Rozdział 5

Formy rozlicze
i techniki
finansowania handlu
zagranicznego

5.1 Nieuwarunkowane formy płatno ci

5.1.1 Czek
5.1.2 Weksel

5.2 Uwarunkowane formy płatno ci

5.2.1 Inkaso dokumentowe
5.2.2 Akredytywa dokumentowa
5.2.3 Inkaso a akredytywa
5.2.4 Akredytywa standby

5.3 Formy rozlicze mieszane

5.3.1 Gwarancje bankowe
5.3.2 Polecenie wypłaty

Od samego pocz tku obrotowi towarowemu towarzyszyły rozliczenia finansowe.
Pocz tkowo była to prosta wymiana towarowa. Rozliczenia znacznie upro cił
wynaleziony przez Fenicjan pieni dz kruszcowy. Przemierzaj cy wiele setek kilometrów

kupcy staro ytni i jeszcze redniowieczni nie musieli zabiera z sob wielu kilogramów
towarów na wymian tylko po to, by móc je wymieni na inne, które były celem podró y.
O ile Staro ytny Rzym jednak mógł zagwarantowa bezpiecze stwo kupcom, to po jego
upadku sytuacja znacznie si pogorszyła. Jedynie na wschodzie imperium bizantyjskie
i nowo powstałe imperium arabskie potrafiły zabezpieczy główne szlaki handlowe. Dla
wi kszego bezpiecze stwa obrotu handlowego ju od staro ytno ci pojawia si obrót
bezgotówkowy. Na obszarach Persji i imperium arabskiego w VIII i IX wieku n.e. s
w powszechnym u yciu weksel (sakk), czek (ruka) i list kredytowy (suftad a). Było to
mo liwe dzi ki działaniu w głównych miastach handlowych sieci banków wzajemnie
respektuj cych wydawane przez siebie dokumenty finansowe. Wraz z wyprawami
krzy owymi, pomi dzy XII a XIV wiekiem, wiedza na temat operacji handlowo-
finansowych dociera do redniowiecznej Europy. Jest one praktycznie zmonopolizowana
przez dwa o rodki: miasta włoskie (głównie Wenecj ) i zakon templariuszy. Zakon ten
wykorzystywał sie swoich klasztorów w Europie i na Bliskim Wschodzie do
rozwini cia systemu przekazywania pieni dzy, prowadzenia rachunków dla swoich
klientów, dokonywania na ich rzecz płatno ci oraz udzielał swym klientom kredytów,
m.in. Templariusze byli bankierami króla Francji i z tego tytułu posiadali liczne
przywileje podatkowe i handlowe. Od XIII wieku wraz z upadkiem Templariuszy ro nie
rola miast włoskich i silnych rodzin kupieckich. Powstaj pierwsze du e banki (a
wła ciwie rodziny bankierskie np. Fuggierowie), które zakładaj liczne oddziały w całej
Europie. To z kolei umo liwia jeszcze powszechniejsze wykorzystanie obrotu
bezgotówkowego. W XVIII wieku pojawia si kolejny etap w rozwoju systemu rozlicze
bezgotówkowych, jakim s banki kupieckie (np. Rotschild), których wła ciciele ł cz
działalno finansow i handlow . XIX wiek to okres pierwszej konsolidacji systemu
bankowego w Anglii oraz jego ci lejszej regulacji prawnej. Post puje te rozwój
systemu depozytowo-czekowego. W tym samym XIX wieku Bank Anglii zaczyna
posługiwa si stop dyskontow , co jeszcze zwi ksza płynno rynku instrumentów
finansowych (szczególnie dotyczy to obrotu wekslowego). Równolegle z systemem
obrotu bezgotówkowego rozwija si system zabezpiecze wykonania wiadcze
wynikłych z podpisywanych kontraktów, w tym gwarancje bankowe (i pó niej
akredytywy) jako kolejny rodek zabezpieczaj cy obrót towarowy

201

.

W chwili obecnej na system rozlicze składaj si nast puj ce formy płatno ci:

nieuwarunkowane - gdzie wykonanie płatno ci nie jest uwarunkowane wykonaniem przez

beneficjenta dodatkowych czynno ci (gotówka, czek, weksel polecenie przelewu

i pokrewne),

uwarunkowane - gdzie dla dokonania płatno ci wymagane s od beneficjenta dodatkowe,

wcze niej okre lone czynno ci (akredytywa, inkaso).

5.1 Nieuwarunkowane formy płatno ci

5.1.1 Czek

202

W polskim prawie instytucja czeku uregulowana jest w ustawie z dnia 28 kwietnia 1936r.
Prawo czekowe. Polskie prawo zgodne jest z Konwencj Genewsk dotycz c czeków
z 1931r.
Czek jest to papier warto ciowy wystawiony w ci le przez prawo czekowe okre lonej
formie, zawieraj cy w swej tre ci polecenie wypłaty przez bank okre lonej kwoty
pieni nej okazicielowi czeku lub osobie na nim wskazanej ze rodków wystawcy
czeku

203

. Zobowi zanie czekowe posiada kilka charakterystycznych cech. Do

najwa niejszych nale :

abstrakcyjno oznacza, e dla wa no ci czeku nie jest istotne czy istniało zobowi zanie

b d ce przyczyn wystawienia czeku i czy było ono wa ne,

bezwarunkowo ,

pieni ny charakter,

sformalizowanie dokumentu,

samodzielno zobowi zania poszczególnych dłu ników czekowych tzn., e zobowi zanie

czekowe ka dej z podpisanych na nim osób wynika z tego, e zło yła ona na czeku swój

podpis, a wa no tego zobowi zania nie jest uzale niona od wa no ci zobowi za innych

osób podpisanych na czeku, oczywi cie, o ile czek posiada wszystkie elementy niezb dne do

jego wa no ci,

solidarna odpowiedzialno dłu ników czekowych oznacza, ze wystawca, indosant

i por czyciel odpowiadaj wobec posiadacza solidarnie

204

.

Stronami stosunku czekowego s : trasant (czyli wystawca czeku), trasat - płatnik (w
przypadku czeku jest to zawsze bank), remitent (czyli osoba uprawniona do dania
i podj cia wypłaty).
Osoba, której został wr czony czek mo e:

I. przedstawi czek trasatowi do zapłaty,

II. zło y czek do skupu w innym banku, ni trasat, otrzymuj c w zamian pełn kwot czeku,

III. zło y czek do inkasa w innym banku, ni trasat, a sum czekow otrzyma dopiero, gdy

trasant przeka e j bankowi inkasuj cemu,

IV. zło y czek „do dyskonta” w innym banku, ni trasat, otrzymuj c w zamian kwot czeku

pomniejszon o odsetki dyskontowe lub prowizj ,

V. wr czy czek, jako zapłat w kolejnej transakcji dokonuj c indosu na swojego

wierzyciela

205

.

Z tego wynika, e istnieje pi funkcji czeku:

rozliczeniowo-płatnicza, gdzie czek wr czany jest zamiast gotówki przy zakupie towarów

i usług, a zapłata za czek nast puje w formie gotówkowej lub bezgotówkowej

(rozrachunek),

obiegowa jest zwi zana z mo liwo ci nieograniczonego przenoszenia praw czekowych

jednej strony na drug za pomoc indosu,

gwarancyjna polegaj ca na zabezpieczeniu zapłaty czeku przez wszystkie osoby na nim

podpisane,

kredytowa - o ile czek nie powinien by instrumentem kredytu to pewne wbudowane

w niego mo liwo ci (czek postdatowany, czek „in blanco”) powoduj , e mo e sta si on

narz dziem kredytu kupieckiego,

refinansowa - czek mo na zło y „do dyskonta”, czyli uzyska za niego zapłat od innego

banku ni trasat, przed otrzymaniem pokrycia przez trasata.

W celu spełnienia wymaga prawnych, ka dy czek musi zawiera pewn grup
elementów:

I. nazw „czek” w samym tek cie dokumentu, w j zyku w jakim go wystawiono,

II. polecenie bezwarunkowej zapłaty oznaczonej sumy pieni nej,

III. nazwisko osoby, która ma zapłaci (trasata),

IV. oznaczenie miejsca płatno ci,

V. oznaczenie miejsca i daty wystawienia czeku,

VI. podpis wystawcy czeku (trasanta)

206

.

Je eli którego ze wskazanych elementów brakuje, to dokument taki nie jest traktowany
jako czek. Od tej reguły s jednak wyj tki:

w braku osobnego oznaczenia, miejsce wymienione obok nazwy lub firmy trasata uwa a

si za miejsce płatno ci,

je eli obok nazwy lub firmy trasata wymieniono kilka miejsc, czek jest płatny w miejscu

wymienionym najwcze niej,

je li brak oznaczenia miejsca płatno ci w sposób wskazany w dwóch powy szych

przypadkach to czek jest płatny w miejscu wystawienia,

czek, w którym nie oznaczono miejsca wystawienia, uwa a si za wystawiony w miejscu

podanym obok nazwiska wystawcy

207

.

Rysunek 21. Schemat płatno ci czekiem

1. Wystawienie czeku przez trasanta.

2. Przedstawienie czeku do wykupu przez trasata (bank wystawcy).

2a. Przekazanie (zbycie) czeku osobom trzecim.

2b. rodki finansowe (zapłata)

3. Potr cenie nale no ci z rachunku bankowego wystawcy.

ródło: Opracowanie autora.

Nale y zaznaczy , e prawo czekowe nie zawiera przepisu, z którego wynika, e
w przypadku braku oznaczenia miejsca wystawienia oraz braku miejsca obok nazwiska
wystawcy, za miejsce wystawienia uwa a si miejsce płatno ci.
Przedmiotem zobowi zania czekowego mo e by tylko oznaczona suma pieni na.
Oznacza to, ze suma czekowa musi by okre lona, co do wysoko ci oraz co do waluty.
Uniewa nia czek podanie przy kwocie czeku kilku walut. W przypadku, gdy czek opiewa
na walut , której nazwa jest podobna w kilku krajach np. franki, dolary itp. konieczne jest
okre lenie, o jakiego kraju walut chodzi w zobowi zaniu czekowym, np. dolar
kanadyjski, frank szwajcarski. Nie nale y wystawia czeku na pewn ilo monet, które
nie maj swego obiegu w charakterze pieni dza np. numizmatów. Prawo czekowe nie
nakazuje, aby czek był wystawiany wył cznie na walut obowi zuj c w miejscu
płatno ci. Przy wystawianiu czeku na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej w innej walucie
ni złoty polski nale y bra pod uwag przepisy Kodeksu Cywilnego i aktualne przepisy
prawa dewizowego. Gdy czek jest wystawiony i płatny w Polsce obowi zuje artykuł 358
k.c. mówi cy, e suma czekowa mo e by wyra ona tylko w pieni dzu polskim, chyba, e
zezwolenie dewizowe pozwoliło na wystawienie czeku w walucie obcej. Pami taj c

o post puj cej liberalizacji prawa dewizowego liczy si nale y, e zmian tego przepisu.
Suma czekowa musi by na czeku napisana cyfrowo albo słownie. Dla wa no ci czeku
wystarczy wpisanie sumy czekowej, co najmniej w tek cie czeku wraz z poleceniem
zapłaty. Natomiast umieszczenie kwoty jedynie w górnym prawym rogu powoduje
niewa no czeku. Wa ny b dzie czek, w którym suma czekowa wpisana jest:

– tylko raz słownie lub cyfrowo w tre ci czeku,

– raz słownie i raz cyfrowo,

– dwukrotnie słownie,

– dwukrotnie cyfrowo

208

.

Przy kwocie czeku podanej słownie i cyfrowo musi w obu przypadkach wyst powa ta
sama waluta. Podanie przy kwocie cyfrowej powszechnie znanego skrótu waluty, np.
CHF, FRF, USD nie stanowi ró nicy mi dzy oznaczeniami waluty i nie powoduje
niewa no ci tego dokumentu. Czek mo e by domicylowany tzn. płatny w miejscu
zamieszkania osoby trzeciej b d w miejscowo ci, w której trasat ma miejsce
zamieszkania, b d w innej miejscowo ci, z tym, i osob trzeci musi by bank, a tak
osob trzeci nazywamy

domicylantem

209

.

Ze wzgl du na sposób okre lenia osoby uprawnionej czeki dzielimy na:

imienne (nie na zlecenie),

imienne na zlecenie,

na okaziciela.

Za czeki na okaziciela uwa a si równie czek wystawiony bez podania nazwy remitenta
lub taki, gdzie obok oznaczenia remitenta pojawia si dodatkowo okre lenie „lub
okazicielowi” (albo równoznaczne).
Ze wzgl du na sposób zaspokojenia wierzyciela mo na je podzieli na nast puj ce
kategorie:

kasowy (gotówkowy) – stanowi dyspozycj obci enia rachunku wystawcy

z jednoczesnym wypłaceniem rodków okazicielowi (czek na okaziciela) lub osobie na nim

wskazanej (imienny), cho by to był wystawca czeku (wydawane np. w bankowych

rachunkach oszcz dno ciowo - rozliczeniowych tzw. ROR-ach)

210

,

rozrachunkowy – powstaje, gdy wystawca lub posiadacz czeku zabroni zapłaty

w gotówce umieszczaj c zastrze enie „przela na rachunek”, „do rozrachunku” lub

równoznaczne, słu y do wypełniania zobowi za pieni nych bez u ycia gotówki,

rozrachunkowy

gwarantowany – w tym przypadku czek realizowany jest bez wzgl du

na stan rachunku wystawcy (na podstawie umowy pomi dzy bankiem, a jego klientem),
rozrachunkowy

potwierdzony – zawiera o wiadczenie płatnika (banku), e czek ma

pokrycie na rachunku

211

.

Czek mo e by równie wystawiony na rachunek osoby trzeciej. Wówczas nazywany jest
komisowym, bowiem wystawiony jest przez komisanta na rachunek komitenta

212

.

Obok wskazanych wy ej wyst puj jeszcze inne rodzaje czeków. Jednym z nich jest

czek

zakre lony. Chroni on posiadacza przed skutkami utraty czeku. Zakre lenia dokonuje si
poprzez umieszczenie na przedniej stronie czeku dwóch linii równoległych. Zakre lenie
takie mo e by

ogólne lub szczególne. Zakre lenie jest ogólne, gdy pomi dzy liniami nie

ma adnej wzmianki lub znajduje si wyraz „bank” lub inny równoznaczny. Czek z takim
zakre leniem trasat mo e zapłaci tylko do r k swojego klienta lub innemu bankowi.
Natomiast w zakre leniu szczególnym pomi dzy liniami wpisuje si nazw banku. Czek
z takim zakre leniem mo na zapłaci tylko wskazanemu bankowi lub, gdy oznaczonym
bankiem jest trasat do r k swojego stałego klienta. Zakre lenia dokonuje wystawca
czeku

213

.

Kolejnym specyficznym rodzajem czeku jest czek

in blanco. Jest to czek wystawiony

z pomini ciem pewnych istotnych elementów (zawiera, co najmniej podpis wystawcy),
które musz by uzupełnione najpó niej w momencie realizacji czeku. Wypełnienie
czeku odbywa si na podstawie porozumienia pomi dzy wystawc i remitentem. Umowa
taka mo e by zawarta na pi mie (tzw. deklaracja) lub ustna

214

. Prawo dopuszcza istnienie

tzw. czeku

postdatowanego

215

. Na czeku takim dzie wskazany jako data wystawienia

jest pó niejszy ni rzeczywista data wystawienia. Jest to w gruncie rzeczy narz dzie
kredytu kupieckiego, bowiem w chwili rzeczywistego wystawienia czeku wystawca nie
musi mie na rachunku rodków na jego pokrycie. Je eli taki czek zostanie
przedstawiony do zapłaty przed dniem wskazanym jako data wystawienia to zostanie on
zrealizowany, o ile na rachunku wystawcy znajduj si odpowiednie rodki. Ostatnim
dniem, w którym mo na taki czek przedstawi jest dziesi ty dzie po podanej dacie
wystawienia.
Przeciwnym wypadkiem jest czek

antydatowany. Wówczas dzie wskazany jako data

wystawienia był wcze niejszy ni rzeczywista data wystawienia. Czek taki jest wa ny,
ale pami ta nale y, e skróceniu uległ okres, w którym czek taki mo na przedstawi do
zapłaty

216

.

Kolejny rodzaj to czek

bankierski

217

. Jest dokumentem wystawionym zgodnie z przepisami

prawa czekowego przez jeden bank, drugiemu. Bank wystawca poleca wskazanemu
bankowi wypłacenie okre lonej sumy pieni nej osobie wskazanej w tek cie dokumentu

(czeki na okaziciela nie maj tu zastosowania). Czeki takie s bardzo cz sto
wykorzystywane w podró ach zagranicznych jako pewny i bezpieczny rodek płatniczy.
Specjalnie dla ruchu turystycznego s przeznaczone czeki

podró ne. Mo na nimi

regulowa drobne płatno ci. S one wystawiane nie tylko przez banki, ale tak e przez
instytucje finansowe i biura podró y obsługuj ce turystów. Nie s one czekami
w rozumieniu prawa czekowego i maj nieco inn form . Gwarancj płatno ci jest solidno
i rzetelno instytucji je wystawiaj cych, wi c s ch tnie przyjmowane jako forma zapłaty.
Z reguły s wystawiane na stałe kwoty (np. 20 USD).
Cz

banków we współpracy z Eurocheque International, zaopatruj swoich klientów

w standardowe karty gwarancyjne i blankiety czekowe.

Euroczeki, w zwi zku z wysok

standaryzacj

218

, s bardzo ch tnie przyjmowane jako forma zapłaty za dobra lub usługi.

Je li warto nabywanego dobra przekracza warto gwarantowan , to mo na wystawi
do trzech euroczeków. Warunkiem gwarancji euroczekowej jest zamieszczenie na
odwrocie blankietu czekowego numeru przedkładanej równocze nie karty gwarancyjnej.
Ponadto podpis wystawcy i jego numer konta musz by zgodne z takowymi na karcie
gwarancyjnej. Euroczeki mog by wystawiane jako czeki:

gotówkowe lub rozrachunkowe,

na okre lon osob lub na okaziciela.

Czeki mog te by skupowane przez banki bezpo rednio od jego wystawców. W Polsce
euroczeki wydaj klientom Pekao S.A. i PKO BP S.A.

219

.

Odr bnym problemem jest obrót czekowy. Czek imienny z dodaniem zwrotu „na
zlecenie” lub bez takiego dodatku, przenoszony jest poprzez

indos. Jest on

bezwarunkowy, przy czym indos „na okaziciela” jest traktowany jako indos in blanco.
Powinien on by umieszczony na czeku lub zł czonej z nim dodatkowej karcie zwanej
przydłu kiem. Indos mo e równie zakazywa dalszego indosowania. Dokument z takim
indosem nazywamy

rekta - czekiem. Czek wystawiony na dan osob z zastrze eniem

„nie na zlecenie” (lub „bez indosowania” czy ka dy równoznaczny) mo na przenosi
tylko w formie i ze skutkami

zwykłego przelewu. Natomiast czek „na okaziciela”

przenosi si w drodze prostego

wr czenia dokumentu

220

.

Czek jest płatny za okazaniem. Powinien by przedstawiony do zapłaty w ci gu
dziesi ciu dni. Je eli trasat dokonuje płatno ci z czeku, który był przenoszony przez
indos, obowi zany jest do sprawdzenia prawidłowo ci szeregu indosów, lecz nie do
sprawdzenia podpisów indosantów. Czek mo e by odwołany. O wiadczenie woli
w formie odwołania czeku mo e by przekazane w dowolnej formie (np. pisemnej,
telefonicznie itp.). Tre ci o wiadczenie woli jest zakaz wypłaty czeku, który

wystawiono omyłkowo lub w wyniku podst pu. Jest ono skuteczne, je li dotarło ono do
trasata w taki sposób, by mógł si on zapozna z jego tre ci . Wa ne dla stron czeku s
terminy jego realizacji. Wynosz one:

10 dni dla czeku wystawionego w tym samym kraju, w którym ma siedzib trasat,

20 dni dla wystawionego w innym kraju na tym samym kontynencie,

70 dni w innym kraju na innym kontynencie.

Ró nice te wynikaj z technicznych mo liwo ci przedstawienia czeku trasatowi.
Chc c uzyska wcze niej kwot pieni n podawca czeku mo e w drodze indosu
przenie na bank (nie na trasata) prawa z niego wynikaj ce. Operacj tak okre la si
mianem

dyskonta czeku

221

. W jej rezultacie podawca otrzymuje od banku kwot

czekow pomniejszon o odsetki dyskontowe lub o prowizj . Chroni c si przed zbytnim
ryzykiem kredytowym wynikłym z przyjmowania czeków banki dokonuj dyskonta
czeków przedstawionych przez klientów o znanej bankowi dobrej kondycji, którzy:

nie zalegaj z płatno ciami wobec banku,

nie wystawiaj czeków bez pokrycia,

nie dopuszczaj do protestów czeków i weksli.

Kredyty wynikaj ce ze skupu czeków s najcz ciej udzielane w formie linii
kredytowych (odnawialnych b d nieodnawialnych).

5.1.2 Weksel

222

Jak ju wcze niej wspomniano, pierwsze wzmianki o stosowaniu instrumentu zbli onego
do weksla spotykamy w Azji ju w VIII- IX wieku n.e. W Europie pojawił si wraz
z wyprawami krzy owymi (ok. XII wieku n.e.).

Weksel jest papierem warto ciowym,

o okre lonej przez prawo formie, „ …w którym wystawca albo sam przyrzeka zapłat
okre lonej sumy pieni nej albo poleca tak zapłat osobie trzeciej”

223

. Wystawca

przyjmuje jednocze nie bezwarunkow odpowiedzialno za zapłat weksla. Poj cie
i budow oraz obrót wekslowy jest w Polsce normalizowany ustaw z dnia 28 kwietnia
1936r. - Prawo wekslowe. Polskie prawo wekslowe jest dostosowane do podpisanych
7 czerwca 1930r. w Genewie trzech konwencji mi dzynarodowych. Dotyczyły one:

wprowadzenia przez sygnatariuszy na swych terytoriach jednolitego prawa wekslowego,

mo liwo ci pewnych ust pstw na rzecz prawa lokalnego,

stosowania ustalonych zasad kolizji ustaw w przedmiocie weksli trasowanych i własnych,

niemo no ci uzale nienia zobowi za wekslowych oraz wykonywania praw od uiszczenia

opłaty skarbowej

224

.

Zobowi zanie wekslowe ma charakter

abstrakcyjny. Oznacza to, e wa no

zobowi zania nie zale y od wa no ci stosunku prawnego, w wyniku, którego je
zaci gni to. Inn cech zobowi zania wekslowego jest

bezwarunkowo . Mo emy j

zdefiniowa jako niezale no obowi zków wynikaj cych ze stosunku wekslowego od
spełnienia jakichkolwiek warunków. Przez

samodzielno zobowi za rozumie si fakt,

e zobowi zanie wekslowe ka dej z podpisanych na nim osób wynika wła nie z faktu

podpisania si na wekslu oraz to, e zobowi zanie ka dej z podpisanych na wekslu osób
jest niezale ne od zobowi zania innych osób na nim podpisanych.

Solidarno

zobowi zania wekslowego oznacza, e posiadacz weksla mo e dochodzi roszcze od
dowolnie wybranej przez siebie osoby podpisanej na wekslu

225

.

W obrocie gospodarczym weksel pełni nast puj ce funkcje:

kredytow ,

obiegow ,
płatnicz ,
refinansow ,
gwarancyjn .

Funkcja płatnicza wynika z tego, ze mo emy wr czy weksel zamiast zapłaty za
otrzymane dobra lub usługi. Funkcja kredytowa wyra a si w odroczonym terminie
płatno ci nale no ci wekslowej (dłu nik otrzymuje kredyt kupiecki). Nie ma tak e
ogranicze w przenoszeniu praw wekslowych z jednej osoby na drug (funkcja
obiegowa). Natomiast funkcja gwarancyjna polega na zabezpieczeniu zapłaty za weksle
przez wszystkie podpisane na nim osoby. Funkcja refinansowa polega na mo liwo ci
zło enia weksla w banku do dyskonta

226

.

W stosunku wekslowym wyst puj nast puj ce osoby:

1. Trasant - wystawca weksla,

2. Trasat - płatnik weksla,

3. Remitent - osoba wskazana na wekslu, na której rzecz lub zlecenie ma by wypłacona

suma wekslowa (pierwszy posiadacz weksla)

227

.

Cz sto w praktyce obrotu wekslowego wymagane jest por czenie zapłaty sumy
pieni nej oznaczonej w wekslu w cało ci lub cz ci, ze wskazaniem osoby, za któr jest
dane. Takie por czenie nazywamy

awalem

228

. Awalista (osoba, która dokonała

por czenia) ma wobec remitenta obowi zek zapłaty sumy wekslowej w cało ci lub cz ci
w przypadku, gdy nie uczyni tego dłu nik wekslowy.

Mo liwe jest równie wyznaczenie

miejsca płatno ci weksla u osoby trzeciej, któr mo e by np. bank, nazywane s
domicylem (a czynno domicylowaniem weksla)

229

.

W wietle prawa wekslowego mamy dwa rodzaje weksli:

własny „sola” - pisemne, w ustalonej przez prawo formie, zobowi zanie wystawcy do

zapłaty okre lonej kwoty pieni dzy wskazanej osobie w oznaczonym miejscu i czasie (w

Europie pojawił si ok. XII w.),

ci gniony „trata” trasowany - papier warto ciowy o ci le okre lonej przez prawo

formie, wyra aj cy bezwarunkowe polecenie zapłaty przez osob wskazan na wekslu

kwoty wekslowej w okre lonym miejscu i czasie (ci gniony przez trasanta na trasata, przy

czym remitentem mo e by trasant- ten rodzaj w Europie pojawił si w wieku XIII )

230

.

W przypadku weksla własnego wystawca jest równocze nie płatnikiem. Jest on
zobowi zany do bezwarunkowej zapłaty okre lonej sumy pieni nej remitentowi.
Weksel własny powinien zawiera :

słowo „weksel” w tek cie dokumentu, w j zyku jego wystawienia,

przyrzeczenie bezwarunkowej zapłaty oznaczonej sumy pieni nej,

oznaczenie terminu płatno ci,

oznaczenie miejsca płatno ci,

oznaczenie osoby remitenta,,

oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla,

podpis wystawcy weksla

231

.

Natomiast w przypadku weksla ci gnionego niezb dne jest dodanie do tych elementów
oznaczenia trasata (płatnika)

232

.

Rysunek 22. Schemat płatno ci wekslem własnym

1. Wystawienie weksla własnego.

2. Przedstawienie weksla do zapłaty.

2a. Zbycie weksla poprzez indos.

3. Zapłata

ródło: Opracowanie autora

Jako instrument kredytu handlowego bardziej przydatny jest weksel ci gniony. W jego
przypadku wystawca upowa nia trasata do wykonania we własnym imieniu, ale na rachunek

wystawcy płatno ci na rzecz oznaczonej osoby (remitenta) i jednocze nie upowa nia
remitenta do odebrania tego wiadczenia. Wystawienie traty nie powoduje automatycznego
stosunku prawnego pomi dzy trasatem a remitentem. Dochodzi do niego w momencie
przyj cia przez trasata weksla do zapłaty, tzw.

akceptu. Samego trasata po przyj ciu weksla

trasowanego nazywamy

akceptantem.

233

Akcept nast puje wówczas, gdy wynikaj ce z niego

wiadczenie ma pokrycie w zobowi zaniu trasata do trasanta. Akcept weksla nast puje

poprzez umieszczeniu słowa „przyj ty” (b d analogicznego) przez trasata z jednoczesnym
jego podpisem. Do wa no ci czynno ci prawnej wystarczy równie sam podpis trasata.
Wymagania wobec weksla trasowanego s analogiczne, jak wobec weksla własnego, przy
czym bezwarunkowe polecenie zapłaty musi by skierowane do trasata i oczywi cie musi
by oznaczony trasat

234

.

Wszystkie wymienione wcze niej elementy weksla (zarówno własnego, jak
i ci gnionego) s konieczne dla jego wa no ci z wyj tkiem postanowie art. 2 prawa
wekslowego, kiedy:

gdy na wekslu nie ma terminu płatno ci, to uwa a si go za płatny za okazaniem,

gdy brak osobnego oznaczenia, miejsce wymienione obok nazwiska trasata, uwa a si za

miejsce płatno ci, a tak e za miejsce zamieszkania trasata,

gdy w wekslu nie oznaczono miejsca wystawienia, uwa a si go za wystawiony w miejscu

podanym obok nazwiska wystawcy

235

.

Na wekslu mog si te znale adnotacje dotycz ce waluty sumy wekslowej albo
odno nie oprocentowania weksla.
Prawo wekslowe okre la cztery sposoby okre lenia terminu płatno ci:

weksel płatny za okazaniem (at sight),

weksel płatny w pewien czas po okazaniu,

weksel płatny w pewien czas po dacie wystawienia,

w oznaczonym dniu

236

.

Inne okre lenie terminu płatno ci lub okre lenie terminu nast puj ce po innym terminie
jest niewa ne.

Rysunek 23. Schemat płatno ci wekslem ci gnionym

.

1. Wystawienie traty.

2. Przedstawienie traty do zapłaty.

2b. Zbycie (m.in. dyskonto) weksla

3. Zapłata

ródło: Opracowanie autora

W terminie płatno ci posiadacz weksla powinien przedstawi go do zapłaty w miejscu
oznaczonym w tre ci weksla jako miejsce płatno ci. Przedstawienie powinno nast pi
wobec głównych dłu ników wekslowych. W przypadku weksla własnego nale y do zapłaty
weksel przedstawi wystawcy. Natomiast w przypadku weksla trasowanego akceptantowi.
Osoba płac ca za weksel w terminie jest zwolniona z zobowi zania (dla po wiadczenia
zwolnienia mo e da wydania weksla pokwitowanego przez posiadacza). W przypadku
nieprzedstawienia weksla do zapłaty w terminie ka dy dłu nik mo e zło y sum wekslow
do depozytu s dowego (według wła ciwo ci miejscowej miejsca płatno ci) na koszt
i ryzyko posiadacza weksla

237

.

W praktyce obrotu gospodarczego cz sto wykorzystywana jest gwarancyjna funkcja
weksla.

Weksel gwarancyjny

238

, bo tak bywa nazywany, wykorzystywany jest jako

zabezpieczenie pewnych przyszłych roszcze np. jako zabezpieczenie bankowi spłaty
zaci gni tego kredytu. Do tego celu najcz ciej wykorzystuje si tzw.

weksle in

blanco

239

. Weksel taki jest dokumentem zawieraj cym, co najmniej podpis wystawcy lub

akceptanta, zło one w zamiarze zaci gni cia zobowi zania wekslowego. Pozostała cz

formularza pozostaje bez wypełnienia. Jednak e, gdy cz

klauzul wekslowych b dzie

wypełniona, weksel taki równie nazywa b dziemy in blanco. Powstanie zobowi zania
nast puje dopiero w momencie pełnego jego wypełnienia. Prawo wypełnienia
przysługuje osobie, której go wr czono w zamiarze zaci gni cia zobowi zania oraz
osobom, które na mocy prawa powszechnego (dziedziczenie, przelew) nabyły do niego
prawo. Wypełnienie powinno nast pi jedynie w wypadku, gdy posiadacz został do tego
upowa niony. Razem z wekslem in blanco pojawia si zazwyczaj tzw. deklaracja
wekslowa

240

. Jest to pisemna umowa, która zawiera okoliczno ci upowa niaj ce

posiadacza blankietu wekslowego do jego uzupełnienia oraz zawiera istotne elementy
takie, jak maksymaln wysoko sumy wekslowej i terminy płatno ci. Jednak wa no
weksla in blanco nie jest uzale niona od jej istnienia.
W praktyce gospodarczej mo emy te spotka podział weksli ze wzgl du na cel
powstania zobowi zania z nich wynikaj cego. Pierwszy rodzaj to

weksle towarowe

(documentary bills). S one zwi zane z bie cym obrotem towarowym i powstaniem
zobowi zania jednej ze stron kontraktu do zapłaty za dostarczony towar b d usług .
Inaczej jest w przypadku

weksla finansowego (finance bill). Za takie uwa a si weksle

ci gnione na finansowanie kosztów przewozu lub przerobu zapasów surowcowych.

Poniewa nie jest ci le zwi zany z obrotem towarowym banki przyjmuj c je do
dyskonta dokładniej badaj sytuacj finansow trasanta, akceptanta i awalisty

241

.

Pierwszym wierzycielem wekslowym jest remitent. Mo e on jednak przenie prawa do
weksla na inn osob . Dokonuje tego w ci le okre lonej przez prawo formie w postaci
indosu na wekslu.

Indos ( yro) to przeniesienie praw własno ci do papieru

warto ciowego (weksel, czek z klauzul na zlecenie) przez o wiadczenie osoby, która go
posiada, e ust puje ona swoje prawa innej osobie (w formie zbli onej do obecnej
pojawił si w XVI w.)

242

. Jednak e wystawca mo e wył czy obiegowy charakter weksla

przez zamieszczenie na wekslu zwrotu „nie na zlecenie”, „imienny”, „bez prawa
indosowania” lub równoznacznego. Weksel taki staje si papierem warto ciowym
imiennym (

rekta - weksel)

243

. Przeniesienie praw nast puje w takim wypadku w drodze

cesji i wydania weksla. Natomiast w przypadku weksla in blanco sytuacja jest nieco
trudniejsza. Niewypełniony a podpisany blankiet wekslowy mo e remitent przekaza
osobie trzeciej (

przez wydanie). Jest to przelew wierzytelno ci, a nabywca tego

dokumentu uzyskuje prawo do jego uzupełnienia tylko w takim zakresie, w jakim
obowi zywało ono zbywc (zgodnie z deklaracj wekslow )

244

.

Osoba, która odst puje swoje prawa do weksla nazywa si

indosantem. Natomiast osoba

nabywaj ca te prawa

indosatoriuszem. Poprzez zło enie podpisu na wekslu indosant

staje si odpowiedzialny za przyj cie i za zapłat tak, jak trasat (wystawca). Pierwszym
indosantem mo e by tylko remitent. Indos powinien by bezwarunkowy, a warunki, od
których uzale niono indos uwa a si za nienapisane. Przenosi on wszystkie prawa do
weksla, co oznacza, e je eli ma on przenosi cz

praw do weksla, to wówczas taki

indos jest niewa ny.
Rodzaje indosu wekslowego:
Ze wzgl du na form wyró niamy indos:

imienny (zupełny) – obok podpisu indosanta okre lony jest indosatariusz, a tak e miejsce

i data sporz dzenia indosu,

in blanco jest to indos nie wymieniaj cy indosatariusza, a obejmuj cy najcz ciej jedynie

podpis indosanta, mo e on by umieszczony jedynie na drugiej stronie weksla lub na tzw.

przedłu niku,

na okaziciela, w którym zamiast nazwy lub nazwiska indosatariusza pojawia si zwrot „na

okaziciela”

245

.

Indos in blanco jest umieszczony na wekslu, gdy składany jest on do dyskonta w banku.
W przypadku tego typu indosu nale y domniemywa , e ka dy posiadacz weksla jest
jego prawnym posiadaczem. Mo e on (prawny posiadacz):

wypełni indos nazwiskiem własnym lub osoby trzeciej,

indosowa weksel dalej in blanco lub na inn osob ,

przenie weksel na inn osob bez wypełnienia indosu in blanco i bez indosowania, przez

wr czenie weksla

246

.

Z indosem in blanco równoznaczny jest indos na okaziciela.
Ze wzgl du na cel indosu wyró nia si :

indos

własno ciowy - przenosi on własno weksla na indosatariusza z chwil wydania

weksla,

indos

zastawniczy - umieszczane na wekslu w momencie oddawania indosatariuszowi

weksla w zastaw,

indos

poterminowy - wtedy gdy dokonano indosu ju po terminie płatno ci weksla, ale

przed upłyni ciem terminu zło enia protestu,

indos

pełnomocniczy - na jego podstawie indosatariusz otrzymuje pełnomocnictwo do

wykonywania praw wekslowych w imieniu indosanta,

indos

zwrotny - wtedy, gdy osoba, która odpowiada ju z tytułu weksla, nabyła ten sam

weksel po raz drugi,

indos

zakazuj cy dalszego indosowania - gdy weksel posiada klauzul „nie na

zlecenie”

247

.

Klauzula „nie na zlecenie” cho brzmi podobnie umieszczana przez wystawc weksla
i jego indosanta, to w obu tych przypadkach poci ga inne skutki prawne. W przypadku,
gdy umieszcza j wystawca weksla oznacza to, e weksel mo e by przeniesiony ze
skutkami zwykłego przelewu. Natomiast, gdy umieszcza j indosant, to tym samym
oznajmił on, e nie odpowiada wobec nast pnych posiadaczy weksla.
Posiadacz weksla mo e ten weksel spieni y przed terminem płatno ci w banku.
Operacja taka to

dyskonto weksli

248

.

Dyskonto weksli to kupno przez bank weksla przed

terminem jego płatno ci, po potr ceniu odsetek za czas pozostały do wykupienia
(płatno ci) weksla według stopy zwanej stop dyskontow . Stop dyskontow mo na
okre li według wzoru:

gdzie,

d - stopa dyskontowa,

R - warto nominalna weksla (cena wykupu weksla),

P. - warto bie ca (cena zakupu weksla),

n - czas wykupu weksla w dniach

249

.

Dyskonto to w gruncie rzeczy udzielenie przez bank ni ej oprocentowanego kredytu,
zwanego kredytem dyskontowym. Kwot tego kredytu stanowi suma wekslowa
pomniejszona o odsetki dyskontowe (za okres do dnia wykupienia weksla) i prowizj
banku

250

. Warto nale nych odsetek za okres pozostały do wykupienia weksla mo emy

przedstawi wzorem:

, gdzie:

O – kwota odsetek dyskontowych,

d – stopa dyskontowa (w procentach), a pozostałe oznaczenia jak wy ej.

Kwot tego kredytu mo emy okre li wzorem:

, gdzie:

– kwota kredytu wekslowego,

– koszty prowizyjne (pozostałe jak wy ej).

Uwzgl dniaj c powy sze przekształcenia wzór na warto kredytu miałby nast puj cy
kształt:

, gdzie

d - stopa dyskontowa (w procentach),

a pozostałe oznaczenia jak wy ej.
Warto prowizji od dyskonta okre la ka dy bank według własnych regulaminów.
W operacji dyskonta bank otrzymuje weksel opatrzony indosem in blanco i sam jako
posiadacz weksla czeka na termin płatno ci b d zbywa weksel w banku centralnym (w
Polsce do NBP). Operacja ta nazywa si

redyskontem

251

. Polega ono na skupie przez

bank centralny od banków zdyskontowanych weksli po potr ceniu odsetek
redyskontowych. Stopa redyskontowa jest okre lana przez władze banku centralnego (w
Polsce decyzje w sprawie poziomu stóp procentowych podejmuje gremialnie Rada
Polityki Pieni nej) i ze swej natury jest ona ni sza od stopy dyskontowej. Ró nica
pomi dzy stop dyskontow a redyskontow stanowi wynagrodzenie banku skupuj cego
weksle w ramach dyskonta.
Równie w Polsce NBP skupuje od banków weksle w ramach redyskonta. Takie weksle
musz spełnia wymagania zawarte w zarz dzeniu Prezesa NBP z 27 lutego 1998r.

Poni ej wymieniono wymagania, których spełnienie jest warunkiem przyj cia weksla do
redyskonta w NBP:

weksel musi odpowiada wymogom prawa wekslowego,

musi by od niego odprowadzona opłata skarbowa w odpowiedniej wysoko ci,

musi pochodzi z obrotu gospodarczego,

podpisany co najmniej przez wystawc i akceptanta, którzy mog budzi zaufanie jako

solidni płatnicy,

termin płatno ci przypada nie pó niej ni 3 miesi ce od daty płatno ci weksla i w terminie

pozwalaj cym na zawiadomienie płatnika,

weksel musi by z terminem płatno ci w oznaczonym dniu,

by płatny w oddziałach banków, w których dłu nicy maj rachunki,

w przypadku weksli trasowanych opatrzony bezwarunkowym akceptem płatnika na cał

sum wekslow ,

opatrzone indosem in blanco,

bez wzmianek ograniczaj cych jego zbywalno lub ograniczaj cych protest,

z podpisami umo liwiaj cymi bezsporn identyfikacj osób , które je składały

252

.

W przypadku nale no ci wekslowej, gdy dłu nik wekslowy odmawia zapłaty mo liwy
jest

regres. Posiadacz weksla mo e dochodzi roszcze od wszystkich poprzedników

wekslowych (indosantów, por czycieli, wystawcy) poprzez tzw.

poszukiwanie zwrotne.

Warunkiem koniecznym poszukiwania zwrotnego, czyli zachowania regresu do
poprzedników wekslowych jest wykonany w terminie

protest wekslowy

253

. Nie jest on

jednak konieczny, gdy dłu nik umie ci zwrot „bez protestu” na wekslu. Protest jest
aktem publicznym, sporz dzanym przez notariusza w terminie przewidzianym prawem
np. niezapłacenie weksla w ci gu dwóch dni powszednich przypadaj cych po terminie
wa no ci. Roszczenie wekslowe ulega przedawnieniu:

przeciwko akceptantowi traty lub wystawcy „soli” po 3 latach od dnia płatno ci,

w stosunku do indosantów i wystawcy weksla trasowanego po roku od dnia protestu,

wzajemne roszczenia indosantów do wystawcy z upływem 6 miesi cy, licz c od dnia

wykupienia weksla przez indosanta albo od dnia poci gni cia go do odpowiedzialno ci

s dowej

254

.

W wi kszo ci krajów europejskich przepisy wekslowe s bardzo podobne, ró ni c si od
polskich rozwi za prawnych jedynie pewnymi drobnymi szczegółami. Dokonuj c

płatno ci wekslowych nale y pami ta , e spora grupa krajów nie podpisała konwencji
o obrocie wekslowym. S w ród nich USA, Wielka Brytania czy Izrael. W krajach tych
ró ni si od naszych rozwi zania prawne. Warto wskaza cho by na kilka z nich.
W tek cie weksla nie musi si pojawia słowo „weksel”, brak jest instytucji awalu.
Natomiast dodatkowe zabezpieczenie weksla mo na uzyska poprzez podpis osoby
nieb d cej trasatem ani akceptantem, zło ony na poprzedniej stronie weksla (osoba taka
ponosi solidarn odpowiedzialno za wykupienie weksla). W niektórych krajach mo na
weksel spłaca ratalnie, inne s te zasady wnoszenia protestów. Nie traktuje si w nich
zbyt rygorystycznie sposobu oznaczania na wekslu daty czy miejsca wystawienia.
Jednak ró nice te nie zmieniaj istoty weksla oraz charakteru zobowi za z niego
wypływaj cych.
Na koniec warto jest dokona pewnych porówna pomi dzy czekiem i wekslem.
Oczywi cie poni sze porównania dotycz jedynie „czystych” form obu instrumentów.
Dokonuj c uproszczonej (pami taj c jednak o wskazanych wy ej odst pstwach) analizy
mo emy wskaza na nast puj ce podobie stwa mi dzy czekiem a wekslem:

s to bezwarunkowe formy płatno ci,

w obu kwota wyra ona cyfrowo i słownie,
zawsze jest trasant, trasat i remitent.

Natomiast ró nice mi dzy czekiem a wekslem s nast puj ce:

weksel jest narz dziem kredytu, a czek musi mie pokrycie,
weksel wystawiamy na konkretn osob , czek mo e by na okaziciela,
weksel mo e by przedstawiony trasatowi do akceptacji, czek nie jest akceptowany,
weksel nie jest odwołalny, czek mo emy anulowa .

5.2 Uwarunkowane formy płatno ci

5.2.1 Inkaso dokumentowe

Inkaso dokumentowe jest powszechnie wykorzystywan form płatno ci w handlu
zagranicznym. Polega na wydaniu dokumentów handlowych importerowi (przez jego
bank) w zamian za zapłat ustalonej sumy pieni nej lub zabezpieczenie zapłaty np.
akcept weksla ci gnionego. Zasady post powania dotycz ce operacji tego typu zawarte
s w „Jednolitych regułach dotycz cych inkasa” - Dokument 522 opublikowanych przez

Mi dzynarodow Izb Handlow w Pary u (ICC Uniform Rules for Collections –
Publication No 522 – URC 522 1995). Definiuje on inkaso, jako „post powanie banków
z dokumentami (…), przeprowadzone zgodnie z otrzymanymi instrukcjami, w celu:

I. uzyskania zapłaty i/lub akceptu, lub,

II. wydania dokumentów w zamian za zapłat i/lub w zamian za akcept, lub,

III. wydania dokumentów na podstawie innych ustale i warunków.”

255

Przez poj cie „dokumentów” rozumie nale y wszelkie dokumenty towarzysz ce
instrukcji inkasowej, w tym dokumenty finansowe (czeki, weksle) czy handlowe (np.
faktury)

256

Stronami inkasa s :

zleceniodawca (eksporter),

bank zleceniodawcy (bank przekazuj cy),

bank inkasuj cy (ka dy kolejny bank wł czony do procesu inkasowego

z wyj tkiem banku przekazuj cego),

bank prezentuj cy (bank importera),

płatnik (importer).

257

Rysunek 24. Schemat płatno ci inkasem dokumentowym (D/P).

1. Przekazanie dokumentów handlowych do inkasa.

2. Przekazanie dokumentów handlowych wraz z instrukcj inkasow do banku importera.

3. Potwierdzenie otrzymania instrukcji inkasowej.

4a. Przekazanie importerowi dokumentów w zamian za zapłat

4b. Zapłata za dokumenty.

5. Informacja o zapłacie (zapłata).

6. Zapłata.

ródło: Opracowanie autora na podstawie: Krzy kiewicz Z., 1993, op cit, s. 143

Post powanie rozpoczyna eksporter kieruj c do swojego banku tzw. zlecenie inkasowe
wraz z reprezentuj cymi towar dokumentami. Bank eksportera przekazuje przyj te
dokumenty wraz z własn instrukcj (opart o instrukcj zleceniodawcy, wskazuj c
jednocze nie oparcie o URC 522) do banku importera. Na podstawie tej instrukcji bank
wydaje dokumenty reprezentuj ce towar osobie wskazanej przez eksportera - w zamian
za zapłat (lub akceptacj traty) bez prawa uprzedniego zbadania towaru przez importera
(wykorzystywane w przypadku, gdy strony maj do siebie zaufanie). Wydanie to

nast puje na warunkach okre lonych w instrukcji inkasowej banku i zgodnie ze
zleceniem inkasowym eksportera. Nale y jednak zwróci uwag , e bank nie ma
obowi zku wykonywania inkasa. Je li zdecyduje si odmówi musi o tym poinformowa
stron , od której zlecenie uzyskał.
Jak ju wcze niej wskazano bankom wolno działa tylko na podstawie instrukcji. W celu
jej uzyskania banki nie sprawdzaj zał czonych dokumentów. Wi cej, je li instrukcja
inkasa nie wskazuje inaczej, banki nie b d honorowały polece płyn cych od
jakichkolwiek instytucji czy podmiotów innych ni te, od których instrukcje otrzymały

258

.

Instrukcja powinna zawiera dane dotycz ce:

banku przekazuj cego (np. pełn nazw , adres pocztowy i S.W.I.F.T., numery telefoniczne,

faksowe itd.),

zleceniodawcy (pełna nazwa, adres pocztowy i inne numery teleadresowe),

płatnika (jak w przypadku zleceniodawcy),

banku prezentuj cego (jak w przypadku banku przekazuj cego),

kwoty i waluty do zainkasowania,

dokumentów doł czonych (wraz z ich liczb ),

ustale i warunków, na podstawie których zapłata lub akcept ma nast pi ,

kosztów do pobrania,

odsetek do pobrania (ze wskazaniem stopy procentowej, okresu naliczania odsetek, bazy

kalkulacji – 360/365 dni)

sposoby zapłaty i zawiadomienia o niej,

post powania w przypadku braku zapłaty,

miejsca prezentacji dokumentów

259

.

Je eli niektóre dane np. dotycz ce adresu płatnika s niekompletne bank inkasuj cy czy
prezentuj cy mo e samodzielnie poszukiwa płatnika. Za opó nienia z tego tytułu jednak
nie ponosi odpowiedzialno ci

260

. Po odnalezieniu płatnika bank prezentuj cy dokonuje

prezentacji. Jest to post powanie, za pomoc , którego bank ten udost pnia dokumenty
reprezentuj ce towar do dyspozycji płatnika

261

. Post powanie to powinno odby si

zgodnie z zał czon instrukcj . Artykuł 5b regulacji wskazuje, e „Instrukcja inkasa
powinna zawiera dokładny czas, w ci gu którego ma by podj te przez płatnika
jakiekolwiek działanie”

262

. Banki i płatnik nie b d jednak honorowały takich zwrotów

jak „pierwsza”, „pilna”, „natychmiastowa” przy oznaczaniu trybu post powania
z dokumentami

263

. Je li dokumenty finansowe s płatne za okazaniem to bank

prezentuj cy powinien bezzwłocznie dokona ich prezentacji. Natomiast w przypadku
dokumentów płatnych w inny sposób ni za okazaniem, bank prezentuj cy:

je li wymagany jest akcept – bezzwłocznie przedło y dokumenty do akceptu,

je li okre lony jest termin zapłaty – przedło y dokumenty nie pó niej ni we wła ciwym

terminie zapłaty

264

.

Dokumenty powinny by prezentowane, w formie, w jakiej bank prezentuj cy je
otrzymał, chyba, e w tre ci instrukcji był upowa niony do dodatkowych działa .

Rodzaje inkasa

Wskazuj c na ró nice w uprawnieniach, sposobie przekazywania dokumentów,
dokonywania płatno ci mo na wskaza kilka kategorii inkas. Poni ej dokonano próby
przegl du tych kategorii.

A. ze wzgl du na rodzaj prezentowanych dokumentów wyró niamy nast puj ce rodzaje

inkasa:
dokumentowe - w banku prezentowane s tylko dokumenty handlowe (faktura, listy

przewozowe itd.), ale mog by do nich doł czone dokumenty finansowe (np. weksle),

finansowe (proste, czyste) w banku prezentowane s tylko dokumenty finansowe np.

weksle czy czeki

265

.

B. ze wzgl du na sposób (form ) zapłaty inkasa dzielimy na:

dokumentowe gotówkowe - bank wydaje dokumenty w zamian za zapłat w gotówce

(inkaso C/D) i zapłat za weksel (inkaso D/P),

akceptacyjne D/A - importer akceptuje trat , a towar mo e odebra przed zapłat , ale

po akceptacji traty - dokumenty s wydawane w zamian za akcept,

z akceptem po zapłacie D/P - akcept i jednoczesne wykupienie traty, a dopiero potem

nast puje wydanie dokumentów importerowi

266

.

C. ze wzgl du na charakter transakcji handlowej:

inkaso eksportowe - gdy w banku przedstawiane s dokumenty handlowe

zleceniodawców krajowych (a dokumenty reprezentuj towar lub usługi
wyeksportowane),

inkaso importowe - gdy w banku przedstawiane s dokumenty handlowe

zleceniodawców zagranicznych, reprezentuj ce zaimportowane towary i usługi.

D. ze wzgl du na termin płatno ci:

inkaso gotówkowe (a’vista) - bank inkasuj cy wydaje importerowi dokumenty za

zapłat nale nej sumy pieni nej,

inkaso terminowe - bank wydaje importerowi dokumenty, a wykup przez importera

dokumentów reprezentuj cych towar nast puje w pewnym, uzgodnionym w kontrakcie
terminie po odebraniu towaru (wykorzystywane bardzo rzadko ze wzgl du na du e
ryzyko).

E.

ze wzgl du na sposób przekazania dokumentów:

bankowe - dokumenty przekazywane s przez banki,
kapita skie - przekazanie dokumentów nast puje przy u yciu poczty kapita skiej

(dokumenty przekazywane s przez przewo nika a nie bank- poczt kapita sk ),
eksporter przesyła formularze zlecenia inkasowego podpisane przez bank do spedytora,
który cały komplet przekazuje kapitanowi statku, a ten wskazanemu bankowi.

spedytorskie - przekazanie dokumentów i zlecenia inkasowego nast puje bez

po rednictwa banków, a poprzez spedytora eksportera i spedytora importera,

z instrukcj telegraficzn - eksporter za po rednictwem swego banku powiadamia

telegraficznie bank importera o wysłaniu towaru zlecaj c inkasowanie nale no ci

267

.

Istnieje jeszcze jeden rodzaj inkasa niemieszcz cy si w przedstawionych wy ej
kategoriach. Jest to

inkaso gwarantowane (z gwarancj bankow ). Eksporter otrzymuje

od banku importera gwarancj , e zostan mu przekazane nale ne rodki pieni ne.
W praktyce rozlicze z zastosowaniem inkasa wykorzystywany jest jeszcze jeden
dokument.

Sailing telegram jest to zawiadomienie, które kapitan statku, po

przypłyni ciu do portu docelowego, kieruje do importera. To z kolei zobowi zuje
importera do zapłaty w okre lonym w umowie trybie.

Nale y zwróci uwag , e banki nie maj obowi zku podejmowania jakiegokolwiek
działania w zwi zku z towarami, do których odnosi si inkaso dokumentowe. Dotyczy to
równie obowi zku ubezpieczania i magazynowania tych towarów

268

. Jednocze nie banki

nie przyjmuj jakiejkolwiek odpowiedzialno ci czy zobowi zania za form , dostateczn
liczb , dokładno , autentyczno , dokładno , fałszerstwo lub skuteczno prawn
dotycz c dokumentów. Banki nie ponosz te odpowiedzialno ci za „…opis, ilo , wag ,
jako , stan, opakowanie, dostaw , warto lub istnienie towarów reprezentowanych przez

jakikolwiek dokument, ani za dobr wiar lub działania i/lub zaniechania, wypłacalno ci,
wyniki lub pozycj dostawców, przewo ników, spedytorów, odbiorców lub ubezpieczycieli
towarów…”

269

.

Banki nie ponosz te odpowiedzialno ci za:

straty wynikaj ce z opó nienia powiadomienia lub zagini cia dokumentów trakcie ich

przekazywania,

przerwy w działalno ci spowodowane

o

sił wy sz ,

o

rozruchami,

o

zamieszkami wewn trznymi,

o

powstaniami lub wojnami, czy innymi przyczynami pozostaj cymi pod ich kontrol ,

o

strajkami i lokautami

270

.

Kwoty, które bank prezentuj cy zainkasował od płatnika (po odj ciu kosztów i opłat)
musza by niezwłocznie przedstawione do dyspozycji strony, od której instrukcj
przyj to

271

. Mo liwe jest przyj cie płatno ci w cz ciach. Dotyczy to jednak tylko inkasa

czystego, w wysoko ci i na warunkach, na jakich pozwala miejscowe prawo (wg
wła ciwo ci miejscowej w miejscu płatno ci). Jednak e wydanie dokumentów
finansowych jest mo liwe jedynie po dokonaniu pełnej zapłaty

272

. W ramach

korespondencji bank prezentuj cy przekazuje bankowi przekazuj cemu nast puj ce
dokumenty:

o

zawiadomienie o zapłacie,

o

zawiadomienie o akcepcie,

o

zawiadomienie o odmowie zapłaty i/lub braku akceptu.

O ile w przypadku w dwóch pierwszych przypadkach reguły post powania s jasne.
O tyle w przypadku odmowy bank prezentuj cy musi bezzwłocznie przesła informacj
o tym do banku, od którego otrzymał instrukcje. Po takim zawiadomieniu bank
przekazuj cy powinien przekaza do banku prezentuj cego nowe instrukcje. Gdy nie
dokona tego w ci gu 60 dni bank prezentuj cy zwraca mu wszystkie dokumenty
i zwalnia si z jakiejkolwiek odpowiedzialno ci

273

.

Analizuj c mo liwo ci wykorzystania tej formy rozlicze nale y wskaza , e jest to
forma, która nie obarcza banków (przekazuj cego, inkasuj cego, czy prezentuj cego)
nadmiern odpowiedzialno ci (mo na powiedzie , e odpowiedzialno ta jest
niewielka). Oznacza to rosn ce ryzyko dla podmiotu, który na otrzyma zapłat , czyli
eksportera. Ryzyko to nale y bra pod uwag przy podejmowaniu decyzji o formie
płatno ci (w ramach zawieranego kontraktu).

5.2.2 Akredytywa dokumentowa

Kolejnym ze sposobów dostarczenia zapłaty eksporterowi jest akredytywa. Równie ta
forma płatno ci jest ci le regulowana przez Mi dzynarodow Izb Handlow w Pary u.
Jednolite Zwyczaje i Praktyka Dotycz ce Akredytyw Dokumentowych (Uniform
Customs and Practice for Documentary Credits UCP 500 - 1993) w nast puj cy sposób
definiuj akredytyw :
„…akredytywa dokumentowa i akredytywa zabezpieczaj ca (standby letter of credit),
dalej zwane akredytyw , oznaczaj ka de porozumienie bez wzgl du na jego nazw lub
okre lenie, w którym bank działaj c na zlecenie i zgodnie z instrukcjami klienta lub
w swoim własnym imieniu:

ma dokona zapłaty na rzecz lub na zlecenie osoby trzeciej albo zaakceptowa

i zapłaci za weksle trasowane ci gnione przez beneficjenta lub

upowa nia inny bank do dokonania takiej zapłaty lub do zaakceptowania i zapłaty za

takie weksle trasowane lub

upowa nia inny bank do negocjacji

w zamian za okre lone dokumenty pod warunkiem ich zgodno ci z ustaleniami i warunkami

akredytywy…” (art. 2 UCP 500 1993)

274

.

Upraszczaj c t definicj mo na powiedzie , e

akredytywa jako uwarunkowana forma

płatno ci w handlu zagranicznym jest pisemnym zobowi zaniem banku, który j
otworzył na zlecenie i zgodnie z instrukcjami zleceniodawcy (importera) do zapłacenia
lub zabezpieczenia zapłaty beneficjentowi akredytywy (eksporterowi) okre lonej sumy
pieni nej. Dokonanie wypłaty wyst pi, gdy beneficjent udowodni przedło onymi przez
niego dokumentami, e zostały dopełnione wszystkie warunki, od których akredytywa
uzale nia zapłat oraz przedło y te dokumenty w okresie wa no ci akredytywy.
Akredytywa pozwala na przej cie ryzyka transakcyjnego przez bank. Zobowi zanie
banku obejmuje sytuacje, gdy bank w zamian za okre lone dokumenty zgodne
z warunkami akredytywy:

ma dokona zapłaty na rzecz lub na zlecenie beneficjenta (np. akceptuj c i płac c jego

weksle trasowane),

upowa ni inny bank do zapłaty (lub akceptu i zapłaty za traty),
upowa ni inny bank do negocjacji dokumentów

275

.

Bank zobowi zany jest to zapłaty bez wzgl du na stanowisko kupuj cego. Zobowi zanie
banku ma charakter autonomiczny. Oznacza to, e banku nie interesuj adne
porozumienia pomi dzy eksporterem i importerem, o ile nie wprowadzono ich do tre ci
akredytywy. Dodatkowo beneficjent akredytywy nie mo e w adnym wypadku

wykorzystywa stosunków umownych istniej cych mi dzy bankami lub pomi dzy
zleceniodawc a bankiem otwieraj cym. Zobowi zanie banku stanowi zapłata sumy
okre lonej w akredytywie pod wzgl dem wysoko ci i rodzaju waluty lub jej
zabezpieczenie. Zapłata jest uzale niona od spełnienia przez beneficjenta zawartych
w niej warunków, a niespełnienie chocia jednego powoduje zawieszenie zobowi zania
banku

276

. Gdy w momencie realizacji akredytywy odwołalnej przed jej anulowaniem

doszło do cz ciowego wykonania kontraktu bank importera musi zwróci bankowi
eksportera poniesione koszty

277

. W przypadku akredytywy bank wyst puje jako instytucja

zaufania publicznego.
Analizuj c podan wcze niej definicj akredytywy, mo na okre li jej cechy
charakterystyczne:

1. akredytywa dokumentowa ma charakter autonomiczny (jako zobowi zanie banku, który j

otworzył),

2. wykonanie zobowi za wynikłych z akredytywy nast puje po dostarczeniu do banku

wymaganych dokumentów, a nie po faktycznym wydaniu przedmiotu umowy,

3. badanie dokumentów dostarczonych do banku polega na stwierdzeniu, czy wydaj si by

one zgodne z wymaganiami akredytywy

278

.

Strony zaanga owane w post powanie z tytułu akredytywy to:

1. zleceniodawca,

2. bank otwieraj cy,

3. beneficjent

i ewentualnie

4. bank po rednicz cy.

Rysunek 25. Schemat płatno ci akredytyw dokumentow

1. Zlecenie otwarcia akredytywy i wniesienie opłat prowizyjnych.

2. Otwarcie akredytywy i poinformowanie o tym banku eksportera.

3. Awizowanie akredytywy i ewentualne jej potwierdzenie.

4. Przekazanie przez eksportera dokumentów handlowych swojemu bankowi.

5. Przekazanie dokumentów do banku importera

6. Zapłata za dokumenty.

7. Przekazanie dokumentów uprawniaj cych do dysponowania towarem.

8. Potr cenie nale no ci z rachunku klienta.

ródło: Opracowanie autora na podstawie: Karczmarek T.T., Stalmaszczyk M., op cit, s. 56

Mo e si równie zdarzy , e beneficjent jest klientem oddziału zagranicznego tego samego
banku co zleceniodawca. Je eli oddziały banku znajduj si w ró nych krajach to uwa ane s
za oddzielne banki lokalne krajów, w których dane oddziały działaj (art. 2 UCP 500 1993)

279

.

W działaniach zwi zanych z realizacj tej formy operacji dokumentowych wszystkie strony
zajmuj si jedynie dokumentami, a nie towarami, usługami lub innymi wiadczeniami, do
których akredytywy te mog si odnosi .
Wszelkie zmiany do tre ci akredytywy mo e wprowadza tylko bank otwieraj cy, ale za
zgod stron (beneficjenta, zleceniodawcy i banku po rednicz cego). Zlecenia dotycz ce
otwarcia akredytywy, sama akredytywa i zlecenia dotycz ce zmian w tre ci akredytywy
musz by kompletne i precyzyjne

280

. Banki powinny zapobiega próbom umieszczania

zbyt wielu szczegółów zarówno w akredytywie, jak i w zmianach do niej oraz
przekazywania instrukcji otwarcia, awizowania lub potwierdzania akredytywy
z powołaniem si na akredytyw otwart uprzednio, o ile była ona przedmiotem
zaakceptowanych lub nie zaakceptowanych zmian. Wszelkie czynno ci prawne
dotycz ce akredytywy (zlecenia otwarcia, tre ci akredytywy i zmiany do niej
wprowadzone) musz precyzyjnie okre la dokumenty, w zamian, za które ma by
dokonana płatno , akcept lub negocjacja (art.5 UCP 500 1993).
W praktyce obrotu gospodarczego rozró ni mo emy kilka typów akredytyw:

A. ze wzgl du na tre zobowi zania

281

:

odwołalna (bank otwieraj cy mo e w ka dej chwili odwoła j bez zgody

i powiadomienia eksportera),

nieodwołalna (bank importera daje gwarancj , e pieni dze b d wypłacone, gdy

importer si wycofa)

282

niepotwierdzona,

potwierdzona

283

.

Akredytywa powinna jednoznacznie okre la , czy jest odwołalna, czy te nieodwołalna.
W przypadku braku takiego wskazania b dzie ona uwa ana za nieodwołaln (art. 6 UCP 500
1993). W przypadku odwołania akredytywy bank otwieraj cy musi:

zwróci innemu bankowi, któremu akredytywa odwołalna została udost pniona do zapłaty

za okazaniem (at sight), do akceptu lub negocjacji - wszelkie wydatki zwi zane

z powy szymi czynno ciami, a dokonane przez ten bank przed otrzymaniem

zawiadomienia o zmianie lub uniewa nieniu akredytywy w zamian za dokumenty, które

z punktu widzenia cech zewn trznych wydaj si by zgodne z warunkami akredytywy,

zwróci innemu bankowi, któremu akredytywa taka została przedstawiona do odroczonej

zapłaty, wszelkie wydatki zwi zane z tak zapłat , gdy przed zawiadomieniem o zmianie

lub anulowaniu akredytywy bank ten podj ł dokumenty, które z punktu widzenia ich cech

zewn trznych wydaj si by zgodne z warunkami akredytywy (art. 8 UCP 500 1993).

Akredytywa nieodwołalna to ostatecznie wi

ce zobowi zanie banku otwieraj cego do:

płatno ci za okazaniem dokumentów (gdy akredytywa przewiduje płatno za

okazaniem - „at sight”),

płatno ci w terminach wymagalno ci zgodnych z postanowieniami akredytywy (gdy

akredytywa przewiduje odroczon płatno ),

zaakceptowania weksli trasowanych, ci gnionych przez beneficjenta na bank

otwieraj cy (b d inny bank trasata) i zapłaty za nie w terminie wymagalno ci (gdy
akredytywa przewiduje akcept),

zapłaty bez regresu do wystawcy (lub/i posiadaczy w dobrej wierze) weksli

trasowanych przez beneficjenta i dokumentów prezentowanych w ramach akredytywy
(nie powinno si otwiera akredytywy dost pnej za weksle trasowane na
zleceniodawc , je eli jednak akredytywa wymaga tego typu weksli, banki b d je
traktowały jako dokumenty dodatkowe), pod warunkiem prezentowania
wyszczególnionych dokumentów bankowi wyznaczonemu lub otwieraj cemu oraz
zgodno ci tych dokumentów z ustaleniami i warunkami akredytywy.

B. ze wzgl du na charakter zobowi zania banku po rednicz cego:

potwierdzona (oba banki otwieraj cy i po rednicz cy gwarantuj wypłat ),
niepotwierdzona (tylko bank importera daje gwarancj , e pieni dze b d wypłacone),

awizowana (bank po rednicz cy stwierdza tylko autentyczno zlecenia,
po redniczy w korespondencji, stwierdza tak e rodzaj, liczb oraz daty zło enia
dokumentów),

negocjacyjna - bank po rednicz cy ma prawa do negocjacji dokumentów udzielone
przez bank otwieraj cy akredytyw , porozumienie pomi dzy bankami dotyczy
okre lenia post powanie z tratami (akcept, skup i negocjowanie tre ci)

284

, zgodno ci

dokumentów z warunkami akredytywy, zapłaty beneficjentowi za dokumenty lub
zapłacenia nale no ci w okre lonym terminie - gdy jest to

akredytywa z odroczon

płatno ci .

Bank wyznaczony jako awizuj cy musi doło y nale ytej staranno ci sprawdzaj c
autentyczno awizowanej przez siebie akredytywy. Je eli bank wyznaczony jako
awizuj cy nie podejmuje si awizowania akredytywy, musi niezwłocznie poinformowa
o tym bank otwieraj cy. W momencie, gdy nie mo e on ustali na podstawie cech

zewn trznych autentyczno ci akredytywy, musi o tym natychmiast poinformowa bank,
od którego otrzymał instrukcje, a je eli mimo to zdecyduje si na awizowanie
akredytywy, musi poinformowa beneficjenta, e nie jest w stanie ustali autentyczno ci
akredytywy.
W momencie, gdy akredytywa nieodwołalna zostaje potwierdzona przez inny bank, to
bank ten jest zobowi zany do płatno ci, wykupu weksla b d jego akceptacji na
warunkach podobnych do banku otwieraj cego. Je eli inny bank został poproszony (lub
upowa niony) przez bank otwieraj cy o dodanie swojego potwierdzenia do akredytywy,
ale zdecyduje tego nie uczyni , musi o tym bezzwłocznie powiadomi bank otwieraj cy.

C. ze wzgl du na sposób zabezpieczenia rodków

285

:

pokryta z góry - gdy bank po rednicz cy z chwil otwarcia akredytywy otrzymuje na

swoje konto cał kwot zobowi zania,

pokryta z dołu - płatno wyst puje za dokumenty otrzymane przez bank, który

otworzył akredytyw (tylko w akredytywach awizowanych).

D. ze wzgl du na form prawn wyró niamy

286

:

akredytyw w formie listu kredytowego (letter of credit, L/C) przesyłana

beneficjentowi przez bank otwieraj cy, upowa nia go do ci gni cia traty na bank
otwieraj cy (jest to nieodwołalne zobowi zanie banku), eksporter mo e zło y
dokumenty w banku otwieraj cym akredytyw lub w innym banku trat ł cznie
z dokumentami (zlecaj c negocjowanie traty),

akredytyw dokumentow (D/C) wszystkie pozostałe akredytywy, gdzie wyst puje

bank po rednicz cy.

E. ze wzgl du na charakter transakcji handlowej (z punktu widzenia banku):

eksportow ,
importow ,

F. ze wzgl du na termin płatno ci:

płatn po okazaniu dokumentów (a’vista),
z odroczonym terminem płatno ci

287

,

G. ze wzgl du na dokumenty finansowe towarzysz ce fakturom i innym dokumentom

reprezentuj cym towar:
wekslow – gdy dokumentom tym towarzysz weksle,
bezwekslow – gdy s to tylko dokumenty handlowe

288

,

H. ze wzgl du na technik realizowania wyró niamy inne rodzaje akredytyw

289

:

gotówkow - gdy bank importera wypłaca gotówk w zamian za dokumenty,
dyskontow - gdy bank importera skupuje traty ci gni te na importera i przez niego

zaakceptowane,

gwarancyjn - gdy bank importera gwarantuje przez awal na wekslu zapłat pieni dzy,
akceptacyjn - okre lan , te jako akredytywa w formie listu kredytowego - gdy bank

upowa nia eksportera do ci gni cia traty na bank importera,

przeno n - wykorzystywan , np. gdy eksporter nie jest producentem i przenosi prawa

do płatno ci na producenta,

rewolwingow wykorzystywan , w transakcjach długofalowych na cały kontrakt,

zawiera plafon (pułap) na który jest wystawiana:

kumulowan - gdy gwarantowanych jest jednocze nie kilka płatno ci,

niekumulowan - w przypadku odr bnego rozliczania ka dorazowej dostawy,

wi zan - wykorzystywan , gdy firma jest jednocze nie eksporterem i importerem

otwiera akredytyw na rzecz eksportera je li inny importer otworzy akredytyw na jej
rzecz,

zaliczkow :

z czerwon klauzul - bank importera i potwierdzaj cy s zobowi zane do
wypłacenia beneficjentowi zaliczki na poczet przyszłej dostawy.

z zielon klauzul - wymaga dodatkowego zabezpieczenia wypłaconej zaliczki
w postaci kwitu składowego lub zastrze enia praw własno ci na towarze.

Wszystkie akredytywy musz jasno wskazywa , czy s dost pne przez zapłat za
okazaniem, przez odroczon zapłat , przez akcept, czy przez negocjacje.
Elementy akredytywy:

suma akredytywy,
okre lenie towaru,
oznaczenie ilo ci towaru,
okre lenie ceny na bazie INCOTERMS,
klauzula wiadczenia (do czego zobowi zuje si bank),
waluta akredytywy,

wymogi dotycz ce dokumentów

290

.

Gdy akredytywa nie zawiera zapisu, e jest dost pna tylko w banku otwieraj cym nale y
wskaza bank wykonuj cy wszystkie czynno ci zwi zane z t akredytyw (bank
wyznaczony). Rozwój technologii telekomunikacyjnych pozwala w chwili obecnej na
szersze wykorzystanie rodków teletransmisji w procesie obsługi akredytyw. W tym
samym kierunku pod aj rozwi zania proponowane przez Mi dzynarodow Izb
Handlow w UCP 500 1993, które dopuszczaj stosowanie wył cznie rodków
teletransmisji. Zawiadomienie przekazane rodkami teletransmisji b dzie uwa ane za
dokument wykonawczy akredytywy (lub dokument wykonawczy zmiany warunków
akredytywy) i adne potwierdzenie nie powinno by przesyłane drog pocztow , chyba,

e wiadomo przesłana rodkami teletransmisji zawiera notk „wszystkie szczegóły

nast pi ” (lub o podobnym znaczeniu) lub stwierdza, e potwierdzenie listowne ma by
dokumentem wykonawczym akredytywy lub jej zmiany - to wówczas dokumentu
przesłanego drog teletransmisji nie nale y uwa a za wykonawczy

291

.

Wszystkie akredytywy musz ustala termin wa no ci zobowi zania i miejsce
prezentowania dokumentów do zapłaty, akceptu lub z wyj tkiem akredytyw dowolnie
negocjowalnych, miejsce dla prezentowania dokumentów do negocjacji. Data wa no ci
akredytywy powinna odpowiada dacie wa no ci prezentowania dokumentów.
Dokumenty powinny by prezentowane w terminie lub przed terminem wa no ci.
Bank otwieraj cy b d bank przez niego wyznaczony i upowa niony dokonuj
sprawdzenia zgodno ci dokumentów z tre ci akredytywy. Gdy bank odrzuci dokumenty
musi o tym powiadomi mo liwie szybko, ale nie pó niej ni na koniec siódmego dnia
pracy banku (licz c od nast pnego dnia po otrzymaniu dokumentacji) bank, od którego
dokumenty te otrzymał lub beneficjenta (o ile dokumenty te otrzymał wła nie od niego).
Zawiadomienie takie, powinno by przekazane rodkami teletransmisji, a je li nie jest to
mo liwe to wszystkimi innymi dost pnymi rodkami komunikacji. Musi ono stwierdza
wszystkie niezgodno ci, na podstawie, których bank odmówił przyj cia dokumentów.
Banki nie przyjmuj adnego zobowi zania, ani nie ponosz odpowiedzialno ci za skutki
powstałe w wyniku przerwy i ich działalno ci spowodowanej sił wy sz (rozruchami,
zamieszkami i innymi wydarzeniami, na które bank nie ma wpływu) oraz strajkami lub
lokautem. Po ustaleniu tych przyczyn banki b d przyjmowa rozliczenia tak e z tytułu
akredytyw, które w trakcie trwania siły wy szej b d strajków uległy
przeterminowaniu

292

. Wykonanie akredytywy mo e by uzale nione od przedstawienia

innych dokumentów ni faktura. Mog to by :

konosament morski / oceaniczny,
niezbywalny morski list przewozowy,

konosament czarterowy,
dokumenty transportowe l dowe i lotnicze,
pokwitowania pocztowe,
dokumenty spedytorskie,
dokumenty ubezpieczeniowe

293

.

W przypadku dokumentów transportowych banki akceptuj tylko dokumenty czyste i na
towary załadowane.
Odr bnym problemem jest kwestia zmian tre ci akredytywy. W przypadku

akredytywy

odwołalnej strony zachowuj pełn dowolno zachowania. Zupełnie inaczej jest jednak
w przypadku

akredytywy nieodwołalnej. Z wyj tkiem akredytyw przeno nych (art. 48

UCP 500 1993) akredytywa nieodwołalna nie mo e by zmieniona ani anulowana bez
zgody banku otwieraj cego, banku potwierdzaj cego, je li wyst puje, oraz beneficjenta.
Dotychczasowe warunki obowi zuj beneficjenta do czasu, kiedy przeka e on swoj
akceptacj zmian do banku, który te zmiany awizował. Cz ciowa zgoda na zmiany
zawarte w jednym i tym samym awizowaniu zmiany, jest niedozwolona i tym samym nie
ma mocy obowi zuj cej.
Szczególnie wyró niona została w Jednolitych zwyczajach i praktyce dotycz cej
akredytyw dokumentowych (UCP 500 1993)

akredytywa przeno na (art.48). Przez

poj cie akredytywy przeno nej rozumiemy akredytyw , w której beneficjent mo e
zwróci si do banku upowa nionego do zapłaty, do podj cia zobowi zania zapłaty
odroczonej, do akceptu lub do negocjacji o postawienie akredytywy do dyspozycji
w cało ci lub cz ci jednemu beneficjentowi lub wielu beneficjentom (

wtórni

beneficjenci). Akredytywa mo e by przeniesiona tylko wtedy, gdy została wyra nie
okre lona jako „przeno na” (transferrable). Bank przenosz cy nie ma obowi zku
wykonania takiego przeniesienia, chyba, e w takim zakresie i w takiej formie, na jak
wyra nie si zgodził. Beneficjent musi wyra nie poinstruowa bank przenosz cy, czy
zachowuje lub nie prawo do odmowy udzielenia zezwolenia bankowi przenosz cemu na
awizowanie zmian wtórnym beneficjentom. Je eli akredytywa jest przeniesiona na wi cej
ni jednego wtórnego beneficjenta, odmowa dokonania zmiany warunków przez jednego
lub grup wtórnych beneficjentów nie uniewa nia zgody innych, w odniesieniu, do
których nast puje zmiana warunków akredytywy. Natomiast dla beneficjentów, którzy
odmówili warunki akredytywy pozostaj bez zmian. Je eli akredytywa nie stanowi
inaczej, to mo e by przeno na tylko raz, co oznacza, e wtórny beneficjent nie mo e
przenie akredytywy na jakiegokolwiek trzeciego beneficjenta (ale przeniesienie
powtórnie na pierwotnego beneficjenta nie jest zabronione). Akredytywa mo e by

przeniesiona tylko zgodnie z ustaleniami zawartymi w akredytywie oryginalnej,
z wyj tkiem:

sumy akredytywy,

jakiejkolwiek ceny jednostkowej podanej na niej,

terminu wa no ci,

ostatniego terminu prezentowania dokumentów,

terminu załadunku,

które osobno lub ł cznie mog by obni one lub skrócone. Brak okre lenia przeno no ci

akredytywy nie pozbawia beneficjenta prawa do przeniesienia jakichkolwiek wpływów, do

których jest lub mo e by uprawniony z tytułu akredytywy na osoby trzecie

294

.

Akredytywa ma zastosowanie, gdy:

nast puje nawi zanie kontaktów handlowych na nowych rynkach lub z nowymi

partnerami,

w przeszło ci były problemy z wykonywaniem przez importera terminowych płatno ci

i innych zobowi za , co naruszyło zaufanie stron,

jest niestabilna sytuacja polityczno-ekonomiczna kraju importera,
cz sto zmienia si rodowisko prawne kraju importera,
kontrahenci preferuj bezpieczn form rozlicze .

5.2.3 Inkaso a akredytywa

Analizuj c formy płatno ci nale y te zwróci uwag na wybór przez strony kontraktu
jednej z nich i konsekwencje, jakie to dla nich niesie. Pewne elementy konstrukcji obu
omawianych instrumentów s bardzo podobne. W ród analogii pomi dzy tymi
instrumentami mo na wymieni przede wszystkim to, e oba s formami
uwarunkowanym (a wi c zapłata jest uwarunkowana spełnieniem wskazanych przez nie
działa ), w obu przypadkach nast puje zapłata za dokumenty reprezentuj ce towar, a nie
za sam towar. Mo e równie wyst powa zobowi zanie banku do zapłaty. Wyst puje to
jednak wył cznie w przypadku inkasa gwarantowanego.
Do najwa niejszych ró nic wyst puj cych pomi dzy tymi instrumentami mo emy
zaliczy ró nice w kosztach. W przypadku inkasa koszty bankowe s wzgl dnie niskie.
Natomiast w przypadku akredytywy zachodzi potrzeba wynagrodzenia banku
otwieraj cego z tytułu ponoszenia przez niego grupy ryzyk, w tym najwa niejszego,
ryzyka kredytowego. W przypadku inkasa inna jest rola banku eksportera. Odgrywa on

jedynie rol po rednika, a kredytuje rachunek eksportera dopiero po otrzymaniu awiza
z banku prezentuj cego (inkasuj cego). Natomiast w przypadku akredytywy wyst puje
autonomiczne zobowi zanie banku do zapłaty za otrzymane dokumenty po spełnieniu
przez nie okre lonych warunków. Sama płatno dokonuje si szybko. Kredytowanie
rachunku eksportera (w banku eksportera) nast puje zazwyczaj po zbadaniu zgodno ci
dokumentów z warunkami akredytywy.

Tabela 6. Korzy ci z wykorzystania przez strony kontraktu jednej z uwarunkowanych form rozlicze w handlu

zagranicznym.

Instrument

Eksporter

Importer

Akredytywa 1.

minimalizacja

ryzyka

handlowego,

np.

poprzez

odmow zapłaty po odbiorze

towaru,

2. pewno otrzymania zapłaty za

dostarczony towar, nawet w

przypadku

niewypłacalno ci

kontrahenta,

3. wprowadzenie zmian do tre ci

akredytywy

wymaga

zgody

wszystkich jej stron,

4. mo liwo dyskontowania

akredytyw

w

przypadku

akredytyw

z

odroczonym

terminem płatno ci.

1. zapłata nast puje jedynie za dokumenty

spełniaj ce wymogi akredytywy,

2. mo e okre li wykaz niezb dnych

dokumentów, po przekazaniu których

nast puje zapłata,

3. w ród wymaganych dokumentów mo e

znale si certyfikat kontroli jako ci co

eliminuje ryzyko otrzymania wadliwego

towaru,

4. akredytywa staje si instrumentem

uzyskania kredytu na sfinansowanie

importu,

5.

jest

zabezpieczony

przez

nieuzasadnion wypłat .

Inkaso

1. jest pewny, e importer nie

uzyska

dokumentów

przed

zapłat lub akceptacj (traty),

2. mo e wybra bank inkasuj cy,

w przypadku inkasa D/A mo e

zdyskontowa weksel we własnym

banku,

1. podejmuje decyzje o zapłacie lub

akceptacji traty,

2. ma mo liwo zapłaty wekslem

terminowym,

3. istnieje mo liwo sprzeda y towaru

przed terminem płatno ci (inkaso D/A -

przy czym musi to by trata terminowa).

ródło: Opracowano na podstawie: Kaczmarek T.T., 1998, op cit, Krzy kiewicz Z., 1993, op cit,

Rymarczyk J., /red/, op cit, oraz Zboi ska B., op cit

Oczywistym jest, e wykorzystanie ka dej z nich skutkuje innymi prawami
i obowi zkami stron kontraktu. Powy sza tabela przedstawia w uproszczonej formie
korzy ci dla stron (eksportera i importera) wynikłe z zastosowania akredytywy b d
inkasa dokumentowego.
Do wad akredytywy ze wzgl du na interes importera mogliby my zaliczy :

brak dostatecznego zabezpieczenia przed niedostarczeniem towaru przez eksportera,

blokada rodków finansowych, ze wzgl du na potrzeb przekazania bankowi

zabezpieczenia,

w przypadku zaci gni cia kredytu na otwarcie akredytywy dochodz jeszcze koszty z nim

zwi zane,

brak kontroli nad wła ciwym wykonaniem kontraktu (z zastrze eniem pkt. 3 w tabeli 6) zwi zane

z faktem, e bank sprawdza tylko dokumenty, a nie towar

295

.

Natomiast z punktu widzenia eksportera do wad zaliczy mo emy skomplikowan
procedur płatno ci, powa ne opłaty bankowe i uci liwo czynno ci operacyjnych
(odpowiednie przygotowaniu dokumentów, tak by były zgodne z warunkami
akredytywy).
Nieco inaczej jest w przypadku inkasa dokumentowego. Przy zastosowaniu tej formy
płatno ci importer musi si liczy z wcze niejszym nadej ciem dokumentów ni towaru
(problem kontroli jako ci) i brakiem mo liwo ci kontroli samego terminu wysyłki.
Natomiast eksporter nara ony jest na ryzyko braku płatno ci za dostarczony towar, które
jest pot gowane tym, e zobowi zanie zapłaty jest jedynie zobowi zaniem własnym
importera.
Z powy szych powodów warto jest w trakcie negocjacji kontraktowych dobrze
zastanowi si nad wyborem jednej z powy szych form płatno ci. W analizie nale y
kierowa si m.in. nasz sytuacj finansow , stosunkami, jakie mamy z własnym
bankiem, wiarygodno ci partnera i jego sytuacj finansow .

5.2.4 Akredytywa standby

Istnieje jeszcze jeden rodzaj akredytywy. W zwi zku jednak z bardzo specyficzn form
jest ona omówiona odr bnie. Jest to tzw. akredytywa

standby

296

(zabezpieczaj ca).

Pochodzi ona z USA, ale jest coraz ch tniej stosowana w innych krajach. St d wła nie jej
wykorzystanie regulowane jest przez Mi dzynarodowe Praktyki Dotycz ce Standby –
Publikacja Mi dzynarodowej Izby Handlowej nr 590 (International Standby Practices –
ISP 98), a tak e przez przywołane ju wcze niej UCP 500.
ISP 98 definiuj standby jako

nieodwołalne, niezale ne, dokumentowe i wi

ce

z chwil otwarcia zobowi zanie (jednak e bez potrzeby tego wyra nego stwierdzania)
(reguła 1.06 – ISP 98). Upraszczaj c mo na powiedzie , e zawiera ona zobowi zanie
banku do zapłaty sumy na pierwsze wezwanie beneficjenta. W takim przypadku banki
cz sto przy otwarciu akredytywy wymagaj wystawienia traty płatnej za okazaniem (

at

sight) st d te cz sto akredytyw t nazywamy płatn at sight. Standby l/c jako

gwarancja w formie akredytywy

zast puje najcz ciej gwarancj płatno ci, dobrego

wykonania, b d zwrotu zaliczki. Zawiera ona w swojej tre ci zobowi zanie banku do
zapłaty sumy na pierwsze wezwanie beneficjenta, gdy wierzyciel nie wywi e si ze
zobowi zania

297

. O ile akredytywy dokumentowe dotycz tylko obrotu towarowego to

akredytywy standby dotycz tak e obrotu finansowego. S one wystawiane nie tylko
w celu zabezpieczenia zapłaty, ale tak e przy zabezpieczeniu spłaty kredytu, zwrotu
zaliczki i in

298

. Jej konstrukcja wynikała z ograniczonego zakresu korzystania z gwarancji

bankowych w systemie ameryka skim i stanowiła, jakby, jej substytut.
O ile inaczej nie oznaczono – standby jest nieodwołalne, st d podobnie jak w przypadku
zwykłych akredytyw dokumentowych (UCP 500) zmiana tre ci wymaga zgody stron.
Standby jest niezale ne – st d wyegzekwowanie zobowi za otwieraj cego w ramach
standby nie zale y od:

prawa lub zdolno ci otwieraj cego do uzyskania rembursu od zleceniodawcy,

prawa beneficjenta do uzyskania zapłaty od zleceniodawcy,

powołania si w standby na jak kolwiek umow dotycz c rembursu lub zasadniczej

transakcji,

wiedzy otwieraj cego o wykonaniu lub naruszeniu jakiejkolwiek umowy dotycz cej

rembursu lub podstawowej transakcji

299

.

Nale y jednocze nie zwróci uwag , e na kształt stosunku prawnego pomi dzy
otwieraj cym a beneficjentem nie maj wpływu jakiekolwiek relacje ł cz ce
otwieraj cego i zleceniodawcy (ISP 98, Reguła 1.07). Jednocze nie otwieraj cy nie jest
odpowiedzialny za:

wykonanie lub niewykonanie jakiejkolwiek transakcji podstawowej,

dokładno , autentyczno lub moc obowi zuj c jakiegokolwiek dokumentu

prezentowanego w ramach standby,

działanie lub zaniedbanie innych osób, nawet je li taka osoba została wybrana przez

otwieraj cego lub wyznaczona osob ,

przestrzeganie prawa lub innych praktyk ni te, które zostały wybrane w standby (ISP 98,

Reguła 1.08).

Zobowi zanie z tytułu standby uwa a si za otwarte z chwil , gdy opu ciło
otwieraj cego, chyba, e tre akredytywy wyra nie wskazuje inny moment (ISP 98,
Reguła 2.03). Z chwil otwarcia automatycznie uruchamiane jest zobowi zanie
otwieraj cego wobec beneficjenta. Otwieraj cy i ka dy kolejny potwierdzaj cy jest

zobowi zany do honorowania prezentacji, która z punktu widzenia cech zewn trznych
wydaje si by zgodna z warunkami standby (ISP 98, Reguła 2.01a). Prezentacj stanowi
otrzymanie dokumentu wymaganego i przedstawianego w ramach standby przez
otwieraj cego (czy potwierdzaj cego). Dokument ten podlega zbadaniu ze wzgl du na
zgodno z tre ci akredytywy, nawet, je li nie wszystkie wymagane dokumenty dotarły
do banku (ISP 98, Reguła 3.02). Prezentacja taka musi identyfikowa akredytyw ,
w ramach której jest dokonywana, poprzez podanie jej numeru referencyjnego oraz
nazwy i lokalizacji otwieraj cego. Identyfikacja ta jest równie mo liwa poprzez
zał czenie kopii lub oryginału standby. Je eli czynno ci tych nie dopełniono i nie jest
mo liwa identyfikacja akredytywy, której podlega, uwa a si , e prezentacji dokonano
w celu identyfikacji (ISP 98, Reguła 3.03). W celu, aby prezentacja była zgodna musi ona
by dokonana w miejscu i lokalizacji w ramach miejsca wskazanego w standby. Je li
takiego miejsca nie wskazano to prezentacja jest dokonywana w miejscu prowadzenia
działalno ci otwieraj cego (ISP 98, Reguła 3.04a,b). W przypadku, gdy akredytywa była
potwierdzona, wi

cej dla potwierdzaj cego i otwieraj cego prezentacji nale y dokona

w miejscu działalno ci potwierdzaj cego, tam gdzie zostało wystawione potwierdzenie
lub u otwieraj cego. ISP 98 reguluj równie , co nale y robi , je li w standby nie
wskazano odpowiedniego dla prezentacji działu, departamentu, pi tra, pokoju itd (ISP 98,
Reguła 3.04d). Prezentacja powinna by dokonana w terminie i drog okre lon
w standby np. za po rednictwem systemu S.W.I.F.T. Mo liwa jest prezentacja na kwot
ni sz ni kwota standby (tzw. ci gnienie cz ciowe) oraz zwi zana z tym wielokrotna
prezentacja. W celu ograniczenia tego typu działa niezb dne s odpowiednie zapisy
w tek cie standby np. „cz ciowe ci gni cie zabronione” (ISP 98, Reguła 3.08).
O dokonaniu prezentacji nie informuje si zlecaj cego otwarcie akredytywy.
Bardzo interesuj cym dokumentem przewidzianym przez ISP 98 jest danie zapłaty
(ISP 98, Reguła 4.16). Jest dokument zawieraj cy:

danie zapłaty skierowane od beneficjenta do otwieraj cego lub wyznaczonej osoby,

dat wskazuj c , kiedy to danie zostało wystawione,

dan kwot ,

podpis beneficjenta

300

.

danie to mo e mie form weksla trasowanego, zlecenia, instrukcji itd.

Standby mo e równie przewidywa zło enie o wiadczenia o niedotrzymaniu
zobowi zania (mo e to by równie odpowiedni certyfikat) (ISP 98, Reguła 4.17).
Dokument taki zawiera:

o wiadczenie, e płatno jest nale na, co wynika z zaistnienia opisanego w akredytywie

przypadku, który jest podstaw wypłaty,

dat wystawienia o wiadczenia,

podpis beneficjenta

301

.

Dla dokonania płatno ci w ramach standby, nale y sformułowa wskazane wy ej
dokumenty tak, by były zgodne z warunkami i uzgodnieniami w niej zapisanymi. St d
dokonuje si sprawdzenia tre ci prezentowanych dokumentów, co do podobie stwa cech
zewn trznych. Je li w ramach prezentacji pojawiaj si dokumenty nieprzewidziane
przez tre akredytywy nie podlegaj one badaniu

302

. O ile nie jest przewidziane inaczej

dokumenty wystawia beneficjent. J zyk dokumentów, to j zyk standby.
Z punktu widzenia rodzajów zabezpieczonego zobowi zania mo emy rozró ni ró ne
rodzaje akredytyw standby. Nale do nich:

akredytywa standby handlowa – słu ca do zabezpieczenia płatno ci w obrocie

gospodarczym,

akredytywa standby dobrego wykonania umowy – dla zabezpieczenia zobowi za

innych ni zapłata za kontrakt,

akredytywa standby zwrotu zaliczki,
akredytywa standby przetargowa – wykorzystywana jako forma wadium przetargowego,
akredytywa standby regwarantuj ca – wystawiana jako dodatkowe zabezpieczenie

istniej cej ju akredytywy,

akredytywa standby finansowa – jako zabezpieczenie zwrotu kredytu,
akredytywa standby asekuracyjna – zabezpiecza zobowi zania z tytułu asekuracji lub

reasekuracji

303

.

Bank mo e odmówi honorowania prezentacji. Jest wówczas zobowi zany do
powiadomienia o tym w „rozs dnym” terminie po prezentacji, wskazuj c jednocze nie
jej przyczyny. Nie oznacza to wyga ni cia zobowi zania.
Standby nie jest przeno na, chyba, e w tek cie jest to wyra nie wskazane (ISP 98,
Reguła 6.02). Je li otwieraj cy lub potwierdzaj cy maj na przykład w tpliwo ci, co do
oryginalno ci standby mog odmówi przeniesienia praw z jej tytułu.
Prawa beneficjenta nie mog by uniewa nione bez jego zgody (standby jest
nieodwołalna, o ile z jej tre ci nie wynika co innego) (ISP 98, Reguła 7.01). Zgoda
beneficjenta na uniewa nienie jest nieodwołalna z chwil jej dotarcia do otwieraj cego.

Standby musi zawiera w swojej tre ci dat wyga ni cia (upływu terminu wa no ci).
Jednocze nie powinna zezwala otwieraj cemu za zako czenie standby po uprzednim
uzasadnionym zawiadomieniu o uchyleniu si od płatno ci, czy cho by po zapłacie (ISP
98, Reguła 9.01).
Nale y podkre li , e według ISP 98 drobna pomyłka w opisie towaru, brak przecinków,
czy litery nie powoduje niezgodno ci dokumentów (a wi c nieco inaczej ni ma to
miejsce w UCP 500 1993). Wa ne jest by tekst wymaganego dokumentu był podobny
i odzwierciedlał tekst pierwotny. Wła nie to uproszczenie procedury

304

dokumentacyjnej

poł czone z dodatkowym zabezpieczeniem przed nieuczciwym roszczeniem kontrahenta
jest jedn z głównych zalet tego typu formy rozlicze

305

.

5.3 Formy rozlicze mieszane

5.3.1 Gwarancje bankowe

306

Innym bardzo wa nym instrumentem stosowanym w obrocie mi dzynarodowym jest
gwarancja. Jej budowa i funkcjonowanie jest praktycznie takie same, jak akredytywy
standby. Jest ona podwójnie regulowana przez Jednolite Reguły Dotycz ce Gwarancji
Kontraktowych – publikacja MIH nr 325 (Uniform Rules for Contract Guarantees –
URCG 325 1978) oraz Jednolite Reguły Dotycz ce Gwarancji Płatnych na danie –
publikacja MIH nr 458 (Uniform Rules for Demand Guarantees – URDG 458 1991).
Gwarancj mo na nazwa ka de zobowi zanie płatnicze banku, instytucji
ubezpieczeniowej czy osoby fizycznej lub prawnej do zapłaty sumy pieni nej po
wypełnieniu przez beneficjenta okre lonych czynno ci prawnych.
W szczególno ci

gwarancj bankow jest to zobowi zanie podj te przez bank na

podstawie zlecenia klienta lub innego banku do zapłacenia okre lonej sumy pieni nej jej
beneficjentowi

307

. Celem wnosz cego o otwarcie gwarancji jest zabezpieczenie

wykonania umowy. Jednak e jak ju wskazano zobowi zanie to musi by okre lone
wył cznie w kwocie pieni nej. Stronami gwarancji s :

zleceniodawca, na którego wniosek bank udziela gwarancji,

beneficjent gwarancji,

bank (lub inny podmiot) udzielaj cy gwarancji

308

.

Do ka dej gwarancji mog by dodane re- i kontrgwarancje (wraz z podmiotami
dokonuj cymi tych czynno ci).

Regwarancja oznacza pisemne zobowi zanie podmiotu,

który j wystawił (np. banku) do zapłaty sumy pieni nej gwarantowi po przedło eniu

okre lonego dania zapłaty oraz innych dokumentów wymienionych w gwarancji

309

(odpowiedzialno regwaranta jest równa odpowiedzialno ci gwaranta

310

). Z kolei

kontrgwarancja to instrument wył cznie mi dzybankowy stanowi cy zabezpieczenie
banku gwaranta.
Gwarancja jest niezale na od kontraktu lub warunków przetargowych. Gwarant nie jest
zobligowany zapisami kontraktu czy te przetargu, nawet, je li wyst puje wyra ne
odwołanie si do nich w tek cie gwarancji (URDG 458 1991 art. 2). Równie od
kontraktu, a tak e gwarancji niezale ne s regwarancje.
Gwarancja mo e by przekazana w formie listu gwarancyjnego lub przekazana drog
elektroniczn (S.W.I.F.T) z odpowiednimi do identyfikacji jej autentyczno ci
elementami. List gwarancyjny składa si zazwyczaj z czterech cz ci:

cz ci wst pnej - preambuły - gdzie umieszcza si przede wszystkim nazwy stron, które

zawarły mi dzy sob umow , której dotyczy gwarancja, dat , numer, warto przedmiotu

umowy oraz termin i sposób jej zawarcia,

okre lenia przedmiotu gwarancji oraz zakresu zobowi zania banku - w tym miejscu

bank zobowi zuje si do wykonania wiadczenia pieni nego o okre lonej wysoko ci na

okre lonych wcze niej warunkach, je eli zleceniodawca nie wywi e si z wiadczenia

b d cego przedmiotem gwarancji,

warunków, w jakich zobowi zanie wynikaj ce z gwarancji b dzie wymagalne - przede

wszystkim zgłoszenie, e zleceniodawca nie wykonał obj tego gwarancj wiadczenia,

a w praktyce powinien przedstawi okre lone w gwarancji dokumenty np. wyrok s du

arbitra owego,

okre lenia terminu pocz tku i wyga ni cia zobowi zania - tzn. okres, w którym działa

zobowi zanie banku udzielaj cego gwarancji

311

.

Tre gwarancji powinna zawiera przede wszystkim:

– uprawnienia wynikaj ce z gwarancji,

– osob upowa nion do wykonywania uprawnie z tytułu gwarancji,

– tre zobowi zania gwaranta,

– maksymaln kwot gwarancji,

– termin obowi zywania gwarancji,

– ewentualne zastrze enia dotycz ce przelewu wierzytelno ci z tytułu gwarancji

312

.

Dodatkowo do gwarancji mog by dodane klauzule lub warunki dodatkowe. Do klauzul
takich zaliczamy m.in.:

–

klauzul redukcyjn – na mocy, której zobowi zanie gwaranta b dzie ulegało

proporcjonalnej redukcji w wyniku spłat zobowi za przez dłu nika,

–

klauzul formy zapłaty (identyfikacyjn ) – okre la konieczno przedło enia wezwania

do zapłaty,

–

klauzul nakazuj c zwrot gwarancji – po upływie jej wa no ci,

–

klauzul udokumentowania roszczenia – jakie dokumenty nale y przedło y dla

realizacji gwarancji (

gwarancje warunkowe – dokumentowe),

–

klauzul zapłaty na pierwsze danie,

–

klauzul wykonania przez beneficjenta okre lonych czynno ci – np. okre la tryb

domagania si realizacji gwarancji,

–

klauzul odwołalno ci – je li pojawi si w tek cie gwarancji – gwarant mo e j odwoła

przed upływem terminu wa no ci,

–

klauzul zakazuj c wprowadzania zmian w tek cie gwarancji,

–

klauzul okre laj c przyczyny wyga ni cia gwarancji

313

.

Banki wystawiaj gwarancje na podstawie szczegółowych zlece klientów pobieraj c za
to prowizje (nie ponosz jednocze nie odpowiedzialno ci za bł dy w zleceniach
klientów). Prowizja zale y od:

kwoty gwarancji,
czasu jej trwania,
pozycji finansowej zleceniodawcy (jego wiarygodno ci kredytowej),
od warto ci zabezpieczenia, jakie od zleceniodawcy otrzymuje bank- gwarant.

Banki s od momentu wystawienia gwarancji zobligowane do ich szczegółowego
wykonania, chyba, e w tek cie wskazana jest odr bnie data wej cia w ycie
zobowi zania. Gwarancja po jej przygotowaniu przekazywana jest do beneficjenta
bezpo rednio lub za po rednictwem jego banku.

Gwarancja oraz doł czone do niej

regwarancje, maj charakter nieodwołalny, chyba, e w tre ci dokumentu wskazano,

e otwieraj cy lub regwarant mo e j odwoła .

Wyga ni cie gwarancji nast puje przez:

upływ terminu jej wa no ci,
realizacj gwarancji przez jej beneficjenta,
odwołanie gwarancji (gwarancja odwołalna)

314

.

Do zmiany tre ci gwarancji dochodzi jedynie za zgod beneficjenta, ale na wniosek
zleceniodawcy gwarancji. W celu uzyskania wiadczenia beneficjent musi przed upływem
terminu wa no ci gwarancji przedło y danie zapłaty. danie takie musi mie form
pisemn . Powinno mu towarzyszy o wiadczenie o niewywi zaniu si z zobowi za
podmiotu, do którego zobowi zania gwarancja została otwarta.
W praktyce obrotu gospodarczego mo na spotka wiele ró nych rodzajów gwarancji.
Poni ej przedstawiono prób kategoryzacji tej formy płatno ci.

I. podział z punktu widzenia podmiotu, którego gwarancja dotyczy:

gwarancje kontraktowe – udzielane za zobowi zania eksportera

315

o

gwarancje przetargowe,

o

gwarancje wła ciwego wykonania kontraktu,

o

gwarancje zwrotu zaliczki.

gwarancje płatnicze – udzielane za zobowi zania importera

316

o

gwarancje wpłaty zaliczki,

o

gwarancje zabezpieczaj ce zapłat za dokumenty a’vista,

o

gwarancje zabezpieczaj ce spłat kredytu kupieckiego,

o

gwarancje zabezpieczaj ce terminow spłat kredytu bankowego,

o

gwarancje spłat rat leasingowych,

o

gwarancje otwarcia akredytywy,

o

gwarancje udzielenia por czenia wekslowego.

II. podział z punktu widzenia przedmiotu zobowi zania

317

:

gwarancja przetargowa (wadialna) - wydawana przez bank jako sposób zapłaty

wadium przetargowego, w jej przypadku bank gwarantuj cy zobowi zuje si do
wypłacenia na rzecz organizuj cego przetarg kwoty wadium w przypadku, gdy
zleceniodawca gwarancji pomimo wygrania przetargu wycofa si z jego realizacji,
jednocze nie bardzo cz sto bank gwarantuj cy dodatkowo gwarantuje nale yte
wykonanie dostaw, gwarancja taka wygasa z chwil ogłoszenia wyników przetargu
i zwrotu wadium oferentom,

gwarancja wła ciwego wykonania kontraktu - zapewnia wła ciwe wykonanie

zobowi zania przez eksportera kontraktu zarówno pod wzgl dem ilo ci, jako ci, jak
i terminu jego wykonania, stosowana przede wszystkim w przypadku eksportu dóbr
inwestycyjnych i kompletnych obiektów, a jej wysoko i okres trwania zale od
przedmiotu kontraktu i zobowi za kontraktowych (jako dowód wykonania zobowi za

kontraktowych przyjmuje si zwykle dokumenty wysyłkowe składane przez eksportera
w jego banku i przesyłane za po rednictwem banku importera do niego samego,

gwarancja zwrotu zaliczki – stosowane wówczas, gdy zwyczajowo w obrocie

mi dzynarodowym stosuje si zaliczkowanie eksportera, bank eksportera gwarantuje
importerowi, e gdy eksporter nie wykona kontraktu, to bank eksportera zwróci mu
zaliczk ,

zapłaty za dostaw towaru lub wykonania usługi – w zale no ci od zastosowanej

formy płatno ci banki rozliczaj ce mog udzieli stronom kontraktu nast puj cych
gwarancji:

gwarancji dokonania płatno ci zgodnie z terminami przewidzianymi w kontrakcie
niezale nie od terminów dokonywania dostaw lub wiadczenia usług,

gwarancji otwarcia akredytywy - zabezpiecza otwarcie na rzecz eksportera
akredytywy o okre lonych warunkach,

gwarancji zabezpieczaj cych zapłat dokumentów przesłanych do inkasa, je li
dokumenty te s zgodne z warunkami udzielonej gwarancji, a importer nie zapłaci
inkasa w okre lonym terminie,

gwarancji awalizowania weksli zabezpieczaj cych udzielenie przez bank gwarantuj cy
por ki wekslowej, czyli awalu na tratach ci gnionych na importera lub na jego wekslach
własnych (w transakcjach kredytowych),

gwarancje zabezpieczaj ce

eksporterowi terminow zapłat nale no ci kredytowych,

gdy płatno ci nie dokona importer.

celne – s to gwarancje wystawiane na rzecz urz dów celnych kraju importera lub

eksportera w zale no ci d tego kto posiada gesti celn ; zaliczamy do nich:

gwarancje celne za firmy realizuj ce kontrakty inwestycyjne za granic ,

gwarancje za importerów zabezpieczaj ce zapłat nale no ci celnych,

gwarancje zwi zane z odpraw warunkow towarów niekrajowych przeznaczonych
do powrotnego wywozu,

gwarancje zapłaty nale no ci celnych od towarów zagranicznych sprzedawanych
w składach konsygnacyjnych i komisowych,

gwarancje zabezpieczaj ce nale no ci od towarów przewo onych w tranzycie przez
terytorium danego kraju

318

.

ubezpieczeniowe – o wiadczenie woli zakładu ubezpieczeniowego dotycz ce

zobowi zania do okre lonego wiadczenia pieni nego na rzecz gwarantariusza
w przypadku, gdy dłu nik nie wywi e si z przyj tego wobec beneficjenta
zobowi zania:

gwarancj z innych tytułów – gwarancje mog dotyczy tak e wielu innych, nie
opisanych w tym miejscu przypadków, np. eksporter składaj cy w ramach
akredytywy nieprawidłowe dokumenty mo e zleci bankowi udzielenie gwarancji
zabezpieczaj cej zwrot otrzymanej nale no ci za towar w przypadku, gdy importer
nie przyjmie dokumentów ani towaru; zaliczamy do nich:

gwarancja pod ułatwienia kredytowe za granic ,

gwarancja za brakuj cy konosament,

gwarancja za armatora zabezpieczaj ca refundacj szkód wyrz dzonych przez statek
w czasie rejsu,

gwarancja za lini lotnicz lub armatora statku zabezpieczaj ca zapłat nale no ci za
korzystanie z usług lub dostaw w portach lotniczych i morskich,

gwarancja na zabezpieczenie usług agencji turystycznych,

gwarancja stanowi ca wadium dla s du

319

.

III. podział ze wzgl du na charakter zobowi zania gwaranta

320

:

gwarancje bezwarunkowe – roszczenie z jej tytułu jest płatne na pierwsze danie

beneficjenta gwarancji,

gwarancje uwarunkowana – roszczenia płatne s po udokumentowaniu przez

beneficjenta, e spełnił on wszystkie warunki przewidziane w gwarancji,

gwarancje odwołalne – s stosunkowo rzadkie,
gwarancje nieodwołalne – podstawowe – zazwyczaj wystarczy podanie terminu

wa no ci gwarancji.

IV. podział ze wzgl du na osob beneficjenta:

gwarancje zobowi za publicznoprawnych, wynikaj cych ze stosunku pierwotnego

z podmiotami publicznymi (np.

gwarancja koncesyjna),

gwarancje zobowi za niepublicznych

321

.

Gwarancje mog mie charakter jednorazowy, a tak e ci gły, np. poprzez odnowienie
zobowi zania gwaranta w

gwarancji rewolwingowej

322

.

5.3.2. Polecenie wypłaty

Polecenie wypłaty definiowane jest jako „otrzymane od banku zagranicznego zlecenie
dokonania wypłaty bezpo rednio na rzecz osoby prawnej lub fizycznej albo dokonania

przelewu na jej rachunek”

323

. W rozliczeniach mi dzynarodowych polecenie wypłaty jest

realizowane przez bank krajowy za po rednictwem zagranicznego banku korespondenta.

Polecenie wypłaty mo e mie dwie formy:

uwarunkowan ,

bezwarunkow

324

.

Z poleceniem wypłaty uwarunkowanym mamy do czynienia, gdy zleceniodawca
(importer) warunkuje dokonanie wypłaty od przedło enia przez beneficjenta okre lonych
dokumentów. Je eli takiego zastrze enia nie ma jest to polecenie wypłaty
bezwarunkowe. Zazwyczaj dokonuje si jej poprzez przelew na rachunek beneficjenta

rodków dostarczonych przez zleceniodawc .

Mo emy wyró ni nast puj ce formy polecenia wypłaty

:

gotówkowe,
przez dor czenie czeku,
w formie przelewu

325

.

Rysunek 26. Schemat płatno ci poleceniem przelewu

ródło: Opracowanie autora na podstawie: Krzy kiewicz Z., 1993, op cit, s. 96

Najwa niejsz form jest forma

przelewu. Polecenie przelewu wydaje bankowi

wła ciciel rachunku bankowego. Na jego mocy bank przelewa okre lon w poleceniu
kwot pieni dzy z rachunku zleceniodawcy na wskazany przez niego rachunek bankowy
w dowolnym banku. W ramach operacji mi dzybankowych z rachunku LORO przez
bank zleceniodawcy. Stanowi ono podstaw do dokonania przekazania okre lonej
w poleceniu sumy pieni dzy na wskazany rachunek beneficjenta w tym lub innym banku.
Polecenie przelewu mo e by składane bezpo rednio w banku lub przesyłane poczt .
W poleceniu przelewu nale y wymieni nazw oraz numer rachunku bankowego
wierzyciela oraz skrócon informacj o regulowanym zobowi zaniu. Dokumenty
podpisuj wła ciciel rachunku lub osoby upowa nione do dysponowania nim.
Bank wykona takie

zobowi zanie po sprawdzeniu czy wydała je osoba do tego

upowa niona, je eli kwota przelewu ma pokrycie na rachunku wystawcy. W razie braku
pokrycia bank przechowuje zlecenie przez okre lony w umowie czas do momentu
zgromadzenia odpowiednich rodków. Je li w umówionym czasie nie dojdzie do ich
zgromadzenia polecenie przelewu jest zwracane wystawcy z odpowiedni adnotacj
banku

326

.

Polecenie przelewu mo e by anulowane pisemn dyspozycj zleceniodawcy, o ile bank
nie obci ył jeszcze jego rachunku. W chwili obecnej, w przypadku banków

wiadcz cych usługi home banking polecenie przelewu mo e by przekazywane

elektronicznie.
Pokrewn form jest

polecenie zapłaty. Jest to dokument, w którym wierzyciel wydaje

bankowi dłu nika dyspozycj do obci enia rachunku dłu nika i uznania swojego
rachunku w okre lonym w poleceniu terminie. Forma ta jest stosowana głównie
w ramach rozlicze długookresowych kontraktów o charakterze ci głym, gdzie
rozliczenia nast puj cz ciowo w okre lonych terminach, np. kwartalne, rozliczenia
dostaw. W celu nadania takiej dyspozycji charakteru wi

cego dłu nik musi wyda

upowa nienie dla wierzyciela i poinformowa o nim swój bank. Równie wierzyciel
musi mie odpowiedni umow ze swoim bankiem. Ponadto oba banki musz zawrze
porozumienie o takiej formie rozlicze

327

.

Przykładowe pytania sprawdzaj ce:

1. Co to znaczy, e forma płatno ci jest uwarunkowana b d nieuwarunkowana?

2. Jakie znasz nieuwarunkowane formy płatno ci?

3. Jakie s gospodarcze funkcje czeku?

4. Jak przenosi si prawa do czeku?

5. Jakie s gospodarcze funkcje weksla?

6. Jak przenosi si prawa do weksla? Co to jest indos?

7. Jakie s uwarunkowane formy płatno ci?

8. Na czym polega rozliczenie poprzez inkaso dokumentowe?

9. Na czym polega rozliczenie w drodze akredytywy dokumentowej?

10. Jakie s ró nice pomi dzy akredytyw a inkasem?

11. Na czym polega akredytywa standby?

12. Co to s gwarancje?

13. Na czym polegaj gwarancje płatnicze?

14. Na czym polegaj gwarancje kontraktowe?

15. Na czym polega polecenie wypłaty?

201

szerzej zobacz: Grabowski W., 1998, Instrumenty pochodne a współczesne kryzysy finansowe, BiMB, Warszawa,

s.13-21

202

ten podrozdział został opracowany na podstawie: Heropolita ska I., 1997, Prawo czekowe polskie i zagraniczne,

Twigger, Warszawa oraz Mojak J., 1999, Wprowadzenie do prawa papierów warto ciowych, w: Prawo papierów

warto ciowych, Lubelskie Wydawnictwa Prawnicze, Lublin - przyp. autora

203

Rymarczyk J., /red/, op cit, s.152

204

Heropolita ska I., 1997, op cit, s. 29-32

205

Heropolita ska I., 1997, op cit, s. 33-34

206

Heropolita ska I., 1997, op cit, s. 38

207

Heropolita ska I., 1997, op cit, s. 38

208

Heropolita ska I., 1997, op cit, s. 43

209

Heropolita ska I., 1997, op cit, s. 58

210

zobacz te : Mojak J., op cit, s.18

211

Mojak J., op cit, s. 19

212

Heropolita ska I., 1997, op cit, s. 65

213

Mojak J., op cit, s. 19

214

szerzej: Heropolita ska I., 1997, op cit, s. 75

215

Heropolita ska I., 1997, op cit, s. 35 oraz 46 i 126

216

Heropolita ska I., 1997, op cit, s. 126

217

Krzy kiewicz Z., 1996, Mi dzynarodowe rozliczenia bankowe, Poltext, Warszawa, s. 43

218

niesie ona m.in. zwi kszone bezpiecze stwo obrotu w rozliczeniach mi dzynarodowych – przyp. autora

219

zobacz: Krzy kiewicz Z., 1996, op cit, s. 46 - 47

220

Mojak J., 1999, op cit, s. 20

221

Heropolita ska I., 1997, op cit, s. 151

222

podrozdział oparty na: Heropolita ska I., 1991, Weksel w obrocie gospodarczym, Poltext, Warszawa i Mojak J., op

cit

223

Mojak J., 1999, op cit, s. 6

224

Heropolita ska I., 1991, op cit, s. 9

225

Heropolita ksa I., 1991, op cit, s. 12 – 13 oraz Mojak J., op cit, s. 6

226

Heropolita ska I., 1991, op cit, s. 13 - 14

227

zobacz: Krzy kiewicz Z., 1993, Operacje i innowacje bankowe, BiMB, Warszawa, s. 36 - 37

228

Mojak J., op cit, s. 10

229

Heropolita ska I., 1991, op cit, s. 41

230

Heropolita ska I., 1991, op cit, s. 11

231

Mojak J., op cit, s. 7 - 8

232

tam e

233

Heropolita ska I., 1991, op cit, s. 63 i kolejne

234

zobacz: Heropolita ska I., op cit, s. 11 i kolejne

235

Mojak J., op cit, s. 7

236

Heropolita ska I., 1991, op cit, s. 22 i kolejne

237

Heropolita ska I., 1991, op cit, s. 79 i kolejne

238

Krzy kiewicz Z., 1996, op cit, s. 62

239

Mojak J., op cit, s. 14 - 16

240

do wa no ci weksla in blanco deklaracja nie jest potrzebna, ale zgodnie z jednym z orzecze S du Najwy szego

nale y j przedstawi dla celów dowodowych – przyp. autora

241

Krzy kiewicz Z., 1996, op cit, s. 67

242

Białecki K., Dorosz A., Januszkiewicz W., op cit, s. 114. Weksel z indosem przeniesiony na inna osob nazywa si

rymes – przyp. autora.

243

Heropolita ska I., 1991, op cit, s. 45

244

zobacz: Mojak J., op cit, s. 15

245

szerzej: Heropolita ska I., 1991, op cit, s. 57

246

Heropolita ska I., 1991, op cit, s. 57

247

szerzej: Heropolita ska I., 1991, op cit, s. 55 i kolejne

248

Mojak J., op cit, s.16

249

zobacz te : Ladko A., 1994, Wybrane instrumenty rynku pieni nego i kapitałowego, BiMB, Warszawa, s. 41 oraz

Nowak A.Z., 1994, Brytyjski system finansowy, Wyd. Adam Marszałek, Toru , s. 53 – przyp. autora

250

Mojak J., op cit, s. 16

251

Krzy kiewicz Z., 1993, op cit, s. 45

252

Mojak J., op cit, s. 17

253

zobacz: Mojak J., op cit, s. 12 - 13

254

Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 152

255

Jednolite reguły dotycz ce inkasa, Publikacja MIH nr 522, 2001, ICC Poland – ZBP, Warszawa, s. 8

URC 522 1995 art. 2a

256

zobacz: URC 522 art. 2b, Jednolite…, op cit, s. 9

257

URC 522 1995 art. 3,

258

URC 522, art. 4, Jednolite…, op cit, s. 10

259

URC 522 1995, art. 4b,c, Jednolite…, op cit, s. 10 - 11

260

j.w.

261

URC 522 1995, art. 5a, Jednolite…, op cit, s. 11

262

URC 522 1995, art. 5b, Jednolite…, op cit, s. 11

263

j.w.

264

URC 522 1995, art. 6, Jednolite…, op cit, s.12

265

URC 522, art. 2 c,d, Jednolite…, op cit, s. 9

266

URC 522 1995, art. 7, Jednolite…, op cit, s. 13, Grzelak Z., Kostrzewa A, 1999, Ryzyko płatno ci i wybór waluty

w kontraktach handlu zagranicznego, Politechnika Łódzka, Łód , s. 59-60.

267

Białecki K.P., Dorosz A., Januszkiewicz W., op cit, s. 116; Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 159

268

URC 522 1995, art. 10b, Jednolite…, op cit, s.14

269

URC 522 1995, art. 13, Jednolite…, op cit, s. 16

270

URC 522 1995, art. 14 -15, Jednolite…, op cit, s. 16

271

URC 522 1995, art. 16, Jednolite…, op cit, s. 17

272

URC 522 1995, art. 21a, Jednolite…, op cit, s. 19-20

273

URC 522 1995, art. 26, Jednolite…, op cit, s. 21

274

Regulacje Mi dzynarodowej Izby Handlowej dotycz ce operacji dokumentowych UCP 500 i URR 525, 1999, ZBP,

Warszawa, s.3

275

tam e

276

zobacz te : Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 160 - 161

277

Regulacje Mi dzynarodowej…, op cit, s. 7

278

zobacz: Regulacje Mi dzynarodowej…, op cit, s. 3 – 4 oraz 13 - 19

279

Regulacje Mi dzynarodowej…, op cit, s. 4

280

zobacz: art. 5, UCP 500’93

281

Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 161

282

UCP 500’93, art. 6., w: Regulacje Mi dzynarodowej…, op cit, s. 5

283

Regulacje Mi dzynarodowej…, op cit, s. 8

284

Zboi ska B., op cit, s. 56

285

Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 162 - 163

286

Zboi ska B., op cit, s. 61

287

Zboi ska B., op cit, s. 59

288

Grzelak Z., Kostrzewa A., op cit, s. 87

289

zobacz: Grzelak Z., Kostrzewa A., op cit, s. 77 – 88, Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 164 – 167, Zboi ska B., op cit, s.

59 - 63

290

Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 168 - 171

291

UCP 500’93, art. 11, w: Regulacje Mi dzynarodowej…, op cit, s. 12

292

Regulacje Mi dzynarodowej…, op cit, s. 17

293

zobacz: Regulacje Mi dzynarodowej…, op cit, s. 19 - 41

294

szerzej: Regulacje Mi dzynarodowej…, op cit, s. 46 - 50

295

zobacz: Kaczmarek T.T, Stalmaszczyk M., 1992, Nowy poradnik dla eksporterów, CDKHZ Warszawa, s. 67 - 68

296

Rose P.S., 1997, Zarz dzanie bankiem komercyjnym tom II, ZBP, Warszawa, s. 92 – 93, Zboi ska B., op cit, s. 63

297

co prawda ISP 98 definiuj akredytyw standby podobnie jak UCP 500 to jednak zaznaczaj wyra nie, ze płatno c

dokonywana jest, gdy dłu nik nie wywi e si ze zobowi zania (w praktyce najcz ciej, ale mo e te funkcjonowa

jako instrument płatno ci bezpo redniej), wymagaj c dokumentu o niewywi zaniu si go z zobowi za Reguła 4.17 –

przyp. autora

298

Mi dzynarodowe Praktyki Dotycz ce Standby, 2002, Polski Komitet Narodowy MIH, Zwi zek Banków Polskich,

Warszawa, s.6

299

ISP 98, Reguła 1.06c, Mi dzynarodowe…, op cit, s.14

300

ISP 98, Reguła 4.16, Mi dzynarodowe…, op cit, s.34

301

ISP 98, Reguła 4.17, tam e

302

ISP 98, Reguły 4.01 – 4.03, Mi dzynarodowe…, op cit, s. 29

303

Mi dzynarodowe praktyki, op cit, s.6-7

304

poniewa w prawie ameryka skim brak jest rozwi za dotycz cych gwarancji to wystawcami standby mog by te

podmioty niebankowe – przyp. autora

305

Kurzac M., 1999, Nie tylko akredytywa, Home & Market Nr 8 (82), Lipiec 1999, s. 41

306

gwarancje mo na traktowa jako formy zabezpieczenia płatno ci, ale te jako formy finansowania, dlatego, e

w wielu przypadkach pozwalaj na osi gni cie powa nych oszcz dno ci lub nieanga owanie rodków własnych – np.

gwarancja przetargowa – przyp. autora

307

Kaczmarek T.T., Stalmaszczyk M., op cit, s. 68

308

Gromadzki L., 2001, Gwarancyjne sposoby zabezpiecze bankowych, Wyd. WSPiZ, Warszawa, s.16

309

URDG 458 art. 2, Jednolite reguły dla gwarancji płatnych na danie – Publikacja MIH 458 1991, ICC-WBO, ZBP,

Warszawa, s. 8

310

Gromadzki L., 2001, op cit, s.16

311

Kaczmarek T.T., Stalmaszczyk M., op cit, s. 69

312

Holly R., /red/, 2003, Ubezpieczenia finansowe i gwarancje ubezpieczeniowe, Poltext, Warszawa, s. 86 - 87

313

Holly R., /red/, op cit, s. 87 – 88.

314

Zboi ska B., op cit, s. 90

315

Gromadzki L., 1997, Bankowe gwarancje, por czenia i awale, Poltext, Warszawa, s.59

316

Gromadzki L., 1997, op cit, s. 45

317

Kaczmarek T.T., Stalmaszczyk M., op cit, s. 70 - 71

318

Gromadzki L., 2001, op cit, s. 88 - 111

319

Gromadzki L., 2001, op cit, s. 111 - 127

320

Kaczmarek T.T., Stalmaszczyk M., op cit, s. 72 - 73

321

Holly R., /red/, 2003, op cit, s. 90

322

Gromadzki L.,1997, op cit, s. 49

323

Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 155

324

Berna B., 1999, Finanse mi dzynarodowe, Wy sza Szkoła Zarz dzania i Finansów, Wrocław, s. 269

325

Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 155

326

szerzej: Krzy kiewicz Z., 1993, op cit, s. 95 - 98

327

Berna B., op cit, s. 271