Przedmiot:

Handel międzynarodowy

(wykład 30 godzin)

Prowadzący: dr Piotr Rubaj

Rozliczenia w handlu zagranicznym

W obrocie towarowym lub usługowym w handlu

zagranicznym oprócz realizacji samej dostawy

lub świadczenia określonej usługi obowiązuje

zasada zapłaty za przedłożenie odpowiednich

dokumentów, tzw. zasada CAD (cash against

documents). Do dokumentów, od których zależy

zapłata należą:

- dokumenty handlowe, – tj. faktura
- dokumenty ubezpieczeniowe – polisa

ubezpieczeniowa, certyfikat ubezpieczeniowy

- dokumenty finansowe – czek i weksel
- dokumenty przewozowe – konosamenty i listy

przewozowe (samochodowe, kolejowe, lotnicze).

Rozliczenia w handlu zagranicznym

Czek – jest to dokument finansowy na

specjalnym blankiecie drukowanym przez
bank zawierającym bezwarunkowe polecenie
wypłacenie przez bank (trasanta) z rachunku
wystawcy

(trasanta)

określonej

kwoty

pieniężnej

okazicielowi

lub

osobie

wymienionej na czeku (remitentowi).

Obrót czekami reguluje prawo czekowe oparte

na konwencjach czekowych zawartych w
Genewie 19 marca 1931 roku.

Podział czeków ze względu, na

kogo jest wystawiony:

- czek na osobę fizyczną lub prawną z zastrzeżeniem

„nie na zlecenie”; jest to czek imienny, który może
być odstąpiony innej osobie w formie cesji
potwierdzonej notarialnie

- czek na osobę fizyczną lub prawną z zastrzeżeniem

„na zlecenie” lub bez żadnego zastrzeżenia; może
być odstąpiony innej osobie poprzez indos

- czek na okaziciela – może zawierać sformułowanie

„wypłacić okazicielowi” lub nie zawierać żadnego
sformułowania i jest on realizowany każdemu, kto
go przedłoży.

Podział czeków ze względu na

formy obrotu czekowego:

- czek zwykły – upoważnia do podjęcia gotówki lub zapłaty

wierzycielowi,

- czek zakreślony – może być wypłacony tylko określonej

osobie, która jest zapisana w polu powstałym z

zakreślenia frontu czeku przez dwie równoległe linie,

- czek rozrachunkowy – służy jedynie do uznania rachunku

bankowego remitenta lub indosanta, na froncie takiego

czeku naniesiona jest klauzula „do rozrachunku” lub

„przekazać na rachunek”. Czek taki nie może być

zrealizowany w formie gotówkowej.

- czek potwierdzony – zawierający oświadczenie trasanta

(banku dłużnika), że ma pokrycie na rachunku.

- czek bankierski – wystawiane przez jeden bank na inny

(jako remitenta) lub na określoną osobę lub firmę. Czek

jest podpisany przez bank i daje gwarancję otrzymania

należności natychmiast po złożeniu go do realizacji.

Czek

Realizacja czeków w krajach genewskiego

systemu

konwencyjnego

jest

ściśle

określona i wynosi:

- 10 dni w przypadku wystawienia i płatności

w tym samym kraju

- 20 dni w przypadku wystawienia i płatności

w różnych krajach tego samego kontynentu

- 70 dni w przypadku, gdy miejsca

wystawienia i płatności znajdują się na

różnych kontynentach.

Czek

W praktyce handlu zagranicznego

najbardziej

wiarygodne

są

czeki

bankierskie, gdyż gwarantują najszybszą
realizację

zobowiązania

trasanta.

W

interesie eksportera jest żądać by płatność
została

dokonana

czekiem

przez

wiarygodny bank importera, w którym ma
rachunek bank eksportera, gdyż taki czek
zostanie przyjęty do realizacji od razu po
przedłożeniu.

Weksel

Weksel – jest dokumentem finansowym, w którym

wystawca (trasant) poleca innej osobie (trasantowi)
zapłacić w oznaczonym terminie określoną sumę
pieniężną na rzecz wymienionej w wekslu osoby
zwanej remitentem.

Wystawianie weksli i związany z nimi obrót

regulowany jest zarówno przez prawo polskie
(prawo wekslowe z 1936 roku), jak również przez
międzynarodowe

konwencji

dotyczące

obrotu

wekslami. Istnieje również system anglosaski obrotu
wekslami, do którego należą m.in. USA, Kanada,
USA.

Rodzaje weksli

W handlu międzynarodowym występują dwa rodzaje

weksli:

- weksel trasowany (ciągniony, trata, bill of exchange)-

wystawca trasant poleca zapłacić w określonym

terminie trasatowi na rzecz wymienionej w wekslu

osoby zwanej remitentem.

- weksel własny – (sola weksel, weksel prosty, promissory

note) – wystawca zobowiazuje się do zapłacenia w

oznaczonym terminie określonej sumy pieniężnej na

rzecz lub zlecenie wymienionej w wekslu osoby.

W praktyce w handlu zagranicznym importer

wystawiając weksel własny, zobowiązuje się do zapłaty

eksporterowi.

Eksporter natomiast wystawia weksel trasowany i

„ciągnie” go na importera lub jego bank, któremu

poleca zapłacenie sobie lub remitentowi określonej

sumy pieniężnej.

Zasady realizacji weksli:

Terminy płatności:
- płatny za okazaniem (at sight)
- płatny n dni po okazaniu (n days after sight)
- płatny w określonym dniu
- płatny n dni po dacie (n days after date).

Zasady realizacji weksli:

Akcept – to zobowiązanie dłużnika (trasata), na

którego został wystawiony weksel trasowany do

zapłaty podanej sumy wekslowej w oznaczonym

terminie i miejscu. Trasatem czyli akceptantem

weksla może być bank i są to tzw., akcepty

bankowe lub importer i wówczas są to akcepty

kupieckie.

Awal – jest to poręcznie za osobę związaną

wekslowo. Poręczycielem (awalistą) jest osoba,

która poręczyła za zapłatę całości lub części sumy

wekslowej. Poręczenie zazwyczaj przyjmuje formę

określenia „poręczam” (per awal…) dodając

nazwę podmiotu i stosownego podpisu. W handlu

zagranicznym awalista najczęściej jest bank,

który pobiera stosowna prowizję za poręczenie

Zasady realizacji weksli:

Indos – to sposób przenoszenia wierzytelności

zapisanych na wekslu na inną osobę w formie

„ustępuje na zlecenie”. Posługiwanie się na wekslu

tak brzmiącą klauzulą indosową oznacza, że

ustepujący (indosant) nie wyłącza regresu do

siebie, tzn., że odpowiada przed każdym następnym

posiadaczem weksla za wykupienie weksla w

terminie.

Weksel

na

którym

występuje

nieprzerwany ciąg indosów „ustępuje na zlecenie”

ma tzw. legitymacje formalną, tzn. że wszystkie

osoby zapisane na wekslu solidarnie za jego

realizację w terminie. W sytuacji zmiany klauzuli

indosowej na klauzulę ustępuję, ale nie na zlecenie

następuje

ograniczenie

odpowiedzialności,

indosanta tylko w stosunku do jego bezpośredniego

następcy.

Wprowadzenie

takiej

klauzuli

uniemożliwia sprzedaż weksla do dyskonta.

Zasady realizacji weksli:

Remitent weksla – (czy też w przypadku indosowania

– jego posiadacz), który może wykazać swe prawo

nieprzerwanym szeregiem indosów, powinien otrzymać

w terminie wymagalności weksla określoną sumę

wekslową od akceptanta (w przypadku weksla

trasowanego) lub wystawcy (w przypadku weksla

własnego). W sytuacji, kiedy dłużnik odmówi zapłaty,

posiadacz weksla może dochodzić roszczeń od

wszystkich poprzedników wekslowych.

W praktyce weksel pełni najczęściej funkcję kredytową,

np. przy kredytach kupieckich. Eksporter sprzedając

towar na kredyt ma dwie możliwości zabezpieczenia

swoich przyszłych wierzytelności: bądź ciągnie weksel

na importera, który to akceptuje, bądź otrzymuje od

importera jego weksel własny, tym samym posiadając

gwarancje zapłaty za dostarczony towar lub wykonaną

usługę.

Z weksla również się korzysta w takich formach

płatności jak inkaso lub akredytywa.

Sposoby zapłaty w handlu

zagranicznym

Sposób zapłaty w handlu zagranicznym jest

jednym

z

najistotniejszych

elementów

kontraktu. Zapłata za towar lub usługę może
mieć

charakter

nieuwarunkowany

(bezwarunkowy)

lub

uwarunkowany,

powiązany z przekazaniem importerowi
określonych

dokumentów,

np.

dowodu

wysyłki.

Do nieuwarunkowanych form płatności

zaliczamy polecenie wypłaty zaś do form
uwarunkowanych inkaso dokumentowe i
akredytywę dokumentową.

Sposoby zapłaty w handlu

zagranicznym

Polecenie wypłaty – oznacza otrzymane od banku

zagranicznego

zlecenie

dokonania

wypłaty

bezpośrednio na rzecz osoby prawnej lub fizycznej

albo dokonania przelewu na jej rachunek. W

rozliczeniach międzynarodowych polecenie wypłaty

jest realizowane przez bank krajowy za pośrednictwem

zagranicznego banku korespondenta.

Polecenia wypłaty mogą być:
- gotówkowe obowiązujące najczęściej w rozliczeniach z

osobami fizycznymi

- zrealizowane przez doręczenie czeku; stosowane w

przypadku, gdy specjalnie życzy sobie tego beneficjent

lub, gdy bankowi nie wskazano konta bankowego

beneficjenta;

- dokonane w formie przelewu należności na konto

odbiorcy w określonym banku; najczęściej stosowany

sposób.

Warunki w umowie dotyczące

polecenia wypłaty:

-

określenie

rachunku

bankowego

beneficjenta

- określenie warunków płatności (tzw.

terms of payment)

- wypełnienie stosownego formularza

płatności wraz z tzw. blokadą środków

- w szczególnych przypadkach stosowanie

tzw. payment in advance.

Sposoby zapłaty w handlu

zagranicznym

- Inkaso – polega na wydaniu określonego przedmiotu

przez określona osobę lub instytucję pośredniczącą

wskazanej przez zleceniodawcę, (podawcę) osobie

trzeciej (płatnikowi) po pobraniu od niej określonej

kwoty pieniężnej lub po spełnieniu przez nią innego

warunku. W handlu zagranicznym przedmiotem inkasa

są zazwyczaj wymienione w kontrakcie dokumenty, a

instytucjami pośredniczącymi są głównie banki.

- Wyróżniamy tzw. inkaso dokumentowe, – w którym

eksporter dysponuje towarem aż do zapłacenia

należności (zazwyczaj stosowane w transporcie

morskim)

- Inkaso spedytorskie – dokumenty przewozowe są

wystawiane imiennie na odbiorcę.

Zasada inkasa dokumentowego

Zasadą inkasa dokumentowego jest to, że

zapłata za towar następuje bez prawa
uprzedniego zbadania stanu towaru przez
importera, chyba że treść kontraktu
stanowi inaczej. W praktyce jest to
możliwe jedynie w przypadku stosowania
konosamentu.

W

innych

środkach

transportu dokumenty przewozowe są
adresowane na importera.

Przebieg inkasa dokumentowego

Przebieg inkasa dokumentowego jest następujący:

eksporter (podawcza inkasa) składa w swoim banku

dokumenty wraz z instrukcją, w której oprócz podania

danych dotyczących kontraktu, wysokości należności,

nazw i numerów dokumentów, nazwy płatnika itp. –

wskazuje bankowi, co ma zrobić w razie odmowy

akceptacji lub niewykupienia traty. W dalszej kolejności

bank podawcy przesyła do banku inkasującego (banku
importera) otrzymane dokumenty wraz z

własna

instrukcją inkasową (tzw. listem przewodnim). Bank

inkasujący

potwierdza

bankowi

podawcy

odbiór

dokumentów i instrukcji, a płatnikowi wysyła wezwanie

do wykupienia inkasa (lub zaakceptowania traty) wraz z

kopią faktury handlowej. W dalszej kolejności następuje

zapłata inkasa, zwyczajowo w ciągu trzech dni od

otrzymania wezwania i importer otrzymuje w zamian

dokumenty podawczy. Następuje rozliczenie pomiędzy

bankiem inkasującym a bankiem podawcy i zakończenie

transakcji po potrąceniu stosownych opłat przez banki.

Rodzaje inkaso

-

inkaso przy użyciu poczty kapitańskiej – eksporter przesyła

formularze zlecenia inkaso podpisane przez bank do
spedytora, który za pośrednictwem kapitana statku
przekazuje

dokumenty

wskazanemu

bankowi

inkasującemu, który powiadamia płatnika o inkasie i
wzywa go do zapłaty.

- sailing telegram – zawiadomienie importera przez kapitana

statku o przypłynieciu określonego ładunku

- inkaso spedytorskie – stosowane głownie w transporcie

lądowym i polega na przesłaniu dokumentów bez
pośrednictwa banków bezpośrednio do importera. Jeżeli
jednak importer nie jest dostatecznie wiarygodna to
operacja ta może być przeprowadzana za pośrednictwem
spedytorów i banków.

- inkaso

z

instrukcją

telegraficzną

–

polega

na

powiadomieniu importera przez bank eksportera o
wysłaniu towaru zlecając jednocześnie zainkasowanie
należności.

Rodzaje inkasa w zależności od

jego przedmiotu:

- inkaso finansowe – zwane także prostym,

którego

przedmiotem

są

dokumenty

finansowe, takie jak własne weksle, traty,
czeki, za których wykup płaci się zawsze
gotówką.

- inkaso dokumentowe – przedmiotem jego są

dokumenty

handlowe

lub

handlowe

i

finansowe.

Jeżeli w inkasie wykorzystywana

jest trata, to mamy dwie

możliwości:

- inkaso dokumentowe typu D/P – (documents

against payment) – eksporter składa w swoim
banku zlecenie inkasowe wraz z kompletem
dokumentów handlowych oraz tratą ciągnioną na
importera; warunkiem otrzymania przez importera
dokumentów jest zaakceptowanie traty płatnej za
okazaniem; czyli jest to inkaso gotówkowe

- inkaso dokumentowe typu D/A (documents against

acceptance) – warunkiem otrzymania przez
importera dokumentów jest zaakceptowanie traty,
która

zostaje

przekazana

eksporterowi

i

zrealizowana w terminie jej wymagalności.

Wykupienie dokumentów:

- termin na załatwienie niezbędnych formalności
- banki dopuszczają zwłokę 2-5 dni
- wykupienie inkasa po nadejściu towaru (w

praktyce)

Banki pełnią w nim rolę bierną.

Akredytywa

Akredytywa dokumentowa – jest to pisemne

zobowiązanie banku do zapłaty bądź do
zabezpieczenia

środków

finansowych

przeznaczonych na zapłatę pod warunkiem
złożenia

przez

eksportera

prawidłowo

wypełnionych

dokumentów

do

otwartej

akredytywy w terminie jej ważności.

Podmioty biorące udział w

akredytywie:

- zleceniodawca akredytywy (importer, nabywca,

aplikant)

- bank otwierający akredytywę (bank importera)
- bank pośredniczący (awizujący, negocjujący,

bank eksportera, lub bank korespondent
banku otwierającego akredytywę)

- beneficjent akredytywy (eksporter, remitent)

Zleceniodawca akredytywy

Zleceniodawca akredytywy zleca

stosownemu bankowi otwierającemu
pisemne

instrukcje

otwarcia

akredytywy, zgodnie z ustaleniami
zawartymi w kontrakcie i zapewniając
środki

gwarantujące

pokrycie

zobowiązań.

Bank otwierający akredytywę

Bank otwierający akredytywę –

zobowiązuje się na podstawie zlecenia
importera do zapłaty za prawidłowe
dokumenty, jeżeli zostaną spełnione
warunki

akredytywy.

Zobowiązanie

banku sprowadza się do sprawdzenia
poprawności dokumentów i realizacją
płatności.

Bank pośredniczący

Bank pośredniczący – wypełnia rolę

określoną przez bank otwierający
akredytywę i najczęściej sprowadza się
to do następujących czynności:

- awizowanie akredytywy
- negocjowanie dokumentów
- negocjowanie weksli lub trat
- potwierdzenie akredytywy

Beneficjent

Beneficjent – jest podmiotem na rzecz,

którego otwarto akredytywę. Ma on
prawo żądać zapłaty, jeżeli dopełnił
warunków akredytywy tj. złożył w
terminie

ważności

akredytywy

wymagane dokumenty, bez uchybień
formalno-prawnych i rachunkowych.

Akredytywa jest zobowiązaniem

banku do zapłaty wynikającej z

umowy kwoty niezależnie od:

- ustaleń stron, jeżeli nie zostały one

wprowadzone do treści akredytywy

- bank jest zobowiązany do zapłaty

niezależnie od sytuacji finansowej
importera w danym momencie

- wszelkie poprawki może wprowadzić

tylko i wyłącznie bank, który ja otworzył
za zgodą stron biorących udział w
akredytywie.

Ze względu na treść akredytyw

możemy je podzielić w

następujący sposób:

- akredytywa odwołalna – może być zmieniona w

każdej chwili bez uprzedniego zawiadomienia jej
beneficjenta. Jeżeli jednak przed dokonaniem
zmian bank korespondent poniósł określone
wydatki, lub dokonał częściowych wypłat to bank
otwierający akredytywę jest zobowiązany je pokryć
(jest to niekorzystna forma dla eksportera).

- akredytywa nieodwołalna – jest bezwzględnym

zobowiązaniem banku otwierającego do zapłaty
określonej kwoty pod warunkiem, że zostaną
spełnione wymagania zawarte w akredytywie.

Ze względu na rolę banku

pośredniczącego wyróżniamy:

Akredytywa niepotwierdzona awizowana (rola banku):
- stwierdzenie autentyczności zlecenia
- przekazanie treści lub egzemplarza beneficjentowi
- pośredniczeniu w korespondencji pomiędzy beneficjentem a

bankiem otwierającym

- stwierdzeniu rodzaju, liczby oraz daty złożenia dokumentów

przez

beneficjenta

oraz

przesłaniu

ich

bankowi

otwierającemu.

Akredytywa negocjacyjna:
- zbadanie zgodności dokumentów z warunkami akredytywy
- zapłaty beneficjentowi należności w określonym terminie
- ustalenie postępowania z tratami, jak skup, dyskonto,

negocjacje.

Akredytywa potwierdzona

Akredytywa potwierdzona – występuje

wtedy, kiedy bank otwierający ją zleci
bankowi

pośredniczącemu

potwierdzenie akredytywy. Jeżeli bank
pośredniczący potwierdzi akredytywę,
oznacza to, że podejmuje swoje własne,
wiążące zobowiązanie za realizację
akredytywy na takich warunkach, jakie
określił bank otwierający.

Ze względu na sposób

zabezpieczenia środków

przeznaczonych na wypłatę

akredytywy wyróżniamy:

- akredytywę

pokrytą

z

góry

(mająca

głównie

zastosowanie dla akredytyw potwierdzonych) i oznacz,
że bank otrzymuje z góry na swoje konto całą
wymaganą kwotę.

- akredytywa pokryta z dołu – występuje wówczas, gdy

płatność następuje za dokumenty otrzymane przez
bank, który otworzył akredytywę. Dotyczy to wyłącznie
akredytyw awizowanych przez bank pośredniczący. W
tym przypadku oczekiwanie na zapłatę się wydłuża.

Możemy mieć tutaj również do czynienia z tzw.

rembursem, czyli płatnością przez bank trzeci wypłat z
tytułu akredytywy na zlecenie banku otwierającego,

Ze względu na formy prawne

rozróżniamy:

- akredytywy dokumentowe (D/C – documentary

credit), czyli wszystkie wcześniej omówione formy.

- akredytywy typu listu kredytowego (L/C), – które są

akredytywami przesłanymi przez bank otwierający
bezpośrednio do beneficjenta z pominięciem
banku pośredniczącego. Akredytywa tego typu
upoważnia beneficjenta do wystawienia traty
ciągnionej na bank otwierający akredytywę. Jest,
więc nieodwołalnym zobowiązaniem banku do
wykupienia przez niego trat pod warunkiem
jednoczesnego złożenia dokumentów, zgodnych z
terminami i warunkami akredytywy.

Ze względu na technikę realizacji

możemy wyróżnić następujące

formy akredytyw:

- akredytywa nieprzenośna – tzn. może ją otrzymać i

realizować tylko jeden beneficjent.

- akredytywa przenośna – to taka, w której beneficjent ma

prawo polecić bankowi powołanemu do dokonania wypłaty

zapłaty lub akceptu w całości lub części na rzecz osoby

trzeciej.

- akredytywa odnawialna (rewolwingowa) – ma zastosowanie

w transakcjach długofalowych o periodycznych dostawach

towaru. Jest to akredytywa, która w ramach tzw. pułapu lub

plafonu jest realizowana przez beneficjenta częściami.

- akredytywa wiązana – jest w swoim charakterze zbliżona do

akredytywy przenośnej, jednak polega na tym, że otwarta

przez kupującego na rzecz beneficjenta może stanowić

podstawę do otwarcia kolejnej akredytywy na rzecz drugiego

beneficjenta w ten sposób aby wpływy z pierwszej były

przekazywane na drugą akredytywę. Ma ona zastosowanie w

sytuacji

kiedy

producent

poszukuje

środków

na

sfinansowanie produkcji, zaś eksporter takich środków nie

posiada.

Wyróżniamy jeszcze tzw.:

Akredytywę z czerwoną klauzulą (red clause)

– bank awizujący i potwierdzający akredytywę
zostaje upoważniony do wypłaty zaliczki
beneficjentowi na poczet przyszłych dostaw
towarów przed zaprezentowaniem stosownych
dokumentów.

Akredytywę z zieloną klauzulą (green clause) –

akredytywa

ta

wymaga

zabezpieczenia

zaliczki poprzez stosowny kwit składowy
(warrant) lub stosownym zastawie na towarze.

Istotne ustalenia akredytywy:

- suma akredytywy
- określenie towaru
- ilość towaru
- cena towaru wraz z określeniem

stosownej bazy dostawy (FOB, CIF, CFR)

- klauzula świadczenia – określa, do

jakiego rodzaju świadczenia zobowiązał
się bank, który otworzył akredytywę.

- waluta akredytywy.

Błędy w akredytywie:

- faktura handlowa
- konosament
- dokument ubezpieczeniowy
- trata dokumentowa
- wtórnik kolejowego listu przewozowego
- samochodowy, kolejowy, lotniczy list

przewozowy w transporcie
kombinowanym.