Załącznik Nr 2 do „Zasad oceny nasion w Lasach Państwowych

Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych

Instytut Badawczy Leśnictwa

OZNACZANIE ŻYWOTNOŚCI NASION

DRZEW I KRZEWÓW LEŚNYCH

METODĄ KIEŁKOWANIA

Warszawa 1V98

Metodykę opracowali:

dr inż. Andrzej Zaleski

mgr inż. Ewa Aniśko

inż. Władysław Kantorowicz

W opracowaniu melodyki oznaczania żywotności nasion

drzew i krzewów leśnych metodą kiełkowania uwzględniono

przepisy międzynarodowe zawarte w regulaminie:

International Rules for Seed Testing - Rules 1993, wydanym

przez Międzynarodowe Towarzystwo Oceny Nasion - ISTA

(International Seed Testing Association - Zurich 1993).

Spis treści

1. Zakres stosowania metody kiełkowania nasion.

2. Wyposażenie laboratorium. 5

2.1. Zasady ogólne. 5

2.2. Aparaty do kiełkowania (kiełkowniki). 6

2.3. Materiały podstawowe do próby kiełkowania 10

2.4. Materiały i sprzęt pomocniczy stosowany w celu przygotowania nasion do próby
kiełkowania. 13

3. Próbki nasion przeznaczonych do kiełkowania. 14

4. Warunki próby kiełkowania nasion. 14

4.1. Zasady ogólne. 14

4.2. Wybór właściwego podłoża kiełkowania oraz zapewnienie dopływu wody i
powietrza. 15

4.3. Ustalenie właściwej temperatury kiełkowania. 18

4.4. Oświetlenie nasion. 19

4.5. Zalecenia szczegółowe. 19

Tabela 1. Warunki kiełkowania nasion drzew i krzewów leśnych w ocenie

kwalifikacyjnej 21

Tabela 2. Warunki kiełkowania nasion drzew i krzewów leśnych w ocenie uproszczonej
(orientacyjnej) 25

5. Przedsiewne przysposobienie nasion. 27

5.1. Zasady ogólne. 27

5.2. Moczenie i chłodzenie nasion. 27

5.3. Skaryfikacja mechaniczna. 28

5.4. Skaryfikacja kwasem siarkowym i wrzątkiem. 29

6. Przeprowadzenie próby kiełkowania 29

6.1. Wysiew nasion 29

6.2. Klasyfikacja kiełkujących nasion 30

6.3. Obserwacje kiełkowania 34

6.4. Kalkulacja wyników. 36

1. Zakres stosowania metody kiełkowania nasion.

1.1. Ocena żywotności metodą kiełkowania polega na określeniu w warunkach

laboratoryjnych procentowego udziału w próbce nasion zdolnych do wytworzenia

prawidłowo rozwijających się roślin. Umożliwia ona oznaczenie maksymalnego potencjału

kiełkowania, stosowanego do porównywania różnych partii nasion oraz do szacowania ich

wartości siewnej i handlowej. Przeprowadzenie oceny w warunkach laboratoryjnych

umożliwia kontrolę zewnętrznych warunków kiełkowania i pozwala na szybsze uzyskanie

wyników.

1.2. W metodzie kiełkowania stwarza się nasionom optymalne dla każdego gatunku warunki

rozwoju, wystandaryzowane jednak w takim stopniu, aby zapewnić powtarzalność wyników

w granicach limitów określonych przez losową zmienność próby. Do ściśle kontrolowanych

laboratoryjnych warunków kiełkowania zaliczyć należy: podłoże kiełkowania, temperaturę

kiełkowania, oświetlenie nasion i okres obserwacji.

1.3. Prawidłowość rozwoju roślin wyrastających z nasion ustala się na podstawie pojawienia

się i wzrostu kiełka do takiego stadium, w którym jego zewnętrzny wygląd pozwala ocenić,

czy wyrośnie z niego w pełni wykształcona siewka zdolna do przeżycia.

1.4. Próba kiełkowania jest najlepszą metodą oznaczania wartości siewnej nasion dla celów

gospodarczych. Można nią oceniać żywotność nasion wszystkich drzew i krzewów leśnych.

Jednak w praktyce stosuje się ją dla gatunków, u których okres kiełkowania nasion wraz z ich

przysposabianiem przedsiewnym trwa nie dłużej niż 2 miesiące (tab. 1 i 2). Do określania

żywotności nasion o długim okresie spoczynku używa się przeważnie metod zastępczych,

takich jak: barwienie, rentgenografia, krojenie itp.. a tylko w szczególnych przypadkach

prowadzi się kilku lub kilkunaslomiesięczne kiełkowanie.

1.5. Gatunki drzew i krzewów, dla których próba kiełkowania może być prowadzona dopiero

po odpowiednim przysposabianiu długookresowym, zestawiono w grupach od XV do XXII w

tabeli 1.

2. Wyposażenie laboratorium.

2.1. Zasady ogólne.

2.1.1. Laboratorium oceniające żywotność nasion metodą kiełkowania musi być

obligatoryjnie wyposażone w odpowiednie dla każdego badanego gatunku:

- aparaty do kiełkowania (kiełkowniki),

- podłoża do kiełkowania (materiały).

2.1.2. Dodatkowym wyposażeniem laboratorium mogą być odpowiednie aparaty do liczenia i

wysiewania nasion (patrz p. 3.2 „Oznaczanie czystości, masy, wydajności i wilgotności

nasion drzew i krzewów leśnych"). Aparaty te można jednak zastąpić ręczną pracą

laborantów wyposażonych tylko w pesety i skalpele.

2.1.3. W przypadku oceny nasion tych gatunków, które wymagają dodatkowego

przysposobienia przedsiewnego, laboratorium powinno być wyposażone dodatkowo w:

- sprzęt i odczynniki do moczenia nasion,

- sprzęt i materiały do schładzania nasion,

- sprzęt do mechanicznej skaryfikacji okryw nasiennych i cięcia całych nasion,

- sprzęt i odczynniki do skaryfikacji okryw nasiennych kwasem siarkowym i

wrzątkiem.

2.2. Aparaty do kiełkowania (kiełkowniki).

2.2.1. Typy aparatów do kiełkowania.

2.2.1.1. W zależności od wymagań badanego gatunku nasion, w próbie kiełkowania znajdują

zastosowanie 3 rodzaje urządzeń:

- kiełkowniki Jacobsena (kiełkowniki Kopenhaskie, stoły kiełkownicze),

- kabiny kiełkownicze (termostaty, inkubatory),

- pokoje kiełkownicze (kiełkownie).

2.2.2. Kiełkowniki Jacobsena (Jc).

2.2.2.1. Podstawowym elementem kiełkownika Jacobsena jest płytka do kiełkowania,

posiadająca bezpośredni kontakt z atmosferą pomieszczenia, w którym znajduje się

kiełkownik. Na płycie umieszczane jest podłoże z papieru filtracyjnego, przeważnie w

6

kształcie krążków przykrywanych kołpakami ze szkła lub twardego, nic rysującego się

plastyku. Kołpaki zapobiegają nadmiernemu wysychaniu podłoża i ułożonych na nim nasion.

Podłoże nawilżane jest bez przerwy za pomocą sączków (knotów), które zwisając przez

otwory zrobione w płycie kiełkowniczej, sięgają do umieszczonej pod nią wanny z wodą.

2.2.2.2. W zależności od metody ustalenia temperatury podłoża kiełkowania, wyróżnia się

następujące typy kiełkowników Jacobsena:

- sterowany manualnie z podgrzewaniem wody w wannie,

- automatyczny z regulowaną temperaturą wody w wannie,

- automatyczny z regulowaną temperaturą płyty kiełkowniczej (rys. 1).

2.2.2.3. Starego typu kiełkowniki Jacobsena są sterowane ręcznie i nie posiadają systemu

schładzania. Istnieje tylko możliwość podgrzewania wody w wannie podsiąkowej do takiego

stopnia (najczęściej do 36°C), aby temperatura na płycie kiełkowniczej (mostkach) podniosła

się do maksymalnego poziomu, wymaganego przy kiełkowaniu nasion - na ogół 30°C.

Bardzo często ten typ kiełkowników nie jest również zaopatrzony w system doświetlania

nasion w ciągu dnia. Mogą one być stosowane w Stacjach Oceny Nasion pod warunkiem, że

będą zainstalowane w pomieszczeniach - kiełkowniach spełniających specjalne warunki.

Kiełkownia musi być przede wszystkim dobrze oświetlona światłem naturalnym,

wpadającym przez dużą powierzchnię okien, a także musi być w niej utrzymywana stała

temperatura na minimalnym poziomie wymaganym dla kiełkowania nasion - na ogół ok.

21 ± 1°C . Ręcznie sterowane kiełkowniki Jacobsena dają możliwość utrzymywania

temperatur stałych i zmiennych w zakresie od 20 do 35°C w okresie jesiennym, zimowym i

wiosennym. W lecie z powodu ogrzania powietrza dolna granica może ulec podwyższeniu.

Zmiany temperatur są stopniowe (w ciągu 3-4 godzin).

2.2.2.4. Całkowicie zautomatyzowane kiełkowniki Jacobsena posiadają system

podgrzewania, chłodzenia i oświetlenia, sterowany przez odpowiednie czujniki i zegar. W

7

związku z tym, ich działanie i warunki jakie stwarzają nasionom są w znacznej mierze

uniezależnione od otoczenia, czyli od warunków panujących w pomieszczeniu (kiełkowni), w

którym są ustawione. W przypadku ich stosowania, można więc zmniejszyć wymagania w

stosunku do oświetlenia i klimatyzacji kiełkowni. W kiełkownikach z regulowaną

temperaturą płyty kiełkowniczej, woda w wannie przyjmuje temperaturę otoczenia, natomiast

temperatura płyty utrzymywana jest z dużą precyzją za pomocą systemu umieszczonych pod

nią rurek, w których krąży schładzana lub podgrzewana woda. W kiełkownikach z

regulowaną temperaturą wody w wannie, temperatura płyty kiełkowniczej i rozłożonego na

niej podłoża ustala się od schładzanej lub podgrzewanej wody, przepływającej przez wannę

podsiąkową. Woda ta krąży w układzie zamkniętym pomiędzy wanną a zbiornikiem, w

którym jest doprowadzana do właściwej ciepłoty. Całkowicie zautomatyzowane kiełkowniki

Jacobsena dają możliwość utrzymywania temperatur stałych oraz zmiennych w zakresie od

15 do 35°C. Zmiany temperatur mogą następować raptownie (w ciągu 0.5 - 1.0 godziny).

2.2.3. Kabiny kiełkownicze (Tm).

2.2.3.1. Kabina do kiełkowania jest zamkniętą komorą, odizolowaną od otoczenia

(pomieszczenia kiełkowni), w której utrzymywana jest określona temperatura, oświetlenie i

wilgotność. Pożądana temperatura wewnętrznej atmosfery może być utrzymywana w

systemie cyrkulacji wody lub powietrza o określonej ciepłocie, względnie przez zastosowanie

obu systemów jednocześnie. Oświetlenie do wnętrza komory może dochodzić z zewnątrz,

poprzez szyby w drzwiach, lub może być zainstalowane w środku, w postaci świetlówek i

żarówek o określonej intensywności i spektrum światła. Może być również zainstalowany w

nich system nawilżania powietrza.

2.2.3.2. W zależności od rozwiązań technicznych i wyposażenia, wyróżnia się następujące

typy kabin kiełkowniczych:

8

- termostaty zaopatrzone tylko w system podgrzewania, oświetlane światłem

naturalnym wpadającym przez szyby w drzwiczkach i nie posiadające systemu

nawilżania powietrza (rys. 2),

- częściowo zautomatyzowane, zaopatrzone w system podgrzewania i chłodzenia,

regulowane czasowo za pomocą zegara, oświetlane sztucznie lub przez światło

naturalne z zewnątrz, nie posiadające systemu nawilżania powietrza (rys. 3),

- w pełni zautomatyzowane, zaopatrzone w systemy podgrzewania, chłodzenia i

sztucznego oświetlenia, regulowane czasowo za pomocą zegara, oraz posiadające

system utrzymywania odpowiedniej wilgotności powietrza (rys. 4).

2.2.3.3. Termostaty zaopatrzone tylko w system podgrzewania dają możliwość utrzymywania

temperatur stałych w zakresie od 20 do 35°C, i to tylko w okresie jesiennym, zimowym i

wiosennym. W czasie lata dolna granica tego zakresu może ulec podwyższeniu z powodu

nadmiernego nagrzania się powietrza na zewnątrz. Kiełkowanie można w nich prowadzić

tylko w kiełkownikach Liebenberga, szalkach Petriego lub innych przykrywanych szkłem

pojemnikach zapewniających odpowiednią wilgotność podłoża.

2.2.3.4. W pełni i częściowo zautomatyzowane kabiny kiełkownicze dają możliwość

utrzymywania temperatur stałych i zmiennych w zakresie od 5 do 35°C. Zmiana temperatury

trwa krótko (w czasie nie dłuższym niż 0,5 godziny). Kabiny z automatycznym nawilżaniem

dają dodatkową możliwość kiełkowania nasion na podłożu odkrytym, bez potrzeby

dodatkowego dowilżania i zabezpieczania przed wyschnięciem. W kabinach nie

utrzymujących odpowiedniej wilgotności we wnętrzu, kiełkowanie nasion trzeba prowadzić

w kiełkownikach Liebenberga, szalkach Petriego lub innych przykrywanych szkłem

pojemnikach, w których należy prowadzić systematyczną kontrolę i dowilżać w razie

potrzeby podłoże kiełkowania.

9

2.2.3.5. Kiełkownik Liebenberga jest to metalowa lub plastykowa wanienka napełniana

częściowo wodą i przykrywana przepuszczającym światło wieczkiem ze szkła lub plastyku.

Nad powierzchnią wody (w odległości 2-3 cm od lustra) umieszczone są mostki, na których

układane jest papierowe podłoże w taki sposób, aby jego zagięte do dołu brzegi dotykały

wody i stopniowo uzupełniały wilgoć potrzebną kiełkującym nasionom.

2.2.4. Pokój kiełkowniczy (Kk).

2.2.4.1. Pokój kiełkowniczy (kiełkownia) jest to klimatyzowane pomieszczenie, w którym

istnieje możliwość utrzymywania stałej temperatury w zakresie od 18 do 30°C. W kiełkowni

może funkcjonować system dziennego doświetlania nasion, o ile będzie zachodziła taka

potrzeba. Mogą być w niej zainstalowane stoły lub kabiny kiełkownicze, jak też regały lub

wózki, na których mogą być umieszczane: kiełkowniki Liebenberga, szalki Petriego lub

innego rodzaju pojemniki z podłożem papierowym oraz pojemniki z piaskiem. Jeśli

kiełkujące nasiona nie są zabezpieczone przed wyschnięciem, to w kiełkowni powinien być

zainstalowany nawilżacz, aby utrzymywać wysoki poziom wilgotności w powietrzu.

2.3. Materiały podstawowe do próby kiełkowania

2.3.1. Rodzaje materiałów.

2.3.1.1. Do przeprowadzenia próby kiełkowania potrzebne jest podłoże i woda do jego

nawilżenia.

2.3.1.2. W zależności od wymagania gatunku drzewa lub krzewu jako podłoże do

kiełkowania może być użyty papier lub piasek.

2.3.2. Podłoża papierowe.

2.3.2.1. Do próby kiełkowania używa się podłoży papierowych w formie: papierów

filtracyjnych, bibuł, ręczników, płatów włókniny.

10

2.3.2.2. Podłoże papierowe powinno zawierać 100% odbarwionej chemicznie wełny,

bawełny lub innej oczyszczonej celulozy roślinnej. Musi być wolne od grzybów, bakterii i

substancji toksycznych, które mogłyby wpływać na wzrost lub ocenę siewek.

2.3.2.3. Podłoże papierowe powinno mieć luźną i porowatą strukturę na tyle, aby posiadało

zdolność do zatrzymywania wody w czasie całego okresu analizy i zapewniało stały jej

dostęp do nasion. Struktura ta nie może być jednak nadmiernie rozluźniona, tak aby korzenie

siewek rosły na wierzchu podłoża a nie wrastały w niego.

2.3.2.4. Wytrzymałość podłoża papierowego powinna być na tyle duża, aby było odporne na

rozrywanie podczas manipulacji prowadzonych w trakcie testu kiełkowania.

2.3.2.5. Podłoże papierowe powinno mieć wartość pH w granicach 6,0 - 7,5.

2.3.2.6. Po długotrwałym przechowywaniu powinno się przeprowadzić sterylizację podłoża

papierowego, w celu wyeliminowania pleśni, które mogły się rozwinąć w czasie składowania.

2.3.2.7. Podłoże papierowe nieznanej jakości powinno być poddane testowi biologicznemu, w

celu skontrolowania obecności składników szkodliwych. Test ten polega na porównaniu

rozwoju korzeni roślin wskaźnikowych na podłożu testowanym i podłożu o znanej już i

akceptowanej jakości. Do testu używa się nasion roślin tych gatunków, które są wrażliwe na

substancje toksyczne. Według przepisów ISTA mogą to być np.: Phleum pratense, Agrostis

gigantea, Eragrostis curvula, Festuca rubra var. commutata i Lepidium sativum. Symptomy

spowodowane substancjami toksycznymi w podłożu są najwyraźniejsze we wczesnym

stadium rozwoju korzeni. Są one następujące: skrócenie korzeni, czasami odbarwienie

wierzchołków korzeni, występowanie korzeni odrastających od papieru oraz „wiązkowych"

włośników, występowanie spłaszczonego i skróconego koleoptylu u traw. Kiełkowanie

nasion ww. gatunków prowadzi się w warunkach podanych przez odpowiednie przepisy

ISTA.

11

2.3.3. Podłoże piaskowe.

2.3.3.1. Piasek przeznaczony na podłoże do kiełkowania powinien być w miarę jednolity i

powinien charakteryzować się odpowiednią strukturą grubości ziaren. Zalecane jest, aby

wszystkie cząsteczki przechodziły przez sito o oczkach O 0,8 mm, a zatrzymywały się na

sicie o oczkach <j) 0,05 mm. Piasek nie może być zanieczyszczony obcymi nasionami,

grzybami, bakteriami i substancjami toksycznymi, które mogłyby wywierać wpływ na

kiełkowanie nasion i ich ocenę.

2.3.3.2. Piasek powinien mieć odpowiednią porowatość, aby zapewniać przewietrzanie

niezbędne dla optymalnego kiełkowania i wzrostu korzeni, a jednocześnie powinien mieć

zdolność do zatrzymywania dostatecznej ilości wody po jego nawilżeniu.

2.3.3.3. Piasek podobnie jak podłoże papierowe powinien mieć wartość pH w granicach

6 , 0 - 7 , 5 .

2.3.3.4. Przed użyciem należy przeprowadzić mycie i sterylizację (prażenie) piasku, aby

usunąć substancje chemiczne i organizmy chorobotwórcze. Piasek może być używany kilka

razy, pod warunkiem przepłukania, wysuszenia i ponownej sterylizacji. Nie wolno powtórnie

stosować piasku, który był już raz używany do badania nasion zaprawianych.

2.3.3.5. Aby mieć pewność, że nowa partia dostarczonego piasku jest wolna od substancji

toksycznych, powinno się ją poddać testowi biologicznemu, na zasadach przedstawionych w

punkcie 2.3.2.7.

2.3.3.6. W ocenie uproszczonej (orientacyjnej) i dla celów specjalnych, w miejsce czystego

piasku dopuszcza się stosowanie substratu składającego się z mieszaniny piasku z torfem

wysokim, w proporcji 1:1. Substrat ten musi mieć odpowiednie charakterystyki jakościowe

wymienione w punktach od 2.3.3.1. do 2.3.3.5.. podobnie jak podłoże z czystego piasku.

2.3.4. Woda

2.3.4.1. Woda używana do nawilżania podłoża powinna charakteryzować się odpowiednią

czystością, to znaczy, że musi mieć ograniczoną ilość zanieczyszczeń organicznych i

nieorganicznych.

2.3.4.2. Jeśli dostarczana wodociągami do laboratorium woda ma niezadowalającą jakość, do

nawilżania podłoża można stosować wodę destylowaną lub dejonizowaną.

2.3.4.3. Wartość pH wody, podobnie jak podłoża, powinna mieścić się w zakresie 6,0 - 7.5.

2.3.4.4. Jakość wody przeznaczonej do nawilżania podłoża powinna być od czasu do czasu

kontrolowana, poprzez okresowe powtarzanie jej analizy.

2.4. Materiały i sprzęt pomocniczy stosowany w celu przygotowania nasion do próby

kiełkowania.

2.4.1. Do moczenia nasion drzew i krzewów leśnych oraz doprowadzenia ich do stanu

napęcznienia potrzebny jest zestaw szklanych naczyń - najlepiej zlewek o pojemności 50,

100, 500 i 1000 ml, oraz woda destylowana lub dejonizowaną o pH 6,0 - 7,5.

2.4.2. Do schładzania nasion przed kiełkowaniem potrzebne są lodówki lub komory, w

których możliwe jest osiągnięcie temperatury w zakresie od 3 do 5°C.

2.4.3. Do wykonania mechanicznej skaryfikacji okryw nasiennych lub odcięcia części liścieni

niezbędne są skalpele lub ostre gilotyny (do żołędzi i kasztanów).

2.4.4. Skaryfikacji okryw nasiennych niektórych gatunków dokonuje się za pomocą

stężonego kwasu siarkowego ( H

2

S 0

4

) lub wrzącej wody. Do jej wykonania potrzebny jest

również zestaw szklanych naczyń, w których będą umieszczone nasiona w czasie zabiegu.

Można w tym wypadku stosować zestaw naczyń przeznaczony do moczenia nasion.

3. Próbki nasion przeznaczonych do kiełkowania.

3.1. Do analizy żywotności nasion metodą kiełkowania pobiera się próbkę z frakcji nasion

czystych, która została wydzielona po analizie czystości, według zasad podanych w

Załączniku 1 do Zasad oceny nasion w Lasach Państwowych pt. „Oznaczanie czystości,

masy, wydajności i wilgotności nasion drzew i krzewów leśnych".

3.2. Do oceny kwalifikacyjnej przeznacza się próbkę 400 oczyszczonych nasion, składającą

się z 4 powtórzeń po 100 sztuk (4 x 100 szt. = 400 szt.).

3.3. Do oceny uproszczonej (orientacyjnej) można przeznaczyć tylko 3 powtórzenia po 100

sztuk nasion (300 nasion), a w wyjątkowych przypadkach 4 powtórzenia po 50 sztuk (200

nasion).

3.4. Dla każdego powtórzenia, składającego się ze 100 lub 50 nasion, prowadzona jest

oddzielna próba kiełkowania oraz obserwacje i klasyfikacja nasion. Żywotność (energię i

zdolność kiełkowania) określa się jako procentowy udział liczby nasion prawidłowo

kiełkujących (z których wyrastają prawidłowo wykształcone siewki) w stosunku do

wszystkich nasion wysianych w powtórzeniu (100 lub 50 sztuk).

4. Warunki próby kiełkowania nasion.

4.1. Zasady ogólne.

4.1.1. Stworzenie nasionom odpowiednich warunków w próbie kiełkowania polega na:

- wyborze właściwego podłoża kiełkowania,

- zapewnieniu dopływu wody i powietrza do podłoża,

- ustaleniu właściwej temperatury kiełkowania,

- wyborze właściwego wariantu oświetlenia nasion.

14

4.1.2. Zespół warunków odpowiednich do kiełkowania nasion badanego gatunku decyduje

z kolei o wyborze właściwego aparatu do kiełkowania (kiełkownika, pomieszczenia

kiełkowniczego).

4.2. Wybór właściwego podłoża kiełkowania oraz zapewnienie dopływu wody

i powietrza.

4.2.1. Podłoża papierowe.

4.2.1.1. Jako podłoża papierowego używa się najczęściej bibuły filtracyjnej w różnych

postaciach.

4.2.1.2. Międzynarodowe przepisy ISTA wyróżniają 3 warianty stosowania podłoży

bibułowych:

- kiełkowanie na bibule (symbole: międzynarodowy - TP, polski - NB),

- kiełkowanie między bibułą (symbole: międzynarodowy - BP, polski - WB),

- kiełkowanie w bibule pofałdowanej (symbole: międzynarodowy - PP, polski - RB).

4.2.1.3. W próbach dotyczących nasion polskich gatunków leśnych stosuje się w zasadzie

tylko kiełkowanie na bibule (TP - NB). Polega ono na umieszczeniu nasion na powierzchni

jednej lub kilku warstw bibuły, która jest rozkładana:

- bezpośrednio na blacie kiełkownika Jacobsena.

- bezpośrednio na tackach umieszczanych w kabinie (termostacie) lub pokoju

kiełkowniczym (kiełkowni),

- w kiełkownikach Liebenberga, szalkach Petriego lub innych pudełkach

przykrywanych przezroczystym wieczkiem.

4.2.1.4. Pod warstwę bibuły, na której jest prowadzone bezpośrednio kiełkowanie nasion,

można dawać podściółkę z jednej lub kilku innych warstw bibuły lub ligniny względnie z

jałowej (wysterylizowanej) bawełny.

15

4.2.1.?. Podłoże z bibuły może być użyle tylko jeden raz. w jednej próbie kiełkowania.

4.2.2. Podłoże piaskowe.

4.2.2.1. Wyróżnia się dwa warianty zastosowania podłoża piaskowego:

- kiełkowanie na piasku (symbole: międzynarodowy - TS, polski - NP.)

- kiełkowanie w piasku (symbole: międzynarodowy - S, polski - WP)

4.2.2.2. Kiełkowanie na piasku polega na lekkim wciśnięciu nasion w powierzchnię substratu.

4.2.2.3. Kiełkowanie w piasku polega na ułożeniu nasion na grubej warstwie

rozpulchnionego i wilgotnego piasku i przykryciu ich cienką warstwą nieprzyciśniętego

piasku, o grubości 10-20 cm, w zależności od rozmiaru nasion. Orientacyjnie, grubość

przykrycia powinna się równać podwojonej grubości nasienia.

4.2.2.4. Podłoże piaskowe może być umieszczone w pojemnikach przykrywanych

przeźroczystym wieczkiem, skrzynkach, doniczkach, słoikach przykrywanych podziurkowaną

folią itp.

4.2.2.5. Podłoże piaskowe może być użyte powtórnie, do drugiej próby kiełkowania, po

przemyciu i wysterylizowaniu (prażeniu) substratu.

4.2.3. Nawilżanie i napowietrzanie podłoża.

4.2.3.1. Dla zapewnienia odpowiednich warunków do kiełkowania nasion niezbędne jest

zachowanie odpowiednich proporcji pomiędzy udziałem wody i powietrza w podłożu.

Podłoże przez cały okres kiełkowania musi zawierać dostateczną ilość wody. która jest

niezbędna do procesu kiełkowania, ale należy również pamiętać, że nadmiar wilgoci

ogranicza dostęp powietrza, które również jest niezbędne w przypadku nasion większości

gatunków. Zbyt duża wilgotność podłoża powoduje wytwarzanie się wokół nasion błonki

wodnej utrudniającej wymianę gazową.

16

4.2.3.2. Podłoże papierowe powinno być dowilżane na zasadzie podsiąkania bezpośredniego

lub pośredniego przekazywania wody przez wilgotną podściółkę. Podsiąkanie bezpośrednie

prowadzone jest za pomocą zanurzonych w wannie z wodą knotów z bibuły lub bawełny

(kiełkowniki Jacobsena) lub za pomocą brzegów podłoża zagiętych do dołu na mostkach

kiełkowniczych (kiełkowniki Liebenberga). W innego typu pojemnikach i szalkach Petriego

bibuła musi być rozłożona na wilgotnej podściółce, która stopniowo przekazuje wodę do

wierzchniej warstwy. W trakcie kiełkowania, powinno się unikać dodawania wody do

podłoża od góry, ponieważ może to zwiększać zróżnicowanie pomiędzy powtórzeniami i

próbami. Dla prób prowadzonych metodą kiełkowania na bibule (TP - NB) nie jest konieczne

wykonywanie specjalnych pomiarów dostępu powietrza.

4.2.3.3. Podłoże piaskowe nawilża się w mniejszym stopniu niż bibułę. Piasek powinien być

nawilżony tylko do poziomu 50-60% pełnej pojemności wodnej. Z praktycznego punktu

widzenia jest to taki stan nawilżenia piasku, w którym przy ściśnięciu w dłoni zwilżają, lecz

nie można z niego wycisnąć kropli wody. Warstwa piasku przykrywająca nasiona musi być

cały czas utrzymywana w stanie rozpulchnionym, aby nasiona miały stały dopływ powietrza.

Pojemniki z podłożem piaskowym powinny mieć od dołu otwory odpływowe, umożliwiające

odprowadzenie nadmiaru wody.

4.2.3.4. W trakcie kiełkowania podłoże powinno być cały czas zabezpieczone przed

wysychaniem. Na kiełkowniku Jacobsena uzyskuje się to przez przykrywanie krążków

podłoża z nasionami szklanymi lub plastykowymi kołpakami, a kiełkowniki Liebenberga i

innego typu pojemniki z rozłożoną bibułą przykrywa się szklanymi lub przeszklonymi

wieczkami. Pojemniki z piaskiem mogą być również przykrywane przeszklonymi i

plastykowymi wieczkami lub rzadko podziurkowaną folią. Należy przy tym uwzględnić

indywidualne wymagania gatunków drzew i krzewów co do wymagań świetlnych nasion.

Jeśli podłoże kiełkownicze ułożone jest na odkrytych tacach lub w innych nieprzykry wanych

pojemnikach, to w kabinie kiełkowniczej (termostacie) lub pokoju kiełkowniczym

17

(kiełkowni) należy utrzymywać wysoką względną wilgotność powietrza, na poziomie 90-

9 5 % .

4.3. Ustalenie właściwej temperatury kiełkowania.

4.3.1. Temperatura jest bardzo ważnym czynnikiem kiełkowania. W trakcie próby

kiełkowania określa się ją na poziomie ułożenia nasion - w podłożu. Zakresy temperatur

ustalone dla nasion poszczególnych gatunków drzew nie powinny się wahać w zakresie

większym niż ±1°C.

4.3.2. Metodyka oceny żywotności nasion w próbie kiełkowania nasion gatunków drzew i

krzewów leśnych hodowanych na terenie Polski przewiduje zastosowanie temperatur stałych:

15, 20 i 24°C oraz temperatury zmiennej w zakresie 20-30°C.

4.3.3. W przypadku zalecania temperatury zmiennej, niższą powinno się utrzymywać zwykle

przez 16 godzin (w nocy), natomiast wyższą przez 8 godzin (w dzień). Zmiany temperatur dla

nasion nie będących w spoczynku powinno dokonywać się stopniowo w ciągu 3 godzin,

natomiast dla nasion spoczynkowych zmiana temperatur powinna być raptowna (najdłużej w

ciągu 1 godziny). Czasami wymaga to przeniesienia nasion do innej komory lub

pomieszczenia kiełkowniczego. Jeśli zmiana temperatury nie może być kontrolowana w

czasie dni wolnych od pracy (weekendu, dni świątecznych), to wówczas nasiona powinny być

kiełkowane w niższej temperaturze tego zakresu (20°C).

4.3.4. Jeśli laboratorium nie dysponuje aparaturą umożliwiającą dokonywanie zmian

temperatury w odpowiednim czasie, to dopuszcza się aby dla celów oceny uproszczonej

(orientacyjnej) stosować temperaturę stałą na poziomie 24°C, zamiast temperatury zmiennej

w zakresie 20-30°C.

i x

4.4. Oświetlenie nasion.

4.4.1. Światło wywiera różny wpływ na kiełkowanie nasion różnych gatunków drzew i

krzewów leśnych. Niektóre gatunki kiełkują lepiej i szybciej w pełnym świetle, inne w

ciemności lub świetle umiarkowanym (rozproszonym), a duża grupa gatunków wytwarza

nasiona obojętne na oświetlenie. Typowym gatunkiem, u którego pełne światło spowalnia

kiełkowanie jest świerk pospolity.

4.4.2. Jeśli zalecenia szczegółowe (p. 4.5) wprowadzają konieczność oświetlenia nasion przy

kiełkowaniu, to należy wykorzystać oświetlenie naturalne, w wyposażonej w odpowiednią

powierzchnię okien kiełkowni, lub zastosować oświetlenie sztuczne, przez nie mniej niż 8

godzin dziennie. Zalecane jest stosowanie oświetlenia jarzeniowego, które daje światło o

małej ilości „dalekiej" czerwieni, a charakteryzuje się dużym udziałem czerwieni

„widzialnej" (stymulującej kiełkowanie). Natężenie oświetlenia sztucznego winno wynosić

750 - 1250 luksów.

4.4.3. W przypadku stosowania temperatury zmiennej, sztuczne oświetlenie powinno być

włączone w okresie utrzymywania wyższego poziomu temperatury (30°C).

4.4.4. W przypadku nasion obojętnych na oświetlenie w czasie kiełkowania, światło może

być o tyle pożądane, że zmniejsza porażenie mikroorganizmami i ułatwia prowadzenie

obserwacji.

4.5. Zalecenia szczegółowe.

4.5.1. Dobór warunków w jakich powinna być prowadzona próba kiełkowania nasion

różnych gatunków drzew i krzewów leśnych hodowanych w Polsce, z uwzględnieniem

dwóch rodzajów oceny, podany został w tabelach 1 i 2.

4.5.2. Tabela 1 zawiera informacje, w jakich warunkach należy prowadzić próbę kiełkowania

w ocenie kwalifikacyjnej i uwzględnia wymagania stawiane przez międzynarodowy

regulamin ISTA.

19

4.5.3. Tabela 2 zawiera informacje, w jakich warunkach można prowadzić próbę kiełkowania

w celu uzyskania oceny uproszczonej, które są w dużej mierze oparte na

kilkudziesięcioletnich doświadczeniach leśnych Stacji Oceny Nasion w Polsce.

4.5.4. W przypadku możliwości zastosowania kilku wariantów, spośród podanych w tabelach

1 i 2, należy wybrać jeden z nich, z uwzględnieniem zaprezentowanej kolejności. Wybór

wariantu powinien zależeć głównie od wyposażenia i doświadczenia Stacji Oceny Nasion.

20

Tabela 1.

Warunki kiełkowania nasion drzew i krzewów leśnych w ocenie

kwalifikacyjnej

1) podłoże: TP - na bibule; TS - na piasku; S - w piasku,

2) temperatury podłoża: zmienne w zakresie 20-30°C; stałe na poziomie 4, 15 lub 20°C,

3) oświetlenie w ciągu dnia: P - pełne, U - umiarkowane (rozproszone), N - bez oświetlenia,

4) aparatura -kiełkowanie w: Jc - kiełkownik Jacobsena, Tm - kabina kiełkownicza (termostat),

Kk - pokój do kiełkowania (kiełkownia),

5) chłodzenie prowadzone jest w temperaturze 3-5°C.

Grupa

Lp. Rodzaj i gatunek

Warunki kiełkowania

substrat

tempe­

ratura

oświet­

lenie

- apara­

tura

Obserwacje

(po dniach)

energia zdolność

Przysposobienie
nasion przed siewem
- uwagi

Topola osika
Populus tremula L.
Robinia biała1)
/R. akacjowa, grochodrzew/
Robinia pseudoacacia L.
Sosna Banksa
Pinus banksiana Lamb.
Sosna czarna
Pinus nigra Arnold
Wiąz górski /brzost/
Ulmus scabra Mili.

/U. montana With./
Wiąz polny /W. pospolity/
Ulmus campestris L.
Wiąz szypułkowy /limak/
Ulmus laevis Pall.

TP

20-30

P - J c

10

TP

20-30

P - Jc

4 .

6.

14

1) - skaryfikacja

okrywy nasiennej
robinii skalpelem
lub stężonym
H

2

S 0

4

III a

9.

13

14.

Brzoza brodawkowata
Belula pendula Roth.

/B. verrucosa Ehrh./

Brzoza omszona
Betula pubescens Ehrh.

Modrzew europejski
Larix decidua Mili.
Modrzew japoński
Larix lepiolepis Gord.
Modrzew polski
Larix polonica Rac.

Olsza czarna
Alnus glulinosa Gacrtn.
Olsza szara
Alnus incana Moenth.
Sosna górska

/kosodrzewina/

Pinus mugo Turni

TP

20-30

P - Jc

21

cd. tabeli 1

Warunki kiełkowania

Obserwacje

Przysposobienie

Grupa

Lp. Rodzaj i gatunek

(po dniach)

nasion przed siewem

Grupa

Rodzaj i gatunek

substrat

tempe­

ratura

(°C)

oświet­

lenie

- apara­

tura

energia zdolność - uwagi

III a

16

17

18

Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris L.
Żywotnik olbrzymi
Thuja plicata Don.

Żywotnik zachodni
Thuja occidentalis L.

TP

20-30

P - J c

7

21

III b

19

20

Świerk pospolity
Picea excelsa Link.

/Picea abies Karst./

Świerk serbski
Picea omorica Purk.

TP

20-30

U - T m

lub

P - J c

7

lub

10

21

przy kiełkowaniu
świerka z pełnym
oświetleniem w
ciągu dnia energię
określa się po 10
dniach

III c

21

22.

23.

Cyprysik groszkowy
Chamaecyparis pisifera
Endl.
Cyprysik Lawsona
Chamaecyparis lawsoniana
Pari.
Lilak pospolity

/L. zwyczajny/

Syringa vulgaris L.

TP

20
lub

20-30

N - T m

lub Kk

7

21

IV

24.

25.

Daglezja zielona

/Jedlica Douglasa/

Pseudotsuga menziesii

/Mirb. Franco/
1?.

taxifolia Britton/

/P. Douglasii Carr/.

Sosna wydmowa

Pinus contorla Dougl.

TP

20-30

P - Jc

7

21

podwójny test -
nieprzechłodzonych i
chłodzonych przez
21 dni

V

26. Klon srebrzysty

Acer saccharinum L.

S lub

TP

20-30

N - Kk

lub Tm

7

21

VI

27. Karagana syberyjska

Caragana arborescens Lam.

TP

20-30

P - Jc

21

skaryfikacja
skalpelem i moczenie
przez 3 godziny

VII

28. Kasztanowiec biały

/K. zwyczajny/
Aesculus hippocastanum L.

T S lub

S

20-30

lub 20

N - Kk

lub Tm

7

21

moczenie przez 48
godzin i odkrojenie
okrywy nasiennej na
końcu przeciwległym
do korzonka

VIII

29. Morwa biała

Morus alba L.

TP

20-30

P - Jc

14

28

IX

30.

31.

32.

Dąb bezszypulkowy
Quercus sessilis Ehrh.
Dab czerwony

Quercus rubra L.
Dąb szypulkowy
Quercus robur L.
/Q. pedunculata Ehrh./

T S lub

S

20

N - Kk

lub Tm

28

moczenie przez 48
godzin i
odkrojenie 1/3
długości
liścieni na końcu
przeciwległym do
korzonka

X

33.

34.

Jodła olbrzymia
Abies grandis Lindl.
Jodła pospolita /j biała/
Abies alba Mili
/A. pectinata DC./

TP

20-30

P - Jc

7

28

chłodzenie przez 21
dni - podwójny test
nieprzechłodzonych i
chłodzonych przez

21 dni

22

cd. tabeli 1

Grupa

Lp. Rodzaj i gatunek

Warunki kiełkowania

Obserwacje

(po dniach)

Przysposobienie
nasion przed siewem

substrat

tempe­

ratura

(°C)

oświet­

lenie

- apara­

tura

energia zdolność - uwagi

XI

35 Choina kanadyjska

Tsuga canadensis Carr.

TP

15

P - Tm

lub Jc

7

28

chłodzenie przez 28
dni

XII

36 Choina zachodnia

Tsuga heterophylla Sarg.

TP

20

P - J c

lub Tm

7

35

podwójny test -
nieprzechłodzonych i
chłodzonych przez
21 dni

XIII

37 Sosna wejmutka

Pinus strobus L.

TP

20-30

lub 20

P - J c

7

28

podwójny test -
nieprzechłodzonych i
chłodzonych przez
28 dni

XIV

38

-51

Według zasad oceny nasion w Lasach Państwowych grupę tę stanowią gatunki, których nasion nie
ocenia się metodą kiełkowania ale metodą barwienia TT.

X V

52.

53.

Trzmielina brodawkowata
Euonymus verrucosus Scop.
Trzmielina pospolita
Euonymus europaeus L.

TP

20-30

P - Jc

7

28

chłodzenie przez 45
dni

XVI

54. Klon jawor

S lub

20

N - Kk

7

21

chłodzenie przez 60

55.

56.

Acer pseudoplatanus L.
Klon jesionolistny
Acer negundo L.
Klon pospolity
Acer platanoides L.

TP

lub Tm

dni

XVII

57. Leszczyna pospolita

Corylus avellana L.

S

20 lub

20-30

N - Tm

lub Kk

14

35

usunięcie okrywy
i chłodzenie przez 60
dni

XVIII

58. Jałowiec pospolity

Juniperus communis L.

TP lub

S

20

P - J c

lub Tm

14

28

chłodzenie przez 90
dni

XIX

59.

60.

61.

62.

63.

64.

65.

66.

67.

68.

69.

70.

Cis pospolity
Taxus baccalà L.
Głóg dwuszyjkowy
Crataegus oxyacantha L.
Głóg jednoszyjkowy
Crataegus monogyna Jacq.

Jarząb brekinia /brzęk/

Sorbus torminalis Cr.

Jarząb mączny /mąkinia/

Sorbus aria Cr.

Jarząb pospolity

Sorbus aucuparia L.

Jarząb szwedzki
Sorbus intermedia Pers.
Lipa drobnolistna
Tilia cordata Mill.

/T. parvifolia Ehrh./
Lipa krymska
Tilia x euchlora Koch.
Lipa szerokolistna
Tilia platyphyllos Scop.
/T. grandi folia Ehrh./
Sosna rumelijska
Pinus peuce Griseb.
Wiśnia ptasia, czereśnia

/trześnia/

Prunus avium I..

S

20-30

N - Kk

lub Tm

7

28

po odpowiedniej dla
każdego gatunku
stratyfikacji

23

ed. tabeli 1

Grupa

Lp. Rodzaj i gatunek

Warunki kiełkowania

Obserwacje

(po dniach)

Przysposobienie
nasion przed siewem
- uwagi

Grupa

Lp. Rodzaj i gatunek

substrat

tempe­

ratura

(°C)

oświet­

lenie

- apara­

tura

energia zdolność

Przysposobienie
nasion przed siewem
- uwagi

X X

71. Grab pospolity

Carpinus betulus L.

S

20

N - K k

lub Tm

14

42

po odpowiedniej dla
każdego gatunku
stratyfikacji

XXI

72. Jesion wyniosły

Fraxinus excelsior L.

TP

20-30

N - Kk

lub Tm

14

56

po odpowiedniej dla
każdego gatunku
stratyfikacji

XXII

73. Buk pospolity

Fagus sylvatica L.

TP

4

N - Kk

lub Tm

do 170 okres obserwacji

zależy od długości

spoczynku

2 4

Tabela 2.

Warunki kiełkowania nasion drzew i krzewów leśnych w ocenie

uproszczonej (orientacyjnej)

1) podłoże: NB - na bibule; NP - na piasku: WP - w piasku,

2) temperatury podłoża: zmienne w zakresie 20-30°C; stałe na poziomie 24 i 20°C (±1°C),

3) oświetlenie w ciągu dnia: P - pełne, U - umiarkowane (rozproszone), N - bez oświetlenia,

4) aparatura -kiełkowanie w: Jc - kiełkownik Jacobsena, Tm- termostat (kabina kiełkownicza),

Kk - pokój do kiełkowania (kiełkownia),

5) chłodzenie prowadzone jest w temperaturze 3-5°C,

Warunki kiełkowania

Obserwacje

Przysposobienie nasion

(po dniach)

przed siewem - uwagi

Grupa Lp. Rodzaj i gatunek

substrat tempe­

ratura

CO

oświe­

tlenie -

apara­

tura

energia zdolność

I

1 Topola osika

NB

20-30

lub 24

P - Jc

3

II a

2.
3.

4.

5.
6.

Brzoza brodawkowata
Brzoza omszona
Morwa biała

Olsza czarna
Olsza szara

N B

20-30

lub 2 4

P - J c

7

14

II b

7. Lilak pospolity

N B

24

N lub

U - T m

7

14

III a

8.

9.

10.
11.
12.
13.

14.

15.
16.
17.

18.
19.

20.
2lJ

Żywotnik olbrzymi
Żywotnik zachodni

Karagana syberyjska

Modrzew europejski
Modrzew polski
Robinia biała 1)

/R akacjowa,
grochodrzew/

Rokitnik pospolity

2 )

Hippophae rhamnoides L.
Sosna Banksa

Sosna czama
Sosna górska

/kosodrzewina/

Sosna zwyczajna
Wiąz górski /brzost/

Wiąz polny/W. pospolity/
Wiąz szypułkowy /limak/

NB

20-30

lub 24

P - J c

7

14

1) - skaryfikacja nasion

robinii skalpelem lub

stężonym H

2

SO4

2) - skaryfikacja nasion

rokitnika wrzącą
wodą

III b

22. Świerk pospolity

NB

24 lub U -Tm

7

14

przy kiełkowaniu świerka

2 3 . Świerk serbski

20-30

lub

P - Jc

lub

10

z |K-lnyni oświetleniem w
ciągu dnia energię
określa się po 10 dniach

III c

24.

25

Cyprysik groszkowy

Cyprysik Lawsona

N B

20 lub
24 lub

20-30

N -Tm
lub Kk

7

14

25

cd. tabeli 2

Warunki kiełkowania

Obserwacje

Przysposobienie nasion

Grupa Lp. Rodzaj i gatunek

(po dniach)

przed siewem - uwagi

Grupa Lp. Rodzaj i gatunek

substrat tempe­

ratura

(°C)

oświe­

tlenie -

apara­

tura

energia zdolność

IV

26. Modrzew japoński

N B

20-30

lub 24

P - J c

14

21

V

27.
28.
29.

30.
3 1 .

Choina kanadyjska
Choina zachodnia

Daglezja zielona
/Jedlica Douglasa/
Sosna wejmutka
Sosna wydmowa

N B

20-30

lub 24

P - J c

14

21

chłodzenie przez 21 dni

VI

32. Dąb bezszypulkowy

WP

20

N -Kk

7

28

moczenie przez 48

33. Dąb czerwony

lub N P

lub

godzin i odkrojenie 1/3

34. Dąb szypułkowy

Tm

długości liścieni

35. Kasztanowiec biały

/K. zwyczajny/

(u żołędzi) lub samej
okrywy nasiennej (u
kasztanów) na końcu
przeciwległym do
korzonka.

26

5. Przcdsiewnc przysposobienie nasion.

5.1. Zasady ogólne.

5.1.1. Nasiona niektórych gatunków drzew i krzewów leśnych wymagają zabiegów

przedsiewnych, przyśpieszających ich kiełkowanie lub niezbędnych do wyprowadzenia ich ze

stanu spoczynku.

5.1.2. Stacje Oceny Nasion prowadzą na ogół tylko zabiegi krótkookresowe, trwające nie

dłużej niż 8 tygodni. Należą do nich:

- moczenie nasion w celu ich napęcznienia,

- chłodzenie napęczniałych nasion,

- skaryfikacja mechaniczna,

- skaryfikacja chemiczna.

5.1.3. W wyjątkowych wypadkach Stacje Oceny Nasion mogą również prowadzić

długookresową stratyfikację, w celu wyprowadzenia nasion ze stanu głębokiego spoczynku.

Stratyfikacja taka może trwać od kilku do kilkunastu miesięcy, w zależności od właściwości

biologicznych nasion, i powinna być prowadzona w odpowiednich dla danego gatunku

drzewa lub krzewu warunkach. Warunki te opisane są w odrębnych opracowaniach. Ogólne

zasady stratyfikacji, dla nasion gatunków badanych w stacjach oceny, podają między innymi

przepisy ISTA.

5.1.4. Zalecenia dotyczące zabiegów przysposabiających dla nasion tych gatunków, które są

oceniane metodą kiełkowania w polskich stacjach oceny, wyszczególniono w tabelach 1 i 2.

5.2. Moczenie i chłodzenie nasion.

5.2.1. Moczenie nasion, w zależności od gatunku prowadzone jest przez 24 - 48 godzin w

destylowanej lub dejonizowanej wodzie, o temperaturze pokojowej (18 - 22°C). Może być

ono zabiegiem przyśpieszającym kiełkowanie lub etapem wstępnym do schłodzenia nasion.

5.2.2. Chłodzenie polega na przetrzymywaniu napęczniałych nasion w temperaturze od 3 do

5°C, przez okres od 3 do 8 tygodni w zależności od gatunku.

5.2.3. Można zastosować dwie metody przetrzymywania nasion w chłodni. W pierwszej,

powierzchniowo osuszone nasiona mogą być przetrzymywane w cienkiej warstwie, luzem w

nieszczelnie zamkniętym pojemniku. W drugiej, można schładzać nasiona rozłożone

bezpośrednio na wilgotnym podłożu - przygotowane do kiełkowania w 3 lub 4

powtórzeniach.

5.2.4. Ocena kwalifikacyjna niektórych gatunków wymaga, aby przeprowadzić podwójną

próbę kiełkowania - po 4 powtórzenia dla nasion przechladzanych i po 4 powtórzenia dla

nasion nieschładzanych (uwagi w tabeli 1).

53.

Skaryfikacja mechaniczna.

5.3.1. Skaryfikację mechaniczną prowadzi się w celu umożliwienia kiełkującym nasionom

pobrania wody i tlenu poprzez częściowe usunięcie nieprzepuszczalnych okryw nasiennych.

5.3.2. Skaryfikacja mechaniczna polega na kaleczeniu okryw nasiennych lub nawet części

liścieni w takim miejscu, aby uniknąć uszkodzenia zarodka i nie zakłócić przebiegu

kiełkowania. Najlepszym miejscem do mechanicznej skaryfikacji jest okrywa nasienna,

znajdująca się bezpośrednio ponad wierzchołkami liścieni, w części odległej do zawiązka

korzonka. Wykonuje się ją metodą: ostrożnego przebicia, nakłucia, opilowania, otarcia

papierem ściernym lub odkrojenia.

5.3.3. Wśród nasion drzew i krzewów leśnych dokonuje się odcinania okryw nasiennych za

pomocą skalpela u takich gatunków jak: robinia akacjowa, karagana syberyjska i

kasztanowiec. Okrywę nasienną usuwa się w końcu przeciwległym do korzonka, na całej

szerokości nasienia.

5.3.4. U nasion dębów: szypułkowego. bczszypułkowego i czerwonego za pomocą dużego

skalpela lub ostrej gilotyny odcina się część liścieni w końcu przeciwległym do korzonka, na

odcinku 1/3 ich długości.

5.4. Skaryfikacja kwasem siarkowym i wrzątkiem.

5.4.1. Skaryfikacja tego typu polega na osłabianiu i zwiększeniu przepuszczalności okryw

nasiennych, w celu umożliwienia kiełkującym nasionom pobieranie wody i tlenu.

5.4.2. Skaryfikację stężonym kwasem siarkowym ( H

2

S 0

4

) można stosować w odniesieniu do

nasion robinii akacjowej. Umieszczone w szklanym naczyniu nasiona zalewa się stężonym

kwasem i moczy się do czasu, aż w okrywie nasiennej ukażą się dołki (wżery). Przetrawianie

takie trwa od 1 do 2 godzin. Po przetrawieniu, umieszczone w sitku nasiona należy dokładnie

opłukać pod bieżącą wodą, zanim podda się je testowi kiełkowania.

5.4.3. Za pomocą wrzątku zmiękcza się okrywy nasienne rokitnika. Nasiona zalewa się

gorącą, prawie gotującą się wodą, w ilości równej 3-krotnej ich objętości, a następnie czeka

się aż do momentu ostygnięcia wody. Test kiełkowania rozpoczyna się bezpośrednio po

zakończeniu moczenia.

6. Przeprowadzenie próby kiełkowania

6.1. Wysiew nasion

6.1.1. Wysiew nasion polega na ręcznym lub mechanicznym ułożeniu ich na powierzchni

podłoża. Nasiona powinny być rozłożone równomiernie w taki sposób, aby nie stykały się ze

sobą i aby odległość między nimi była nie mniejsza niż połowa grubości nasienia, leśli jedno

powtórzenie, składające się ze 100 lub 50 nasion, nie mieści się na jednym krążku lub płacie

(płaszczyźnie) podłoża, to należy zastosować większą liczbę powtórzeń tego podłoża,

umieszczając na nim mniejszą liczbę nasion np. po 25 sztuk.

6.1.2. Stosując metodę kiełkowania w piasku (S-WP), rozłożone nasiona przykrywa się

odpowiednią warstwą tego samego piasku, na którym są wysiewane, a w metodzie

kiełkowania między bibułą (BP-MB) - przykrywa się warstwą bibuły.

6.1.3. Przy zastosowaniu metody kiełkowania na piasku (S-NP), nasiona dębu z liścieniami

uciętymi na odcinku 1/3 ich długości, wciska się prostopadle w podłoże miejscem cięcia tak,

aby korzonek wystawał do góry i wyrastająca siewka była widoczna w czasie obserwacji.

Kiełkowanie prowadzi się wtedy w pojemnikach przykrytych przezroczystym wieczkiem.

6.1.4. W metodzie wysiewu ręcznego, mniejsze nasiona rozkłada się na podłożu za pomocą

pesety, a większe przy użyciu palców. Drobne nasiona można przesuwać na powierzchni

podłoża za pomocą czubka skalpela.

6.1.5. Metoda wysiewu mechanicznego polega na zastosowaniu specjalnych aparatów, takich

jak liczniki próżniowe, za pomocą których można zassać z próbki określoną liczbę nasion i

przenieść je na podłoże, oraz takie urządzenia jak deski do liczenia. Metodę posługiwania się

tym sprzętem opisano dokładnie w punkcie 3.2 metodyki „Oznaczania czystości, masy,

wydajności i wilgotności nasion drzew i krzewów leśnych" - zał. 1. do ,Zasad oceny nasion

w Lasach Państwowych".

6.2. Klasyfikacja kiełkujących nasion

6.2.1. Zasady ogólne

6.2.1.1. Na podstawie obserwacji kiełkujących nasion i wyrastających z nich siewek,

wyróżnia się wśród nich 3 podstawowe kategorie:

- nasiona prawidłowo kiełkujące i siewki normalne (prawidłowo wykształcone).

- nasiona nieprawidłowo kiełkujące i siewki nienormalne (nieprawidłowo

wykształcone),

- nasiona nieskiełkowane.

30

6.2.1.2. W ocenie kwalifikacyjnej istnieje również obowiązek klasyfikowania nasion

nieskiełkowanych, wśród których wyróżnia się 4 podstawowe klasy:

- nasiona twarde,

- nasiona świeże (zdrowe),

- nasiona martwe,

- inne grupy (puste, bez zarodka, uszkodzone przez szkodniki).

6.2.1.3. Prawidłowość wykształcenia się siewki (kiełka) oceniana jest na podstawie 4

elementów niezbędnych do przyszłego jej rozwoju:

- systemu korzeniowego (korzenia pierwotnego),

- osi pędu (hypokotylu, epikotylu, pączka szczytowego),

- liścieni (jednego lub kilku),

- liści pierwotnych (u gatunków kiełkujących hypogeicznie).

Prawidłowa (normalna) siewka powinna mieć dobrze wykształcony system korzeniowy i oś

pędu oraz liścienie lub liście pierwotne.

6.2.2. Nasiona prawidłowo kiełkujące i siewki normalne (rys. 5 a i b; 6; 7).

6.2.2.1. Prawidłowo rozwinięty system korzeniowy składa się z:

- długiego i wysmukłego korzenia pierwotnego, pokrytego zwykle włośnikami i

zakończonego czapeczką (ostrym wierzchołkiem),

- korzeni wtórnych, jeśli dany gatunek wytwarza je w okresie kiełkowania.

6.2.2.2. Prawidłowo rozwinięta oś pędu składa się z:

- prostego, zwykle wysmukłego i wydłużonego hypokotylu (podliścieniowej części

łodyżki), u siewek wykazujących kiełkowanie epigeiczne (w ślad za wzrostem

korzonka wydłuża się podliścieniowa łodyżka zarodka, która wynosi liścienie ponad

powierzchnię - rys. 5),

31

- dobrze rozwiniętego epikotylu (nadliścieniowej części łodyżki), u siewek

kiełkujących hypogeicznie (w ślad za wzrostem korzonka wydłuża się głównie

nadliścieniowa część łodyżki, na której pojawiają się liście pierwotne, a liścienie

pozostają pod powierzchnią - rys. 6 i 7),

- wydłużonych obu części - hypokotylu i epikotylu, u tych rodzajów nasion z

kiełkowaniem epigeicznym, które w procesie kiełkowania wykształcają je

jednocześnie,

- wyraźnie zaznaczonego pączka szczytowego lub wierzchołka pędu.

6.2.2.3. Prawidłowość wykształcania się liścieni ocenia się na podstawie pojawienia się

odpowiedniej dla każdego gatunku liczby liścieni oraz na podstawie ich barwy i

zdrowotności. Rośliny jednoliścienne powinny posiadać - 1 a dwuliścienne - 2 liścienie.

Gatunki iglaste posiadają różną liczbę liścieni (2-18) i są one zwykle zielone, długie i wąskie.

6.2.2.4. Prawidłowo wykształcone siewki gatunków kiełkujących hypogeicznie powinny

mieć zielone, rozwinięte liście pierwotne w liczbie:

- jednego, czasami poprzedzonego przy listkami, u siewek z liśćmi naprzemianległymi,

- dwóch, u siewek z liśćmi naprzeciwległymi.

6.2.2.5. Dopuszcza się, aby do siewek prawidłowo wykształconych (normalnych) zaliczać

również te, które posiadają niewielkie wady. Do tych wad należą:

- korzeń pierwotny z niewielkim uszkodzeniem lub lekkim opóźnieniem wzrostu,

- liścienie z małymi uszkodzeniami, o ile co najmniej 5 0 % ich tkanki ma zdrowy

wygląd i funkcjonuje normalnie, i jeśli nie jest uszkodzony albo zgniły wierzchołek

pędu lub otaczająca go tkanka,

- występowanie tylko jednego, normalnego liścienia u roślin dwuliściennych.

- trzy liścienie zamiast dwóch,

32

- występowanie małych uszkodzeń liści pierwotnych, o ile co najmniej 50%

powierzchni ich tkanki funkcjonuje normalnie.

6.2.2.6. Siewki porażone przez grzyby lub bakterie są klasyfikowane jako normalne, jeśli jest

oczywiste, że nasiona macierzyste nie są źródłem infekcji.

6.2.3. Nasiona kiełkujące nieprawidłowo i siewki nienormalne (rys. 5 c)

6.2.3.1. Korzeń pierwotny klasyfikuje się jako nienormalny (nieprawidłowo rozwinięty), gdy

jest go brak, lub gdy jest: skarłowaciały, zgrubiały (krótki), opóźniony we wzroście, złamany,

rozszczepiony od wierzchołka, przykurczony (przewężony), wrzecionowaty, uwięziony w

okrywie nasiennej (tzw. kiełkowanie liścieniami), z negatywnym geotropizmem, szklisty,

zgniły w wyniku infekcji pierwotnej.

6.2.3.2. Oś pędu klasyfikuje się jako nienormalną (nieprawidłowo wykształconą), jeśli brak

jest hypokotylu (u kiełkujących epigeicznie) lub epikotylu (u kiełkujących hypogeicznie),

względnie jeśli są one: krótkie i grube, głęboko pęknięte lub złamane, rozszczepione,

przykurczone (przewężone), silnie skręcone, wygięte, tworzące pętlę lub spiralę,

wrzecionowate, szkliste, zgniłe w wyniku infekcji pierwotnej.

6.2.3.3. Za nieprawidłowo wykształcone liścienie lub liście pierwotne uważa się nie tylko te,

których jest brak lub mają ponad 50% nienormalnie funkcjonującej tkanki, ale również te,

które są: rozdęte lub skręcone, zniekształcone, złamane lub inaczej uszkodzone, oddzielone

(w przypadku liścieni), odbarwione i nekrotyczne, szkliste, zgniłe w wyniku infekcji

pierwotnej.

6.2.4. Nasiona nieskiełkowane

6.2.4.1. Twardość nasion jest formą spoczynku. Do nasion twardych zalicza się te, które nie

są zdolne do pobierania wody w warunkach ustalonych w tabelach 1 i 2. Nasiona twarde

zdarzają się u wielu gatunków z rodziny Fabaceae (Strączkowe).

6.2.4.2. Do nasion świeżych zalicza się te, które są zdolne do pobierania wody w warunkach

ustalonych w tabeli 1 i 2 (pęcznieją), ale późniejszy ich rozwój zostaje zablokowany.

6.2.4.3. Nasiona martwe odznaczają się tym, że są zazwyczaj miękkie, odbarwione,

najczęściej spleśniałe i nie wykazują żadnych oznak rozwoju.

6.2.4.4. W obrębie klasy innych nasion nieskiełkowanych, w ocenie kwalifikacyjnej

prowadzonej dla potrzeb Lasów Państwowych lub na specjalne życzenie zamawiającego

ocenę, wyróżnia się 3 podklasy:

- nasiona puste, które są całkowicie puste lub zawierają tylko szczątki tkanek

zapasowych,

- nasiona bez zarodka, które zawierają tylko świeże bielmo lub prabielmo, z pustym

kanałem zarodkowym u iglastych,

- nasiona uszkodzone przez szkodniki, które zawierają larwy lub ich wydzieliny, albo

inne pozostałości żerowania owadów.

6 3 . Obserwacje kiełkowania

6.3.1. W trakcie obserwacji kiełkowania klasyfikuje się siewki i liczy się procentowy udział

nasion w 3 podstawowych kategoriach wymienionych w punkcie 6.2.1 (prawidłowo

kiełkujące, kiełkujące nieprawidłowo i nieskiełkowane). Prawidłowo wykiełkowane nasiona,

co do których nie ma już wątpliwości do jakiej należą kategorii, po zanotowaniu ich liczby

należy usunąć z podłoża, aby ułatwić liczenie w późniejszych obserwacjach i ograniczyć

wpływ na kiełkowanie pozostałych nasion. W przypadku, gdy z jednego nasiona wyrastają

dwie siewki, do skiełkowanych zalicza się tylko jedną.

6.3.2. W zależności od terminu wykonania obserwacji, dzieli się je na 3 rodzaje:

- początkowe,

- pośrednie,

-- końcowe.

3 4

6.3.3. Obserwacje początkowe prowadzi się po 3 (topola osika) lub po 5 dniach, a następnie

po 7 dniach, w zależności od gatunku i intensywności kiełkowania. Nie powinno się

dopuszczać, aby siewki wyrosłe z szybko kiełkujących nasion odrywały od podłoża nasiona

wolno kiełkujące. W przypadku badania żywotności nasion metodą kiełkowania w piasku (S-

WP), dopuszczalne jest opuszczanie (pominięcie) obserwacji początkowych (zrezygnowanie z

określania energii kiełkowania).

6.3.4. Obserwacje pośrednie prowadzi się głównie w celu usunięcia z podłoża prawidłowo

skiełkowanych nasion (normalnie wykształconych siewek). Są one wykonywane zazwyczaj

po 10 lub 14 dniach (w przypadku nasion wolno kiełkujących).

6.3.5. Obserwacje końcowe prowadzi się po upływie całego czasu, przewidzianego

przepisami do wykonania próby kiełkowania. Czas ten zależy od właściwości gatunkowych

nasion. Po obserwacjach końcowych wykonuje się ostateczny bilans procentowego udziału

nasion w 3 podstawowych kategoriach (prawidłowo kiełkujące, kiełkujące nieprawidłowo,

nieskiełkowane).

6.3.6. Dopuszcza się, aby w obserwacjach początkowych, a w ocenie uproszczonej również

pośrednich, oceniać prawidłowość wykształcania się siewki z szybko kiełkujących nasion

jedynie na podstawie rozwoju korzonka i hypokotylu lub korzonka i epikotylu (I etap

kiełkowania - rys. 5 a i 6). Pomija się w tym wypadku ocenę liścieni, które tkwią jeszcze w

okrywie nasiennej lub liści pierwotnych. Wymaga się jednak, aby w tym etapie kiełek

osiągnął już długość większą od długości lub średnicy (okrągłe) nasienia.

6.3.7. Należy prowadzić ścisłą ewidencję obserwacji i notować wyniki, w specjalnie

przeznaczonym do tego celu formularzu.

6.3.8. Na podstawie obserwacji końcowych określa się zdolność kiełkowania (żywotność)

nasion.

35

6.3.9. Energia kiełkowania jest to procentowy udział nasion, które skiełkowały prawidłowo w

krótkim okresie, trwającym 1/3 - 1/2 maksymalnego czasu przeznaczonego na próbę

kiełkowania (czasu potrzebnego do określenia zdolności kiełkowania).

6.3.10. Terminy wykonywania obserwacji, potrzebnych do określenia energii i zdolności

kiełkowania podano w tabelach 1 i 2. Są one różne dla różnych grup gatunków i zależą

również od tego czy obserwacje wykonywane są dla potrzeb oceny kwalifikacyjnej czy też

orientacyjnej (uproszczonej).

6.3.11. Nasiona nieskiełkowane należące do klasy innych, w celu wyróżnienia 3 podklas

(puste, bez zarodka, uszkodzone przez owady), można ocenić po zdjęciu z kiełkownika

metodą krojenia lub prześwietlania promieniami X.

6.4. Kalkulacja wyników.

6.4.1. Ostateczny wynik dla próbki (procent prawidłowo skiełkowanych nasion) oblicza się

jako średnią arytmetyczną z 4 lub 3 powtórzeń.

6.4.2. W ocenie kwalifikacyjnej prowadzi się dodatkowo weryfikację wyników na tle

zmienności w powtórzeniach. Średni wynik może być przyjęty tylko wtedy, gdy największa

różnica pomiędzy wynikami z 4 powtórzeń (pomiędzy skrajnymi powtórzeniami) nie

przekracza dopuszczalnej odchyłki przewidzianej regulaminem ISTA. Jeśli odchyłka ta

zostaje przekroczona należy wykonać dodatkową próbę kiełkowania z 4 nowymi

powtórzeniami (Załącznik 7 do Zasad oceny nasion w Lasach Państwowych).

6.4.3. Powtórną próbę kiełkowania wykonuje się w przypadku:

a) kiedy podejrzewa się wystąpienie spoczynku u nasion,

b) kiedy wyniki mogą być nieprawidłowe ze względu na fitotoksyczność ora

rozprzestrzenianie się grzybów lub bakterii.

c) kiedy nastąpiły pomyłki w ocenie liczby skiełkowanych nasion,

d) kiedy stwierdzono błędy i odstępstwa od ustalonych warunków próby kiełkowania,

c) kiedy różnica pomiędzy skrajnymi wynikami z powtórzeń przekracza dopuszczalną

odchyłkę przewidzianą regulaminem ISTA ( w ocenie kwalifikacyjnej).

Rys. 5. Obserwacje kiełkujących nasion sosny

a) I etap kiełkowania - prawidłowo wykształcone kiełki,
b) II etap kiełkowania - prawidłowo wykształcone siewki,

c) nasiona wytwarzające nienormalne kiełki i siewki.