„PASCAL” Europejskie Centrum Kształcenia

Podstawy prawa pracy

Technik Administracji, semestr III

[e-mail]

1

Odpowiedzialność stron stosunku pracy

1.

Odpowiedzialność pracownika

2.

Odpowiedzialność pracodawcy

Ad. 1 Odpowiedzialność pracownika

Odpowiedzialność porządkowa

Odpowiedzialność porządkowa jest typem odpowiedzialności niekompensacyjnej

(o charakterze represyjno – porządkowym). Rodzaje kar porządkowych powinny być
wymienione w regulaminie pracy. Przepisy te są bezwzględnie obowiązujące (nie mogą być
zmieniane w umowie o pracę, jak także w aktach wewnętrznych).

Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów porządkowych w zakładzie pracy,

regulaminu pracy, przepisów bhp i przeciw pożarowych, a także przyjętego sposobu
potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwienia nieobecności w pracy,
pracodawca może zastosować (108 kp):

-

Kary upomnienia;

-

Kary nagany.

Pracodawca może także wymierzyć karę pieniężną, jeśli pracownik:

-

Nie przestrzeganie przepisów bhp;

-

Nie przestrzeganie przepisów przeciw pożarowych;

-

Opuszcza pracę bez usprawiedliwienia;

-

Stawił się do pracy w stanie nietrzeźwym;

-

Spożywał alkohol w czasie pracy.

Przesłanki odpowiedzialności porządkowej:

Bezprawność zachowania;

Wina.

Przesłanki wyboru kary ( art. 111 kp):

•

Rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych;

•

Stopień winy pracownika;

•

Dotychczasowy stosunek do pracy.

Kara nie może być zastosowana po upływie 2 tygodni od powzięcia wiadomości i po

upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia. Przed jej wymierzeniem pracodawca
obowiązany jest wysłuchać pracownika o zastosowanej karze pracodawca obowiązany jest
zawiadomić pracownika na piśmie. Pismo powinno zawierać – rodzaj naruszenia, datę,
informacje o możliwości wniesienia sprzeciwu (7 dni). Po wniesieniu sprzeciwu, pracodawca
ma 14 dni podczas, których może: uwzględnić, odrzucić (konsultacja ze związkami
zawodowymi). Pracownik ma prawo wystąpienia do sądu pracy w ciągu 14 dni od odrzucenia
sprzeciwu.

Zatarcie kary porządkowej:

Uwzględnienie sprzeciwu przez pracodawcę;

Uwzględnienie odwołania przez sąd pracy;

„PASCAL” Europejskie Centrum Kształcenia

Podstawy prawa pracy

Technik Administracji, semestr III

[e-mail]

2

Rok nienagannej pracy;

Inicjatywa pracodawcy;

Uwzględnienie przez pracodawcę wniosku zakładowej organizacji związkowej.

Zatarcie kary polega na traktowaniu kary za niebyłą oraz usunięciu wpisu o karze z akt
osobowych pracownika.

Odpowiedzialność dyscyplinarna

Odpowiedzialność dyscyplinarna jest to odpowiedzialność uregulowana w tzw.

pragmatykach służbowych i pracowniczych. Kary są bardziej dolegliwe niż kary porządkowe.
Na ogół do rozpatrywania kar dyscyplinarnych powołany jest sąd dyscyplinarny I i II
instancji. Z reguły przysługuje prawo odwołania do sądu administracyjnego.

Przykładowe rodzaje kar dyscyplinarnych:

Upomnienie;

Nagana;

Nagana z ostrzeżeniem;

Nagana z pozbawieniem możliwości awansowania przez okres do dwóch lat do

wyższej grupy wynagrodzenia lub na wyższe stanowisko;

Przeniesienie na niższe stanowisko;

Zawieszenia prawa wykonywania zawodu na określony czas;

Kara pieniężna;

Pozbawienie prawa wykonywania zawodu

Odpowiedzialność materialna

Jest związana z uszczupleniem majątku pracodawcy w następstwie bezprawnego

zachowania się pracownika. Przyjmuje się zasadę ograniczenia odpowiedzialności
pracownika (prymat funkcji wychowawczej nad funkcją kompensacyjną).

Przesłanki odpowiedzialności:

Bezprawność działania (pracownik nie wykonuje obowiązków lub wykonuje

je nienależycie);

Wina pracownika;

Szkoda po stronie pracodawcy;

Związek przyczynowy pomiędzy zawinioną bezprawnością a szkodą.

Pracownik może uwolnić się od odpowiedzialności, gdy wykaże, że szkoda powstała

z przyczyn od niego niezależnych. Odpowiedzialność materialna z winy umyślnej podlega
kodeksowi cywilnemu.

Różnice

między

odpowiedzialnością

indywidualną,

solidarną

i

wspólną

odpowiedzialnością za powierzone mienie

Pracownicy mogą przyjąć wspólną odpowiedzialność materialną na podstawie

umowy zawartej na piśmie przez tych pracowników z pracodawcą oznacza, to, że każdy
z pracowników odpowiada w zakresie ustalonym umową.

*

Indywidualna – kilku pracowników odpowiada w zależności od stopnia winy;

*

Wspólna – kilka osób na podstawie umowy odpowiada do pełnej wysokości;

*

Solidarna, – gdy szkoda została wyrządzona w sposób umyślny przez kilka osób.

„PASCAL” Europejskie Centrum Kształcenia

Podstawy prawa pracy

Technik Administracji, semestr III

[e-mail]

3

Bezprawność działania
Polega na naruszeniu obowiązków zawodowych pracownika. Może być to zachowanie
aktywne (działanie), jak i pasywne (zaniechanie).

Brak bezprawności:

Działanie w granicach dopuszczalnego ryzyka (art. 117 § 2 kp);

Stan wyższej konieczności (art. 424 CK);

Obrona konieczna (art. 423 kc);

Zgoda pracodawcy

Wina
Stosuje się teorię winy z prawa karnego. Wina ma charakter zindywidualizowany.

Art. 117 § 1 kp:
„Pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca
lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia”.

Wina pracownika polega na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu obowiązków
pracowniczych w wyniku, czego powstała szkoda. Odpowiedzialność pracownika powstaje
tylko w razie łącznego wystąpienia czterech przesłanek:
-

Nie wykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych

-

Wina pracownika

-

Powstania szkody

-

Istnienia związku przyczynowego między winą a szkodą.

W związku z tym, w zależności od charakteru winy, odpowiedzialność ta kształtuje się
według trzech systemów:

•

Wina nieumyślna (do wysokości straty rzeczywistej)

-

Wynika z lekkomyślności lub niedbalstwa;

-

Pracownik odpowiada tylko za rzeczywistą stratę;

-

Do wysokości straty pracownika ograniczono do 3-miesięcznego wynagrodzenia;

-

Ciężar dowodu spoczywa na pracodawcy musi udowodnić stratę i jej wysokość, musi
udowodnić winę nieumyślną oraz związek przyczynowy między winą pracownika
i powstałą stratę;

-

Jeżeli nie można udowodnić, czy to jeden czy więcej wtedy odpowiadają po równo;

-

Pracownik nie odpowiada, jeżeli do winy przyczynił się pracodawca, np. brak nadzoru, złe
narzędzia;

-

Pracownik na stanowisku kierowniczym nie odpowiada, jeżeli działał w granicach
dopuszczalnego ryzyka. Jeżeli szkoda powstała przy wykorzystaniu pracy pracodawca
odpowiada przed klientem (np. hydraulik zniszczy podłogę w domu klienta) do wysokości
szkody. Pracodawca ma roszczenia zwrotne do pracownika, który odpowiada z winy
nieumyślnej.

•

Wina umyślna (z reguły kradzież)

-

Polega na zamiarze bezpośrednim, kiedy sprawca zdaje sobie sprawę ze skutków i działa
w celu ich osiągnięcia;

-

Odpowiada za szkodę w pełnej wysokości tzn. strata + przewidywany zysk;

-

Ciężar dowodu spoczywa na pracodawcy (musi udowodnić winę umyślną, szkodę, związek
przyczynowy);

„PASCAL” Europejskie Centrum Kształcenia

Podstawy prawa pracy

Technik Administracji, semestr III

[e-mail]

4

-

Jeżeli nie można winy indywidualnie udowodnić to występuje odpowiedzialność solidarna,
tzn. sąd zasądza od wszystkich a pracodawca może egzekwować od jednego, od którego jest
najłatwiej ściągnąć dług. Ten, co zapłaci ma roszczenie wobec pozostałych dłużników.

•

Za mienie powierzone do wyliczenia lub zwrotu (gotówka, towar)

-

Odpowiada za szkodę w pełnej wysokości;

-

Ciężar dowodu pracodawca musi udowodnić prawidłowe powierzenie i brak rozliczenia
pracownik udowadnia swoją niewinność, jest to przerzucenie ciężaru dowodu. Występuje
domniemanie winy;

-

Odpowiedzialność wspólna za powierzone mienie (pracownicy podpisują umowę
z pracodawcą, że będą wspólnie strzec mienia, a w przypadku niedoboru oni też niedobór
pokryją – niesolidarnie;

Szkoda
Odnosi się do wszelkiego uszczerbku w dobrach lub interesach prawnie chronionych. Majątek
pracodawcy stanowią nie tylko składniki mienia, których pracodawca jest właścicielem, ale
także te, które są w jego posiadaniu.

Pojęcie szkody
1. Strata-szkoda rzeczywista;
2. Utracone korzyści.
art. 361 § 2 kc: „(...) naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz
korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono”.

Szkody nie stanowią tzw. ubytki naturalne, handlowe lub nadzwyczajne.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez pracownika osobie trzeciej w związku ze
świadczeniem pracy

Obowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca (tylko on posiada

legitymację bierną w sprawie);

Wystąpienie z roszczeniem do pracownika powoduje oddalenie powództwa

ze względu na brak legitymacji biernej w sprawie;

Wyjątek: „Osoba trzecia może dochodzić naprawienia szkody bezpośrednio od pracownika
w razie niewypłacalności pracodawcy lub zaprzestania przez niego działalności,
np. likwidacji”
(uchwala 7 sędziów SN z 7.06.1975 r., III CZP 7/76, OSNCP 1977, z. 4, poz. 61 i in.).

Osobą trzecią jest także inny pracownik;

Jeżeli szkoda nastąpiła z winy umyślnej – stosuje się przepisy z kodeksu cywilnego;

Pracodawca po wypłacie odszkodowania osobie trzeciej ma roszczenie (regresowe) do

pracownika w wysokości przewidzianej w kodeksie pracy.

Naprawienie szkody

•

Forma pieniężna, chyba, że pracodawca wyrazi zgodę na inna formę (rzeczowa);

•

Wysokość odszkodowania może być obniżona w ugodzie pomiędzy stronami (bierze

się pod uwagę w szczególności stopień winy i stosunek pracownika do obowiązków
pracowniczych);

•

Sąd może obniżyć wysokość odszkodowania (także w przypadku zawarcia ugody

pomiędzy stronami);

•

Ugody z kodeksu pracy nie stosuje się przy deliktach (szkodzie wyrządzonej z winy

umyślnej).

„PASCAL” Europejskie Centrum Kształcenia

Podstawy prawa pracy

Technik Administracji, semestr III

[e-mail]

5

Odpowiedzialność wykroczeniowa i karna pracownika

Nie jest uregulowana w kodeksie pracy. Jest następstwem braku sumienności

i staranności w świadczeniu pracy. Ma zastosowanie bez wzglądu na zaistniałe następstwa
w stosunku pracy (jest niezależna od prawa pracy).


Ad. 2 Odpowiedzialność pracodawcy

Majątkowa odpowiedzialność pracodawcy

Jest to odpowiedzialność odszkodowawcza, np. w związku z bezprawnym

rozwiązaniem umowy o pracę (dotyczy roszczeń pracowniczych);

Mogą to być sankcje mające charakter „typowych” odszkodowań np. w związku

z mobbingiem lub molestowaniem seksualnym;

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w mieniu pracownika;

Jest to często odpowiedzialność bardziej dolegliwa niż np. odpowiedzialność

wykroczeniowa. Sąd nie miarkuje wysokości odszkodowania jak w przypadku
pracownika (ze wzglądu na złą sytuację finansową), a zapłata odszkodowania może
niekiedy spowodować upadłość lub likwidację pracodawcy.

Odpowiedzialność wykroczeniowa pracodawcy

Zawarta w kodeksie pracy (art. 281 i n.) oraz w innych ustawach szczególnych

(np. w art. 12 a ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych);

Stosuje się karę grzywny;

Procedura karania jest uregulowana ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks

postępowania w sprawach o wykroczenia.

Wykroczenia pracodawcy:
-

Nie wypłacenie wynagrodzenia;

-

Bezprawne potrącenie;

-

Obniżanie wymiaru urlopu lub nie przyznawanie;

-

Nie wydanie świadectwa pracy;

-

Wykroczenia dotyczące nie przestrzegania BHP (każdy kierownik)

-

Złośliwe lub natarczywe narzucanie uprawnień pracowniczych;

-

Brak zapewnień bezpieczeństwa pracy.

Odpowiedzialność karna pracodawcy

Uregulowana w kodeksie karnym Rozdział XXVIII: „Przestępstwa przeciwko prawom

osób wykonujących pracę zarobkową” (art. 218-221);

Typy przestępstw: złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracowniczych,

naruszanie przepisów prawa o ubezpieczeniach społecznych (dotyczy niezgłaszania
danych), niedopełnienie obowiązków bhp, niezawiadomienie o wypadku przy pracy
lub chorobie zawodowej, albo niesporządzenie dokumentacji;

Inne przestępstwa, gdy pracodawca jest osobą fizyczną np. naruszenie stosunku

zależności z art. 199, art. 202 kk (przy molestowaniu seksualnym);

Rodzaje kar: kara grzywny, ograniczenia wolności i pozbawienia wolności.