Operator_maszyn_w_przemysle_wlokienniczym_826[01].Z2.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Mechanizm tworzący przesmyk

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

4.2.

Mechanizm wprowadzający wątek do przesmyku

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3.

Mechanizm zasilający krosno osnową

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

4.4.

Mechanizm odbierający tkaninę

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

wiczenia

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wytwarzaniu tkanin na krosnach

dyszowych i obsłudze tego typu krosien.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania wiedzy
o budowie i obsłudze krosien dyszowych,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące budowy krosien

dyszowych, ich obsługi i konserwacji.

Rozdział „Pytania sprawdzające” zawiera pytania, na które odpowiadając sprawdzisz, jak

opanowałeś materiał nauczania.

Rozdział „Ćwiczenia” zawiera ćwiczenia, rozwiązanie, których pozwoli Ci utrwalić

i uzupełnić informacje o poznanym materiale nauczania.

Następnym etapem, po poprawnym wykonaniu ćwiczeń, jest rozwiązanie sprawdzianu

postępów. W tym celu:
–

przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,

–

zaznacz odpowiedź w odpowiednim miejscu.
Jeśli na któreś z pytań nie będziesz znał odpowiedzi, będzie to wskazywało na luki

w Twojej wiedzy. Musisz wrócić do treści materiału nauczania, który niedostatecznie
opanowałeś.

Poznanie przez Ciebie materiału nauczania zawartego w jednostce modułowej

pod  tytułem  „Wytwarzanie  tkanin  na  krosnach  dyszowych”  pozwoli  nauczycielowi
przeprowadzić  sprawdzian  poziomu  przyswojonych  wiadomości  i  ukształtowanych
umiejętności.  W  tym  celu  nauczyciel  przekaże  Ci  do  rozwiązania  zestaw  zadań  testowych,
które są zamieszczone w rozdziale „Sprawdzian osiągnięć”.

Zawiera on:

–

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

–

zestaw zadań testowych,

–

kartę odpowiedzi, w której w przeznaczonych miejscach wpisz odpowiedzi na pytania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych w module

826[01].Z2

Technologia tekstyliów tkanych

826[01].Z2.01

Przygotowanie przędzy do tkania

826[01].Z2.02

Wytwarzanie tkanin

na krosnach czółenkowych

826[01].Z2.04

Wytwarzanie tkanin

na krosnach rapierowych

826[01].Z2.03

Wytwarzanie tkanin

na krosnach chwytakowych

826[01].Z2.05

Wytwarzanie tkanin

na krosnach dyszowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozróżniać przędze i wyroby włókiennicze na podstawie oznaczeń i badania
organoleptycznego,

–

rozróżniać nitki pojedyncze, wielokrotne i skręcane wielostopniowo,

–

wymieniać sposoby wytwarzania podstawowych wyrobów włókienniczych,

–

ustalać wpływ poszczególnych parametrów procesu klejenia na jakość osnowy,

–

charakteryzować rodzaje tkanin i splotów tkackich,

–

przewlekać nitki osnowy przez oczka strun nicielnicowych i szczeliny płochy zgodnie
z otrzymanymi warunkami technologicznymi,

–

odczytywać rysunki zestawieniowe zespołów i podzespołów maszyn,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

obsługiwać komputer,

–

charakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
włókienniczym,

–

uwzględnić wiadomości i umiejętności zdobyte na zajęciach w ramach realizacji
jednostek modułowych Z2.01–Z2.04,

–

charakteryzować sposób wytwarzania tkanin na krosnach czółenkowych, chwytakowych,
rapierowych,

–

charakteryzować podstawowe mechanizmy krosien czółenkowych, chwytakowych,
rapierowych,

–

wykonywać podstawowe obliczenia produkcyjne,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

–

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozpoznać podstawowe zasady działania mechanizmów krosna dyszowego,

–

ustalić wpływ pracy poszczególnych mechanizmów krosna na jakość tkaniny,

–

określić stan techniczny użytkowanych krosien dyszowych,

–

wykonać podstawowe operacje związane z obsługą krosna dyszowego,

–

wykonać tkaninę na krośnie dyszowym,

–

rozpoznać nieprawidłowości w pracy krosna dyszowego,

–

ocenić jakość wytworzonej tkaniny,

–

uporządkować stanowisko pracy,

–

wykonać podstawowe obliczenia produkcyjne,

–

wykonać konserwację krosna zgodnie z instrukcją,

–

posortować odpady produkcyjne,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Mechanizm tworzący przesmyk

4.1.1. Materiał nauczania

Krosna dyszowe dzielimy na dwie grupy: pneumatyczne i hydrauliczne. W krosnach

pneumatycznych czynnikiem wprowadzającym nitkę wątku do przesmyku jest sprężone
powietrze. W krosnach hydraulicznych natomiast do wykonania tej operacji wykorzystuje się
strumień wody pod ciśnieniem.

Na rysunku 1 pokazane jest krosno dyszowe pneumatyczne. Charakteryzuje się ono

zwartą budową. Jego wymiary w porównaniu z krosnami czółenkowymi są dużo mniejsze.

Poza tym, od innych typów krosien różni się położeniem mechanizmu tworzącego

przesmyk. W krosnach dyszowych przesmyk jest ustawiony skośnie do podłoża. Krosna te
przeznaczone są do produkowania tkanin lekkich o splotach zasadniczych (płócienny, skośny,
atłasowy).

Rys. 1. Krosno pneumatyczne: A – przewał, B – drążki rozdzielające nitki osnowy, C – ramki nicielnicowe

[opracowanie własne]

Do tworzenia przesmyku na tego typu krosnach zastosowano mechanizm krzywkowy

wewnętrzny. Każdą nicielnicą sterują dwie identyczne krzywki zamknięte A (rys. 2). Jedna
z nich pokazana jest na rysunku 2.

Z krzywkami współpracują toczki B (rys. 2), które przez układ dźwigni, przekazują ruch

ramkom  nicielnicowym.  Dzięki  takiemu  rozwiązaniu  każda  ramka  nicielnicowa  sterowana
jest  oddzielnie,  zaś  toczek  prowadzony  w  rowku  na  bocznej  powierzchni  krzywki  nie
wymaga urządzeń zapewniających mu docisk.

Zastosowanie krzywki zamkniętej do napędu ramki nicielnicowej pozwala stosować ten

mechanizm w krosnach szybkobieżnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Niestety na krośnie wyposażonym w tego typu mechanizm tworzący przesmyk można

wytwarzać tylko tkaniny o splotach płóciennych, skośnych lub atłasowych.

Rys. 2. Krzywka zamknięta [opracowanie własne]

Tworzenie krajki

Wątek w krosnach dyszowych wprowadzany jest odcinkami. Aby utworzyć krajki

na brzegach tkaniny, stosuje się dwie metody:
–

jeśli tkanina wytwarzana jest z przędz termoplastycznych, to jej brzeg (krajkę) się zatapia,

–

jeśli tkanina wykonywana jest z surowców nietermoplastycznych, to brzeg (krajka)
zaplatany jest splotem gazejskim.
Po stronie przeciwnej względem dyszy tworzona jest krajka pomocnicza, odcinana od

tkaniny zasadniczej (rys. 3). Dzięki temu likwiduje się różnicę długości końców wątków
wystających z tkaniny. Nożyczki C (rys. 3) napędzane są dźwignią A (rys. 3), która otrzymuje
napęd od bidła.

Rys. 3.

Nożyczki odcinające krajkę pomocniczą: A – dźwignia, B – rozpinka, C – nożyczki [opracowanie własne]

Po przeciwnej stronie tkaniny znajdują się nożyczki B (rys. 4), zadaniem których jest

przecinanie wątku D wprowadzonego do przesmyku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Nożyczki przecinające wątek: A- rozpinka, B – nożyczki, C – dysza, D – nitka wątku [opracowanie własne]

Końce nitek wątku usuwane są przez sawkę A (rys. 5), literą B na tym samym rysunku

oznaczono wyłącznik awaryjny, używany, gdy zaistnieje potrzeba nagłego zatrzymania
krosna. Zielony przycisk C służy do włączania krosna, czarny przycisk D do cyklicznego
ręcznego uruchamiania krosna, czerwony E do wyłączania krosna.

Po przeciwnej stronie krosna poza czterema opisanymi znajduje się jeszcze przycisk

w kolorze żółtym służący do pojedynczego wystrzeliwania wątku z dyszy.

Rys. 5. Sawka przytrzymująca końcówki wprowadzonego wątku [opracowanie własne]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co charakteryzuje krzywkę zamkniętą?

Jak można wykonać krajkę w tkaninie wytwarzanej z przędz termoplastycznych?

Jak tworzony jest przesmyk w krośnie dyszowym?

Dlaczego w krosnach dyszowych odcinamy krajkę pomocniczą?

Jakie sploty można wytwarzać na krosnach dyszowych wyposażonych w mechanizm
krzywkowy wewnętrzny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Przygotuj do pracy urządzenie zaplatające brzeg tkaniny w splocie gazejskim. Załóż

otrzymane od nauczyciela nawoje na ramę krosna i poprzewlekaj nitki przez elementy krosna
do rozpinki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z przepisami bhp oddziału tkalni,

odszukać w instrukcji obsługi krosna, sposób przeprowadzania nitek przez elementy
mechanizmu tworzącego dodatkową krajkę,

przygotować stanowisko pracy,

założyć nawoje na ramę krosna,

poprzewlekać nitki przez elementy krosna do rozpinki,

uruchomić krosno,

sprawdzić jakość wytwarzanej tkaniny (szczególnie zwracamy uwagę na krajkę).

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno dyszowe,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

instrukcja obsługi krosna dyszowego,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Przeprowadź konserwację urządzenia odmierzająco-magazynującego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z przepisami bhp oddziału tkalni,

odszukać w instrukcji obsługi urządzenia odmierzająco-magazynującego, jakie czynności
należy wykonać w ramach konserwacji,

przygotować stanowisko pracy,

postępując zgodnie z instrukcją przeprowadzić konserwację urządzenia,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno dyszowe,

–

instrukcja obsługi urządzenia odmierzająco-magazynującego,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, czym charakteryzuje się tkanina wykonana na krośnie
dyszowym?

wyjaśnić zasadę działania mechanizmu krzywkowego
wewnętrznego?

wyjaśnić sposób wprowadzania nitki do urządzenia magazynująco-
zasilającego zainstalowanego na krośnie dyszowym?

wyjaśnić, dlaczego krosien dyszowych nie wyposaża się w maszynę
ż

akarda?

przygotować do produkcji i uruchomić krosno pneumatyczne?

przygotować do pracy urządzenia zaplatające brzeg tkaniny w splocie
gazejskim?

Przeprowadzić konserwację urządzenia odmierzająco-
magazynującego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Mechanizm wprowadzający wątek do przesmyku

4.2.1. Materiał nauczania

Krosna dyszowe należą do grupy krosien bezczółenkowych.
Czynnikiem wprowadzającym nitkę wątku do przesmyku jest sprężone powietrze

o ciśnieniu 3•10

N/m

. Nitka wątku jest wydmuchiwana z dyszy przez poruszający się z dużą

prędkością strumień powietrza. Przenoszenie wątku przez przesmyk odbywa się dzięki siłom
tarcia  powietrza  o  nitkę  (siła  ciągu)  i  jej  siłom  bezwładności.  Każdorazowo  do  przerzutu
jednego  wątku  wystarcza  porcja  powietrza  o  masie  nieprzekraczającej  0,5  g.  W  krosnach
hydraulicznych, do wykonania tej operacji zużywa się 0,3–1,0 g wody wypływającej z dyszy
w  postaci  strumienia  pod  ciśnieniem  10

N/m

. Przenoszenie wątku w krosnach

hydraulicznych odbywa się na tej samej zasadzie, co w pneumatycznych. Różny jest jedynie
czynnik nośny. Na rysunku 6 pokazano przykładowo usytuowanie nitki względem strugi
wody po wyrzucie.

Rys. 6. Wątek przerzucany przez strumień wody [1, s. 134]

W krosnach dyszowych masę przenośnika wątku (w porównaniu z czółenkiem)

zmniejszono około 1000 razy.

W tabeli 1 zamieszczono parametry charakteryzujące wprowadzanie wątku różnymi

przenośnikami.

Tabela 1. Parametry charakteryzujące wprowadzanie wątku różnymi przenośnikami [1, s. 92]

Rodzaj czynnika przenoszącego wątek

Masa [g]

Prędkość [m/s]

Czółenko

450

13–15

Chwytak

Woda

0,3–1

40–60

Powietrze

0,25–0,5

Redukcja masy przenośnika wątku i zwiększenie częstotliwości wprowadzania wątku do

przesmyku pozwoliło zwiększyć wydajność krosien. Obecnie krosna o szerokości jednego
metra tkają z częstotliwością około 1000 wątków/min. Dzięki temu osiągają one duże
wydajności.

Jednak pneumatyczny i hydrauliczny sposób przerzutu wątku narzuca wyraźne

ograniczenia w zakresie:
–

szerokości w płosze (do 2500 mm),

–

rozwiązań kolorystycznych (jeden lub najwyżej dwa rodzaje wątku),

–

stosowanego surowca, przede wszystkim na przędzę wątkową,

–

masy powierzchniowej wątku (jedynie tkaniny lekkie).

Fazy wprowadzania wątku

Kolejność pracy mechanizmów, których zadaniem jest wprowadzanie wątku, przedstawia

rysunek 7.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Fazy wprowadzania wątku: 1) nawój, 2) naprężacz, 3, 3’) urządzenie magazynująco-odmierzające,

4) zacisk, 5) dysza, 6) bidło, 7) nóż [1, s. 142]

Nitka odwijana z nawoju krzyżowego (1) jest przeciągnięta przez naprężacz

magnetyczny (2). Układ: rolka (3) i bęben (3)' stanowią urządzenie okresowo magazynujące i
odmierzające  odcinek  wątku,  wystarczający  na  jeden  przerzut.  Magazynowanie  wątku
odbywa  się  poprzez  nawinięcie  go  na  bęben,  co  na  rysunku  obrazuje  pętla  p.  Z  kolei  wątek
przechodzi przez sterowany zacisk (4) i jest wprowadzany do dyszy (5). Tuż przed wyrzutem
wątku zacisk sterowany (4) otwiera się, a trwające jeszcze odmierzanie powoduje częściowe
wycofanie wątku z dyszy, tak, że jak pokazano na rysunku, wystaje z niej krótki jego koniec.
Następna  faza  (rys.  7b),  to  całkowite  otwarcie  zacisku  (4),  zwolnienie  przez  urządzenie
magazynujące odmierzonego odcinka wątku i  wprowadzenie  go do przesmyku strugą wody,
wyrzuconą  pod  odpowiednim  ciśnieniem  z  dyszy  (5).  Po  wyrzucie  z  dyszy  strumień  wody
przyjmuje kształt stożka odchylonego od kierunku wyrzutu na skutek działania siły ciężkości,
co ogranicza szerokość tkania.

W dalszym ciągu cyklu wprowadzania wątku (rys. 7c) bidło (6) dobija wątek do

krawędzi  tkaniny  –  zacisk  (4)  jest  wtedy  zamknięty.  Podczas  dobijania  nożyczki  (9)
przecinają  wątek  przy  lewej  krajce.  Jednocześnie  rozpoczyna  działanie  urządzenie
odmierzająco-magazynujące,  przygotowując  wątek  dla  następnego  przerzutu.  Z  kolei  bidło
przesuwa  się  w  kierunku  tylnego  skrajnego  położenia  (rys.  7d),  otwiera  się  następny
przesmyk  i  kontynuowane  jest  odmierzanie  wątku.  Na  rysunku  7e  w  dalszym  ciągu  trwa
odmierzanie  wątku,  zaś  nóż  (7)  odcina  od  tkaniny  tzw.  krajkę  pomocniczą,  utworzoną
z wystających  poza  tkaninę  końców  wątku,  przeplecionych  w  splocie  gazejskim
z dodatkowymi nitkami osnowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cykl wprowadzania wątku zostaje w ten sposób zakończony.

Tworzenie, a następnie odcinanie krajki pomocniczej, jest konieczne, ponieważ odcinki

wątku  cechuje  pewien  rozrzut  długości.  Taki  sposób  postępowania  pozwala  wprawdzie
otrzymać  równą  krawędź  krajki,  lecz  zwiększa  ilość  odpadków  przędzy  wątkowej.  Na
rysunku  8  pokazany  jest  zacisk,  zadaniem  którego  jest  przytrzymanie  wątku  w  momencie,
kiedy jest dobijany do krawędzi tkaniny. Szczęki zacisku sterowane są polem magnetycznym.

Rys. 8.

Nitka wątku zaciśnięta pomiędzy szczękami zacisku magnetycznego: A – dysza, B – nitka wątku,
C, C

’

– szczęki zacisku magnetycznego [opracowanie własne]

Dla osiągnięcia możliwie największych szerokości roboczych krosien dyszowych wątek

musi  być  podawany  do  dyszy  w  stanie  beznapięciowym  (luźnym),  przy  minimalnych
oporach.  Dlatego  niezbędne  jest  odmierzanie  wątku  przed  przerzutem,  polegające
na przygotowaniu odcinka nitki o odpowiedniej długości.

Rysunek 9 przedstawia układ magazynująco-zasilający i jednocześnie odmierzający

wątek w krośnie hydraulicznym.

Współpracująca z bębnem odmierzającym (3) rolka (2) ma kształt stożka. Podczas

odmierzania wątku ruchomy prowadnik 1 wprowadza nitkę między bęben a część rolki o
większym promieniu (rys. 9b).

Powoduje to dociśnięcie nitki do bębna i jej odwijanie z nawoju (5). Jednocześnie zaczep

(9), poruszający się wraz z bębnem (3), nawija na niego nitkę, która jest kierowana przez
drugi, nieruchomy prowadnik (11), w sposób pokazany na rysunku 9a. Na powierzchni bębna
znajdują się śrubowo rozłożone rowki 10, w których podczas nawijania układa się nitka.

Współpracująca z zaczepem (9) tarcza (8) bębna (3) jest napędzana niezależnie od bębna.
Odmierzanie wątku trwa do chwili, gdy tarcza (3), poruszając się zgodnie z ruchem

bębna, zrzuci krawędzią b wątek z zaczepu (9).

”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Urzadzenie odmierzająco-magazynujące w krośnie hydraulicznym: 1) prowadnik, 2) rolka, 3) bęben,

4) naprężacz, 5) nawój, 6) dysza, 7) zacisk, 8) tarcza, 9) zaczeb, 10) rowki [1, s. 142]

Jest to możliwe na skutek większej prędkości obrotowej tarczy (8) od prędkości bębna.

Przełożenie  między  bębnem,  a  tarczą  (8)  dobrano  tak,  że  na  trzy  obroty  bębna  tarcza
wykonuje  cztery.  Podczas  wyprzedzania  zaczepu  (9)  tarcza  (8)  (krawędzią  b)  wysuwa  nitkę
poza  zaczep  (9).  Wówczas,  przy  otwartym  zacisku  (7),  odcinek  nitki  między  dyszą
a prowadnikiem 11 jest luźny i siła ciągu strugi wody wystarcza do jego przerzutu.

Jak wygląda urządzenie odmierzająco-magazynujące na krośnie dyszowym pokazuje

rysunek 10 i 11.

Na rysunku 10 pokazany jest przebieg nitki wątku przez poszczególne prowadniki

urządzenia odmierzająco-magazynującego aż do dyszy.

Na rysunku 11 widać to samo urządzenie ze zdjętą osłoną. Dzięki temu można zobaczyć

bęben, na który nawijana jest (magazynowana) nitka wątku.

Rys. 10. Urzadzenie odmierzająco-magazynujące w krośnie pneumatycznym [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Bęben urządzenia odmierzająco-magazynującego w krośnie pneumatycznym [opracowanie własne]

W krosnach pneumatycznych sposób odmierzania wątku, przebieg osnowy i tkaniny są

takie same jak w krosnach hydraulicznych. Różnice występują w konstrukcji mechanizmów:
bidłowego i wprowadzającego wątek do przesmyku. Powodem tego jest różny czynnik
przenoszący nitkę wątku.

Napęd bidła krosna pneumatycznego

Bidło (3) (rys. 12) jest napędzane mimośrodem (8), osadzonym na głównym wale krosna.

Przez łącznik (6) uzyskuje ruch wahacz (5), który bidłowodem (4) porusza z kolei wspornik
(7)  bidła  –  stanowiący  jednocześnie  drugi  wahacz.  Po  ułożeniu  wątku  w  przesmyku
(przerzucie),  co  na  rysunku  12  odpowiada  pozycji  I  bidła,  zaczyna  się  ono  przemieszczać
w kierunku  tkaniny.  Nitka  wątku  opuszcza  tunel  konfuzora  (2)  przez  wycięcie  w  jego
płaskownikach. Dobijanie wątku odbywa się górną częścią płochy.

Aby siła ciągu na całej szerokości krosna była taka sama, na belce bidła montowane są

kształtki (konfuzory). Tworzą one tunel, w którym porusza się strumień powietrza z wątkiem.

W ten sposób poprawiono warunki przerzutu wątku. Możliwe stało się budowanie

krosien o większej szerokości.

Zastosowanie konfuzorów spowodowało konieczność postoju bidła w tylnym skrajnym

położeniu.  W  przeciwnym  przypadku  następowałoby  „przecinanie”  strugi  powietrza  przez
kształtki  konfuzora  i  zakłócenie  przerzutu  wątku.  Budowa  i  napęd  bidła  są  więc  inne  niż
w  krośnie  hydraulicznym.  Podczas  przerzutu  wątku  bidło  jest  nieruchome  przez  okres  1/4
kąta  obrotu  głównego  wału  krosna.  Postój  bidła  osiągnięto  przez  zastosowanie  układu
mimośrodowo-wielowahaczowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Korbowo-wahaczowy napęd bidła krosna pneumatycznego [1, s. 144]

W krosnach pneumatycznych instalowane są dysze różnych kształtów.
Na rysunku 13 pokazane są przykładowe dwie dysze.

Rys. 13. Dysze stosowane na krosnach pneumatycznych [opracowanie własne]

Aby zapobiegać rozprężaniu się powietrza po wylocie z dyszy i utrzymać stałą siłę ciągu

nitki, zbudowano specjalną płochę (rys. 14), której konstrukcja pozwala wyeliminować
konfuzory.

Aby utrzymać stałą siłę ciągu, montuje się na bidle dysze pomocnicze. Wyloty dysz

pomocniczych są tak ustawione, aby strumień powietrza wpadał w znajdujący się w płosze
tunel.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Płocha krosna dyszowego [opracowanie własne]

Czujnik wątkowy

Na krośnie pneumatycznym czujnik wątkowy zainstalowany jest z prawej strony krosna.

W krosnach tego typu montuje się czujniki wątkowe szumowe (rys. 15).

Rys. 15. Czujnik wątkowy szumowy krosna dyszowego [opracowanie własne]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Do jakiej grupy krosien należą krosna dyszowe?

Gdzie zamontowany jest czujnik wątkowy w krośnie pneumatycznym?

Dlaczego wątek w krośnie pneumatycznym musi być podawany w stanie beznapięciowym
do dyszy?

Jakie zadanie wykonuje w krośnie dyszowym zacisk magnetyczny?

Gdzie magazynowany jest wątek, zanim zostanie wyrzucony przez dyszę?

Jaki element krosna zastąpił konfuzory?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Otrzymałeś od nauczyciela warunki technologiczne tkaniny, która ma być wytworzona

na krośnie dyszowym. Idź do magazynu z artykułami technicznymi do krosien i znajdź
potrzebną płochę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z przepisami bhp oddziału tkalni,

odszukać w poradniku, jakie cechy mają płochy do krosien dyszowych,

znaleźć płochę w magazynie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Przeprowadź konserwację instalacji sprężonego powietrza na krośnie dyszowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z przepisami bhp oddziału tkalni,

odszukać w instrukcji obsługi krosna informacje na temat konserwacji instalacji
sprężonego powietrza,

pobrać potrzebne narzędzia,

przygotować stanowisko pracy,

postępując zgodnie z instrukcją, przeprowadzić konserwację instalacji sprężonego
powietrza krosna,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno dyszowe,

–

instrukcja obsługi urządzenia odmierzająco-magazynującego,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, jak działa urządzenie odmierzająco-magazynujące?

wyjaśnić, jak przenoszony jest wątek w krosnach pneumatycznych?

wyjaśnić, jak przenoszony jest wątek w krosnach hydraulicznych?

wyjaśnić, jak napędzane jest bidło w krośnie dyszowym?

dobrać płochę znając warunki technologiczne?

przeprowadzić konserwację instalacji sprężonego powietrza, krosna
dyszowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Mechanizm zasilający krosno osnową

4.3.1. Materiał nauczania

Osnowa odwijana z wału osnowowego (rys. 16) opasuje sprężynujący przewał, na

którym się załamuje i zmienia kierunek. Dalej przeprowadzana jest przez lamele czujnika
osnowowego, oczka strun nicielnicowych i płochę – osadzoną w bidle. Bidło jest napędzane
przez układ korbowo-wahaczowy.

Między przewałem i przedpierśniem linia osnowy i tkaniny jest nachylona pod kątem 36°.

Umożliwia to obserwację nitek osnowy i likwidację ich zrywów z roboczego stanowiska tkacza.

Rys. 16. Mechanizm zasilający osnową krosna dyszowego [opracowanie własne]

Krosno wyposażone jest w regulator osnowowy pozytywny.
Regulator posiada koło (rys. 17), umożliwiające ręczne nawijanie i odwijanie osnowy.

Przewał

Oprócz zmiany kierunku osnowy przewał spełnia ważne zadanie technologiczne przy

tworzeniu tkaniny. Przewał sprężynujący, współpracujący z regulatorem steruje długością
odcinka podawanej osnowy. W krosnach dyszowych, zamiast sprężyny kompensującej
drgania, zainstalowano amortyzatory (rys. 18).

Zmieniając położenie przewału (opuszczając go lub podnosząc) ustalamy napięcie

wstępne  osnowy.  Napięcie  wstępne  osnowy  ustawia  się  napinając  lub  luzując  sprężynę
zamocowaną  na  jednym  końcu  dźwigni  dwuramiennej.  Na  drugim  końcu  tej  dźwigni
zamocowana jest rura przewału.

Przewał wyposażony jest w dwa czujniki elektryczne „krańcowe”. Jeden powoduje

wyłączenie krosna, gdy napięcie osnowy bardzo wzrośnie; drugi w sytuacji przeciwnej.

W krosnach dyszowych stosowany jest czujnik osnowowy elektryczny.
Lamela opadając na piły zamyka obwód elektryczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Pokrętło umożliwiające ręczne nawijanie i odwijanie osnowy [opracowanie własne]

Rys. 18. Przewał sprężynujący z rurą obrotową [opracowanie własne]

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki rodzaj regulatora zasilającego zastosowano w krosnach dyszowych?

Jak regulujemy napięcie wstępne osnowy w krośnie dyszowym?

Jaki element konstrukcji przewału kompensuje jego drgania w krośnie pneumatycznym?

Dlaczego ruch przewału wpływa na pracę regulatora?

Jaki typ czujnika osnowowego stosowany jest w krosnach dyszowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Na krośnie dyszowym „odrobiła” się osnowa. Wykonaj prace, które są potrzebne, aby

przygotować krosno do założenia nowej osnowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z przepisami bhp oddziału tkalni,

odszukać w instrukcji obsługi krosna, jakie prace należy wykonać, kiedy wymieniamy
pusty wał osnowowy na pełny,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać zadanie, zgodnie z instrukcją obsługi krosna,

sprawdzić poprawność wykonanych prac.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno dyszowe,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

instrukcja obsługi krosna dyszowego,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Krosno dyszowe zostało przygotowane przez mechanika do „lamelowania”. Pobierz od

nauczyciela lamele i nałóż je na kolejne nitki osnowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z przepisami bhp oddziału tkalni,

dowiedzieć się od nauczyciela, jakie są zasady nakładania lamel na nitki osnowy,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać zadanie, zgodnie z instrukcją nauczyciela nałożyć lamele nanitki osnowy,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno dyszowe,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, jak działa regulator zasilający w krośnie dyszowym?

wyjaśnić zasadę działania czujnika osnowowego elektrycznego?

wyjaśnić, jakie czynności należy wykonać, by ręcznie odwinąć osnowę?

wyjaśnić, kiedy zadziałają czujniki krańcowe, w które wyposażony
jest przewał?

przygotować krosno do wymiany nawoju osnowowego?

nałożyć lamele na nitki osnowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Mechanizm odbierający tkaninę

4.4.1.

Materiał nauczania

Na rysunku 19 pokazany jest schemat krosna hydraulicznego.

Krosna przeznaczone są do produkcji tkanin przede wszystkim z włókien hydrofobowych
(o małej higroskopijności), a więc poliamidowych i poliestrowych.

Osnowa odwijana z nawoju osnowowego opasuje przewał uchylny (9). Następnie jest

przeprowadzana  przez  lamele  (6)  czujnika  osnowowego,  nicielnice  (5)  oraz  płochę  (4)
osadzoną w bidle. Jest ono napędzane układem korbowo-wahaczowym. Po wyjściu ze strefy
roboczej  krosna  tkanina  opasuje  przedpierścień  (3)  i  przechodzi  między  wałami
wyżymającymi (2 i 1). Po wyżęciu wody tkanina, układem kierującym (11), jest prowadzona
w  kierunku  wału  tkaninowego  (10).  Usytuowanie  wału  tkaninowego  w  tylnej  części  krosna
ułatwia  obsługę.  Wał tkaninowy  może  być  zdejmowany  bez  zatrzymywania  maszyny  i  bez
zakłócania pracy krosna.

Rys. 19. Schemat technologiczny krosna hydraulicznego: 1, 2) wałki wyżymające, 3) przedpierśień, 4) płocha,

5) nicielnice, 6) czujnik osnowowy, 7, 8) przewał, 9) wał osnowowy, 10) wał tkaninowy, 11) układ
kierujący [1, s. 139]

Położenie wału tkaninowego na krośnie jest dobrze widoczne na rysunku 16 (str. 20).
Na krośnie pneumatycznym przebieg tkaniny jest podobny, jak opisany powyżej.
Nie występują wały wyżymające, na ich miejsce pojawia się wał tarkowy i dociskowy.
Na rysunku 20 pokazane są oba wały (B, D) oraz koło C umożliwiające ręczne nawijanie

i odwijanie tkaniny. Obrót kołem jest możliwy po zwolnieniu dzwigni A.

Literą E oznaczono śruby za pomocą, których można regulować siłę docisku wału

dociskowego do wału tkaninowego.

Wał tkaninowy nie jest owinięty metalową taśmą perforowaną tylko delikatną otuliną.
Dźwignia B służy do odbioru krótszych odcinków tkaniny (pociągamy ją do góry).
Umieszczenie wału tkaninowego z tyłu krosna umożliwia wyjęcie tkaniny bez

konieczności zatrzymywania krosna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 20. Koło do ręcznego napędu wału tkaninowego [1, s. 139

]

Uszkodzenia mechanizmu odbierającego tkaninę

Uszkodzenia mechanizmów odbierających tkaninę wywierają znaczny wpływ na jakość

tkaniny.

Zła jakość tkaniny może wynikać z następujących przyczyn:

–

zużycie zapadek napędzających lub blokujących powoduje nierównomierny odbiór
tkaniny. Zużyte zapadki należy wymienić,

–

zużyta powierzchnia wału tarkowego może być przyczyną ślizgania się tkaniny na wale
i nierównomiernego jej odbioru. Należy wał pokryć nową otuliną,

–

uszkodzona powierzchnia wału tarkowego może powodować uszkodzenia powierzchni
tkaniny (mechacenie tkaniny, wyciąganie nitek, nadrywanie tkaniny). Należy wał pokryć
nową otuliną,

–

wyłamanie zęba w jednym z kół przekładni zębatej powoduje nierównomierny odbiór
tkaniny. Uszkodzone koło zębate należy wymienić.

Rozpinki

Na skutek wrobienia się nitek wątku w tkaninę, jej szerokość w pobliżu krawędzi jest

mniejsza od szerokości osnowy w płosze. Wskutek tego nitki brzegowe osnowy układają się
pod  kątem  do  płochy  i  ulegają  przecieraniu  przy  jej  ruchu,  co  powoduje  zwiększoną  ich
zrywalność.  Zjawisku  temu  przeciwdziałają  rozpinki,  których  zadaniem  jest  utrzymanie
odpowiedniej  szerokości  krawędzi  tkaniny.  Stosowanie  ich  na  krośnie  jest  dla  większości
tkanin technologicznie niezbędne.

Na krosnach dyszowych stosowane są rozpinki wałeczkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie zadania wykonuje mechanizm odbierający tkaninę?

Jakie cechy ma pozytywny mechanizm odbierający?

Jakie błędy w tkaninie powstają z powodu złej pracy mechanizmu odbierającego?

Jakie czynności należy wykonać, aby odwinąć tkaninę z wałka tkaninowego na krośnie
dyszowym?

Jak zbudowany jest wał tarkowy?

4.4.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Ustaw bidło krosna dyszowego w przednim skrajnym położeniu, a następnie za pomocą

mechanizmu podającego i odbierającego ustaw krawędź tkaniny tak, by dotykała płochy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w instrukcji obsługi krosna dyszowego, jak ręcznie obsługujemy mechanizm
zasilający i odbierający,

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat jak ręcznie obsługujemy
mechanizm zasilający i odbierający,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie:
–

ustawić bidło w przednim skrajnym położeniu,

–

ustawić krawędź tkaniny tak by dotykała płochy,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno dyszowe,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Sprawdź stan techniczny i ustawienie poszczególnych elementów mechanizmu

odbierającego tkaninę w krośnie dyszowym. Dokonaj ich oceny i uzasadnij ją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat budowy mechanizmu
odbierającego i najczęściej występujących uszkodzeń,

odszukać w instrukcji obsługi krosna, jak należy regulować mechanizm odbierający,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie:
–

sprawdzić stan techniczny mechanizmu odbierającego tkaninę,

–

wyregulować mechanizm odbierający tkaninę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

ocenić stan techniczny mechanizmu odbierającego tkaninę,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno dyszowe,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

poradnik dla ucznia,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać na krośnie mechanizm odbierający i omówić zasadę jego
działania?

wyjaśnić, jakie zadanie spełnia w krośnie mechanizm odbiorczy?

wyjaśnić, jakie błędy w tkaninie powoduje źle pracujący mechanizm
odbiorczy?

obliczyć ciężar tkaniny znając wagę m

wykonać konserwację mechanizmu odbierającego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 21 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Przesmyk na krośnie dyszowym tworzony jest przez
a)

mechanizm nicielnicowy zewnętrzny.

mechanizm nicielnicowy wewnętrzny.

mechanizm odbiorczy.

mechanizm zasilający.

Wał tkaninowy to część mechanizmu
a)

nicielnicowego.

bidłowego.

zasilającego.

odbiorczego.

Nożyczki obcinające krajkę pomocniczą w krośnie dyszowym napędzane są
a)

krzywką otwartą.

krzywką zamkniętą.

nicielnicami.

od bidła.

Przy produkcji tkanin lekkich, delikatnych stosuje się przewał
a)

stały.

obrotowy.

sprężynujący.

podwójny.

W krośnie pneumatycznym wątek przenoszony jest przez
a)

strumień powietrza.

strumień wody.

mikrochwytak.

rapier elastyczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oblicz ile wątku potrzeba na jedną minutę pracy krosna dyszowego wiedząc, że:
szerokość tkaniny wynosi b = 1,5 m, częstotliwość wątkowania n = 800 wątków/min,
wrobienie przędzy wątkowej ŋ = 1
a)

1800m wątku/min.

3200m wątku/min.

1200m wątku/min.

1400m wątku/min.

Przedstawiony na rysunku mechanizm przerzutowy napędzany jest
a)

sprężyną.

korbą.

krzywką.

sprężonym powietrzem.

Przed przystąpieniem do pracy na tkalni, pracownik powinien zapoznać się z

instrukcją konserwacji krosna.

warunkami technologicznymi tkaniny.

przepisami bhp i p.poż. obowiązującymi na stanowisku pracy.

instrukcją obsługi wózka do osnów.

Mechanizm przerzutowy w krośnie dyszowym pozwala
a)

wprowadzić kilka kolorów wątku.

wprowadzić jeden kolor wątku.

produkować tkaniny podwójne.

produkować tkaniny ażurowe.

10.

Zadaniem przewału w krośnie dyszowym jest
a)

zmiana kierunku nitek osnowy.

rozdzielenie nitek osnowy.

uporządkowanie nitek osnowy.

dociskanie nitek osnowy.

11.

Zadaniem konfuzora w krośnie pneumatycznym jest
a)

stworzenie tunelu dla strumienia powitrza.

kompensowanie napięcia nitki wątku.

wyrównywanie napięcia nitki osnowy.

podnoszenie ciśnienia sprężonego powietrza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.

Skośnie ustawiony przesmyk występuje w krośnie
a)

czółenkowym.

rapierowym.

dyszowym.

chwytakowym.

13.

Elementem dobijającym wątek do krawędzi tkaniny w krośnie dyszowym jest
a)

czółenko.

bijak.

płocha.

przedpiersień.

14.

W czasie pracy bidło wykonuje ruch
a)

posuwisto-zwrotny.

posuwisty.

obrotowy.

wahadłowy.

15.

Na rysunku przedstawione jest bidło z
a)

łamanym bidłowodem.

napędem krzywkowym.

napędem mimośrodowym.

napędem korbowym.

16.

W krosnach dyszowych bidło napędzane jest przez
a)

krzywkę zewnętrzną.

krzywkę wewnętrzną.

korbę.

mimośród.

17.

Strumień powietrza wprowadzający wątek do przesmyku ma masę
a)

0,25–0,5 g.

40 g.

450 g.

0,3–1 g.

18.

Najciszej pracuje krosno, w którym nośnikiem wątku jest

chwytak.

rapier.

powietrze.

czółenko.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19.

W celu odwinięcia osnowy z wału osnowowego należy

podnieść zapadki i obracać kołem.

zdjąć sprężynę i obracać kołem.

obracać kołem A.

obracać wał osnowowy.

20.

Lamela to część
a)

czujnika wątkowego.

mechanizmu odbiorczego.

mechanizmu bidłowego.

czujnika osnowowego.

21.

Stałą szerokość tkaniny na krośnie utrzymuje się stosując

przedpiersień.

rozpinki.

drążki krzyżulca.

przewał.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Wytwarzanie tkanin na krosnach dyszowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Frontczak I., Wnuk J.: Tkactwo cz. 2. WSiP Warszawa 1978

Ignasiak B. (red.): Podstawy włókiennictwa. PŁ, 1978

Lewiński J., Suszek H.: Tkactwo cz. I. WSiP, Warszawa1992

Schellenberg A. (red.): Encyklopedia techniki. WN-T, Warszawa 1986

Szosland J.: Podstawy budowy i technologii tkanin. WN-T, Warszawa 1979

rednicka L., Owczarz R., Nycz E.: Budowa tkanin. WSiP, 1990

Czasopisma:
–

Przegląd Włókienniczy