Operator_urzadzen_przemyslu_ceramicznego_813[01].Z1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Elementy procesu produkcyjnego

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Klasyfikacja maszyn urządzeń przemysłu ceramicznego

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Układy napędowe maszyn i urządzeń

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Transport i magazynowanie surowców i mas ceramicznych

5.4.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie operator urządzeń przemysłu
ceramicznego 813[01].

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć juŜ ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,

−−−−

przykładowe scenariusze zajęć,

−−−−

wiczenia, przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami

nauczania – uczenia oraz środkami dydaktycznymi,

−−−−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego,

−−−−

literaturę.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone róŜnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróŜnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

Schemat układu jednostek modułowych

813[02].Z1

Eksploatacja maszyn i urządzeń

przemysłu ceramicznego

813[02].Z1.01

Dobieranie maszyn i

urządzeń

przemysłowych

oraz transportowych

813[02].Z1.02

UŜytkowanie i obsługiwanie maszyn

i urządzeń

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

przestrzegać zasady bezpiecznej pracy, przewidywać zagroŜenia i zapobiegać im,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

stosować materiały konstrukcyjne i narzędziowe,

−

rozpoznawać elementy maszyn i mechanizmów,

−

analizować układy elektryczne i automatyki przemysłowej,

−

stosować podstawowe techniki wytwarzania części maszyn,

−

stosować jednostki układu SI,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

interpretować związki wyraŜone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,
tabel,

−

uŜytkować komputer,

−

pracować w grupie,

−

oceniać własne moŜliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować proces produkcyjny i technologiczny,

−

dokonać klasyfikacji maszyn i urządzeń przemysłowych,

−

scharakteryzować zespół, podzespół i mechanizm maszyny,

−

sklasyfikować maszyny i urządzenia przemysłu ceramicznego,

−

dobrać maszyny i urządzenia ceramiczne do wskazanego zastosowania,

−

wyjaśnić podstawowe pojęcia z termodynamiki,

−

dobrać urządzenie techniczne do tłoczenia powietrza i cieczy,

−

sklasyfikować oraz scharakteryzować spręŜarki i wentylatory,

−

wyjaśnić budowę wentylatorów,

−

określić wykorzystanie pomp i wentylatorów w procesach ceramicznych,

−

sklasyfikować i scharakteryzować pompy,

−

sklasyfikować urządzenia do transportu wewnętrznego,

−

sklasyfikować urządzenia do transportu surowców i mas ceramicznych,

−

scharakteryzować urządzenia do transportu surowców i mas ceramicznych,

−

dobrać urządzenia do transportu mas,

−

odczytać schematy urządzeń do transportu,

−

określić zasady bezpiecznej obsługi ręcznych i mechanicznych urządzeń do transportu
surowców i mas ceramicznych,

−

nadzorować prace ręcznych i mechanicznych urządzeń do transportu surowców,

−

scharakteryzować zasady mechanizacji transportu w zakładzie ceramicznym,

−

scharakteryzować podstawowe typy magazynów,

−

scharakteryzować uprawnienia zawodowe do obsługi urządzeń transportu wewnętrznego,

−

wskazać instytucje nadzorujące prace urządzeń transportu wewnętrznego,

−

skorzystać z dokumentacji technicznej, Polskich Norm oraz katalogów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Operator urządzeń przemysłu ceramicznego 813[01].

Moduł:

Eksploatacja maszyn i urządzeń przemysłu ceramicznego
813[01].Z1

Jednostka modułowa:

Dobieranie

maszyn

urządzeń

przemysłowych

oraz transportowych 813[01].Z1.01

Temat: Stanowiska składowania i magazynowania.

Cel ogólny: Ukształtowanie umiejętności organizowania stanowiska składowania

i magazynowania.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

wskazać, gdzie naleŜy przechowywać poszczególne materiały, biorąc pod uwagę ich
cechy techniczne,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowania i planowania pracy,

−

pracy w zespole,

−

oceny pracy zespołu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenia praktyczne,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

opisy miejsc składowania materiałów ceramicznych,

−

wykazy materiałów metalowych z określeniem miejsc ich składowania,

−

foliogramy,

−

rzutnik pisma,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca grupowa

Czas trwania zajęć: 1 godzina dydaktyczna.

Przebieg zajęć:
1.

Sprawy organizacyjne.

Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.

Zorganizowanie stanowiska pracy do wykonania ćwiczenia.

Realizacja zajęć:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

A. definiowanie pojęć:

−

naleŜy wyjaśnić pojęcie składowania i magazynowania,

−

uczniowie otrzymują opisy miejsc składowania materiałów ceramicznych,

−

uczniowie pracują indywidualnie, przeglądają wykazy materiałów ceramicznych
z określeniem miejsc ich składowania.

B. składowanie i magazynowanie:

−

wstęp – naleŜy zapoznać uczniów z opisami miejsc składowania materiałów i wyrobów
ceramicznych; wskazać, gdzie naleŜy przechowywać poszczególne materiały, biorąc pod
uwagę ich cechy techniczne,

−

uczniowie otrzymują wykazy materiałów ceramicznych z określeniem miejsc ich
składowania,

−

pracując w grupie uczniowie opisują miejsce składowania materiałów ceramicznych.

W trakcie pracy w grupach nauczyciel zwraca uwagę uczniom na przestrzeganie przepisów
bhp.

Podsumowanie zajęć:

−

uczniowie uzasadniają wybór miejsca składowania materiałów ceramicznych.

Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności.

−

nauczyciel analizuje prace ucznia i stwierdza czy czyni postępy,

−

uczniowie prezentują swoje prace,

−

uczniowie wspólnie z nauczycielem dokonuje oceny prac.

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Odszukaj w literaturze wiadomości na temat: WyposaŜenie magazynów stali. Na

podstawie zgromadzonych informacji sporządź w notatniku notatkę.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
–

anonimowe pisemne wypowiedzi uczniów dotyczące sposobu prowadzenia zajęć
i zdobytych umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Operator urządzeń przemysłu ceramicznego 813[01].

Moduł:

Eksploatacja maszyn i urządzeń przemysłu ceramicznego
813[01].Z1

Jednostka modułowa:

Dobieranie maszyn i urządzeń przemysłowych oraz
transportowych 813[01].Z1.01

Temat: Metody i środki transportu mechanicznego.

Cel ogólny: Ukształtowanie umiejętności dobierania środków transportu mechanicznego.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

dobrać sposób i środki transportu do rodzaju materiału.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowania i planowania pracy,

−

pracy w zespole,

−

oceny pracy zespołu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

foliogramy,

−

charakterystyki środków transportu mechanicznego,

−

rzutnik pisma,

−

przepisy dotyczące zasad bezpiecznej pracy z zastosowaniem środków transportu
mechanicznego,

−

literatura zgodnie z punktem 7 Poradnika.

Formy organizacji pracy uczniów:

−

praca w grupach.

Czas trwania zajęć: 1 godzina dydaktyczna.

Przebieg zajęć:
Lp.

Ogniwa zajęć

Czynności nauczyciela

Czynności uczniów

Czas

trwania

Stworzenie ładu
zewnętrznego
i wewnętrznego

−

wita uczniów

−

sprawdza obecność

−

podaje temat zajęć

−

przedstawia cele zajęć

−

witają nauczyciela

−

podają obecności

−

zapisują temat zajęć
w zeszytach

3 minut.

Opracowanie nowego
materiału

−

przypomina zagadnienia
z ostatnich zajęć

−

rozpoczyna opracowanie
nowego materiału

−

odpowiadają na pytania

−

biorą czynny udział
w zajęciach

−

zapisują nowe informacje
w zeszytach

5 minut.

Kształtowanie pojęć

−

omawia środki transportu

−

nawiązuje rozmowę
z uczniami na temat środków
transportu mechanicznego

−

odpowiadają na pytania
nauczyciela

10 minut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wiązanie teorii
z praktyką

−

przypomina zasady bhp
podczas transportu
mechanicznego

−

omawia charakterystyki
ś

rodków transportu

mechanicznego

−

omawia zastosowanie
ś

rodków transportu

mechanicznego

−

wybierają materiały do
transportu mechanicznego

−

dobierają środki transportu
mechanicznego (pod
kontrolą nauczyciela)

15 minut.

Kształtowanie
nawyków

−

powtarza najwaŜniejsze
wiadomości

−

sprawdza wykonanie
ć

wiczenia oraz przekazuje

uwagi

−

odpowiadają na pytania

−

prezentują wykonane
ć

wiczenie

10 minut.

Ocena i kontrola

−

ocenia aktywność uczniów

1 minut.

Zakończenie zajęć

−

podaje treść zadania
domowego

Zapisują treść zadania
w zeszytach przedmiotowych

1 minut.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ĆWICZENIA

5.1. Elementy procesu produkcyjnego

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ rodzaj produkcji do przedstawionych zleceń.

Nazwa zlecenia:

Rodzaj produkcji

Wykonanie wałka do przekładni zębatej

Wykonanie 10 odkuwek

Wykonanie 200 kół zębatych zgodnie z rysunkiem

Wykonanie 10 000 Ŝeliwnych korpusów zgodnie z
rysunkiem

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zapoznać się z tabelą 1 poradnika dla ucznia,

określić rodzaj produkcji i wypełnić tabelę.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−−−−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Dobierz półfabrykat do wykonania poszczególnych elementów i uzasadnij wybór.

Przyjmij, Ŝe zakład produkcyjny jest doskonale wyposaŜony w obrabiarki uniwersalne,
specjalne, specjalistyczne, narzędzia, przyrządy i urządzenia pomocnicze.

Nazwa zlecenia:

Rodzaj półfabrykatu

Uzasadnienie wyrobu

Wykonanie wałka do przekładni zębatej

Wykonanie 10 odkuwek

Wykonanie 200 kół zębatych wg rysunku

Wykonanie 10 000 Ŝeliwnych korpusów
wg rysunku

Wykonanie wałka do przekładni zębatej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zapoznać się z informacjami zawartymi w poradniku dla ucznia,

określić rodzaj produkcji i wypełnić tabelę.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−−−−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Dokonaj klasyfikacji Polskich Norm i Norm ISO odnośnie projektowania procesu

technologicznego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału „Materiał nauczania”. NaleŜy zwrócić uwagę na umiejętność
posługiwania się normami. Uczniowie pracują w grupach. Po wykonaniu ćwiczenia liderzy
grup prezentują prace. Czas wykonania ćwiczenia 45 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odczytać oznaczenia Polskich Norm i norm ISO,

zapisać spostrzeŜenia w notatniku,

opisać przeznaczenie wybranych norm,

dokonać klasyfikacji norm,

zwróć uwagę na estetykę i dokładność twojej pracy,

zaprezentować wyniki pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– metoda przewodniego tekstu.

rodki dydaktyczne:

–

Polskie Normy oraz ISO,

–

normy branŜowe,

–

rzutnik pisma,

–

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Klasyfikacja maszyn urządzeń przemysłowych

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Otrzymałeś listę maszyn stosowanych w nieduŜym zakładzie ceramicznym.

Przyporządkuj te maszyny i urządzenia do odpowiednich grup.

Rodzaj maszyny

Nazwa maszyny

Silniki

Prądnice

pompy

Maszyny energetyczne

spręŜarki

technologiczne

Maszyny robocze

transportowe

Wskazówki do realizacji
NaleŜy zwrócić uwagę na poprawność przeprowadzonej klasyfikacji. Uczniowie pracują

samodzielnie. Czas wykonania ćwiczenia 45 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

określić rodzaje maszyn występujących w zakładzie,

sklasyfikować maszyny,

zapisać nazwy i oznaczenia maszyn w odpowiednich polach,

ocenić poprawność wykonania ćwiczenia,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pokaz z objaśnieniem,

−−−−

wiczenie praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−−−−

informacje o parku maszynowym zakładu,

−−−−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ w danej maszynie zadania występujących zespołów, podzespołów i części na

podstawie dokumentacji techniczno-ruchowej.

Wskazówki do realizacji
NaleŜy zwrócić uwagę na estetykę i poprawność wykonania. Uczniowie powinni

zapoznać się z dokumentacją techniczno ruchową. Podczas wykonywania ćwiczenia pracują
samodzielnie. Czas wykonania ćwiczenia 30 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

dokonać analizy dokumentacji techniczno-ruchowej,

wykonać notatki,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pokaz z objaśnieniem,

−−−−

wiczenie praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−

dokumentacja techniczno-ruchowa,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Układy napędowe maszyn i urządzeń

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz pompę wyporową do określonych warunków pracy na podstawie danych

technicznych zawartych w DTR lub w katalogach.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

z dokumentacją techniczno ruchową i katalogami. Uczniowie pracują samodzielnie. Po
wykonaniu ćwiczenia wskazany przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. NaleŜy
zwrócić uwagę na poprawność czytania dokumentacji. Czas wykonania ćwiczenia 30 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

dokonać analizy danych zawartych w katalogach,

zapisać wyniki w notatniku,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pokaz z objaśnieniem,

−−−−

wiczenie praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−−−−

dokumentacja techniczno ruchowa,

−−−−

katalogi pomp,

−−−−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Dobierz spręŜarkę do określonych warunków pracy na podstawie danych technicznych

zawartych w DTR lub w katalogach.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

dokonać analizy danych zawartych w katalogach, dokumentacji techniczno – ruchowej,

zapisać wyniki w notatniku,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pokaz z objaśnieniem,

−−−−

wiczenie praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−−−−

dokumentacja techniczno-ruchowa,

−−−−

katalogi spręŜarek,

−−−−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Dobierz wentylator do określonych warunków pracy na podstawie danych technicznych

zawartych w DTR lub w katalogach.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

dokonać analizy danych zawartych w katalogach, dokumentacji techniczno-ruchowej,

zapisać wyniki w notatniku,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pokaz z objaśnieniem,

−−−−

wiczenie praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−−−−

dokumentacja techniczno-ruchowa,

−−−−

katalogi wentylatorów,

−−−−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 4

Połącz typ pompy z jej opisem.

Pompy wirowe odśrodkowe

pompy o osiowym przepływie cieczy

przez wirnik

Pompy helikoidalne

pompy o promieniowym wypływie

cieczy przez wirnik

Pompy diagonalne

pompy o przepływie promieniowo-

osiowym cieczy przez wirnik

Pompy śmigłowe

pompy o ukośnym przepływem

cieczy przez wirnik

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

z katalogami. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez
nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. NaleŜy zwrócić uwagę na poprawność czytania
dokumentacji. Czas wykonania ćwiczenia 10 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

określić wypływy cieczy w róŜnych typach pomp,

dobrać nazwy pomp do rodzaju wypływu cieczy,

zapisać wyniki w notatniku,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−−−−

pokaz z objaśnieniem,

−−−−

wiczenie praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−−−−

katalogi pomp,

−−−−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Transport i magazynowanie surowców i mas ceramicznych

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z magazynu naleŜy dostarczyć na stanowisko pracy 250 kg masy ceramicznej.

Stanowisko pracy usytuowane jest w odległości około 40 m od magazynu. Dokonaj doboru
ś

rodków transportu.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Po zajęciach prezentują swoje wyniki. Czas na

wykonanie ćwiczenia 20 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

przeanalizować polecenie ćwiczenia,

zapoznać się ze środkami transportu ręcznego,

wybrać odpowiedni środek transportu ręcznego i uzasadnić swój wybór,

omówić zasady bezpiecznego transportu ręcznego wybranym środkiem transportu,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem.

rodki dydaktyczne:

−−−−

charakterystyki środków transportu ręcznego i mechanicznego,

−−−−

przepisy dotyczące zasad bezpiecznej pracy z zastosowaniem środków transportu
ręcznego i mechanicznego,

−−−−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rodzaj prezentowanej suwnicy oraz elementy jej budowy wskazane na

rysunku.

Rysunek przedstawia
suwnicę:……………………………………………………………………..

1………………………………………………………………………………………….
2……………………………………………………………………………………….....
3………………………………………………………………………………….………
4………………………………………………………………………………………….

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunek do ćwiczenia 3 [7, s 545]

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału materiał nauczania. Uczniowie pracują samodzielnie. Czas
wykonania ćwiczenia 15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

rozpoznać prezentowaną suwnicę.

rozpoznać elementy suwnicy oznaczone numerami,

zapisać nazwę suwnicy i nazwy rozpoznanych elementów we wskazanych miejscach,

zaprezentować wyniki ćwiczenia,

ocenić poprawność wyników ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−−−−

dokumentacja techniczno-ruchowa suwnicy,

−−−−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Do magazynu dostarczono 1000 kg surowca kaolinowego. Ustal miejsce składowania

materiału.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują w 2-osobowych grupach. Wybór miejsca składowania uzaleŜniają od

właściwości fizyczno-chemicznych materiału. Czas wykonania ćwiczenia 20 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zapoznać się z opisami miejsc składowania materiałów ceramicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Dobieranie maszyn i urządzeń
przemysłowych oraz transportowych”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 z poziomu podstawowego,

−

zadania 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20 z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za kaŜdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań w tym 2 z poziomu

ponadpodstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 19 zadań, w tym 9 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. b, 4. d, 5. d, 6. c, 7. b, 8. c, 9. a, 10. c, 11. c,
12. c, 13. a, 14. b, 15. d, 16. a, 17. c, 18. b, 19. d, 20. b.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Zdefiniować pojęcie procesu produkcyjnego

Zdefiniować pojęcie procesu technologicznego

Wskazać wzór opisujący techniczną normę czasu

Scharakteryzować oznaczenie maszyn

Określić zawartość dokumentacji techniczno-
ruchowej

Określić źródło energii mechanicznej w napędzie
pneumatycznym

Scharakteryzować pojęcie wentylatora

Zdefiniować pojecie budowli magazynowych
zamkniętych

Rozpoznać urządzenia transportu ręcznego

10.

Objaśnić działanie napędów elektro-pneumo-
hydraulicznych

11.

Opisać znaczenie skrótów uŜywanych do
opisywania systemów produkcji

12.

Określić zawartość karty technologicznej

13.

Rozpoznać urządzenie transportowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.

Scharakteryzować skład napędu hydraulicznego

15.

Rozpoznać schemat przemysłowej instalacji
pneumatycznej

16.

Wyjaśnić oznaczenia znajdujące się na
wentylatorach

17.

Dobrać regały do składowania róŜnych
materiałów

18.

Wskazać podstawową dokumentacje
magazynową

19.

RozróŜnić urządzenia transportu ręcznego

20.

RozróŜnić urządzenia transportu
mechanicznego

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.

Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.

Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.

Pięć minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliŜającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań o róŜnym stopniu trudności. Wszystkie zadania są zadaniami
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi – zaznacz prawidłową
odpowiedź znakiem X (w przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy  udzielenie  odpowiedzi  będzie  Ci  sprawiało  trudność,  wtedy  odłóŜ  jego
rozwiązanie  na  później  i  wróć  do  niego,  gdy  zostanie  Ci  czas  wolny.  Trudności  mogą
przysporzyć  Ci  zadania:  11–20,  gdyŜ  są  one  na  poziomie  trudniejszym  niŜ  pozostałe.
Przeznacz na ich rozwiązanie więcej czasu.

Czas trwania testu – 45 minut.

Maksymalna liczba punktów, jaką moŜna osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu
wynosi 20 pkt.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja dla ucznia,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Procesem produkcyjnym nazywamy

uporządkowany ciąg działań prowadzący do wytworzenia produktu.

przypadkowy proces, który prowadzi do wytworzenia produktu.

proces w wyniku kotnego samoistnie otrzymujemy produkt.

pobranie materiału z magazynu.

2. Proces technologiczny jest

pomocniczą częścią procesu produkcyjnego.

główną częścią procesu produkcyjnego.

oddzielną częścią realizowana niezaleŜnie od procesu produkcyjnego.

przestarzałym określeniem procesu produkcyjnego.

3. Napędem hydraulicznym nazywamy

napęd o czynniku roboczym w postaci powietrza.

napęd wykorzystujący ciecz o odpowiednim ciśnieniu.

napęd typowo mechaniczny.

dowolny napęd.

4. Zdanie … jest fałszywe

oznakowanie CE powinno być umieszczone bezpośrednio na maszynie.

oznakowanie CE powinno być umieszczone w instrukcji obsługi dołączonej do
maszyny.

oznakowanie CE powinno być widoczne i czytelne.

oznakowanie CE powinno mieć 3 mm wysokości.

5. Dokumentacja techniczno-ruchowa nie zawiera

wykazu części zapasowych.

rysunków złoŜeniowych.

schematów kinematycznych.

rysunków wykonawczych.

6. Do wytłaczania wyrobów ceramicznych wykorzystuje się

prasy ślimakowe.

półautomaty odlewnicze.

szlifierki piaskowe.

pompa łopatkowa.

7. Wentylator jest spręŜarką w której

przyrost ciśnienia jest maksymalny

przyrost ciśnienia jest minimalny.

niema przyrostu ciśnienia.

ciśnienie na wejściu jest znacznie większe niŜ ciśnienie na wyjściu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Do budowli magazynowych zamkniętych nie naleŜy

silos.

zasobnik.

ogrodzone składowisko.

budynek jedno lub wielo kondygnacyjny.

9. Rysunek przedstawia

ręczny uchwyt szczękowy do blach.

ręczny uchwyt szczękowy do rur.

ręczny uchwyt szczękowy do teowników.

ręczny uchwyt szczękowy do ceowników.

10. W napędach elektro-pneumo-hydraulicznych

silnik elektryczny napędza spręŜarkę, a spręŜony przez nią gaz napędza silnik
pneumatyczny i narzędzie.

silnik pneumatyczny, najczęściej zasilany z układu centralnego, napędza pompę
cieczową, a pompowana przez nią ciecz napędza silnik hydrauliczny i narzędzie.

spręŜony gaz ze spręŜarki napędzanej silnikiem elektrycznym jest podawany do
silnika pneumatycznego, który z kolei napędza silnik hydrauliczny i narzędzie.

spręŜony gaz jest doprowadzany do silnika pneumatycznego który silnik hydrauliczny
i narzędzie.

11. ESP jest to

ekonomiczny system produkcyjny.

elastyczny sposób produkcji.

elastyczny system produkcyjny.

ewidencja szacunkowa produkcji.

12. Karta technologiczna nie zawiera

opisu operacji.

numeru operacji.

informacji o uŜytym oprogramowaniu CAD/CAM.

informacji o oprzyrządowaniu.

13. Przedstawione na rysunku urządzenie transportowe to

podest ruchomy.

suwnica bramowa.

suwnica kontenerowa.

uraw.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. W skład właściwego napędu hydraulicznego nie wchodzą

pompy.

silniki hydrauliczne.

zawory.

przekładnie

15. Na rysunku przedstawiono

schemat przemysłowego układu
pneumo-hydraulicznego.

schemat przemysłowego układu
elektrycznego.

schemat przemysłowego układu
hydraulicznego.

schemat przemysłowego układu
pneumatycznego.

16. PoniŜej przedstawiono przykładowe oznaczenie wentylatora, która odpowiedz

prawidłowo wyjaśnia znaczenie odnośników z cyframi

1-typ wentylatora, 2-średnica
w mm, 3-typ piasty.

1-typ łopatek, 2-średnica w mm,
3-typ piasty.

1-typ piasty, 2-średnica w mm,
3-typ wentylatora.

1-kierunek przepływu,
2-średnica w mm, 3-typ piasty.

17. Regały wspornikowe przeznaczone są dla

materiałów sypkich.

materiałów których długość nie przekracza dostępnych długości belek w innych
systemach.

materiałów których długość przekracza dostępne długości belek w innych systemach.

składowania róŜnego rodzaju cieczy.

18. Zdjęcie poniŜej przedstawia dokumentacje

wydania materiału na
zewnątrz.

pobrania materiału.

technologiczną.

produkcyjną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. Narzędzie przedstawione na rysunku to

kleszcze kowalskie.

podnośnik bramowy.

ręczny uchwyt szczękowy do blach.

ręczny uchwyt kleszczowy do dłuŜyc.

20. Na zdjęciu przedstawiono

przenośnik taśmowy.

przenośnik wałkowy.

przenośnik łańcuchowy.

przenośnik pneumatyczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko:……………………………………………………..

Dobieranie maszyn i urządzeń przemysłowych oraz transportowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Dobieranie maszyn i urządzeń
przemysłowych oraz transportowych”.

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 z poziomu podstawowego,

−

zadania 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20 z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za kaŜdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań w tym 2 z poziomu

ponadpodstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 19 zadań, w tym 9 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. b, 4. b, 5. d 6. c, 7. b, 8. c, 9. a, 10. a, 11. b,
12. c,13. a, 14. b, 15. d, 16. a, 17. c, 18. a, 19. d, 20. a,

Plan testu

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Zdefiniować pojęcie procesu produkcyjnego

Zdefiniować pojęcie procesu technologicznego

Określić ciśnienie robocze wentylatora

Określić zadania przenośników

Określić zawartość dokumentacji techniczno-
ruchowej

Określić źródło energii mechanicznej w napędzie
pneumatycznym

Scharakteryzować pojęcie wentylatora

Zdefiniować pojecie budowli magazynowych
zamkniętych

Zdefiniować wysokość wentylatora

10.

Określić dopuszczalne normy podnoszenia
i przenoszenia cięŜarów przez jednego dorosłego
męŜczyznę

11.

Wskazać właściwą instytucję kontrolującą
spręŜarki

12.

Określić elementy karty technologicznej

13.

Zanalizować wykres zaleŜności zuŜywania się
części od czasu eksploatacji

14.

Scharakteryzować zuŜycie naturalne

15.

Rozpoznać schemat przemysłowej instalacji
pneumatycznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16.

Wyjaśnić oznaczenia znajdujące się na
wentylatorach

17.

Dobrać regały do składowania róŜnych
materiałów

18.

Rozpoznać urządzenia transportu pionowego

19.

Rozpoznać urządzenia transportu ręcznego

20.

Określić właściwości dźwigara

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.

Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.

Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.

Pięć minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliŜającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań o róŜnym stopniu trudności. Wszystkie zadania są zadaniami
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Czas trwania testu – 45 minut.

Maksymalna liczba punktów, jaką moŜna osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu
wynosi 20 pkt.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja dla ucznia,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Procesem produkcyjnym nazywamy

uporządkowany ciąg działań prowadzący do wytworzenia produktu.

przypadkowy proces który prowadzi do wytworzenia produktu.

proces w wyniku kotnego samoistnie otrzymujemy produkt.

pobranie materiału z magazynu.

2. Proces technologiczny jest

pomocniczą częścią procesu produkcyjnego.

główną częścią procesu produkcyjnego.

oddzielną częścią realizowana niezaleŜnie od procesu produkcyjnego.

przestarzałym określeniem procesu produkcyjnego.

3. Wentylatory średniopręŜne wytwarzają ciśnienie

do 1 kPa.

1÷3 kPa.

3÷5 kPa.

5÷9 kPa.

4. Przenośniki taśmowe wykorzystuje się do transportu

materiałów sypkich i drobnicy.

materiałów o duŜych cięŜarach.

cieczy.

materiałów o duŜych gabarytach.

5. Dokumentacja techniczno-ruchowa nie zawiera

wykazu części zapasowych.

rysunków złoŜeniowych.

schematów kinematycznych.

rysunków wykonawczych.

6. W napędzie pneumatycznym źródłem energii mechanicznej jest

silnik asynchroniczny.

silnik elektryczny

silnik pneumatyczny.

pompa łopatkowa.

7. Wentylator jest spręŜarką w której

przyrost ciśnienia jest maksymalny.

przyrost ciśnienia jest minimalny.

niema przyrostu ciśnienia.

ciśnienie na wejściu jest znacznie większe niŜ ciśnienie na wyjściu.

8. Do budowli magazynowych zamkniętych nie naleŜy

silos.

zasobnik.

ogrodzone składowisko.

budynek jedno lub wielo kondygnacyjny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Wydajność wentylatora to

ilość czynnika przetłaczanego w jednostce czasu w m

/s.

czas potrzebny na przetłoczenia jednostki objętości czynnika s/m

energia potrzebna na przetłoczenia jednostki objętości czynnika J/m

ilość czynnika przetłaczanego w jednostce dostarczonej energii w m

/J.

10. Dopuszczalne normy podnoszenia i przenoszenia cięŜarów przez jednego dorosłego

męŜczyznę wynoszą

40 kg - przy pracy stałej i odległości przenoszenia do 75 m.

45 kg - przy pracy stałej i odległości przenoszenia do 75 m.

40 kg - przy pracy stałej i odległości przenoszenia do 100 m.

75 kg - przy pracy stałej i odległości przenoszenia do 80 m.

11. SpręŜarka podlega kontrolom prowadzonym przez

Urząd Transportu Drogowego.

Urząd Dozoru Technicznego.

Instytut Technologii Eksploatacji.

Urząd Nadzoru Budowlanego.

12. Karta technologiczna nie zawiera

opisu operacji.

numeru operacji.

informacji o uŜytym oprogramowaniu CAD/CAM.

informacji o oprzyrządowaniu .

13. Zdjęcie przedstawia przenośnik

wałkowy.

taśmowy.

łańcuchowy.

pneumatyczny.

14. Regały wspornikowe przeznaczone są dla

materiałów sypkich.

materiałów których długość nie przekracza dostępnych długości belek w innych
systemach.

materiałów których długość przekracza dostępne długości belek w innych systemach.

składowania róŜnego rodzaju cieczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Urządzenie transportowe na rysunku to

podest ruchomy.

suwnica bramowa.

suwnica kontenerowa.

uraw.

16. Zawór bezpieczeństwa słuŜy w układzie pneumatycznym do

zabezpieczenia układu w przypadku awaryjnego wzrostu ciśnienia.

regulacji ciśnienia powietrza.

sterowania spręŜarką.

wypuszczania kondensatu ze zbiornika.

17. Regały wspornikowe przeznaczone są dla

materiałów sypkich.

materiałów których długość nie przekracza dostępnych długości belek w innych
systemach.

materiałów których długość przekracza dostępne długości belek w innych systemach.

składowania róŜnego rodzaju cieczy.

18. Na rysunku przedstawiono

wielokrąŜek.

dźwignik zębatkowy.

dźwignię stalową.

uraw stały.

19. Urządzenie przedstawione na rysunku to wózek

czterokołowy.

dwukołowy.

podnośnikowy.

paletowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko:……………………………………………………..

Dobieranie maszyn i urządzeń przemysłowych oraz transportowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

Gołembska E.: Kompendium wiedzy o logistyce. PWN, Poznań 2002

Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 2000

Kijewski J.: Maszynoznawstwo. WSiP Warszawa 1993

Kowalewski S., Dąbrowski A., Dąbrowski M.: ZagroŜenia mechaniczne. Centralny
Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 1997

Mac S.: Obróbka metali z materiałoznawstwem. WSiP, Warszawa 1997

Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODiDK, Gdańsk 2005

Mały poradnik mechanika t. II Wydawnictwa NT, Warszawa 1994

www.bagra.pl

www.boc.com.pl

10.

www.cke.edu.pl

11.

www.messer.pl

12.

mfiles.ae.krakow.pl

13.

www.promag.pl

14.

www.wentech.pl

Literatura metodyczna
1.

Baraniak B.: Dobór treści kształcenia zawodowego. Instytut Badań Edukacyjnych,
Warszawa 1997

Figurski J.: Eksperyment pedagogiczny Modułowe programy nauczania w kształceniu
zawodowym: model ujednoliconego egzaminu zawodowego.: Instytut Technologii
Eksploatacji, Radom 2001

Francuz W. M.: Dydaktyka w nowej szkole zawodowej.: Wydawnictwo Politechniki
Krakowskiej, Kraków 2004

Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP, Warszawa 2004

Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. Instytut Technologii Eksploatacji,
Radom 2000

Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. WyŜsza Szkoła InŜynierska,
Radom 1995