandle (szczątkowe kły) jeleni będące cennym

tworzywem dla biŜuterii myśliwskiej. Trofeum myśliwskie moŜe być równieŜ spreparowany
cały ptak lub ssak bądź ich głowa z częścią szyi, przymocowana do tarczki dla zawieszenia na
ś

cianie. Wielu myśliwych za trofeum uwaŜa równieŜ ciekawe barwne lub charakterystyczne

pióra niektórych ptaków (kaczor, słonka) lub długie włosy ze skóry (sukni) dzika lub kozicy.

W zaleŜności od liczby uzyskanych punktów trofeum kwalifikuje się do medalu

brązowego, srebrnego lub złotego, a ponadto na wielu wystawach organizatorzy przyznawali
Grand  Prix.  Trofea  z  róŜnych  względów  przez  polskich  myśliwych  kolekcjonowane  są
sporadycznie  i  nie  są  przedstawiane  do  wycen.  Natomiast  liczby  pozyskiwanych  tych
zwierząt,  oraz  jakość  innych  drapieŜników  w  Polsce  wskazują,  Ŝe  w  tej  grupie  powinny  być
teŜ  trofea  medalowe  i  wzorem  innych  państw  naleŜałoby  je  wyceniać,  prezentować  na
wystawach i ujmować w katalogach. Trofea wyceniają biegli korzystając z specjalnych norm
dotyczących punktowania cech trofeów.

Tabela 2. Liczba punktów do zdobycia na trofeum medalowe [8, s. 542]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Ilu myśliwych jest w Polsce?

Co to jest PZŁ?

Z jakimi dokumentami powinien być zapoznany członek zrzeszenia PZŁ?

Jakie są obowiązki członka PZŁ?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jaki dokument mówi o zasadach wykonywania polowań?

Jaka jest główna zasada oddania strzału?

Na podstawie jakich dokumentów moŜe legalnie polować myśliwy?

Jakie czynności poprzedzają polowanie indywidualne?

Kto moŜe być nazwany kłusownikiem?

10.

Jakie ma zadania straŜ łowiecka?

11.

W jaki sposób moŜemy pomóc sobie rozpoznać cel?

12.

Co to jest pokot?

13.

Jakie elementy kultury i tradycji łowieckiej poznałeś?

14.

Co to jest trofeum łowieckie?

15.

Co to są grandle?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Omów elementy tradycyjnego polowania zbiorowego. Jakie ma obowiązki prowadzący

polowanie?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie rozdział materiał nauczania – Polowanie,

określić uczestników polowania zbiorowego,

określić rolę, zadania i zachowanie poszczególnych grup uczestników,

określić zadania prowadzącego polowanie,

wyjaśnić pojęcia: miot, naganka, stanowisko, flanka, karawan, pokot, ostatni kęs,

wyjaśnić, jak powinno wyglądać zakończenie polowania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

film dydaktyczny na temat tradycji w łowiectwie,

−

poradnik ucznia,

−

Regulamin wykonywania polowań,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ drogę postępowania administracyjnego dotyczącego szacowania szkód łowickich.

Wypełnij załącznik dotyczący protokółu oględzin lub ostatecznego szacowania szkody
w uprawach i płodach rolnych

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie rozdział materiał nauczania – Prawo łowieckie,

ustalić tok postępowania szacowania szkód łowieckich,

wypełnić wzór protokołu oględzin lub ostatecznego szacowania szkód w uprawach
i płodach rolnych

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dane dotyczące wyrządzonej szkody przygotowane przez nauczyciela,

−

protokołu oględzin lub ostatecznego szacowania szkód w uprawach i płodach rolnych,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Nazwij wszystkie części ciała jelenia byka według gwary myśliwskiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie rozdział materiał nauczania – Prawo łowieckie,

przeczytać literaturę podaną w punkcie 6,

na przygotowanym rysunku umieść nazwy w gwarze łowieckiej.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

rysunek jelenia byka formatu A4,

−

ołówek,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Wymień dokumenty które regulują funkcjonowanie PZŁ. Określ prawa i obowiązki

członków zrzeszenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie rozdział materiał nauczania – Prawo łowieckie,

przeczytać literaturę podaną w punkcie 6,

określ prawa i obowiązki członków zrzeszenia,

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

statut PZŁ,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Na podstawie „Zasad wykonywania polowań” określ warunki w jakich moŜna dokonać

polowania. Szczególną uwagę zwróć na: bezpieczne odległości strzału, porę polowań,
bezpieczeństwo na polowaniu zbiorowym i indywidualnym, zasady przenoszenia oraz
przechowywania broni i amunicji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie rozdział materiał nauczania – Prawo łowieckie,

przeczytać literaturę podaną w punkcie 6,

określić bezpieczne odległości strzałów,

wyjaśnić, jak w języku łowieckim określa się długość dnia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

broszura „Zasady wykonywania polowań”,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 6

Określ zadania StraŜy Łowieckiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie rozdział materiał nauczania – Prawo łowieckie,

przeczytać literaturę podaną w punkcie 6,

wymienić w punktach zadania StraŜy Łowieckiej.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

akty prawne dotyczące działalności StraŜy Łowieckiej.

Ćwiczenie 7

Wyceń przy pomocy dostępnych katalogów wieniec jelenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie rozdział materiał nauczania –

Prawo łowieckie, zagadnienia

dotyczące wyceny trofeów,

korzystając z dostępnych katalogów ocenić wieniec jelenia,

zsumować liczbę punktów,

określić klasę trofeum,

porównać na tle klasy oceniany wieniec.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

katalogi słuŜące do wyceny trofeów,

−

wieniec jelenia,

−

arkusz papieru i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia: polowanie indywidualne i zbiorowe?

omówić zasady obowiązujące podczas polowania?

wyjaśnić pojęcie kłusownik?

określić zadania straŜy łowieckiej?

wymienić prawa i obowiązki członków PZŁ?

wyjaśnić, komu przysługują odszkodowania łowieckie?

wyjaśnić, w jaki sposób naleŜy ubiegać się o odszkodowania
łowieckie?

wyjaśnić, kim był św. Hubert?

wyjaśnić, w jaki sposób naleŜy kończyć polowanie zbiorowe?

10)

określić nazwy poszczególnych części ciała zwierząt łownych
w gwarze myśliwskiej?

11)

określić, do czego słuŜy sygnałówka myśliwska?

12)

określić rodzaj trofeów myśliwskich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Zadania 1, 2, 4, 10, 14, 17, 18, 20, 23 są z poziomu ponadpodstawowego.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

10.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Bekowisko to okres rui u

jelenia.

daniela.

sarny.

łosia.

Cewki to nogi

sarny.

łosia.

lisa.

kuropatwy.

Do zwierzy czarnej naleŜy

łoś.

dzik.

jarząbek.

jeleń.

Rudel to stado

jeleni.

saren.

dzików.

gęsi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CiąŜa utajona występuje u

lisa.

jelenia.

sarny.

dzika.

Poród młodych jeleni następuje

czerwiec – lipiec.

maj – czerwiec.

kwiecień – maj.

marzec- kwiecień.

Do zwierząt chronionych zaliczamy

wydra.

czapla.

cyranka.

borsuk.

Podstawą do sporządzenia planu łowieckiego jest

zapotrzebowanie na dziczyznę.

ilość zwierzyny pozyskanej w poprzednim roku.

ilość zwierzyny na dzień 15.03.

ilość zwierzyny na dzień 15.05.

Na podstawie tropu nie stwierdzimy

gatunku zwierzyny.

tempa poruszania się.

płci.

kondycji zwierzyny.

10.

Zające liczymy poprzez

metodę tropień.

taksację pasową.

pędzenia próbne.

ciche pędzenia.

11.

Poletek klasyczne powinny być zakładane na

0,2% powierzchni leśnej.

0,3% powierzchni leśnej.

0,4% powierzchni leśnej.

0,5% powierzchni leśnej.

12.

Urządzenia słuŜące do dokarmiania kuraków to

lizawki.

paśniki.

podsypy.

pasy zaporowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Dokarmianie jest najbardziej potrzebne

przez całą zimę.

w dni mroźne.

na przedwiośniu.

przez cały rok, gdyŜ zwiększa się pojemność łowiska.

14.

Struktura płciowa populacji nie ma wpływy na

szkody wyrządzane w uprawach rolniczych.

ilość zwierzyny na wiosnę.

ilość zwierzyny do odstrzału.

ilość zuŜytej zimą karmy.

15.

Zagospodarowanie łowisk leśnych polega na

zapewnieniu dogodnych dojazdów do ambon.

zapewnieniu dogodnych warunków Ŝerowych zwierzynie.

oznaczeniu ostoi zwierzyny.

gromadzeniu liściarki.

16.

Ostoja to miejsce
a)

karmienia zwierzyny.

gdzie zwierzyna przebywa i wychowuje swoje potomstwo.

zakończenia polowania.

gdzie jest duŜo poŜywienia dla zwierzyny.

17.

Urządzenia słuŜące do przygotowania i przechowywania karmy to

brogi.

paśniki.

podsypy.

lizawki.

18.

Do dokarmiana warchlaków stosuje się wiaty, po to aby karma

była dostępna tylko dla dzików.

nie była przesuszona.

nie była pobierana przez zwierzynę płową.

nie była przysypywana przez śnieg.

19.

Lęgi ptaków łownych są niszczone najczęściej z powodu

kłusownictwa.

chorób.

wypadków komunikacyjnych.

szkodników łowieckich.

20.

W dziale zagospodarowanie obwodu łowieckiego, rocznego planu łowieckiego, nie
uwzględniamy
a)

poletek łowieckich stanowiących Ŝer dla zwierzyny na pniu.

pasów zaporowych.

karmy i soli.

liczby zwierząt pozyskanych w drodze odstrzałów i odłowów w roku gospodarczym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21.

Pas zaporowy to

ogrodzony pas, przez który zwierzyna nie moŜe przejść.

przeorany pas ziemi na którym jest rozsypana karma zwabiająca dziki.

teren zabezpieczony repelentem zapachowym.

fladry przez które nie mogą przejść lisy i wilki.

22.

Polowania na wab nie wykorzystuje się na

jelenia.

słonkę.

lisa.

dzika.

23.

Polowanie spod psa wykorzystuje się na

dzika.

jelenia.

baŜanta.

lisa.

24.

Nabój śrutowy o numerze 4, ma śrut o średnicy

4 mm.

3,5 mm.

3 mm.

2,5 mm.

25.

Do trofeum myśliwskiego zaliczamy granule. Są to

kły dzika.

kły lisa.

kły jelenia.

pióra cietrzewia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...........................................................................................................................

Prowadzenie gospodarki łowieckiej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

14.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Biały K. Podstawy łowiectwa Wydawnictwo Łowiec Polski Warszawa 1994

Bouchner M. tłumaczenie Zaborowska U. Przewodnik śladami zwierząt. Mulico,
Warszawa 1992

Jóźwiak Z. Biały K. Słownik podstawowych terminów łowieckich i ekologicznych
Wydawnictwo Łowiec Polski Warszawa 1994

Krupa J. (red.): Łowiectwo. PWRiL, Warszawa 1990.

Statut Polskiego Związku Łowieckiego

Zasady wykonywania polowań

eromski H.B. Słownik Łowiecki. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1993

Praca zbiorowa, Mała Encyklopedia Leśna. PWN Warszawa 1991

Czasopisma
1.

Brać Łowiecka

Łowiec Polski